زمینه و هدف: حقوق بین‌الملل، اگرچه عمدتاً از هنجارهای همسان تشکیل شده است، اما حاوی برخی عناصر سلسله مراتبی نیز می‌باشد. در رأس این سلسله مراتب، قواعد آمره قرار دارند که از جایگاه برتری نسبت به سایر قواعد حقوق بین‌الملل برخوردار می‌باشند. از سوی دیگر، قواعد عرفی حقوق بین‌الملل نیز دارای جایگاه خاصی در میان هنجارهای حقوقی می‌باشند، چراکه که قواعد عرفی حقوق بین‌الملل عموماً برای تمامی دولت‌ها الزام‌آور بوده و دارای اثر erga omnes می‌باشند و به تبع حاکمیت دولت‌ها را محدود می‌سازند. بر این اساس جامعه بین‌المللی در حال گذار از جامعه‌ای دولت‌محور به سوی جامعه‌ای انسان‌محور است که در آن عنصر اراده دولت‌ها به عنوان عامل شکل‌گیری قواعد حقوق بین‌الملل تعدیل شده و اصول اخلاقی و ارزش‌های بین‌المللی از جمله حفاظت از محیط‌زیست جهانی، نقش پررنگ‌تری در توسعه تدریجی حقوق بین‌الملل ایفا می‌کنند.روش بررسی: این پژوهش مبتنی بر روش استقرایی حقوقی به نحو تحلیلی-توصیفی می‌باشد و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است.یافته‌ها: تحقیق پیش رو، به دنبال توسعه دادن نظریه سلسله مراتبی هنجاری به قلمرو حقوق بین‌الملل محیط‌زیست است تا بتواند راهکاری برای رفع کاستی‌های نظام حقوق بین‌الملل محیط‌زیست ارائه نماید. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد سلسله مراتب هنجاری در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، از طریق ارزش‌های اساسی جامعه بین‌المللی که در قالب قواعد عرفی و قواعد آمره حقوق بین‌الملل ظاهر می‌شود چارچوبی برای حفاظت از محیط‌زیست ارائه داده و در رفع تعارضات هنجاری در رسیدگی‌های قضایی بین‌المللی نقش مهمی ایفا می‌کند.نتیجه‌گیری: برآیند مقاله حاضر آن است که برخی اصول حقوق بین‌الملل محیط زیست همچون اصل عدم ورود خسارت که متضمن مراقبت بایسته است، به عنوان یک قاعده عرفی در عرصه حقوق بین‌الملل محیط‌زیست مورد شناسایی قرار گرفته‌اند. لیکن از سوی دیگر، به نظر می‌رسد علیرغم اینکه برخی از هنجارهای زیست‌محیطی از ظرفیت تبدیل شدن به قاعده آمره برخوردار می‌باشند، تاکنون نتوانسته‌اند به جایگاه آمره دست یابند. Manuscript profile

یکی از مفاهیم کلیدی که در توسعه حقوق بین‌الملل نقش مهم داشته است، مفهوم قواعد آمره بوده است. قواعد آمره به دلیل ماهیت بنیادین و تخطی‌ناپذیری در رأس سلسله مراتب هنجاری در حقوق بین‌الملل قرار می‌گیرند و براین اساس تمامی دولت‌ها در رعایت آنها دارای منفعت حقوقی هستند. علیرغم اینکه درباره مفهوم قواعد آمره به عنوان بخشی از بدنه حقوق بین‌الملل، کمتر تردید شده است، ضوابط شناسایی و محتوای آن همواره محل بحث بوده است؛ از این رو، چیستی این قواعد و ارائه راهکاری دقیق برای شناسایی آن یکی از مسائل مناقشه‌برانگیز و دشوار حقوق بین‌الملل به شمار می‌آید. این مقاله در پی پاسخگویی به این سؤال است که با توسل به چه معیارهایی می‌توان قواعد آمره را در پهنه حقوق بین‌الملل مورد شناسایی قرار داد و پس از آن نگاهی به امکان ظهور قواعد آمره در قلمرو حقوق بین‌الملل محیط زیست خواهد کرد. روش بررسی این پژوهش، تحلیلی-توصیفی می‌باشد و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است. با هدف زدودن ابهامات در خصوص چگونگی شناسایی قواعد آمره، دو معیار قاعده حقوق بین‌الملل عام و پذیرش و شناسایی به عنوان معیارهای پیشنهادی در این راستا مورد واکاوی قرار خواهند گرفت. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد برخی قواعد مرتبط با حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، از جایگاه قاعدة آمره برخوردار بوده؛ ولی می‌بایست از سوی جامعة بین‌المللی دولت‌ها در کُل نیز مورد پذیرش و شناسایی واقع گردند؛ که تا آن زمان قواعد مذکور فاقد اثر آمره خواهند بود. Manuscript profile