Manuscript ID : GES-2311-2383 (R1) Visit : 267 Page: 140 - 157

Article Type: Original Research

Development and Prioritization of Waste Management Indicators in Rural Areas of Khuzestan Province

Subject Areas :

Zahra Soltani ¹ , Majid Goodarzi ² , Mohammad Hossin Abiyat ³

1 - Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
2 - Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
3 - Masters Student of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

Received: 2023-11-17 Accepted : 2024-08-11 Published : 2024-04-30

Keywords: The Environment, Waste Management, Rural Areas, AHP FUZZY, Khuzestan Province.,

Abstract :

Today, environmental hazards due to waste mismanagement are one of the main problems of the country and this problem is more evident in rural areas than cities. In rural areas, despite the differences between these areas in terms of lifestyle and urban environments, due to changes in people's lifestyles, waste management is an important issue. Environmental pollution and consequently endangering the health of villagers need an appropriate model of waste management based on the existing conditions. The main purpose of this study is to develop and prioritize waste management indicators in rural areas of Khuzestan province. This research is done by descriptive-analytical method and in processing the AHP FUZZY model has been used to prepare the maps. The results show that the index of "segregation from the source of production" with a coefficient of 0.677 in the first priority and then "final disposal of waste" with a coefficient of 0.323 in the second priority are considered the most obvious indicators of waste management for rural areas.

References:

آذر، عادل؛ فرجي، حجت (1389). علم مديريت فازي. تهران: انتشارات مهربان.
اکبرزاده، عباس و ديگران (1388). بررسي وضعيت مديريت پسماندهاي روستايي در روستاهاي شهرستان تهران. فصلنامه انجمن علمي بهداشت محيط ايران. 12، 2187-2179.
پاپلي يزدي، محمدحسين؛ فتحي، زينب (1391، ارديبهشت). مطالعه و بررسي وضعيت مديريت پسماند روستايي و مراکز جمعيتي حاشيه شهر مشهد. ششمين همايش ملي و اولين همايش بين المللي مديريت مواد زائد جامد. مشهد. ايران.
جوزي، سيد علي؛ دهقاني، محسن؛ زارعي، مرتضي (1391). ارائه برنامه راهبردي مديريت پسماندهاي روستايي به روش A’WOT؛ مطالعه موردي: ميناب. فصلنامه محيط شناسي. 38 (64)، 108-93.
حق شناس، اصغر؛ کتابي، سعيده؛ دلوي، محمدرضا (1386). ارزيابي عملکرد با روش امتياز متوازن از طريق تحليل سلسله مراتبي فازي. فصلنامه دانش مديريت. 20 (77)، 21-46.
خورشيد، صديقه؛ حميده، قانع (1388). رتبه‌بندي چالش‌هاي بانکداري الکترونيکي با استفاده از تحليل سلسله‌مراتبي فازي. فصلنامه مديريت صنعتي. 4 (9)، 89-106.
دربان آستانه، عليرضا (1391). اصول و مباني بهداشت ر وستايي. چاپ اول. تهران: انتشارات شهرداري‌ها و دهياري‌هاي کشور.
دهقاني کاظمي، واحد؛ جعفري، حميدرضا؛ ملک‌محمدي، بهرام (1391). کاربرد تکنيک‌هاي تصميم‌گيري گروهي، منطق فازي و سيستم اطلاعات جغرافيايي در مکانيابي ايستگاه بازيافت پسماند. فصلنامه تحقيقات کاربردي علوم جغرافيايي. 12 (27)، 185-204.
سعيدنيا، احمد (1383). مواد زائد جامد شهري. چاپ سوم. تهران: انتشارات سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي کشور.
صادقي، حجت الله؛ کاووسي، غلامرضا (1391). بررسي و تحليل مديريت پسماند در سکونتگاه‌هاي روستايي؛ مطالعه موردي: استان خراسان جنوبي. مجموعه مقالات همايش ملي توسعه روستايي رشت. 1-6.
صفاري، امير (1392). تحليل مخاطرات زيست محيطي و راهبردهاي مديريت پسماند در نواحي روستايي؛ مطالعه موردي: دهستان اجارود مرکزي شهرستان گرمي. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستايي. 2 (1)، 71-91.
عبدلي، محمدعلي؛ جليلي قاضي‌زاده، مهدي؛ سميعي‌فرد، رضا (1387، شهريور). ارزيابي پتانسل بازيافت پسماندهاي روستايي در استان هرمزگان. چهارمين همايش ملي مديريت پسماند. تهران. ايران.
عطايي، محمد (1389). تصميم گيري چندمعياره فازي. چاپ اول. شاهرود: انتشارات دانشگاه صنعتي شاهرود.
فرجي سبکبار، حسنعليو ديگران (1389). مکان‌يابي محل دفن بهداشتي زباله روستايي با استفاده از مدل فرايند شبکه‌اي تحليل؛ مطالعه موردي: نواحي روستايي شهرستان قوچان. فصلنامه مدرس علوم انساني. 14 (1)،126-149.
قاضي‌زاده، مهدي و ديگران (1393). بررسي کمي و کيفي پسماندهاي روستايي استان هرمزگان و ارائه راهکار مديريتي. فصلنامه علوم و تکنولوژي محيط زيست. 16 (4)، 165-173.
قدسي‌پور، حسين (1389). فرآيند سلسله مراتبي AHP. چاپ پنجم. تهران: دانشگاه صنعتي اميرکبير: تهران.
ليچاني، داوود و ديگران (1388). تجربه‌اي جديد در مديريت پسماند روستايي؛ مطالعه موردي: 72 روستاي شهرستان فريدونشهراصفهان. دوازدهمين همايش ملي بهداشت محيط ايران. دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي تهران. دانشکده بهداشت. تهران. ايران.
مرکز مطالعات تخصصي شهري و روستايي (1391). محيط زيست روستا؛ مديريت مواد زائد، فضاي سبز روستا و.... چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي کشور، پژوهشکده علوم انساني و اجتماعي جهاد دانشگاهي، بنياد خواجه نصير طوسي.
ملايي، زينب؛ بخشي، محمدرضا؛ دباغ، اردلان (1391). تهيه مکان بهينه انباشت پسماند روستايي فيل آباد فارسان با استفاده از رهيافت تلفيقي: پرموتاسيون و بولين. فصلنامه مسکن و محيط روستا. 31 (138)، 73-84.
مؤمني، منصور (1387). مباحث نوين تحقيق در عمليات. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اله‌آبادي، احمد؛ ساقي، محمد حسين (1390). مکان يابي و طراحي محل دفن زباله‌هاي روستايي بخش روداب سبزوار. فصلنامه دانشگاه علوم پزشکي خراسان شمالي. 3 (1)، 29-34.
هاشمي، سيد ايرج؛ مدني، داود؛ صالحي، سعيد (1389، تير). مديريت مواد زايد جامد (جمع آوري، حمل ونقل و دفع)؛ روستاهاي بخش مرکزي شهرستان خمين. چهارمين همايش تخصصي مهندسي محيط زيست. تهران. ايران.
Bozbura, F.T.; Beskese, A. & Ahraman, C. (2007). Prioritization of human capital measurement indicators using fuzzy AHP. Expert Systems with Applications. 32, 124-127.
Chang, N.B.; Parvathinathan, G. & Breeden, J.B. (2008). Combining GIS with Fuzzy multicriteria decision making for landfill siting in a fast-growing urban region. Journal of Environmental Management. 87 (1), 139-153.
Cimren, E.; Catay, B. & Budak, E. (2007). Development of a machine tool selection system using AHP. International Journal of Advanced Manufacturing Technology. 35 (3), 363-376.
Fatima S. A.; Chaudhry M. N. & Batool, S. A. (2020). Environmental impacts of the existing solid waste management system of northern lahore. Chinese Journal of Urban and Environmental Studies (CJUES). World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd.. 7 (03), 1-21.
Jozi, S. A.; Dehghani, M. & Zarei, M. (2012). Provide a strategic plan for rural waste management using the A’WOT method, Case study: Minab. Environmental Quarterly. 4, 98-103.
Lee, A.H.; Chen, W.C. & Chang, C.J. (2008). A fuzzy AHP and BSC approach for evaluating performance of IT department in the manufacturing industry in Taiwan. Journal of Expert Systems with Applications. 34 (1), 96-107.
Malasius, M. E. G.; Alin J. & Dollery, B. (2020). Willingness to participate in solid waste management amongst residents of Sembulan Tengah Water village in Sabah, Malaysia. Journal of Asian Scientific Research, Asian Economic and Social Society. 10 (1), 17-32.
Olukanni, D.; Adeleke, J. & Aremu, D. (2016). A review of local factors affecting solid waste collection in Nigeria. Pollution. 2 (3), 339-356.
Scott, N.R. et al (2005). Siting analysis of farm based centralized anaerobic digester systems for distributed generation using GIS. Journal of Biomass and Bioenergy. 28 (6), 591-600.
Trang, P.T. et al (2017). The effects of socio-economic factors on household solid waste generation and composition: A case study in Thu Dau Mot, Vietnam’. Energy Procedia. 107, 253-258.
Yesilnacar, M.I. & Cetin, H. (2005). Site selection for hazardous wastes: A case study from the GAP area; Turkey. Journal of Engineering Geology. 81 (4), 371-388.
Yu S. & Dong, H. (2020). Uncover cost-benefit disparity of municipal solid waste incineration in Chinese provinces. Sustainability. 12 (2), 1-17.
Zurbrugg, C. (2003). Solid waste management in developing countries. SWM Introductory Text.

Full-Text:

تدوين و اولويتبندي شاخص‌هاي مديريت پسماند در مناطق روستايي استان خوزستان

چکيده

امروزه خطرات زيستمحيطي ناشي از سوء مديريت پسماند به عنوان يکي از مشکلات اساسي کشور مطرح است و اين مشکل در روستاها بيشتر از شهرها نمود دارد. در محيطهاي روستايي، با وجود تفاوتهايي که اين مناطق به لحاظ شيوه زندگي با محيطهاي شهري دارند، به دليل تغيير در شيوه زندگي مردم، مديريت پسماند به عنوان امري مهم مطرح ميباشد. آلودگيهاي زيستمحيطي و در نتيجه به خطر افتادن بهداشت و سلامت روستاييان نيازمند الگوي مناسب مديريت پسماند براساس شرايط موجود است. هدف اصلي انجام اين تحقيق تدوين و اولويتبندي شاخصهاي مديريت پسماند در مناطق روستايي استان خوزستان است. اين پژوهش با روش توصيفي– تحليلي انجام مي‌گيرد و در پردازش از مدل AHP FUZZY استفاده شده است. نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد که شاخص «تفکيک از مبدأ توليد» با ضريب 677/0 در اولويت اول و پس از آن "دفع نهايي پسماندها" با ضريب 323/0 در اولويت دوم بارزترين شاخص‌هاي مديريت پسماند براي مناطق روستايي درنظرگرفته شده است.

واژگان کليدي: محيط زيست، مديريت پسماند، مناطق روستايي، تحليل سلسله مراتبي فازي، استان خوزستان.

مقدمه

افزايش سريع جمعيت، توسعه صنايع و پيشرفت فناوري روز و در نتيجه ازدياد مواد زائد، باعث ايجاد بحران جدي در جوامع بشري شده است، علاوه بر اينکه چنين موادي در اغلب کشورهاي جهان به‌ ويژه در کشورهاي در حال توسعه از فناوري چندان پيشرفته‌اي برخوردار نيست. عدم اعمال مديريت صحيح در کنترل پسماند روستايي اعم از مواد زائد انساني، حيواني و گياهي در محيط، به علت وجود انواع مختلف پسماندهاي غذايي با رطوبت و حرارت مناسب و پناهگاه‌هايي که همواره در توده‌هاي زباله وجود دارند از عوامل اصلي و مولد بسياري از بيماري‌هاي انسان و حيوان مي‌باشند (اله آبادي و ساقي، 1390: 30).

براساس يک مطالعه از سوي سازمان بهداشت جهاني، عدم توجه به جمع‌آوري و دفع صحيح زباله مي‌تواند 32 مشکل زيست‌محيطي را فراهم نمايد که مقابله با آن‌ها به سهولت امکان‌پذير نيست، بي‌ترديد برنامه‌ريزي در جهت دفع صحيح زباله و توجه به اثرات زيان‌بار آن بر محيط‌زيست در هر کشوري يکي از اصول مهم و ضروري در راستاي تأمين منافع بلندمدت و حرکت در مسير توسعه پايدار مي‌باشد. يکي از مهم‌ترين مؤلفه‌هاي توسعه پايدار، مديريت پسماندها بوده که اين مديريت، مستلزم ايجاد زمينه‌ها و برنامه‌هاي لازم مي‌باشد (ليچاني و همکاران، 1388: 1). به هر حال مساله افزايش توليد پسماند بسيار جدي بوده و به همين دليل بايد مديريت صحيح پسماند به خاطر اهميت آن در اولويت قرار گيرد و اين موضوع توسط بسياري از دولت‌ها تصديق شده است (زوربورگ، 2003: 104). بنابر يک آمار مستند روزانه بين 45 تا 50 هزار تن زباله خانگي در کشور توليد مي‌شود و شهرداري‌ها و دهياري‌ها متولي مديريت پسماند خانگي در شهرها و روستاها هستند که بخش مهمي از اين پسماندها مربوط به محيط‌هاي روستايي بوده و نيازمند مديريتي مناسب براي دستيابي به توسعه پايدار است. مديريت مواد زائد روستايي مهم‌ترين اقدام جلوگيري از خطرات و آسيب‌هاي مربوط به محيط‌زيست است، چرا که مناطق روستايي بخش عمده از جمعيت و عرصه‌هاي طبيعي کشور را به خود اختصاص داده و جامعه آن نقش اساسي در حيات اقتصادي و اجتماعي کشور دارند. با توجه به اهميت و جايگاه جامعه روستايي در کشور و مشکلات و چالش‌هايي که اين جامعه در فرآيند توسعه خود با آن مواجه است، شناخت و تحليل ويژگي‌هاي برنامه‌ريزي توسعه روستايي در کشور و پرداختن به کليه ابعاد آن ضرورت تام دارد. بنابراين نمي‌توان حفاظت از محيط‌زيست روستا را به حال خود رها نمود. بلکه لازم است در برنامه‌هاي ملي توجه ويژه‌اي به پسماندها و مديريت آن‌ها بشود (پژوهشکده علوم انساني و اجتماعي جهاد دانشگاهي، 1391: 5).

کشورمان ايران در بخش مديريت پسماند روستايي با مشکلات و معضلات عديدهاي روبه‌رو است. زيرا با وجود سازمان‌ها و نهادهاي مختلف متولي در امور روستا همچنان اين معضل به عنوان يکي از مهم‌ترين معضلات روستاها به حساب مي‌آيد، و ضرورت دارد که به ارائه الگويي براي مديريت بهينه پسماند در مناطق روستايي پرداخته شود. يکي از اين الگوها، بررسي مهم‌ترين شاخص‌هاي مديريت پسماند با استفاده از روش‌هاي تصميم‌گيري چند شاخصه است؛ تا بتواند با در نظر گرفتن نتايج به دست آمده، روستاهايي که از وضعيت چندان مناسبي از لحاظ مديريت پسماند برخوردار نيستند را در اولويت برنامه‌ريزي‌ها قرار داد؛ لذا هدف از انجام اين پژوهش، تدوين و اولويتبندي شاخص‌هاي مديريت پسماند در مناطق روستايي استان خوزستان است.

چارچوب نظري و پيشينه تحقيق

انسان‌ها در طول زندگي روزمره خود، براي رفع انواع نيازهاي خود، از مواد و منابع موجود در طبيعت به اشکال گوناگون استفاده مي‌کنند. در استفاده از مواد، همواره قسمتي و يا گاهي بخش عمده‌اي از آن‌ها قابل‌استفاده نيستند که به اين قسمت‌هاي غيرقابل استفاده، «پسماند» گفته مي‌شود. روستاييان موادي را در حالت گوناگون ماده، اعم از مايع، جامد يا گاز توليد مي‌کنند که به آن‌ها مواد زائد مي‌گويند. اگر مواد جامد زياد باشد به آن‌ها «مواد زائد جامد» و يا «زباله» گفته مي‌شود. کليه مواد جامدي که از نظر صاحبان آن‌ها و يا عموم مردم، زائد، بي‌مصرف، دورريختني و فاقد ارزش نگهداري باشد، «زباله يا مواد زائد جامد» ناميده مي‌شود. اما لازم به ذکر است که اين تعريف نسبي است، زيرا ممکن است از نظر بعضي افراد اين مواد دورريختني و زائد محسوب شوند. اما از نظر برخي ديگر داراي ارزش نگهداري و يا به نوعي قابل‌مصرف باشند. و اين در حالي است که در بسياري از کشورها به ويژه در کشورهاي پيشرفته، زباله مترادف با مواد زائد نمي‌باشد و نيکوست که اين شعار سرلوحه کليه فعاليت‌ها در مديريت مواد زائد جامد روستايي قرار گيرد: "نبايد بگذاريم زباله‌هايمان به مواد زائد تبديل شوند" که اين شعار سبب آغاز حرکت به سوي بازيافت زباله است (سعيدنيا، 1383: 19).

مديريت مواد زائد جامد و بهبود کيفيت عملکردي آن در گرو پرداختن به مسائلي چون کنترل توليد، نگهداري، جمع‌آوري، حمل‌ونقل، پردازش و دفع است. هنگامي که اين مجموعه در قالب مجموعه‌اي از دستورالعمل‌ها، مقررات منسجم و هماهنگ با يکديگر و بر پايه شناخت و اطلاع کافي از وضع موجود در منطقه موردنظر عمل کند مي‌تواند در ارتقاي سطح بهداشتي جامعه مؤثر و مفيد باشد ( ملايي و همکاران، 1391: 74).

جمع‌آوري پسماند نخستين مرحله‌اي است که پس از توليد آن صورت مي‌گيرد. جمع‌آوري و حمل زباله از محل توليد به مراکز دفع، اساسي‌ترين مرحله مديريت پسماند به شمار مي‌آيد، زيرا اين کار علاوه بر اقتصادي بودن، از نظر بهداشتي نيز کاملاً اصولي است .در نواحي روستايي، افراد نمي‌توانند در محل فعاليت يا زندگي خود بلافاصله مواد زائد توليدشده را در اختيار جمع‌آوري‌کنندگان آن قرار دهند. از مراحل مهم پسماند که مقدمه‌اي بر حوزه وظايف دهياري است، به‌کارگيري شيوه‌ها و وسايل مناسب حمل‌ونقل و انتقال زباله‌هاست. نوع وسايل مورداستفاده (فرغون، گاري، نيسان، وانت و مانند اين‌ها) به بافت فيزيکي روستا و وضعيت مکان‌هايي بستگي دارد که زباله از آن‌ها جمع‌آوري و حمل مي‌شود. دفع پسماندهاي روستايي نيز از گزينه‌هاي مهم در مديريت پسماندها در اين نواحي قلمداد مي‌شود. دهياري‌ها وظيفه دارند زمين‌هاي باير مناسب براي دفع پسماند را به منظور شناسايي به بخشداري معرفي کنند. در ادامه به برخي از مطالعات در زمينه مديريت پسماند روستايي اشاره مي‌شود:

فاتيما¹ و همکاران (٢٠٢٠) در مطالعه‌‌اي‌ با استفاده از مدل EASEWASTE به‌ ارزيابي‌ اثرات محيط‌ زيستي‌ سيستم‌ مديريت‌ پسماندهاي‌ جامد شهري‌ در لاهور شمالي‌ پرداختند. نتايج‌ مطالعه‌ آن‌ها نشان داد حدود ١٠ درصد از پسماندهاي‌ ارگانيک‌ توسط‌ تأسيسات عمومي‌ که‌ توسط‌ دولت‌ تأمين‌ مي‌‏شوند، کمپوست‌ مي‌‏شوند. حدود ٤١ درصد بازيافت‌‏ها توسط‌ خانوارها به‌ فروشگاه‏هاي‌ آشغال‌فروشي‌ فروخته‌ مي‌‏شوند و ٢٨ درصد آن‌ها توسط‌ کارگران محافظت‌ در سايت‌‏هاي‌ دامپينگ‌ طبقه‌‌بندي‌ مي‌‏شوند. طبق‌ نتايج‌ به‌‌دست‌‌آمده، مشخص‌ شد که‌ سيستم‌ موجود از بسياري‌ جهات محيط‌ زيست‌ را آلوده مي‌‏کند.

مالاسيوس² و همکاران (٢٠٢٠) در مقاله‌‏اي‌ به‌ طور تجربي‌ تمايل‌ به‌ مشارکت‌ (WTP) در مديريت‌ پسماندهاي‌ جامد توسط‌ ساکنان روستاي‌ Sembulan Tengah در مالزي‌ را با استفاده از يک‌ مطالعه‌ پيمايشي‌ بررسي‌ کردند. نتايج‌ نشان مي‌‌دهد سن‌، جنس‌، سطح‌ تحصيلات، طول مدت اقامت‌، مالکيت‌ خانه‌ و قوميت‌ به‌ طور معناداري‌ تمايل‌ به‌ شرکت‌ در فعاليت‌‌هاي‌ نظافت‌ زباله‌‌هاي‌ جامد را تحت‌ تأثير قرار مي‌‌دهد. سن‌ به‌ طور قابل‌ توجهي‌ از نظر ساعت‌ کار بر WTP تأثير مي‌‏گذارد. عوامل‌ ديگر، از جمله‌ جنس‌، سطح‌ تحصيلات، مدت اقامت‌، سطح‌ درآمد و مالکيت‌ خانه‌ در تأثيرگذاري‌ بر WTP از نظر پول معنادار بود. يافته‌‌هاي‌ آنها مي‌‌تواند براي‌ اهداف سياسي‌ براي‌ بهبود مديريت‌ پسماند جامد در جوامع‌ فقير در کشورهاي‌ در حال توسعه‌ در آسيا و جاهاي‌ ديگر استفاده شود.

يو و دانگ³ (٢٠٢٠) اعتقاد دارند که‌ سوزاندن مي‌‏تواند يک‌ روش اميدوار‌کننده براي‌ پاسخ‌ به‌ چالش‌‏هاي‌ زباله‌ جامد شهري‌ ‌(MSW) باشد، اما هزينه‌‏هاي‌ زياد و تأثيرات بهداشتي‌ آن موانع‌ اصلي‌ رشد سوزاندن است‌. بنابراين‌، در مطالعه‌ خود به‌ بررسي‌ هزينه‌ و فايدة سوزاندن MSW در ٣١ استان چين‌ پرداختند. نتايج‌ پژوهش‌ آن‌ها نشان مي‌‏دهد هزينه‌‏هاي‌ دفع‌MSW‌، پتانسيل‌ گرمايش‌ جهاني‌ (GWP) و پتانسيل‌ تبخير (EP) با افزايش‌ ميزان سوزاندن براي‌ همه‌ استان‌هاي‌ چين‌ به‌ طور قابل‌ توجهي‌ کاهش‌ مي‌‏يابد، در حالي‌ که‌ اثرات زيست‌‌محيطي‌ پتانسيل‌ سميت‌ انساني‌ (HTP)‌، از بين‌ بردن لايه‌ ازن و آلودگي‌‌هاي‌ خاك از جمله‌ هزينه‌‌هاي‌ اين‌ فرايند است‌. محققان يادشده نتيجه‌ گرفتند که‌ اين‌ عمل‌ در مورد تعدادي‌ از استان‏هاي‌ چين‌ که‌ توسعه‌‌يافته‌ هستند، به‌‌صرفه‌ است‌.

ترانگ و همکاران (2017) مطالعهاي با عنوان اثرات عوامل اجتماعي-اقتصادي بر توليد و ترکيب زباله‌هاي جامد خانگي: مطالعه موردي در Thu Dau Mot، ويتنام با هدف بررسي عوامل اجتماعي-اقتصادي بر توليد و ترکيب زباله‌هاي جامد خانگي انجام شد. نتايج نشان داد شرايط اقتصادي بر کميت و کيفيت پسماندهاي خانگي تاثيرگذار بوده و با بهبود شرايط اقتصادي خانوار بر ميزان پسماندهاي توليدي افزوده و از درصد پسماندهاي تر (فسادپذير) نيز کاسته ميشود.

صالحي و ژيلا احمدي (1400) در پژوهشي با عنوان تاثير سياست گذاري ها در مديريت پسماند خانگي (مطالعه موردي: منطقه 8 شهرداري تهران) پرداخته اند که نتايج حاصل از آزمون فرضيه هاي تحقيق نشان داد که متغير امکانات و فرصت هاي تفکيک پسماند با رفتار تفکيک پسماند همبستگي دارد. اما متغير مشوق اقتصادي با تفکيک پسماند رابطه معني داري ندارد و اين فرضيه رد شد. با بررسي بيشتر مشخص گرديد که ابزارهاي تشويق اقتصادي از طريق عواملي مانند ترويج مساله تفکيک پسماند با استفاده از منابعي مانند نويسندگان، اخبار صدا و سيما و...و همچنين آگاهي شهروندان از سياست ها و برنامه هاي اجرايي شهرداري در حوزه مديريت پسماند( قانون مديريت پسماند، روشهاي جمع آوري پسماندهاي خشک ، نحوه ارتباط با شهرداري و...) مي توانند بر تفکيک پسماند موثر باشند.

کردي و همکاران (1400) تحقيقي با عنوان بررسي سياست‌گزاري مديريت پسماند در مناطق روستايي (مطالعه موردي: روستاهاي بخش کن) به انجام رساندند. هدف پژوهش، بررسي مؤلفه‌هاي مؤثر بر سياست‌گزاري مديريت پسماند مناطق روستايي بخش کن در استان تهران بوده است. جهت بررسي مديريت پسماند در مناطق روستايي مورد مطالعه از سه مؤلفه رهبري توأم با نوآوري، بکارگيري صحيح منابع و برنامهريزي و ساماندهي استفاده شده و تأثير آنها بر سياستگذاري در اين حوزه مطالعاتي بررسي شد. نتايج حاصل از اين تحقيق با استفاده از آزمون کاي اسکوئر نشان داد که سه مؤلفه رهبري توأم با نوآوري، بکارگيري صحيح منابع و برنامهريزي و ساماندهي با سياستگذاري مديريت پسماند رابطه معني‌داري دارند.

رحيم زاده و همکاران (1399) در تحقيقي با عنوان مشکلات مديريت پسماندهاي روستايي در شمال غرب ايران (سال 1396): ارائه الگوي مناسب براي مديريت با مشارکت ذينفعان، به بررسي وضعيت و مشکلات مديريت پسماندهاي روستايي و مقايسه آن با گذشته در مناطق روستايي شهرستان تبريز در شمال غرب کشور در سال 1396 پرداختند. براساس نتايج اين تحقيق، تمام روستاها براي مديريت پسماند متولي مشخصي داشتند. در مقايسه با شاخص‌هاي سال 1389، تمام مؤلفه‌هاي مرتبط با مديريت پسماند بهبود نسبي يافته بود. براي جمع‌آوري پسماندها در 20 و 25 درصد از روستاها به ترتيب دو مرتبه و يک مرتبه در هفته در ساعات غيرمشخص مراجعه مي‌شد. لذا اهالي مجبور به رهاسازي پسماند در سطح روستا مي‌شدند که باعث پراکندگي پسماندها و آلودگي محيط مي‌شود. تفکيک از مبدأ و بازيافت وضعيت مطلوبي نداشت.

عمراني و همکاران (1398) در مطالعه با عنوان تأثير ترکيب مواد ورودي بر کيفيت کمپوست توليدي به روش توده‌هاي استاتيک با هوادهي فعال در مناطق روستايي(مطالعه موردي: روستاي سولقان) پرداخته اند. در اين مطالعه پس از تفکيک پسماندهاي روستايي، دو توده کمپوست يکي شامل ۱۰۰ درصد پسماند فسادپذير و توده ديگر شامل ۷۵ درصد پسماند فسادپذير و ۲۵ درصد فضولات گاوي ايجاد گرديد. براي تخمين بهتر متغيرهاي مربوط به فرايند رسيدگي و شناسايي خطاهاي مشاهده، از سه تکرار استفاده گرديد. چهار متغير اصلي رطوبت، اسيديته، دماي محيط و درون توده و نسبت C/N براي هر يک از توده‌ها اندازه‌گيري شد. تحليل آماري جامع از نظر مقايسه پارامترها، بررسي همبستگي متغيرها و تحليل واريانس يک طرفه بر روي پارامترهاي اندازه‌گيري شده، انجام گرفت. نتايج کار آنها پس از مقايسه محصول نهايي با استانداردهاي ايران، آمريکا و کانادا نشان مي‌دهد که روش استاتيک در هر دو ترکيب سبب تثبيت پسماندهاي جامد و در نهايت منجر به توليد کمپوست مناسب شده‌ است. از نظر ارزيابي اقتصادي ملاحظه شد که نرخ بازده داخلي براي توليد کمپوست به روش استاتيک برابر با12/4 درصد مي‌باشد.

قاضيزاده و همکاران (1393) در مطالعهاي که با عنوان بررسي کمي و کيفي پسماندهاي روستايي استان هرمزگان و ارائه راهکارهاي مديريتي پرداخته‌اند. هدف از انجام اين تحقيق بررسي مديريت پسماند جامد در روستاهاي استان هرمزگان و ارائه راهکارهاي مديريتي مي باشد. آنها با درنظر گرفته يافته هاي به دست آمده توصيه مي کنند که در برنامه 5 ساله اول، جداسازي از مبدأ شامل پسماند خشک تفکيک‌پذير (پلاستيک، کاغذ و فلزات) و پسماندهاي تر انجام گردد و جداسازي از مبدأ براي ساير ترکيبات پسماند مثل چوب، لاستيک، شيشه و منسوجات در برنامه 5 ساله دوم اجرا شود. از نظر اقتصادي، زباله‌سوزي همراه با بازيافت انرژي، گزينه مناسبي براي دفع پسماند مناطق روستايي در استان هرمزگان نمي‌باشد. با توجه به سهم کم پسماند خشک، در دسترس بودن زمين مناسب و نيرويي کار ارزان در مناطق روستايي، کمپوست با فن‌آوري ارزان براي اين مناطق توصيه مي‌شود.

باتوجه به مطالب ذکر شده در بخش پيشينه مشخص است که تمام اين مطالعات يا ديگر مطالعات صورت گرفته در ديگر منابع تنها به يک يا چند مورد از شاخص هاي مديريت پسماند بسنده نموده اند. بنابراين مطالعه حاضر از آن جهت جديد مي باشد که 8 شاخص مهم (مطالعات طرح جامع پسماند، نيروي انساني متخصص مديريت پسماند، جلب مشارکت مردمي و بخش خصوصي، ايجاد بانک اطلاعات مديريت پسماند، تفکيک از مبدأ توليد، برنامه‌هاي فرهنگ سازي و آموزش مديريت پسماند، جمع آوري و حمل و نقل پسماندها، دفع نهايي پسماندها) را جهت بررسي مديريت پسماند در اين شهرستان پرداخته است. جدول شماره 1 شاخص هاي استفاده شده در نحقيق آمده است.

جدول 1: شاخص هاي مديريت پسماند

شاخص	نگارنده / نگارندگان
مطالعات طرح جامع پسماند	(ترحمي و ديگران، 1389)
نيروي انساني متخصص مديريت پسماند	(عابدين زاده و همکاران ، 1390)
جلب مشارکت مردمي و بخش خصوصي	(سميعي فرد و ديگران،1386)
ايجاد بانک اطلاعات مديريت پسماند	(ميرترابي و ديگران، 1392)
تفکيک از مبدأ توليد	(شريف زاده، 1388)
برنامه‌هاي فرهنگ سازي و آموزش مديريت پسماند	(عابدين زاده و همکاران، 1390)، (شريف زاده، 1388)
جمع آوري و حمل و نقل پسماندها	(تکدستان و ديگران، 1387)، (محموديان و ديگران، 1388)، (شريف زاده، 1388)
دفع نهايي پسماندها	(محموديان و ديگران، 1388)، (شريف زاده، 1388)

روششناسي تحقيق

[1] Fatima

[2] Malasius

[3] Yu & Dong

پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردي- نظري و به لحاظ ماهيت و روش، توصيفي– تحليلي ميباشد. با توجه به موضوع مورد مطالعه و در راستاي اهداف مشخص شده به منظور گردآوري اطلاعات از روش کتابخانه‌اي (استفاده از کتب، پايان‌نامه‌ها و مقالات براي مباحث پايه و اصول نظري) و مطالعات ميداني (شامل مصاحبه و توزيع پرسشنامه بين کارشناسان متخصص در زمينه مديريت پسماند) استفاده شده است. هم‌چنين براي پيشبرد پژوهش حاضر از شاخص‌هاي مؤثر در مديريت پسماند استفاده شد که اين شاخص‌ها عبارتند از: مطالعات طرح جامع مديريت پسماند، نيروي انساني متخصص مديريت پسماند، درصد جلب مشارکت مردمي و بخش خصوصي، ايجاد بانک اطلاعات مديريت پسماند، تفکيک از مبدأ توليد، برنامه‌هاي فرهنگ‌سازي و آموزش مديريت پسماند، جمع‌آوري و حمل‌ونقل پسماندها، دفع نهايي پسماندها. جهت رتبهبندي مهم‌ترين شاخص‌هاي مديريت پسماند در مناطق روستايي ابتدا پرسشنامههايي بين 15 نفر از متخصصان حوزه مدريت پسماند (شاغلين در اداره کل محيط‌زيست) سپس جهت تحليل داده‌ها از روش AHP FUZZY استفاده شده است. تجزيه‌وتحليل داده‌ها در محيط Excel صورت گرفته است.

معرفي محدودۀ مورد مطالعه

استان خوزستان، در جنوب غربي ايران قرار گرفته است. مساحت اين استان 64057 کيلومترمربع مي‌باشد. به لحاظ موقعيت نسبي، اين استان از شمال‌ شرق به لرستان، از شرق به استان چهارمحال و بختياري، از شمال‌غرب به ايلام، از جنوب ‌شرقي به کهگيلويه و بويراحمد، از جنوب به بوشهر و خليج فارس و از غرب به کشور عراق محدود مي‌شود. اين استان طبق آخرين سرشماري نفوس و مسکن سال 1395 جمعيتي بالغ بر 506/710/4 نفر مي‌باشد (مرکز آمار ايران، 1395).

$C:\Users\Win8.1\Desktop\Untitled.jpg$

شکل 1: موقعيت فضايي منطقه مورد مطالعه

منبع: (استانداري خوزستان، 1402؛ ترسيم: نگارندگان)

يافتههاي پژوهش

ارزيابي و تحليل شاخص‌هاي مورد مطالعه با استفاده روش تحليل سلسله مراتبي Fuzzy AHP

تحليل سلسله مراتبي معمولي به قضاوت‌هاي دقيق نياز دارد. درحالي‌که به علت پيچيدگي و عدم اطمينان درگير در مسائل تصميم دنياي واقعي، گاهي اوقات غيرواقع‌بينانه است يا حتي غيرممکن است مقايسات دقيق انجام شود. (خورشيد و قانع، 1388: 96). ازاين‌رو يک مدل تصميمگيري خوب بايد تحمل ابهام را داشته باشد؛ زيرا فازي بودن و ابهام، مشخصات عمومي بسياري از مسائل تصميمگيري هستند.

از آنجايي‌که تصميمگيرندگان اغلب بيش از آنکه روش‌ها و ارقام دقيق ارائه بدهند، پاسخ‌هاي نامطمئن ارائه مي‌دهند (حق‌شناس و همکاران، 1386: 29)؛ لذا براي تصميمگيري و سنجش مطلوبيت به جاي روشهاي کلاسيک و دادههاي قطعي، توصيه مي‌شود از داده‌هاي زباني فازي که تابع عضويتشان با اعداد مثلثي، ذوزنقهاي و ... توصيف مي‌شود، استفاده گردد. محققان زيادي روش تحليل سلسله مراتبي فازي را در تحقيقات خود به کار گرفته‌اند که توسط بوزبورا و همکارانش تجربه شده است. اين روشها قادرند با استفاده از مفاهيم و نظريه مجموعه فازي و تحليل ساختار سلسله مراتبي رويکردي سيستماتيک و واقعيتر ارائه دهند. (بازبورا و ديگران، 2007). در اين پژوهش، از روش تحليل سلسله مراتبي فازي تحت عنوان تحليل توسعهاي (EA) که در سال 1996 توسط يک محقق چيني به نام يونگ چانگ ارائه شد، استفاده گرديده است، که اعداد فازي آن از نوع مثلثي هستند. (آذر و فرجي، 1389) در اينجا معيارهاي شناسايي شده در قالب پرسشنامه که توسط متخصصين و کارشناسان محيطزيست و مديريت روستايي تکميل شده‌اند، رتبهبندي گرديد. هم‌چنين جهت تعيين شاخص‌هاي مديريت پسماند براساس تحقيقات پيشين و با کمک مشورت با کارشناسان مسئول در مديريت پسماند، محيطزيست و بهداشت محيط، تعداد 8 معيار اصلي براي مديريت پسماند تعيين شدند. در اين بخش، از روش FUZZY AHPجهت رتبهبندي شاخص‌ها استفاده شده است. بعد از آن که ماتريس‌ها با توجه به نظرسنجي کارشناسان و افراد متخصص تکميل گرديد، سپس تحليل‌هاي آن در محيط نرم‌افزار Excel قابل ارائه است و بر اساس روش چانگ، تحليل سلسله مراتبي فازي داراي مراحلي به شرح زير است: (عطايي، 1389: 106):

مرحله اول: ايجاد نمودار سلسله مراتبي

تشکيل ساختار سلسله مراتبي، مهمترين مرحلۀ فرآيند تحليل سلسله مراتبي ميباشد، زيرا در اين بخش با تجزيۀ مسائل دشوار و پيچيده، ميتوان آنها را به گونۀ ساده، که با ذهن و طبيعت انسان مطابقت داشته باشد، تبديل ميکند (سيمرن و همکاران، 2007: 363). در واقع، اولين قدم در فرآيند تحليل سلسله مراتبي ايجاد يک نمايش گرافيکي از مسئله (ساختار سلسله مراتبي) است که در رأس آن، هدف کلي و در سطوح خرد، معيارها، زير معيارها و گزينه‌ها قرار دارند (اسکوت ، 2005: 591).

شکل 2: کد و عنوان شاخصهاي مديريت بهينه پسماند روستايي مورد استفاده

همان‌گونه که در شکل 2 مشاهده مي‌شود، ابتدا هدف محقق که مديريت بهينه پسماند روستايي مي‌باشد، تعيين شد. سپس هشت شاخص مؤثر در مديريت بهينه پسماند مشخص شدند.

مرحله دوم: تعريف اعداد فازي به منظور انجام مقايسات زوجي

براي کسب نظرات نخبگان در ماتريس‌ مقايسات زوجي، از پرسشنامه استفاده شد. پرسشنامه‌ها طوري طراحي شده است که به پاسخ‌دهندگان اين امکان را مي‌داد که با مقايسه زوجي معيارها و زيرمعيارها در گروه خودشان اهميت هر يک از آن‌ها را مشخص کنند. براي سنجش روايي پرسشنامه از نظرات خبرگان دانشگاهي استفاده گرديده است. به علاوه جهت ارزيابي پايايي پرسشنامه از نرخ ناسازگاري استفاده شده است، که در تمام موارد، نرخ ناسازگاري کمتر از ۱/۰ به‌دست آمده است. پس از جمع‌آوري پاسخ‌هاي خبرگان در قالب گويه‌هاي کلامي بايستي پاسخ‌هاي مذکور به مقياس فازي تبديل شوند. مقياس مورد استفاده در اين پژوهش، مقياس فازي ۹ تايي (ماتريس مقايسه زوجي) است که کائول و ورما بر اساس مقياس ساعتي پيشنهاد کرده‌اند.

جدول 2: مقياس تبديل اعداد فازي مثلثي

متغيرهاي زباني	ميزان اهميت	اعداد فازي مثلثي مثبت	اعداد فازي مثلثي معکوس
فوق‌العاده مهم	9	9/9/9	9/1. 9/1. 9/1
بسيار مهم تا فوق‌العاده مهم	8	9/8/7	7/1. 8/1. 9/1
بسيار مهم	7	8/7/6	6/1. 7/1. 8/1
مهم تا بسيار مهم	6	7/6/5	5/1. 6/1. 7/1
مهم	5	6/5/4	4/1. 5/1. 6/1
نسبتاً مهم تا مهم	4	5/4/3	3/1. 4/1. 5/1
نسبتاً مهم	3	4/3/2	2/1. 3/1. 4/1
اهميت همسان تا نسبتاً مهم	2	3/2/1	1. 2/1. 3/1
اهميت همسان	1	1/1/1	1. 1. 1

منبع: (lee et al., 2008)

مرحله سوم: تشکيل ماتريس مقايسات زوجي با به کارگيري اعداد فازي

قدم بعدي، ارزيابي عناصر با مقايسه زوجي است. مقايسه زوجي، فرآيندي است براي مقايسه اهميت، ارجحيت يا درست نمايي دو عنصر نسبت به عنصر سطح بالاتر است. به همين منظور، پرسشنامه‌اي براي اين روش تهيه شد. در اين پرسشنامه از اعداد يک تا نُه استفاده شد که عدد 1 نشانه کم‌اهميت‌ترين و عدد 9 نشانه پراهميت‌ترين مي‌باشد. نحوه تکميل آن بدين شکل بود که در اختيار کارشناسان قرار گرفت و از آنان خواسته شد، پس از تعيين معيارها، نظر خود را در مورد وزن و اهميت هر معيار را در رابطه با مديريت پسماند بيان نمايند. در اين مورد از کارشناس خواسته شد تا مشخص نمايد از بين دو دسته شاخص‌ها براي هدف پژوهش کدام يک نسبت به ديگري داراي اهميت بيشتري است. در اينجا به دليل طولاني بودن جداول مربوطه، تنها يک نمونه ارائه مي‌شود.

جدول 3: نمونه ماتريس مقايسه زوجي ابتدايي بر مبناي طيف ساعتي (معيارها)

شاخص	C1	C2	C3	C4	C5	C6	C7	C8
C1	1	0/17	0/20	2	0/14	0/20	0/20	0/14
C2	6	1	3	5	0/20	2	0/50	0/20
C3	5	0/33	1	3	0/20	0/33	0/25	0/20
C4	0/50	0/20	0/33	1	0/14	0/20	0/17	0/14
C5	7	5	5	7	1	5	4	0/50
C6	5	0/50	3	5	0/20	1	0/20	0/17
C7	5	2	4	6	0/25	5	1	0/33
C8	7	5	5	7	2	6	3	1

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

لازم به ذکر است که اين ماتريس در خصوص ساير اعضاي گروه تصميمگيري تهيه شد. در ادامه، ماتريس مقايسه زوجي اعداد فازي شاخصهاي مورد تحقيق تشکيل شد.

جدول 4: نمونه ماتريس مقايسه زوجي فازي شاخص‌ها

شاخص	C1			C2			C3			C4
C1	1	1	1	0/2	0/167	0/143	1	0/5	0/33	1	2	3
C2	5	6	7	1	1	1	2	3	4	4	5	6
C3	4	5	6	0/5	0/33	0/25	1	1	1	2	3	4
C4	1	0/5	0/33	0/25	0/2	0/16	0/5	0/33	0/25	1	1	1
C5	6	7	8	4	5	6	4	5	6	6	7	8
C6	4	5	6	1	0/5	0/333	2	3	4	4	5	6
C7	4	5	6	1	2	3	3	4	5	5	6	7
C8	6	7	8	4	5	6	4	5	6	6	7	8

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

ادامه جدول 5: نمونه ماتريس مقايسه زوجي فازي شاخص‌ها

شاخص

0/16

0/14

0/12

0/25

0/2

0/16

0/25

0/2

0/16

0/167

0/14

0/12

0/25

0/2

0/16

0/05

0/33

0/25

0/2

0/16

0/25

0/2

0/16

0/5

0/33

0/25

0/33

0/25

0/2

0/25

0/12

0/16

0/14

0/12

0/25

0/2

0/16

0/2

0/16

0/14

0/167

0/14

0/12

0/5

0/33

0/25

0/2

0/16

0/25

0/2

0/16

0/2

0/16

0/14

0/33

0/25

0/2

0/5

0/33

0/25

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

جدول 6: ميانگين فازي نظرات 15 کارشناس

شاخص

0/400

0/312

0/261

0/469

0/402

0/357

0/699

0/885

1/012

2/501

3/202

3/829

1/282

1/272

1/274

2/058

2/400

2/719

2/446

2/724

3/007

0/780

0/786

0/785

0/771

0/725

0/696

1/431

1/130

0/988

0/486

0/452

0/383

1/297

1/379

1/437

2/345

2/418

2/504

2/252

2/303

2/388

2/514

2/849

3/153

2/259

2/624

2/946

2/759

3/393

3/988

1/473

1/448

1/470

1/431

2/002

2/502

1/414

1/549

1/653

1/446

1/698

1/886

1/084

1/048

1/033

1/231

1/506

1/712

1/931

2/298

2/629

2/107

2/481

2/810

2/310

2/303

2/370

2/010

2/377

2/705

2/011

2/388

2/723

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

ادامه جدول 7: ميانگين فازي نظرات 15 کارشناس

شاخص

0/476

0/414

0/399

0/362

0/295

0/251

0/692

0/589

0/531

0/451

0/387

0/344

0/444

0/434

0/419

0/679

0/690

0/680

0/922

0/758

0/967

0/433

0/434

0/420

0/398

0/351

0/317

0/699

0/499

0/400

0/812

0/664

0/584

0/497

0/401

0/370

0/443

0/381

0/340

0/733

0/634

0/501

0/518

0/435

0/381

0/497

0/419

0/367

1/987

2/110

2/229

2/531

3/646

4/703

1/801

1/707

1/687

0/503

0/474

0/449

0/870

0/794

0/749

0/527

0/497

0/469

0/395

0/274

0/213

1/231

1/325

1/391

0/500

0/424

0/372

0/638

0/730

0/782

1/896

2/011

2/074

2/000

2/358

2/687

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

جدول 8: مجموع ميانگين فازي نظرات 15 کارشناس

شاخص	مجموع
شاخص	li	lm	lu
مطالعات طرح جامع	4/550	4/284	4/155
نيروي انساني متخصص	9/320	10/190	11/308
جلب مشارکت مردمي و بخش خصوصي	7/403	7/151	7/160
ايجاد بانک اطلاعات	6/405	5/830	5/396
تفکيک از مبدأ توليد	16/690	18/656	20/609
برنامه‌هاي فرهنگ‌سازي و آموزش	9/979	11/158	12/280
جمع‌آوري و حمل‌ونقل	8/819	9/573	10/235
دفع نهايي	13/971	15/648	17/152

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

جدول 9: محاسبه Sk براي هريک از سطرهاي ماتريس مقايسه زوجي

ماتريس	li	lm	lu
	77/136	82/490	88/296
	0/011	0/012	0/013

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

مرحله چهارم: محاسبه Sk براي هريک از سطرهاي ماتريس مقايسه زوجي

جدول 10: محاسبه Sk براي هريک از سطرهاي ماتريس مقايسه زوجي

شاخص‌ها	مجموع			ضرب				حاصل	Sk
شاخص‌ها	li	lm	lu	ضرب				حاصل	L	M	U
S1	4/550	4/284	4/155	×	0/011	0/012	0/013	=	0/052	0/052	0/054
S2	9/320	10/190	11/308	×	0/011	0/012	0/013	=	0/106	0/124	0/147
S3	7/403	7/151	7/160	×	0/011	0/012	0/013	=	0/084	0/087	0/093
S4	6/405	5/830	5/396	×	0/011	0/012	0/013	=	0/073	0/071	0/070
S5	16/690	18/656	20/609	×	0/011	0/012	0/013	=	0/189	0/226	0/267
S6	9/979	11/158	12/280	×	0/011	0/012	0/013	=	0/113	0/135	0/159
S7	8/819	9/573	10/235	×	0/011	0/012	0/013	=	0/100	0/116	0/133
S8	13/971	15/648	17/152	×	0/011	0/012	0/013	=	0/158	0/190	0/222

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

مرحله پنجم: محاسبه وزن شاخص‌ها در ماتريس مقايسات زوجي

جدول 11: وزن شاخص‌ها در ماتريس مقايسات زوجي

وزن استاندارد نشده	C1	C2	C3	C4	C5	C6	C7	C8	مجموع
w	0/000	0/000	0/000	0/000	1/000	0/000	0/000	0/478	1/478

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

مرحله ششم: محاسبه بردار وزن نهايي

جدول 12: بردار وزن نهايي

وزن استاندارد شده	C1	C2	C3	C4	C5	C6	C7	C8
W	0/000	0/000	0/000	0/000	0/677	0/000	0/000	0/323

منبع: (يافتههاي پژوهش، 1402)

نتيجهگيري و ارائه پيشنهادها

انسان امروزه در حالي يک دهه از هزاره سوم را پشت سر نهاده است که هر روز براي دوست و گهواره خود يعني زمين خطرناک‌تر مي‌شود و جراحت دردناک آلودگي‌هاي زيستمحيطي، هر لحظه بيش از پيش حيات و بقا او را مورد تهديد قرار مي‌دهد. از اين رو مقابله با آثار مخرب فعاليت‌هاي نامتوازن اقتصادي و صنعتي بر پيکره محيطزيست رفع و ترميم آن از دغدغه‌هاي مهم حيات کنوني است. به طور کلي هدف همه برنامهريزي‌هاي که براي روستاها و شهرها صورت مي‌گيرد ايجاد محيطي پايدار براي زندگي ساکنين شهر و روستا مي‌باشد. زيرا هدف توسعه پايدار تأمين نيازهاي حال حاضر بدون لطمه زدن به نسل‌هاي آينده براي تأمين نيازهاي خودشان مي‌باشد و ارتقاي کيفيت حيات انساني و فراهم آوردن چارچوبي ملي براي يکپارچه کردن و حفاظت از محيطزيست از مهم‌ترين اصول توسعه پايدار به شمار مي‌رود. اما براي رعايت اصول توسعه پايدار ما نيازمند ابزاري فراتر از تهيه برنامه‌هاي توسعه و اجراي آن به وسيله نظام برنامهريزي کشور هستيم و آن مديريت شهري و روستايي مي‌باشد که بر استفاده کارا و مؤثر از تمامي منابع محلي، ظرفيت‌سازي براي آينده، انعطافپذيري و حل مشکلات اجرايي، همراه با مذاکره با گروه‌هاي ذينفع و جلب مشارکت آن‌ها تأکيد مي‌کند و اين کارها جنبه مديريتي دارند تا صرفاً برنامهريزي.

بدين ترتيب نگرش مطرح در زمينه مديريت روستايي، نگرش سيستمي به مسائل روستا مي‌باشد. به طور کلي امروزه همه مشکلات موجود در روستاها به عدم هماهنگي بين ارگان‌هاي تصميمگير براي روستا برمي‌گردد و دهياري نيز به عنوان يکي از ارگان‌هاي که در رأس هرم امور اجرايي روستا قرار دارد، به واسطه عدم هماهنگي‌ها، عدم استفاده از تمامي امکانات و نيروها، و مشارکت مطرح در زمينه جلب مشارکت گروههاي ذينفع با مسائل و مشکلاتي برخوردار است که مديريت زباله‌هاي روستايي فقط يکي از اين نمودهاي آن است.

مديريت پسماند روستايي به عنوان يکي از فاکتورهاي مديريت روستايي ارتباط تنگاتنگي با ساير عناصر روستايي از قبيل اقتصاد روستا، مسائل اجتماعي، از جمله جمعيت و خصوصيات آن، بافت کالبدي و غيره دارد و با توجه به سيستمي بودن مسائل روستايي اين عناصر بر مديريت مواد زائد در روستاها نيز تأثيرگذار هستند و اين تأثيرات مي‌تواند در زمينه ميزان توليد زباله، انواع آن، درصد ترکيبات، نحوه جمعآوري، حمل‌ونقل و دفن آن به وضوح ديده مي‌شود.

مطالبي که ذکر شد، مسائلي بودند که مديريت پسماند در روستاها را از خارج اين سيستم تحت تأثير قرار مي‌دهند. اما با توجه به اينکه سيستم مديريت مواد زائد جامد از عناصري تشکيل شده است که بدون هماهنگي لازم راه به جايي نخواهد برد و تغيير در هر يک از عناصر مديريت مواد زائد به تغييرات در کل سيستم مي‌انجامد.

بنابراين علاوه بر عواملي نيز به صورت عوامل داخلي اثرگذار بوده و باعث بروز مشکلاتي در کارکرد بهينه سيستم مي‌شود. در روستاهاي مورد مطالعه نيز اين مسائل به‌ وضوح ديده مي‌شود و منابع مالي و انساني زيادي از دهياري براي جمعآوري و حمل و نقل زباله صرف مي‌شود که اين مسئله خود نقض در عناصر مديريت را نشان مي‌دهد و اين عدم تعادل، يکي از مهم‌ترين دلايل سوء مديريت در امر مديريت پسماند است.

با مصاحبه و پرسش از مسئولان متخصص در زمينه مديريت پسماند در اداره کل محيط زيست استان خوزستان از وضعيت مديريت پسماند در مناطق روستايي مشخص شد که هيچ يک از عناصر موظف در مديريت زباله‌هاي روستايي کارآمد نمي‌باشد و فاصله اين سيستم با نوع استاندارد علمي آن بسيار زياد مي‌باشد. در وضع کنوني مديريت پسماند در مناطق روستايي شهرستان آبادان

در محيطهاي روستايي، با وجود تفاوت هايي که اين مناطق، به لحاظ شيوه زندگي با محيط هاي شهري دارند، به دليل تغيير در شيوه زندگي مردم مديريت پسماند، به عنوان امري مهم مطرح است. آلودگي هاي زيست محيطي و در نتيجه به خطر افتادن بهداشت و سلامت روستائيان نيازمند الگويي مناسب مديريت پسماند براساس شرايط موجود مي باشد.

جمع آوري و حمل و نقل با اينکه شايد مهمترين عنصر موظف در سيستم مديريت پسماند روستايي در کشور مي‌باشد اما در شهرستان آبادان به مانند کشور با صرف قسمت اعظم بودجه مديريت مواد زائد هنوز کارائي چنداني ندارد و متاسفانه ساير عناصر در اين سيستم که عبارتنداز: کاهش از مبدأ توليد، پردازش، ذخيره در محل، بازيافت، کمپوست و دفع هنوز مورد توجه واقع نشده‌اند.

در حالي که ذخيره اصولي در محل جمع آوري زباله در مکاني بهداشتي و داراي حصار خصوصاً براي جلوگيري از پراکنده شدن زباله به خاطر بازيافت و سپس حمل بقيه زباله‌ها به محل دفن مي‌باشد در روستاهاي مورد مطالعه عنصر موظف ذخيره در محل فقط عبارتند از: انباشتن زباله خانگي در مکان در کنار خيابان‌ها يا مناطق مسکوني براي بارگيري آن در وسايط حمل و نقل زباله به منظور انتقال به مکان دفن، که اين محيط‌ها کاملاً غير بهداشتي بوده و باعث انتشار انواع آلودگي‌ها و بيماري‌ها مي‌شود.

با توجه به اينکه درصد قابل توجهي از زباله‌هاي خانگي قابل بازيافت بوده و صرفه اقتصادي دارد، اما به خاطر نقض‌هاي فراوان در اين سيستم همه اين مواد به هدر مي‌روند، به جز مقدار اندکي که توسط بعضي از خانواده‌ها و بازيافت کنندگان غير رسمي در محل دفن بازيافت مي‌شوند.

دفع مواد زائد جامد در روستاهاي مورد مطالعه نيز به هيچ وجه بهداشتي نبوده و حجم بالاي زباله در محل دفن، به همراه رعايت نشدن استانداردها خاص خود وضعيتي کاملاً غير بهداشتي بوجود آورد که مي‌تواند به مسائل حاد محيطي، اجتماعي و اقتصادي گوناگوني منتهي مي‌شود.

از بين بردن اين فاصله بدون مطالعه دقيق وضع موجود، صرف هزينه و زمان ممکن نخواهد بود. از طرف ديگر با توجه به اين‌که اين سيستم نيازمند مديريت است تا برنامهريزي، بنابراين نه تنها هماهنگي بين مديريت تمام عناصر اين سيستم لازم است؛ بلکه خود سيستم نيز به خاطر اينکه جزئي از مديريت روستايي است، بايد در هماهنگي کامل با ساير مسائل روستايي از قبيل اقتصاد روستا، مسائل اجتماعي، جمعيتي، بافت کالبدي و غيره باشد. در ضمن هماهنگي بين ارگان‌هاي دخيل در امر مديريت روستايي نيز حائز اهميت مي‌باشد.

در اين پژوهش، با توجه به هدف تحقيق که بررسي مهم‌ترين شاخص مديريت پسماند در مناطق روستايي ميباشد، در ابتدا پس از توزيع پرسشنامهها بين کارشناسان متخصص در زمينه مديريت پسماند و تحليل آن‌ها مشخص شد شاخص "تفکيک از مبدأ توليد" با ضريب 677/0 در اولويت اول و پس از آن "دفع نهايي پسماندها" با ضريب 323/0 در اولويت دوم بارزترين شاخص‌هاي مديريت پسماند براي مناطق روستايي در نظر گرفته شده است. نتايج اين تحقيق با مطالعه که توسط قاضيزاده و همکاران (1393) با عنوان بررسي کمي و کيفي پسماندهاي روستايي استان هرمزگان و ارائه راهکارهاي مديريتي انجام شده است يکسان بوده است. در هر دو مطالعه تفکيک از مبدا بعنوان مهمترين شاخص هاي مديريت پسماند مي باشند.

با توجه به مطالب مطرح شده در بخش‌هاي پيشين و نتيجه‌گيري از موضوع جهت توانمندسازي مديريت پسماند در روستاهاي استان مي‌توانيم راه حل ارائي بيان کنيم:

1- تشويق و جلب مشارکت بخش خصوصي و سازمان‌هاي زيست‌محيطي به سرمايه‌گذاري و مداخله در امور جمع‌آوري و حمل‌ونقل و بازيافت از طريق حمايت‌هاي مالي و ارائه ديگر تسهيلات به آن‌ها.

2- آموزش نيروي انساني: با توجه به اهميت موضوع آموزش در زمينه مديريت مواد زائد ذکر برخي از ابعاد آموزش در اين عرصه قابل توجه است:

· آموزش استفاده بهينه از مواد و پرهيز از اسراف با تأکيد بر دستورات دين مبين اسلام؛

· آموزش فردي توسط افراد داوطلب؛ آموزش شهروندان بايد از سنين پايين انجام شود (مدارس ابتدايي)؛

· ايجاد مراکز آموزشي با کيفيت بهتر براي دهياران؛

· انتشار کتاب، مجلات آموزشي جهت استفاده عموم به صورت رايگان؛

· ايجاد فرهنگ بازيافت و تفکيک از مبدأ از طريق تبليغات و رسانه‌هاي گروهي مثل راديو، تلويزيون، روزنامه و پوستر (در اين زمينه استفاده از برنامه‌هاي ويژه توسط شبکه استاني و يا ملي پيشنهاد مي‌شود).

3- تعيين زمان و تناوب دقيق در جمع‌آوري زباله به خاطر نماندن زباله‌ها در محيط، مناسب‌ترين موقع زماني است که خيابان‌ها خلوت هستند، ساعات آخر شب و آغازين روز به علت اينکه مدت زمان ماندن زباله در خيابان کاهش مي‌يابد بهتر است.

4- نصب و تعبيه انواع سطل‌هاي زباله اعم از عادي و تفکيک در نقاط مختلف روستا

5- افزايش آگاهي روستاييان نسبت به اهميت مطالعات طرح جامع پسماند و تأثير آن در مديريت بهتر زباله‌هاي منطقه خود

6- ايجاد پايگاهي جهت ثبت اطلاعات دوره‌اي ماشين‌هاي حمل پسماند

7- راهکارهاي پردازش در محل توليد و بازيافت پسماندها:

· طبق مطالعات انجام شده با توجه به اينکه سه جزء عمده تشکيل دهنده پسماندهاي استان را پسماندها فسادپذير، پلاستيک و کاغذ و مقوا را تشکيل مي‌دهد و هم‌چنين پايين بودن توليد پسماند خانگي در روستا نسبت به شهرها و توليد فضولات دامي که گاهي وارد جريان پسماندها مي‌شود و باعث افزايش سرانه توليد پسماند مي‌گردد. با تجزيه‌وتحليل داده‌هاي فوق مناسب‌ترين گزينه‌هاي پردازش در مبدأ توليد را تفکيک پسماند در محل توليد (تفکيک از مبدأ) و انجام کمپوست خانگي است. با توجه به شرايط روستاهاي استان و وجود فضاي کافي در واحدهاي مسکوني، شرايط مناسبي براي انجام کمپوست خانگي هستند، لذا برنامه کمپوست خانگي بايد در کل روستاهاي منطقه که عمدتاً داراي فعاليت‌هاي کشاورزي و دامداري بوده و علاوه بر بخشهاي فسادپذير زباله خانگي داراي فضولات مکمل مانند ضايعات کشاورزي و باغي نيز هستند به اجرا گذاشته شود (از مزاياي اين روش کاهش قابل‌توجه هزينه‌هاي جمع‌آوري و دفع مي‌باشد). در مبحث روش‌هاي قابل اجرا در طرح تفکيک از مبدأ مي‌توان اين موارد را ذکر کرد: تفکيک به صورت دستي، تفکيک به روش توزيع کيسه زباله، تفکيک به روش تحويل سطل‌هاي زباله، تفکيک به روش نصب ظروف ثابت در معابر.

8- راهکارهاي مناسب جهت جمع‌آوري و حمل پسماندها:

· با توجه به بافت روستايي، الگوي ساخت‌وساز و فرهنگ جوامع روستايي روش جمع‌آوري کنار پياده‌رو به صورت خانه به خانه پيشنهاد مي‌گردد. در حال حاضر در روستاهاي استان، جمع‌آوري با تواتر 1-3 روز يک بار جمع‌آوري و دفع مي‌شوند که اين الگو بايد اصلاح شود. با توجه به شرايط آب و هوايي گرم منطقه و کوتاه بودن فصل سرما که حدوداً 2-3 ماه مي‌باشد، به دليل ملاحظات بهداشتي و نگراني مرتبط با اشاعه بو، دفعات (تواتر) جمع‌آوري 3 بار در هفته براي تمام ايام سال براي مناطق مسکوني جهت جمع‌آوري پسماندها مخلوط و تر تفکيک‌شده در شرايط فعلي توصيه مي‌شود. و زمان آن از ساعت 7-12 صبح است.

· در زمينه جمع‌آوري و مديريت پسماندهاي مراکز بهداشتي درماني و خانه‌هاي بهداشت روستايي با توجه به بخش‌هاي پيشين مي‌توان در بخش جمع‌آوري و مديريت اين پسماندها اين‌گونه افزود که در اغلب مراکز بهداشتي درماني و خانه‌هاي بهداشت برنامه روستاهاي استان، برنامه‌ريزي مناسبي براي تفکيک نيدلها از سرنگ‌ها و جمع‌آوري مجزاي نيدل در Safty Box اجرا مي‌شود. نيدلهاي تفکيک‌شده يا دفن شده و يا به کوره‌هاي زباله‌سوز بيمارستان‌هاي شهرهاي مجاور تحويل داده مي‌شوند. در خصوص ساير پسماندهاي عفوني مثل باندهاي آغشته به خون و ... مي‌توان راهکارهايي براي آنها را اين‌گونه ذکر کرد:

الف) اجراي يک برنامه منسجم و اصولي براي تفکيک پسماندهاي خطرناک؛

ب) تحويل به کوره‌هاي زباله‌سوز يا دستگاه‌هاي غيرسوز مانند اتوکلاو مستقر در بيمارستان‌ها (به دليل ارتباطي که اين مراکز بهداشتي درماني روستا با شبکه بهداشتي درماني هر شهرستان دارند).

سپاسگذاري

از کارشناسان محترم اداره کل محيط زيست استان خوزستان به دليل همکاري و تکميل پرسشنامههاي تحقيق، صميمانه قدرداني به عمل ميآيد.

منابع و مأخذ

- آذر، عادل و فرجي، حجت (1389). علم مديريت فازي، انتشارات مهربان: تهران.

- اکبرزاده، عباس؛ طلا، حسين؛ منشوري، محمد و بشيري، سعيد (1388). بررسي وضعيت مديريت پسماندهاي روستايي در روستاهاي شهرستان تهران، فصلنامه انجمن علمي بهداشت محيط ايران، 12: 2187-2179.

- پاپلي يزدي، محمدحسين و فتحي، زينب (1391). مطالعه و بررسي وضعيت مديريت پسماند روستايي و مراکز جمعيتي حاشيه شهر مشهد، ششمين همايش ملي و اولين همايش بين المللي مديريت مواد زائد جامد، مشهد، 2-3 ارديبهشت: 1-10.

- جوزي، سيد علي؛ دهقاني، محسن و زارعي، مرتضي (1391). ارائه برنامه راهبردي مديريت پسماندهاي روستايي به روش A’WOT؛ مطالعه موردي: ميناب، فصلنامه محيط شناسي، 4: 98-103.

- حق شناس، اصغر؛ کتابي، سعيده و دلوي، محمدرضا (1386). ارزيابي عملکرد با روش امتياز متوازن از طريق تحليل سلسله مراتبي فازي، فصلنامه دانش مديريت، 20(77): 21-46.

- خورشيد، صديقه و حميده قانع (1388). رتبه بندي چالشهاي بانکداري الکترونيکي با استفاده از تحليل سلسله مراتبي فازي، فصلنامه مديريت صنعتي، دانشگاه آزاد، 4 (9): 89-106.

- دربان آستانه، عليرضا (1391). اصول و مباني بهداشت ر وستايي، چاپ اول، انتشارات شهرداري‌ها و دهياري‌هاي کشور: تهران.

- دهقاني کاظمي، واحد؛ جعفري، حميدرضا، و ملک محمدي، بهرام (1391). کاربرد تکنيک‌هاي تصميم گيري گروهي، منطق فازي و سيستم اطلاعات جغرافيايي در مکانيابي ايستگاه بازيافت پسماند، فصلنامه تحقيقات کاربردي علوم جغرافيايي، 12(27): 204-185.

- سعيدنيا، احمد (1383). مواد زائد جامد شهري، چاپ سوم، انتشارات سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي کشور: تهران.

- صادقي، حجت الله و کاووسي، غلامرضا (1391). بررسي و تحليل مديريت پسماند در سکونتگاه‌هاي روستايي؛ مطالعه موردي: استان خراسان جنوبي، مجموعه مقالات همايش ملي توسعه روستايي رشت: 1-6.

- صفاري، امير (1392). تحليل مخاطرات زيست محيطي و راهبردهاي مديريت پسماند در نواحي روستايي؛ مطالعه موردي: دهستان اجارود مرکزي شهرستان گرمي، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستايي، 2(1): 71-91.

- عبدلي، محمدعلي؛ جليلي قاضي زاده، مهدي و سميعي فرد، رضا (1387). ارزيابي پتانسل بازيافت پسماندهاي روستايي در استان هرمزگان، چهارمين همايش ملي مديريت پسماند، تهران: 1-8.

- عطايي، محمد (1389). تصميم گيري چندمعياره فازي، چاپ اول، انتشارات دانشگاه صنعتي شاهرود: شاهرود.

- فرجي سبکبار، حسنعلي؛ سلماني، محمد؛ فريدوني، فاطمه؛ کريم زاده، حسين و رحيمي حسن (1389)، «مکان يابي محل دفن بهداشتي زباله روستايي با استفاده از مدل فرايند شبکه‌اي تحليل؛ مطالعه موردي: نواحي روستايي شهرستان قوچان، فصلنامه مدرس علوم انساني، 14(1):149-126.

- قاضي زاده، مهدي؛ عبدلي، محمد علي؛ رحيمي، فرشيد و سميعي فرد، رضا (1393). بررسي کمي و کيفي پسماندهاي روستايي استان هرمزگان و ارائه راهکار مديريتي، فصلنامه علوم و تکنولوژي محيطزيست، 16(4): 165-173.

- قدسي پور، حسين (1389). فرآيند سلسله مراتبي AHP، چاپ پنجم، دانشگاه صنعتي اميرکبير: تهران.

- ليچاني، داوود؛ يزداني، احمد؛ گوگوناني، اسحق و جوادي، محمد (1388). تجربه‌اي جديد در مديريت پسماند روستايي؛ مطالعه موردي: 72 روستاي شهرستان فريدونشهراصفهان، دوازدهمين همايش ملي بهداشت محيط ايران، دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي تهران، دانشکده بهداشت: 424-435.

- مرکز مطالعات تخصصي شهري و روستايي (1391). محيط زيست روستا؛ مديريت مواد زائد، فضاي سبز روستا و...، چاپ اول، انتشارات سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي کشور، پژوهشکده علوم انساني و اجتماعي جهاد دانشگاهي، بنياد خواجه نصير طوسي: تهران.

- ملايي، زينب؛ بخشي، محمدرضا و دباغ، اردلان (1391). تهيه مکان بهينه انباشت پسماند روستايي فيل آباد فارسان با استفاده از رهيافت تلفيقي: پرموتاسيون و بولين، فصلنامه مسکن و محيط روستا، 31(138): 73-84.

- مؤمني، منصور (1387). مباحث نوين تحقيق در عمليات، انتشارات دانشگاه تهران: تهران.

- اله آبادي، احمد و ساقي، محمد حسين (1390). مکان يابي و طراحي محل دفن زباله‌هاي روستايي بخش روداب سبزوار»، فصلنامه دانشگاه علوم پزشکي خراسان شمالي، 3(1): 29-34.

- هاشمي، سيد ايرج؛ مدني، داود و صالحي، سعيد (1389). مديريت مواد زايد جامد (جمع آوري، حمل ونقل و دفع)؛ روستاهاي بخش مرکزي شهرستان خمين، چهارمين همايش تخصصي مهندسي محيطزيست: 1-6.

- Bozbura, F.T., Beskese, A., & Ahraman, C. (2007). Prioritization of Human Capital Measurement Indicators Using Fuzzy AHP, Expert Systems with Applications, 32. 124-127.

- Chang, N.B., Parvathinathan, G. & Breeden, J.B. (2008). Combining GIS with Fuzzy Multicriteria Decision Making for Landfill Siting in a Fast-Growing Urban Region, Journal of Environmental Management, 87(1): 139-153.

- Cimren, E., Catay, B. & Budak, E. (2007), Development of a Machine Tool Selection System Using AHP, International Journal of Advanced Manufacturing Technology, 35(3): 363-376.

- Fatima S. A., Chaudhry M. N., B. S. A. (2020). Environmental Impacts of the Existing Solid Waste Management System of Northern Lahore. Chinese Journal of Urban and Environmental Studies (CJUES). World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd., vol. 7(03). Pages 1-21, February.

- Jozi, Seyed Ali; Dehghani, Mohsen & Zarei, Morteza. (2012). provide a strategic plan for rural waste management using the A’WOT method, Case Study: Minab. Environmental Quarterly, 4: 98-103.

- Lee, A.H., Chen, W.C., & Chang, C.J. (2008). A Fuzzy AHP and BSC Approach for Evaluating Performance of IT Department in the Manufacturing Industry in Taiwan, Journal of Expert Systems with Applications. 34 (1): 96-107.

- Malasius M. E. G. Alin J.. Dollery B. (2020). Willingness to Participate in Solid Waste Management amongst Residents of Sembulan Tengah Water Village in Sabah, Malaysia. Journal of Asian Scientific Research, Asian Economic and Social Society. vol. 10(1). pages 17-32. January.

- Olukanni, D., Adeleke, J., & Aremu, D. (2016). A Review of Local Factors Affecting Solid Waste Collection in Nigeria. Pollution, 2(3):339-356.

- Scott, N.R., Ma, J.G. DeGloria S.D. & Lembo, A.J. (2005). Siting Analysis of Farm Based Centralized Anaerobic Digester Systems for Distributed Generation Using GIS, Journal of Biomass and Bioenergy, 28(6): 591-600.

- Trang, P. T; Dong, H; Toan, D; Hanh, N. T. & Thu, N. T. (2017). The Effects of Socio-economic Factors on Household Solid Waste Generation and Composition: A Case Study in Thu Dau Mot, Vietnam’, Energy Procedia, 107: 253-258.

- Yesilnacar, M.I. & Cetin, H. (2005). Site Selection for Hazardous Wastes: A Case Study from the GAP Area; Turkey, Journal of Engineering Geology, 81(4): 371-388.

- Yu S. and Dong H. (2020). Uncover Cost-Benefit Disparity of Municipal Solid Waste Incineration in Chinese Provinces. Sustainability, 12(2).

- Zurbrugg, C. (2003). Solid Waste Management in Developing Countries, SWM Introductory Text.

Development and prioritization of waste management indicators in rural areas of Khuzestan province

Abstract

Keywords: The Environment, Waste Management, Rural Areas, AHP FUZZY, Khuzestan Province.

Share To

Article Url

Development and Prioritization of Waste Management Indicators in Rural Areas of Khuzestan Province

Sanad

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages