Place Attachment and Attitude Towards Tourism Development and Promotion of Environmental Responsible Behavior, Case Study: Babolsar city
Subject Areas : environment planning
sara habibtabar bisheh
1
,
mehdi Ramezanzadeh lasboyee
2
1 - PHD student of tourism, Faculty of Accounting and Management, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 - Associate Professor, Department of Tourism Management, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, Mazandaran, Iranه
Keywords: Babolsar, Environmental Responsible Behavior, Attitude, Coastal Tourism, Place attachment,
Abstract :
Tourism has many positive and negative effects on economic, social, cultural and environmental fields. Today, the beach is the destination of many tourists and due to the high social demand, these areas are constantly exposed to destruction. One of the effective factors to prevent this issue is people's environmental behavior. The environmental behavior of coastal destination’s residents is strongly affected by tourism activities because they understand better its harmful effects. This study examines the factors affecting the responsible environmental behavior of the residents of the coastal city of Babolsar. The research is practical based on purpose and descriptive-analytical based on nature for which 308 residents of Babolsar were selected as a statistical sample through Morgan's table. The research tool was a researcher-made questionnaire in which validity and reliability were checked through SmartPLS3 software. The findings showed that the perceived benefit has no effect on compliance of environmental responsible behavior that significant level is 0/154, but it has an effect on promotion of environmental responsible behavior that significant level is 0/011. Also perceived cost doesn’t affect on both promotion of environmental responsible behavior that significant level is 0/123 and compliance of environmental responsible behavior that significant level is 0/719. Place dependence affects both perceived benefit that significant level is 0/000 and perceived cost that significant level is 0/001. In addition, place dependence has an effect on the compliance of environmental responsible behavior that significant level is 0/027, and vice versa, it has no effect on the promotion of this behavior that significant level is 0/411. Also, the place identity has an effect on the promotion of environmental responsible behavior that significant level is 0/003, and vice versa, it has no effect on compliance of this behavior that significant level is 0/135. The place identity has an effect on the compliance of environmental responsible behavior through place dependence that significant level is 0/028. In addition, place dependence is effective in promotion of environmental responsible behavior through perceived benefit that significant level is 0/037. Finally, the results showed that education, birthplace, length of stay, age and current and past economic participation of residents cause their different perceptions. Extended Abstract Introduction: The tourism industry has many effects on the economic, social-cultural and environmental fields. Due to the high demand for coastal tourism destinations and activities, these types of areas are exposed to destruction. Environmental responsible behavior includes behaviors that contribute to the sustainability and prosperity of destinations by reducing negative environmental effects and sustainable using of resources. Residents of coastal areas observe closely the harmful environmental effects, and they have a higher level of awareness about tourism. If their attitude leads to their support of tourism activities, the simultaneous satisfaction of the tourist and the host community will realize the sustainable development of tourism. Place attachment which is an emotional relationship between people, communities and place motivates people to pay attention about the environment and encourage others to do the same. During recent years, the Babolsar was exposed to many environmental problems that could be seen even in the seasons of tourism decline. Therefore, it is important to examine the sustainable behavior of its residents. The purpose of this study is to investigate the effect of residents' attitude and place attachment on their environmental responsible behavior. Methodology: The research is descriptive-analytical based on nature and practical based on purpose. The statistical population of the research are the residents of Babolsar city. After estimating the sample size through the Morgan method and considering the limitations caused by the outbreak of the coronavirus epidemic at the time of the research, it was possible to reach 308 people. The documentary-library method was used to study the past evidence and to compile the theoretical foundations and literature review. Then the conceptual model was designed. The tool of data collection was the researcher made questionnaire, and its validity was confirmed by the experts. The items of the questionnaire were extracted from past studies, and its reliability was confirmed by calculating Cronbach's alpha coefficient after the final designing. SPSS and PLS software were used to analyze the data. Results and discussion: T-test was used to estimate the correlation between variables. Based on this test, if the absolute value of the t-statistic between two variables becomes greater than 1.96 and its significance level becomes less than 0.05, there is a significant relationship between the two variables at the 95% confidence level. The results showed that the perceived benefit has no effect on compliance of environmental responsible behavior, but it has a significant effect on promotion of environmental responsible behavior. Perceived cost has effect neither on compliance of environmental responsible behavior nor on promotion of environmental responsible behavior. Place dependence has a significant effect on both perceived benefit and perceived cost. Place dependence has the effect on compliance of environmental responsible behavior while there is no relationship between place dependence and promotion of environmental responsible behavior. The place identity has no effect on compliance environmental responsible behavior, but it has a significant effect on promotion of environmental responsible behavior. The place dependence can play a mediating role in the relationship between place identity and compliance of environmental responsible behavior, but it can’t play a mediating role in the relationship between place identity and promotion of environmental responsible behavior. Perceived benefit doesn’t play a mediating role between place dependence and compliance of environmental responsible behavior, but this variable plays a mediating role between place dependence and promoting environmental responsible behavior. Perceived cost plays mediating role neither in the relationship between place dependence and compliance of environmental responsible behavior nor in the relationship between place dependence and promotion of environmental responsible behavior. Finally, the goodness of fit index of the model (0.342) showed that the model has strong predictive power. The eta correlation coefficient was used to prove the relationship between the education, birthplace, length of life, age and economic participation in tourism with the attitude of residents. The results of the relationship of each of the variables with the attitude showed a number higher than 0.3 which shows that there is a significant relationship between each of these demographic characteristics with the attitude of the residents. Conclusion: In examining the relationship between the perceived benefit and the dimensions of environmental responsible behavior, there is only a significant relationship between the perceived benefit and the promotion of environmental responsible behavior. There is no relationship between perceived cost and dimensions of the environmental responsible behavior. It is suggested to provide useful information about the benefits of tourism to the residents through the media. Citizens' rights should be taken into account in planning, and integrated planning should be made with their participation. Place dependence affected both perceived benefit and perceived cost. More attention should be paid to citizens' suggestions regarding various problems in the city. In examining the effect of place dependence on the dimensions of the environmental responsible behavior, only the relationship between place dependence and compliance of environmental responsible behavior is proven. It is suggested to consider events with the participation of residents in which rewards are given to people who are supporters of the environment. In examining the effect of place identity on the dimensions of environmental responsible behavior, only a positive relationship between place identity and promotion of environmental responsible behavior is proven. In examining the mediating role of place dependence in the relationship between place identity and environmental responsible behavior, only this relationship is proved that place identity through place dependence has an effect on compliance of environmental responsible behavior. It is suggested that the urban elements that express the identity of the residents should always be preserved and improved. In examining the mediating role of attitude in the relationship between place attachment and environmental responsible behavior, only the mediating role of perceived benefit between place attachment and the promotion of environmental responsible behavior is confirmed. It is suggested to provide educational programs in which the importance of environmental behaviors is clarified for people. Finally, the results of the surveys showed that each of education, birthplace, length of life, age and economic activity has a great impact on people's attitude toward tourism development. Therefore, it is suggested that the effect of these factors should also be investigated as a moderating variable in future researches.
Dimensions and Effects (Case Study: Visitors to Sofeh Mountain Park in Isfahan). Journal of Geography and Environmental Planning, 31(4), pp: 25-42. (In Persian) doi: 10.22108/gep.2021.125479.1364
_||_
Journal of Urban Environmental Planning and Development
Vol 2, No 6, Summer 2022
p ISSN: 2783-3496 - e ISSN: 22783- 3909
DOI:
DOR:
Place Attachment and Attitude Towards Tourism Development and Promotion of Environmental Responsible Behavior, Case Study: Babolsar city
Abstract
Tourism has many positive and negative effects on economic, social, cultural and environmental fields. Today, the beach is the destination of many tourists and due to the high social demand, these areas are constantly exposed to destruction. One of the effective factors to prevent this issue is people's environmental behavior. The environmental behavior of coastal destination’s residents is strongly affected by tourism activities because they understand better its harmful effects. This study examines the factors affecting the responsible environmental behavior of the residents of the coastal city of Babolsar. The research is practical based on purpose and descriptive-analytical based on nature for which 308 residents of Babolsar were selected as a statistical sample through Morgan's table. The research tool was a researcher-made questionnaire in which validity and reliability were checked through SmartPLS3 software. The findings showed that the perceived benefit has no effect on compliance of environmental responsible behavior, but it has an effect on promotion of environmental responsible behavior. Also perceived cost doesn’t affect any of the dimensions of environmental responsible behavior. Place dependence affects both perceived benefit and perceived cost. In addition, place dependence has an effect on the compliance of environmental responsible behavior, and vice versa, it has no effect on the promotion of this behavior. Also, the place identity has an effect on the promotion of environmental responsible behavior, and vice versa, it has no effect on compliance of this behavior. The place identity has an effect on the compliance of environmental responsible behavior through place dependence. In addition, place dependence is effective in promotion of environmental responsible behavior through perceived benefit. Finally, the results showed that education, birthplace, length of stay, age and current and past economic participation of residents cause their different perceptions.
Keywords: Coastal Tourism, Environmental Responsible Behavior, Place Attachment, Attitude, Babolsar
مقاله پژوهشی
دریافت: صص پذیرش:
چکیده
گردشگری اثرات مثبت و منفی زیادی در زمینههای اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و زیستمحیطی به همراه دارد. امروزه ساحل مقصد بسیاری از گردشگران بوده و به دلیل تقاضای بالای اجتماعی، این مناطق پیوسته در معرض تخریب قرار دارند. یکی از عوامل مؤثر جهت پیشگیری از این مسئله، رفتار زیستمحیطی افراد است. رفتار زیستمحیطی ساکنان مقصد ساحلی به شدت متأثر از فعالیتهای گردشگری است، زیرا اثرات مخرب آن را بهتر درک میکنند. این مطالعه به بررسی عوامل مؤثر بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی ساکنان شهر ساحلی بابلسر میپردازد. پژوهش از نظر هدف، کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی - تحلیلی است که به منظور انجام آن 308 نفر از ساکنان بابلسر به عنوان نمونه آماری از طریق جدول مورگان انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه محققساخته بود که روایی و پایایی آن از طریق نرمافزار SMARTPLS3 بررسی شد. یافتهها نشان داد که منفعت درکشده بر رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی هیچ تأثیری ندارد، اما بر ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأثیر دارد. همچنین، هزینه درکشده بر هیچ کدام از ابعاد رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأثیر ندارد. وابستگی به مکان هم بر منفعت درکشده و هم بر هزینه درکشده تأثیر دارد. به علاوه، وابستگی به مکان بر رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأثیرگذار بوده و بالعکس هیچ تأثیری بر ارتقای این رفتار ندارد. همچنین، هویت مکان بر ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأثیر داشته و بالعکس هیچ تأثیری بر رعایت این رفتار ندارد. هویت مکان از طریق وابستگی به مکان بر رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأثیرگذار است. بهعلاوه، وابستگی به مکان از طریق منفعت درکشده بر ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأثیرگذار است. در نهایت نتایج نشان داد که تحصیلات، زادگاه اصلی، مدت زمان اقامت، سن و مشارکت اقتصادی فعلی و گذشته افراد باعث ایجاد ادراکات مختلف در آنها میشود.
واژههای کلیدی: گردشگری ساحلی، رفتار مسئولانه زیستمحیطی، دلبستگی به مکان، نگرش، بابلسر
مقدّمه
گردشگری صنعتی است که همزمان با جهانیشدن به کشورها در ارزآوری، ایجاد اشتغال و درآمد کمک شایانی نموده است، درحالیکه میتواند اثرات مخربی را در محیط طبیعی مقصد ایجاد کند (Tan et al, 2018). با توجه به دهههای اخیر در میان اشکال گوناگون گردشگری، گردشگری ساحلی از نظر سرعت رشد در رتبۀ اول قرار دارد (Lakshmi & Shaji, 2016). از طرفی، گردشگری ساحلی از طریق افزایش تقاضا برای صنایعدستی و هنرهای مقصد، زمینۀ اشتغال و کسب درآمد و فعالیتهای اقتصادی و خدماتی را ایجاد میکند. از طرف دیگر، باعث حفظ منابع طبیعی مقصد میشود. علیرغم فوایدی که این شکل از گردشگری با خود به همراه دارد، گسترش افراطی آن سبب پیامدهای منفی زیستمحیطی میشود (Seyyedi et al, 2018). به عنوان مثال، بهرهبرداری از کشتیهای تفریحی و هتلها، احداث زیرساختهایی همچون جادهها از طریق ایجاد آلودگی، زیستگاهها را فرسوده ساخته، تنوع زیستی را تغییر داده و باعث ورود گونههای مهاجم و غیربومی به منطقه میشوند (Lithgow et al, 2019). اثرات مخرب گردشگری ساحلی هم بر وضعیت اکولوژیکی و هم بر تجربیات تفریحی گردشگران تأثیر گذاشته و از طرفی جوامع میزبان را نیز با ضرر مواجه میکند (Chen & Bau, 2016). بنابراین گردشگری ساحلی جهت توسعۀ اقتصادی و حداقل اثرات نامطلوب محیطی، نیاز به توسعۀ مسئولانه و پایدار دارد (Samadi-tari et al, 2020). گردشگری سبز، اصطلاحی در صنعت گردشگری است که به دنبال هماهنگی بین مزایای رشد اقتصادی و زیانهای زیستمحیطی میباشد (He et al, 2018). یکی از جنبههای این نوع سبزگرایی، رفتار مسئولانه زیستمحیطی است. این نوع رفتار در ادبیات گذشته برای سه ذینفع یعنی گردشگران (Sultan et al, 2021؛ Poudel & Nyaupane, 2017)، کارکنان (Rastegar et al, 2019) و ساکنان بومی (Zhang et al, 2016) بهکار رفته است. رفتار مسئولانه زیستمحیطی شامل رفتارهایی است که با به حداقلرساندن اثرات منفی زیستمحیطی و استفادۀ پایدار از منابع مقصد، هم به پایداری محیطی مقاصد گردشگری و هم به رونق و پایداری صنعت گردشگری کمک میکند (Luo et al, 2020). ساکنان نواحی ساحلی به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه از طریق فعالیتهای مسکونی و تفریحی خود تأثیرات مخربی بر محیط زیست وارد میکنند. از طرفی، چون تأثیرات مخرب محیط ساحلی را از نزدیک مشاهده میکنند سطح آگاهی بالاتری نسبت به گردشگران دارند (Lee & Oh, 2018). درک ساکنین بومی از مزایا و مضرات گردشگری، نگرش آنها را نسبت به توسعه صنعت نشان میدهد. اگر این نگرش به حمایت آنها بینجامد، رضایت همزمان گردشگر و جامعه میزبان، توسعۀ پایدار گردشگری را محقق میسازد (López et al, 2018). ادراکات نسبت به توسعۀ گردشگری، در میان گروههای مختلف ساکنان از نظر تحصیلات، محل تولد، مدت زندگی (Almeida-García et al, 2016)، سن و مشارکت اقتصادی متفاوت بوده و این ناهمگونی باعث سطوح مختلف حمایت آنها از توسعۀ گردشگری میشود (Rasoolimanesh & Jaafar, 2017). بنابراین، یکی از اهداف این پژوهش بررسی تأثیر ادراک ساکنان بر حمایت از توسعۀ گردشگری توسط آنها است. دلبستگی به مکان پیوندهای عاطفی بین افراد، جوامع و مکان زندگی است که اگر در فردی نمود پیدا کند، باعث میشود از محیط مراقبت کرده و دیگران را نیز ترغیب کنند که رفتارهای مسئولانه زیستمحیطی از خود نشان داده و برای حفظ آن تلاش کنند (Confente & Scarpi, 2021). بنابراین، یکی دیگر از اهداف این مطالعه، بررسی تأثیر ابعاد دلبستگی به مکان بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی است.
مطالعات در رابطه با رفتار پایدار ساکنان همچنان در هالهای از ابهام قرار دارند. از طرفی شهرهای ساحلی با توجه به مشکلات ذکر شده بیشتر در معرض تخریب زیستمحیطی قرار دارند. شهر بابلسر به دلیل هممرزی با ساحل و اکوسیستم ساحلی، فعالیتهایی نظیر اکوتوریسم و شیلات، داشتن کاربریهایی مغایر با ظرفیت اکوسیستم ساحلی شهرستان و ضعف اکوسیستم، تغییر کاربری اراضی سودمند و با تقاضای فزاینده و از همه مهمتر عدم مشارکت ساکنان در پروژههای توسعه (Divsalar et al, 2016) جهت مطالعه برگزیده شد. طی سالهای اخیر انباشت زباله یکی از مشکلات عمده این شهر بوده است. به ویژه اینکه بخش زیادی از این زبالهها در نزدیکی پارکینگ ساحلی گردآوری میشوند. عامل رهاسازی این ضایعات در نزدیکی اکوسیستم ساحلی، هم ساکنین بومی و هم گردشگران هستند. اما مسئلهای که وجود دارد این است که این ضایعات حتی زمان فصول کاهش گردشگر نیز دیده میشوند. بنابراین، بررسی رفتار مسئولانه زیستمحیطی ساکنان این شهر دارای اهمیت است. لذا، هدف از این پژوهش بررسی عوامل مؤثر بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی ساکنان شهر بابلسر با استفاده از دو متغیر نگرش و دلبستگی به مکان ساکنان است. در حقیقت، پژوهش قصد دارد بررسی کند که آیا نگرش ساکنین محلی به گردشگری بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی آنها تأثیرگذار است؟ آیا دلبستگی به مکان ساکنان بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی آنها تأثیرگذار است؟ آیا نگرش ساکنان میتوند نقش میانجی میان دلبستگی به مکان و رفتار مسئولانه زیستمحیطی آنها ایفا کند؟
پیشینه و مبانی نظری پژوهش
نیازهای ساکنان در توسعۀ گردشگری غالباً نادیده گرفته میشود. بنابراین، همکاری با جامعه میزبان و توجه به دیدگاه آنها نسبت به توسعه گردشگری جهت جلب حمایت آنها در روند توسعه اجتنابناپذیر است (Wang & Chen, 2015). مطالعات گذشته جهت بررسی درک مثبت و منفی ساکنان از توسعه گردشگری، نظریۀ تبادل اجتماعی را بهکار گرفتهاند (Alrwajfah et al, 2019؛ Stylidis, 2018؛ Adongo et al, 2017). بر اساس این نظریه، رفتار ساکنان بر مبنای ارزیابی آنها از منافع و هزینههای ناشی از توسعه گردشگری شکل میگیرد (Su et al, 2018). به طوریکه اگر آنها در مقابل هزینههای تحمیلشده ناشی از توسعه گردشگری مزایای بیشتری را دریافت کنند، نگرش مثبتی را نسبت به توسعۀ گردشگری نشان داده و در نتیجه از توسعۀ گردشگری حمایت میکنند (Eslami et al, 2019). بسیاری از مطالعات نگرش ساکنان را عاملی مهم در حمایت آنها از توسعۀ گردشگری در نظر گرفتهاند (Peters et al, 2018؛ Stylidis, 2018؛ Rasoolimanesh et al, 2015؛ Robinson et al, 2019؛ Yuan et al, 2019). بنابراین، نگرش میتواند بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی ساکنان که شکلی از حمایت آنها از توسعه گردشگر است، اثر بگذارد (Chen et al, 2020؛ Cheng et al, 2019؛ He et al, 2018). لوپز و همکاران (2018) «در مقالهای با عنوان «نگرش ساکنان به عنوان تعیینکنندۀ پایداری گردشگری: مورد تروخیلو» هیچ رابطهای بین مزایای درکشده و دلبستگی به مکان نیافتند. اما ایزبیو و همکاران (2018) در مقاله «دلبستگی به مکان، تعاملات میزبان و گردشگر و نگرش ساکنان نسبت به توسعۀ گردشگری: مورد جزیره بوآویستا در کیپورد» نتیجه گرفتند که نگرش ساکنان به طور مثبت متأثر از دلبستگی به مکان، تعامل میزبان و گردشگر و تأثیرات مثبت درکشده است. از طرفی نگرش ساکنان به طور منفیوار متأثر از اثرات منفی درکشده قرار دارد. همچنین از بین اثرات درکشده، برداشت مثبت از فعالیتهای گردشگری تأثیر قویتری بر نگرش ساکنان دارد (Eusébio et al, 2018). برخی مطالعات به این نتیجه رسیدند که ارزش و هزینه درکشده میتوانند بر هم اثر بگذارند. به عنوان مثال لی و اوه (2018) در مقاله «تأثیرات علی دلبستگی به مکان و توسعۀ گردشگری بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی ساکنان ساحلی» معتقدند علاوه بر رابطۀ مثبت بین مزایای درکشده و رفتار مسئولانه زیستمحیطی، نگرانیهای درکشده واسطه این رابطه است.
مفهوم دلبستگی به مکان از اواسط دهه 1970 در حالی که جغرافیدانان به پژوهش بر روی ادراکات انسانی در تحقیقات جغرافیایی مکان مشغول بودند، شکل گرفت و از دهه 1980 مفهوم درک انسانگرایانه – روانشناختی مکان همراه با تعبیه عناصر زمانی در تحقیق توسعه یافت (Cheung & Hui, 2018). بر اساس دیدگاه لی و همکاران (2019) دلبستگی به مکان، همافزایی بالقوه بین وفاداری و رفتار مسئولانه زیستمحیطی را تقویت میکند (Lee et al, 2019). برخی از نویسندگان چهار بعد وابستگی به مکان، هویت مکان، اثر مکان و پیوند اجتماعی مکان را در نظر گرفتند (Ramkissoon et al, 2013؛ Cheung & Hui, 2018). از طرفی، برخی مطالعات دو جنبۀ عملکردی (وابستگی به مکان) و شناختی (هویت مکان) را در نظر گرفتند (Junot et al, 2018؛ Vong, 2015؛ Hosany et al, 2017). جونوت و همکاران (2018) در پژوهشی با عنوان «تأثیر دلبستگی بر رفاه انسان و رفتارهای کلی طرفدار محیط زیست» با تأکید بر تأثیر تمام ابعاد دلبستگی مکان بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی نشان دادند که با استفاده از این دلبستگی، مدیران میتوانند کیفیت زندگی را بهبود بخشیده و رفتارهای دوستدار محیط زیست را ترویج دهند. ژانگ و همکاران (2016) در پژوهشی با عنوان «رفتارهای حفاظت از محیط زیست ساکنان در مکانهای توریستی: گسترش چارچوب فعالسازی هنجاری با اتخاذ وابستگی محیطی» تأثیر مستقیم دلبستگی به مکان و رفتار مسئولانه زیستمحیطی را نتیجه گرفتند. نتایج عباسزاده و همکاران (2016) در مقاله «اثر میانجی نگرش مسئولانه زیستمحیطی بر رابطه بین دلبستگی به مکان و رفتار مسئولانه زیستمحیطی» نشان داد که متغیر دلبستگی به مکان بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی مؤثر بوده و این تأثیر به طور غیر مستقیم از طریق نگرش مسئولانه زیستمحیطی برقرار است (Abbaszadeh et al, 2016).
همانطور که اشاره شد، در این مفهوم افراد مکان را از نظر عملکردی ارزیابی میکنند تا مشخص شود یک مکان چه اندازه میتواند از انجام فعالیتها یا ارائه خدماتی خاص پشتیبانی کند (Hosany et al, 2017). ساکنانی که وابستگی قویتری به جامعۀ خود دارند، تمایل مثبتی به گردشگری و توسعۀ آن دارند (Adongo et al, 2017). بنابراین، وابستگی به مکان بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأثیرگذار است (Halpenny, 2010). لی و اوه (2018) عقیده داشتند وابستگی به مکان تحت تأثیر ادراک افراد از ارزش عملکردی یک مکان بوده که با افزایش آگاهی محیطی او منجر به علاقۀ وی جهت نگهداری از این محیط میشود. در مقابل، یوان و همکاران (2019) به این نتیجه دست یافتند که وابستگی به مکان هیچ تأثیر قابل توجهی بر حمایت ساکنان از توسعۀ گردشگری نداشته است. هویت مکان، عنصری از هویت فرد میباشد که احساس تعلق فرد به مکان را افزایش داده و به آنها در ابراز و تأیید هویت خود کمک میکند (Hosany et al, 2017). چنگ و وو (2015) هویت مکان را «زمینۀ مهمی از هویت فرد و پیوند نمادین نقادانه بین یک شخص و یک مکان» تعریف میکنند (Cheng & Wu, 2015). این ویژگی، نمایانگر دلبستگی عاطفی یا نمادین به یک مکان از طریق تعامل بین مردم و مکان تعریف میشود که فرصتهایی را فراهم میکند تا افراد هویت خود را با آن بیان کنند. بنابراین، احساس عزتنفس و همپیوندی را بهبود بخشیده و باعث تمایل به مراقبت از محیط زیست میشود (Lee et al, 2019). اگر ساکنان احساس کنند که هویت آنها در نتیجه توسعۀ گردشگری به خطر میافتد، با آن مخالفت کرده و بالعکس اگر احساس کنند که این توسعه مطابق با هویت مکانی آنها است، از گردشگری حمایت میکنند. در نتیجه، هویت مکان در نگرش ساکنان نسبت به توسعۀ گردشگری و در نتیجه حمایت از این توسعه و رفتار طرفدار محیط زیست تأثیر میگذارد (Wang & Xu, 2015). وانگ و چن (2015) بر این عقیده بودند که نظریۀ هویت مکان و نظریۀ تبادل اجتماعی مکمل هم بوده و هر دو بیانگر نگرش ساکنان نسبت به توسعۀ گردشگری هستند. بنابراین، هویت مکان میتواند بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأثیر بگذارد (Sheikhbiglo & Soltani, 2021). وونگ (2015) نتیجه گرفت که هویت مکان نقش مهمی در دلبستگی به مکان ساکنان ایفا میکند. همچنین هویت مکان میتواند اثر وابستگی به مکان را بر رفتار دوستدار محیط زیست واسطه کند (Halpenny, 2010؛ Lee & Oh, 2018). بر خلاف شواهد ذکر شده، نتایج رامکیسون و همکاران (2013) در مقاله «آزمون ابعاد دلبستگی به مکان و روابط آن با رضایت از مکان و رفتارهای طرفدار محیط: یک رویکرد مدلسازی معادلات ساختاری» نشان دادند که هویت مکان هیچ ارتباطی با نیات رفتاری محیطی ندارد.
رفتار حامی محیط زیست (Junot et al, 2018) یا رفتار مسئولانه زیستمحیطی شامل اقداماتی است که حداکثر پایداری و حداقل تأثیر منفی بر کالبد فیزیکی و طبیعی محیط دارد که در رفتارهایی مانند بازیافت، مدیریت انرژی و اقدامات محیطی نمود مییابد (Cheung et al, 2020). در حقیقت، این رفتار به اقداماتی اطلاق میشود که منعکسکنندۀ نگرانی افراد و گروهها نسبت به محیط طبیعی میباشد که در راستای آن برای ممانعت یا حل مشکلات زیستمحیطی تلاش میشود (Cheng & Wu, 2015). جهت اندازهگیری این رفتار در پژوهشهای مختلف، ابعاد متفاوتی مطرح شده است. برخی از مطالعات دو بعد رفتار مسئولانه زیستمحیطی عمومی و رفتار مسئولانه زیستمحیطی مختص سایت را مطرح کردهاند (Chen et al, 2020؛ Lee & Jan, 2015). رامکیسون و همکاران (2013) دو بعد رفتارهای زیستمحیطی با تلاش زیاد و رفتارهای زیستمحیطی با تلاش کم را معرفی کردند. لارسون و همکاران (2015) چهار زمینه از رفتار دوستدار محیط زیست را ارائه کردند که شامل رفتارهای سبک زندگی حفاظتی (در مقیاس فعالیتهای خانگی)، محیط زیستگرایی اجتماعی (تعامل با همسالان و عضویت در گروه)، شهروندی زیستمحیطی (مشارکت در سیاست) و پاسداشت زمین (حمایت از حیاتوحش و زیستگاه) هستند (Larson et al, 2015). لو و همکاران (2020) طبقهبندی نسبتاً جدیدی از این نوع رفتار طراحی کردند که شامل پیروی از رفتار مسئولانه زیستمحیطی و ترویج رفتار مسئولانه زیستمحیطی است که بنابر دیدگاه آنها در هر زمینهای قابل استفاده هستند. بر این اساس، پیروی از رفتار مسئولانه زیستمحیطی شامل اقدامات جهت ممانعت از اعمال و رفتار زیانبار مبتنی بر مقررات مربوطه و اخلاق عمومی مقاصد و ترویج رفتار مسئولانه زیستمحیطی شامل رفتارهای پیشگیرانه جهت ترویج حفاظت از محیط زیست در مقاصد میباشد. لذا در این پژوهش نیز از این ابعاد جهت ارزیابی رفتار مسئولانه زیستمحیطی استفاده شده است. در این راستا مطالعاتی که در این زمینه در کشورهای مختلف و ایران به چاپ رسیده است بیشتر رفتارهای زیست محیطی گردشگران را مورد واکاوی قرار داده است اما مطالعه حاضر تلاش دارد که رفتارهای زیست محیطی ساکنین در مقاصد را مورد واکاوی قرار دهد.
شکل 1- مدل مفهومی پژوهش
مواد و روش تحقیق
پژوهش از نظر ماهیت توصیفی – تحلیلی و از نظر هدف، کاربردی است. این پژوهش از لحاظ روش گردآوری دادهها، کمی مبتنی بر رویکرد همبستگی است. ابتدا با استفاده از مطالعات اسنادی – کتابخانهای شواهد و مطالعات گذشته مورد مطالعه قرار گرفت و بر اساس آن مدل مفهومی طراحی شد. ابزار گردآوری دادهها، پرسشنامه محققساخت است که بر اساس مدل مفهومی طراحی شد. شاخصهای مربوط به متغیرها از پرسشنامههای موجود در مطالعات گذشته استخراج شده و آن دستهای که بیشترین تکرار را در مطالعات داشتند، جمعآوری و تعدیل شدند و در نهایت پرسشنامه طراحی شد. این پرسشنامه دارای دو بخش اطلاعات جمعیتشناختی و گویههای مربوط به متغیرهای پژوهش است. در جدول 1 سؤالات هویت مکان، در جدول 2 سؤالات دلبستگی به مکان، در جدول 3 سؤالات منفعت درکشده شامل نگرش مثبت اقتصادی، نگرش مثبت اجتماعی – فرهنگی و نگرش مثبت زیستمحیطی ذکر شد. در جدول 4 سؤالات هزینه درکشده شامل نگرش منفی اقتصادی، نگرش منفی اجتماعی – فرهنگی و نگرش منفی زیستمحیطی ذکر شد. در جدول 5 سؤالات رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی و در جدول 6 سؤالات ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی ارائه شده است. پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد و روایی آن نیز مورد تأیید اساتید و نخبگان قرار گرفت. جامعۀ آماری پژوهش ساکنان شهر بابلسر هستند. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 384 نفر برآورد شد. اما به دلیل شرایط حاد شیوع کرونا، تنها دسترسی به 308 نفر به عنوان نمونۀ آماری ممکن شد. 33 پرسشنامه به صورت حضوری و باقی آنها به صورت الکترونیک بین افراد طی مدت زمان یک ماه و نیم توزیع شد. انتخاب افراد به صورت حضوری در مسیرهای گشت و گذار ساکنان و به صورت الکترونیک از طریق پروفایل شهر بابلسر در شبکههای اجتماعی انجام شد. جهت تحلیل و پردازش آمار توصیفی و استنباطی از نرمافزارهای SPSS و نیز SmartPLS3 برای مدلسازی معادلات ساختاری استفاده شد. جهت تأیید یا رد فرضیات از آزمون همبستگی تی و جهت بررسی قدرت پیشبینی مدل مفهومی برازش کیفی مدل انجام شد.
جدول 1- گویههای متغیر هویت مکان
هویت مکان | منبع | |
a1 | احساس میکنم که این شهر ساحلی بخشی از وجود من است. | Lee & oh, 2018 / Ramkissoon et al, 2013 / Zhang et al, 2016 |
a2 | دیدن این شهر چیزهای زیادی در مورد شخصیت من میگوید و من خود را با آن میشناسم. | Lee & oh, 2018 / López et al, 2018 / Sheikhbiglo & Soltani, 2021 |
a3 | این شهر برای من ارزش و معانی زیادی دارد. | Lee & oh, 2018 / Vong, 2015 |
a4 | من به شدت با این شهر احساس همذاتپنداری میکنم. | Vong, 2015 / Lee & oh, 2018 |
a5 | احساس میکنم میتوانم در بابلسر خود واقعیام باشم. | Sheikhbiglo & Soltani, 2021 |
a6 | زندگی در اینجا مرا به یاد تجربیات گذشته میاندازد. | Lee & oh, 2018 |
a7 | احساس میکنم با این شهر و افرادی که در اینجا زندگی میکنند بسیار ارتباط نزدیکی دارم. | Vong, 2015 / Lee et al, 2019 |
جدول 2- گویههای متغیر دلبستگی به مکان
وابستگی به مکان | منبع | |
b1 | من به محیط این شهر بسیار وابسته هستم. | Lee & oh, 2018 / López et al, 2018 / Zhang et al, 2016 |
b2 | هیچ شهر ساحلی قابل مقایسه با این شهر نیست. | Lee & oh, 2018 / Yuan et al, 2019 / Zhang et al, 2016 |
b3 | هیچ شهر ساحلی را جایگزین این شهر نمیکنم. | Lee & oh, 2018 / López et al, 2018 / Zhang et al, 2016 |
b4 | من از زندگی در بابلسر بیشتر از سایر شهرها لذت میبرم و رضایت دارم. | Lee & oh, 2018 / Sheikhbiglo & Soltani, 2021/ Lee et al, 2019 / Vong, 2015 |
b5 | بابلسر بهترین مکان برای آن کاری است که من میخواهم انجام دهم. | Lee et al, 2019 / Jonut et al, 2018 / Ramkissoon et al, 2013 |
b6 | بستر و امکانات بابلسر در نوع خود بهترین است. | Eusébio et al, 2018 / López et al, 2018 |
b7 | وقتی در بابلسر نیستم دلم برای اینجا تنگ میشود. | Eusébio et al, 2018 / Vong, 2015 |
b8 | زندگی در این شهر به من احساس امنیت میدهد. | Vong, 2015 |
جدول 3- گویههای منفعت درکشده ( اثرات مثبت اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی و زیستمحیطی)
اثرات مثبت اقتصادی | منبع | ||
c1 | عامل اقتصادی قوی برای جامعه | Peters et al, 2018 / Eslami et al, 2019 | |
c2 | برانگیختن فرصتهای شغلی برای ساکنان | Lundberg, 2015 / Vong, 2015 / Eslami et al, 2019 / Cardoso & Silva, 2018 | |
c3 | توسعه یا حفظ مشاغل خصوصی و متعلق به ساکنان | Lundberg, 2015 | |
c4 | افزایش خرید محصولات منطقه | Lundberg, 2015 | |
c5 | جذب سرمایهگذاریهای بیشتر به منطقه | Adongo et al, 2017 / Cardoso & Silva, 2018 / Rasoolimanesh & Jaafar, 2017 | |
c6 | افزایش استاندارد زندگی جامعه | Adongo et al, 2017 / Rasoolimanesh & Jaafar, 2017 | |
c7 | ایجاد درآمدهای مالیاتی برای بخشهای دولتی | Zhu et al, 2017 / Adongo et al, 2017 / Eslami et al, 2019 | |
اثرات مثبت اجتماعی | منبع | ||
e1 | ایجاد پارکها و مناطق تفریحی و سرگرمی بیشتر | Alrwajfah et al, 2019 / Su et al, 2018 | |
e2 | حفظ آداب و رسوم و سنتهای محلی | Peters et al, 2018 / Vong, 2015 / Adongo et al, 2017 / Almeida- García et al, 2016 | |
e3 | بهبود و حفظ زیرساختها | Lundberg, 2015 / Alrwajfah et al, 2019 / Su et al, 2018 / Eslami et al, 2019 | |
e4 | افزایش جشنوارهها و رویدادهای فرهنگی | López et al, 2018 / Almeida-Garcia et al, 2016 / Cardoso & Silva, 2018 | |
e5 | افزایش تبادلات فرهنگی | López et al, 2018 / Alrwajfah et al, 2019 / Vong, 2015 / Eslami et al, 2019 | |
e6 | افزایش عزت نفس و غرور ساکنان | Yuan et al, 2019 / Adongo et al, 2017 | |
اثرات مثبت زیست محیطی | منبع | ||
g1 | حفظ محیط زیست و منابع طبیعی | López et al, 2018 / Zhu et al, 2017 / Almeida-García et al, 2016 | |
g2 | حفظ زیبایی و بهبود بصری شهر | Yuan et al, 2019 / Cardoso & Silva, 2018 | |
g3 | بالابردن آگاهی زیستمحیطی مردم | Yuan et al, 2019 | |
g4 | ایجاد پارکها و فضاهای طبیعی و عمومی | Alrwajfah et al, 2019 / Adongo et al, 2017 / Almeida-García et al, 2016 | |
جدول 4- گویههای هزینه درکشده ( اثرات منفی اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی و زیستمحیطی)
اثرات منفی اقتصادی | منبع | ||
d1 | افزایش قیمت کالاها و خدمات | Lundberg, 2015 / Eslami et al, 2019 / Cardoso & Silva, 2018 | |
d2 | افزایش قیمت زمین و املاک | Lundberg, 2015 / Rasoolimanesh & Jaafar, 2017 | |
d3 | ایجاد بیکاری فصلی | Almeida-Garcia et al, 2016 / Alrwajfah et al, 2019 | |
d4 | توزیع نامتناسب مزایای اقتصادی | Peters et al, 2018 | |
d5 | افزایش هزینه تجهیزات تفریحی | Lundberg, 2015 / Cardoso & Silva, 2018 | |
اثرات منفی اجتماعی | منبع | ||
f1 | تغییر فرهنگ سنتی ارزشمند | Lee & oh, 2018 / Adongo et al, 2017 / Almeida-Garcia et al, 2016 | |
f2 | ازدحام، ترافیک، سر و صدا و آلودگی | Lee & oh, 2018 / Adongo et al, 2017 / Su et al, 2018 / Almeida-García et al, 2016 | |
f3 | افزایش رفتار جنجالی و جنایت | Eusébio et al, 2018 / Adongo et al, 2017 / Almeida-García et al, 2016 | |
f4 | افزایش مصرف دارو و مواد مخدر | Adongo et al, 2017 / Almeida-García et al, 2016 | |
f5 | افزایش فساد و فحشا | Adongo et al, 2017 | |
f6 | اختلال در روال عادی و کیفیت زندگی | Alrwajfah et al, 2019 | |
f7 | افزایش سرایت بیماریها | Eusébio et al, 2018 | |
f8 | پایمالشدن حقوق شهروندان با استفاده زیاد از زمین برای تأسیسات | Alrwajfah et al, 2019 | |
f9 | افزایش تصادفات رانندگی | Su et al, 2018 | |
f10 | افزایش درگیری بین بازدیدکنندگان و ساکنان | Zhu et al, 2017 | |
اثرات منفی زیست محیطی | منبع | ||
h1 | تخریب محیط طبیعی و اماکن تاریخی | Rasoolimanesh & Jaafar, 2017 / Zhu et al, 2017 / Rasoolimanesh et al, 2015 | |
h2 | تأثیر منفی بر محیط زیست دریایی | Lundberg, 2015 | |
h3 | افزایش زباله در جامعه | Adongo et al, 2017 / Almeida-García et al, 2016 | |
جدول 5- گویههای رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی
رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | منبع | |
i1 | عدم رفتار نامناسب مانند ریختن زباله و ... | Luo et al, 2020 |
i2 | راه نرفتن بیرون از مسیر حفاظتی تعیینشده | Luo et al, 2020 |
i3 | رعایت قوانین و مقررات نقاط گردشگری | Lee & Jan, 2015 / Luo et al, 2020 |
i4 | مشاهده برچسب زیستمحیطی اقلام پیش از خرید | Sheikhbiglo & Soltani, 2021 / Junot et al, 2018 / Lee & Jan, 2015 |
i5 | استفاده از وسایل نقلیه عمومی یا دوچرخه | Junot et al, 2018 / Lee & Jan, 2015 |
i6 | دستهبندی و تفکیک زبالهها | Sheikhbiglo & Soltani, 2021 |
i7 | مطالعه کتب و نشریات زیستمحیطی | Lee & oh, 2018 / Cheng et al, 2019 / Confente & Scarpi, 2021 |
i8 | مشاهده برنامههای تلویزیونی مربوط به محیط زیست | Lee & oh, 2018 |
i9 | استفاده از محصولات بستهبندی شده در ظروف بازیافتی | Lee & Jan, 2015 |
i10 | صرفهجویی در مصرف آب و انرژی | Lee & Jan, 2015 |
جدول 6- گویههای ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی
ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | منبع | |
j1 | منصرف کردن دیگران از رفتار مخرب زیستمحیطی | Cheng et al, 2019 / Su et al, 2018 / Confente & Scarpi, 2021 / Lee & Jan, 2015 |
j2 | گزارش تخلف و خرابکاری دیگران به مقامات مربوطه | Su et al, 2018 / Sheikhbiglo & Soltani, 2021 |
j3 | شرکت در فعالیتهای داوطلبانه پاکسازی و حفاظت | Lee et al, 2019 / López et al, 2018 / Lee & Jan, 2015 / Cheng & Wu, 2015 |
j4 | برداشت و جمعآوری شاخههای ریخته شده درختان | Su et al, 2018 / Cheng & Wu, 2015 |
j5 | صرف پول و زمان جهت حمایت از انجمنهای زیستمحیطی | Lee & oh, 2018 |
j6 | پرداخت مالیات بیشتر برای حفاظت از محیط زیست | Lee & Jan, 2015 |
j7 | شرکت در تجمعات مسالمتآمیز زیستمحیطی | Sheikhbiglo & Soltani, 2021 / Lee et al, 2019 |
j8 | تمایل به پرداخت هزینه بیشتر برای حمل و نقل زیستمحیطی | Sheikhbiglo & Soltani, 2021 |
j9 | امضای استشهادنامههای حمایت از محیط زیست | Sheikhbiglo & Soltani, 2021 / Lee et al, 2019 / Ramkissoon et al, 2013 |
j10 | هزینه بیشتر برای جاذبههای سازگار با محیط زیست | Sheikhbiglo & Soltani, 2021 |
محدوده مورد مطالعه
شهر بابلسر با مساحتی به اندازه 1350 هکتار در مصب رودخانۀ بابلسر در جهت جنوبی دریای خزر قرار دارد. بر اساس مختصات جغرافیایی، این شهر در 52 درجه و 37 دقیقه و 50 ثانیه تا 52 درجه و 40 دقیقه و 50 ثانیه طول شرقی و 36 درجه و 40 دقیقه و 15 ثانیه تا 36 درجه و 43 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. بخش شمالی این شهر، 27- متر و بخش جنوبی آن 15- متر ارتفاع دارد (Ebrahimnia samakoush et al, 2013). بر اساس سرشماری نفوس و مسکن در سال 1395، جمعیت این شهر 135191 نفر اعلام شده است (Statistical center of Iran, 2018). بابلسر در شمال استان مازندران قرار داشته و طبق ارزیابیهای انجام شده این شهر بر رسوبات و ماسههای ساحلی و آبرفتهای دلتایی رودخانه بابلرود قرار گرفته است (Mirkatooli et al, 2011). این شهر منطقهای بسیار سرسبز و خوش آب و هوا و دارای چشماندازهای زیبایی است که گردشگران زیادی را از سراسر جهان جذب خود میکند. با این حال، از نظر تجهیزات و تسهیلات پاسخگوی تعداد گردشگران نبوده و با مشکلات زیادی مواجه است (Akbarpour et al. 2019).
شکل2- نقشه بابلسر - منبع: (مطالعات نویسندگان، 1402)
بحث و یافتهها
نتایج مربوط به آمار توصیفی (جدول 7) نشان میدهد که از لحاظ جنسیت، بیشترین تعداد را زنان (6/63 درصد)، افراد با مدرک لیسانس (1/32 درصد) و گروه سنی بالای 35 سال (3/39 درصد) تشکیل میدهند. از میان پاسخدهندگان، بیشترین تعداد (2/56 درصد) اعلام کردند که بابلسر شهر محل تولد آنها است. همچنین بیشترین تعداد (8/70 درصد) بیش از ده سال است که در بابلسر زندگی میکنند. از میان آنها 87 درصد هیچ فعالیت گردشگری در حال حاضر ندارند و 2/81 درصد نیز در گذشته هیچ فعالیت گردشگری نداشتند.
جدول 7- اطلاعات توصیفی پاسخدهندگان
متغیر |
| درصد فراوانی | متغیر |
| درصد فراوانی |
جنسیت | زن | 6/63 درصد | سن | زیر 20 سال | 2/5 درصد |
مرد | 4/36 درصد | 20 تا 25 سال | 3/25 درصد | ||
26 تا 30 سال | 3/14 درصد | ||||
31 تا 35 سال | 9/15 درصد | ||||
بالای 35 سال | 3/39 درصد | ||||
تحصیلات | زیر دیپلم | 5/4 درصد | مدت زمان زندگی | کمتر از 1 سال | 9/3 درصد |
دیپلم | 5/20 درصد | 1 تا 3 سال | 2/4 درصد | ||
کاردانی | 8/5 درصد | 4 تا 6 سال | 1/10 درصد | ||
لیسانس | 1/32 درصد | 7 تا 9 سال | 7/10 درصد | ||
فوق لیسانس | 2/29 درصد | 10 سال و بیشتر | 8/70 درصد | ||
دکترا | 5/7 درصد | داده های گمشده | 3/0 درصد | ||
داده گمشده | 3/0 درصد |
منبع: (مطالعات نویسندگان، 1402)
پیش از بررسی فرضیات و قدرت پیشبینی کلی مدل، جهت اطمینان از صحت نتایج، اقدام به غربالگری گویهها (متغیرهای آشکار) شد. طی فرایند غربالگری گویهها، آن دسته از متغیرهای آشکار که مقدار بارعاملی کمتر از 4/0 داشتند به ترتیب کمترین بار عاملی از مدل حذف شدند. بدینترتیب، سؤالات b4، b2، b6، e3، d1، d2، i6، i3، i1، i2، j7، j6 و j4 حذف شدند. شکل 3 مدل نهایی این فرایند را نشان میدهد.
شکل3- ساختار مدل پس از غربالگری متغیرهای آشکار - منبع: (مطالعات نویسندگان، 1402)
در بررسی اعتبار ساختار مدل، ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. این شاخص برای تمامی متغیرها عددی بالاتر از 7/0 بدست آمده و در سطح خیلی خوب و عالی قرار داشت. سپس پایایی ترکیبی محاسبه شد و تمامی متغیرها عددی بالاتر از 7/0 را نشان دادند. در نتیجه اگر روابط میان این متغیرها را در پژوهشی دیگر با شرایط متفاوت انجام دهیم، نتایجی مشابه به دست خواهیم آورد. در بررسی روایی همگرا از طریق میانگین واریانس استخراجشده که مقدار قابلقبول اعداد بالاتر از 5/0 هستند، تمامی متغیرها به جز ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی (483/0)، منفعت درکشده (399/0) و هزینه درکشده (481/0) بیشتر از 5/0 شدند. بنابراین اقدام به حذف متغیرهای پنهان هر متغیر شد و تا جایی که این مقدار به عددی بالاتر از 5/0 برسد، ادامه پیدا کرد. در نتیجه سؤالات j2، g1، e2، g3، g2، g4، e6، f1 و d3 از مدل حذف شدند. نتایج این بررسی در جدول 8 قابل مشاهده است. این نتایج نشان میدهد که سؤالات مربوط به هر متغیر بیشترین همبستگی را با خود دارند و به گونهای قوی میتوانند نشاندهنده متغیر خود باشند. تنها برای متغیرهای ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی، منفعت درکشده و هزینه درکشده این همبستگی وجود نداشت که با حذف سؤالات این حالت شکل گرفت.
جدول 8- نتایج بررسی اعتبار مدل
متغیر | ضریب آلفای کرونباخ | پایایی ترکیبی | میانگین واریانس استخراج شده |
ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 812/0 | 862/0 | 512/0 |
رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 809/0 | 863/0 | 514/0 |
منفعت درک شده | 896/0 | 914/0 | 518/0 |
هزینه درک شده | 930/0 | 939/0 | 523/0 |
هویت مکان | 892/0 | 916/0 | 610/0 |
وابستگی به مکان | 839/0 | 886/0 | 611/0 |
منبع: (مطالعات نویسندگان، 1402)
سپس روایی واگرا از طریق محاسبه بارهای عاملی متقابل و جدول فورنل و لارکر مورد سنجش قرار گرفت. در بررسی بارهای عاملی متقابل تمامی متغیرهای آشکار بیشترین همبستگی را با سازۀ خود نسبت به دیگر سازهها داشتند. همچنین نتایج فورنل و لارکر نیز نشان داد که تمامی اعداد روی قطر از اعداد زیرین خود مقادیر بیشتری را کسب نمودهاند. این نتایج در جدول 9 قابل مشاهده است. این نتایج نشان میدهد که هر سازه در این مدل تعامل بیشتری با شاخصهای خود نسبت به شاخصهای دیگر دارد و به خوبی با سؤالات مربوط به خود سنجیده میشود. در واقع، هیچ شباهتی میان سؤالات دو سازه با یکدیگر وجود ندارد.
جدول9- نتایج آزمون فورنل و لارکر
| ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | منفعت درک شده | هزینه درک شده | هویت مکان | وابستگی به مکان |
ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 715/0 |
|
|
|
|
|
رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 638/0 | 717/0 |
|
|
|
|
منفعت درک شده | 312/0 | 224/0 | 720/0 |
|
|
|
هزینه درک شده | 188/0 - | 102/0 - | 314/0 - | 723/0 |
|
|
هویت مکان | 395/0 | 310/0 | 288/0 | 076/0 - | 781/0 |
|
وابستگی به مکان | 367/0 | 336/0 | 359/0 | 181/0 - | 752/0 | 781/0 |
منبع: (مطالعات نویسندگان، 1402)
مطابق جدول10، جهت اثبات یا رد فرضیات، از آزمون ضریب مسیر و محاسبه مقدار آمارۀ تی استفاده شد. در بررسی رابطۀ بین منفعت درکشده و رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی، مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (429/1) کمتر از مقدار معیار (96/1) شده و سطح معناداری آن (154/0) بیشتر از 05/0 شد. بنابراین، در سطح اطمینان 95%، منفعت درکشده هیچ تأثیری بر رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی ندارد. این مسئله میتواند به علت دیدگاه منفی که در نتیجه ازدیاد گردشگران در شهر و اثرات مخربی که در نتیجۀ بهبود زیرساختها و تسهیلات شکل میگیرد، باشد که باعث شد تا افراد تمایلی به رعایت قوانین زیستمحیطی از سوی خود نشان ندهند. به عبارتی سودی که از گردشگری نصیب جامعه بومی میشود آنقدر قابل ملاحضه نیست که آنها را ترغیب به فعالیتهای زیستمحیطی کند. با سطح اطمینان 95%، منفعت درکشده تأثیر قابل توجهی بر ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی دارد. زیرا مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (541/2) بیشتر از 96/1 بوده و سطح معناداری (011/0) کمتر از 05/0 است. میتوان نتیجه گرفت که تبلیغات و فعالیتهای ترویجی در جهت ایجاد آگاهی از رفتارهای زیستمحیطی میتواند این انگیزه را در افراد ایجاد کند که دیگران را به این رفتارها تشویق کنند. در بررسی تأثیر هزینه درکشده بر رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی، مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (360/0) کمتر از 96/1 شده و سطح اطمینان (719/0) عددی بیشتر از 05/0 را نشان داد. بنابراین، با سطح اطمینان 95% هیچ رابطهای بین این دو متغیر برقرار نمیباشد. همچنین هزینه درکشده هیچ تأثیری بر ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی ندارد، زیرا در این رابطه مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (547/1) کمتر از 96/1 بوده و سطح اطمینان (123/0) نیز بیشتر از 05/0 است. یعنی اینکه افراد تا چه اندازه اثرات گردشگری را منفی تلقی کنند، تأثیری بر کاهش رفتار زیستمحیطی آنها ندارد و قطعاً موارد دیگری هستند که در این رابطه تأثیرگذارند. به عنوان مثال، مسئله مشارکت ساکنان در فعالیتهای گردشگری موردی بود که طی گفت و گو با افراد مطرح شد. نتایج نشان میدهد که وابستگی به مکان در سطح اطمینان 95% تأثیر قابل توجهی بر منفعت درکشده دارد، زیرا مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (540/6) بیشتر از 96/1 شده و سطح معناداری (000/0) کمتر از 05/0 است. در بررسی رابطۀ بین وابستگی به مکان و هزینه درکشده مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (355/3) بیشتر از 96/1 شد و سطح معناداری آن (001/0) کمتر از 05/0 شد. بنابراین در سطح اطمینان 95%، وابستگی به مکان تأثیر معناداری بر هزینه درکشده دارد. در نتیجه میتواند گفت به طور کلی، وابستگی به مکان بر نگرش افراد نسبت به گردشگری تأثیر مثبتی دارد. یعنی به هر میزان این احساس در افراد ایجاد شود که این شهر متعلق به آنها است و به نیاز آنها توجه میشود و سود آنها نسبت به افزایش گردشگر اهمیت بیشتری دارد، میتوان نگرش بهتری در آنها ایجاد کرد. در بررسی رابطۀ میان وابستگی به مکان و رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (221/2) عددی بالاتر از 96/1 شد و سطح معناداری آن (027/0) کمتر از 05/0 شد. بنابراین در سطح اطمینان 95% رابطۀ قابل توجهی میان این دو متغیر برقرار است. نتایج نشان میدهد که هیچ رابطهای میان وابستگی به مکان و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی وجود ندارد، زیرا مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (822/0) کمتر از 96/1 شده و سطح معناداری آن (411/0) بیشتر 05/0 است. این مسئله نشان میدهد که تعلق افراد به شهر خود میتواند در رعایت مسائل زیستمحیطی تأثیر داشته باشد. اما نمیتواند باعث شود که دیگران را به این کار ترغیب کنند. بنابراین، انگیزه و تشویق لازم برای افراد وجود ندارد تا دیگران را نیز به این کار ترغیب کنند. با توجه به مقدار آمارۀ تی کوچکتر از 96/1 (497/1) و سطح اطمینان کمتر از 05/0 (135/0)، نتایج نشان میدهد که هویت مکان هیچ تأثیری بر رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی ندارد. در بررسی رابطۀ میان هویت مکان و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی، مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (034/3) بیشتر از 96/1 و سطح معناداری (003/0) کمتر از 05/0 است. بنابراین، بین این دو متغیر در سطح اطمینان 95% رابطۀ معناداری وجود دارد. در بررسی نقش میانجی وابستگی به مکان در رابطۀ بین هویت مکان و رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی، مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (203/2) بیشتر از 96/1 و سطح معناداری (028/0) کمتر از 05/0 به دست آمد. بنابراین این نقش میانجی ثابت شد. همچنین در رابطۀ بین هویت مکان و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی، وابستگی به مکان هیچ نقش میانجی ایفا نکرد. زیرا مقدار قدر مطلق آمارۀ تی (819/0) کمتر از 96/1 و سطح معناداری (413/0) بیشتر از 05/0 بدست آمد. این نتایج نشان میدهند که اگر محل سکونت به ساکنان احساس هویت بدهد، تأثیری در رعایت رفتار زیستمحیطی آنها ندارد، اما باعث میشود دیگران را به رعایت این رفتار ترغیب کنند. بنابراین، باید تمهیداتی سنجیده شود تا افراد خود نیز احساس مسئولیت بیشتری داشته باشند. نقش میانجی ابعاد نگرش در رابطۀ میان وابستگی به مکان و ابعاد رفتار مسئولانه زیستمحیطی بررسی شد. بر اساس این ارزیابی، منفعت درکشده هیچ نقش میانجی بین وابستگی به مکان و رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی ایفا نکرد (96/1 > 346/1 = t، 05/0 < 179/0 = p-value). اما منفعت درکشده نقش میانجی بین وابستگی به مکان و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی داشت (96/1 < 088/2 = t، 05/0 > 037/0 = p-value). به علاوه هزینه درکشده هیچ نقش میانجی بین وابستگی به مکان و رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی ایفا نکرد (96/1 > 342/0 = t، 05/0 < 733/0 = p-value). همچنین، هزینه درکشده هیچ نقش میانجی بین وابستگی به مکان و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی ایفا نکرد (96/1 > 353/1 = t، 05/0 < 177/0 = p-value). این نتایج نشان میدهند که احساس تعلق نسبت به شهر محل اقامت اگر بتواند همراه با نگرش مثبت نسبت به گردشگری باشد، باعث میشود تا افراد دیگران را ترغیب کنند که برای حفظ شهر آنها رفتار مسئولانه زیستمحیطی را سرلوحه کار و سفر خود قرار دهند.
جدول10 – نتایج ارزیابی فرضیات
روابط | ضریب مسیر | آماره تی (t-value) | سطح معناداری (p-value) |
منفعت درکشده – ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 173/0 | 541/2 | 011/0 |
منفعت درکشده – رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 109/0 | 429/1 | 154/0 |
هزینه درکشده – ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 099/0 - | 547/1 | 123/0 |
هزینه درکشده – رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 023/0 - | 360/0 | 719/0 |
هویت مکان – ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 281/0 | 034/3 | 003/0 |
هویت مکان – رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 130/0 | 497/1 | 135/0 |
وابستگی به مکان – ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 076/0 | 822/0 | 411/0 |
وابستگی به مکان – رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 195/0 | 221/2 | 027/0 |
وابستگی به مکان – منفعت درکشده | 359/0 | 540/6 | 000/0 |
وابستگی به مکان – هزینه درکشده | 181/0 - | 355/3 | 001/0 |
هویت مکان – وابستگی به مکان – رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 147/0 | 203/2 | 028/0 |
هویت مکان – وابستگی به مکان – ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 057/0 | 819/0 | 413/0 |
وابستگی به مکان – منفعت درکشده – رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 039/0 | 346/1 | 179/0 |
وابستگی به مکان – منفعت درکشده – ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 062/0 | 088/2 | 037/0 |
وابستگی به مکان – هزینه درکشده – رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 004/0 | 342/0 | 733/0 |
وابستگی به مکان – هزینه درکشده – ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 018/0 | 353/1 | 177/0 |
منبع: (مطالعات نویسندگان، 1402)
از طریق بررسی ضریب تعیین R2، قدرت پیشبینی متغیرهای مستقل و درونزا سنجیده شد. مطابق با جدول 6، از بین متغیرهای وابسته تمامی متغیرها به جز وابستگی به مکان قدرت پیشبینی ضعیفی را نشان دادند. یعنی تنها هویت مکان به صورت قوی وابستگی به مکان را پیشبینی میکرد. این یافته به این معنی است که اگر مدل را در شرایط دیگری بکار ببریم، هویت مکان ساکنان محلی بر وابستگی به مکان آنها با اطمینان قوی تأثیرگذار است. همچنین از طریق شاخص Q2، قدرت پیشبینی متغیرهای مستقل بررسی شد. از بین متغیرهای وابسته تمامی متغیرها به جز وابستگی به مکان قدرت پیشبینی ضعیفی را نشان دادند. یعنی مجدداً تنها هویت مکان به صورت قوی وابستگی به مکان را پیشبینی میکند. مدل مورد نظر مطابق با شکل 11 طراحی شد. بنابراین، این که تا چه میزان شخص بتواند احساس هویت نسبت به شهر داشته باشد و خود را با آن بشناسد، احساس تعلق بیشتری در او به وجود میآید.
جدول شماره 11- بررسی قدرت پیشبینی متغیرهای مستقل و متغیرهای درونزا
متغیر | R2 | متغیر | Q2(= 1- SSE / SSO) |
ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 212/0 | ارتقاء رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 087/0 |
رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 133/0 | رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی | 060/0 |
منفعت درکشده | 129/0 | منفعت درکشده | 064/0 |
هزینه درکشده | 033/0 | هزینه درکشده | 016/0 |
وابستگی به مکان | 566/0 | وابستگی به مکان | 339/0 |
منبع: (مطالعات نویسندگان، 1402)
در نهایت، از طریق شاخص نیکویی برازش، قدرت پیشبینی و کاربرد مدل پژوهش از طریق رابطه 1 مورد ارزیابی قرار گرفت. پس از جایگزینی اعداد در فرمول مربوطه، مقدار 342/0 بدست آمد که نشان دهندۀ قدرت پیشبینی قوی مدل است. یعنی میتوان با اطمینان این مدل را در شرایط دیگر نیز استفاده کرد و روابط بین متغیرها قوی است.
شکل شماره 4- مدل در حالت معناداری ضرایب - منبع: (مطالعات نویسندگان، 1402)
بررسی ادراک ساکنان از نظر متغیرهای جمعیتشناختی
با توجه به اینکه این متغیرها (متغیرهای مستقل) از نوع اسمی و متغیر ادراکات (متغیر وابسته) از نوع فاصلهای است، از طریق محاسبه ضریب اتا این رابطۀ همبستگی بررسی شد. مطابق با جدول 12، ضریب همبستگی میان تحصیلات و منفعت درکشده (372/0) و تحصیلات و هزینه درکشده (450/0) نشان میدهد که میان تحصیلات و نگرش افراد رابطه برقرار است. در حقیقت این نتیجه حاکی از آن است که آنها با بالارفتن سطح تحصیلاتشان، به دلیل مطالعۀ بیشتر آشنایی بیشتری با اثرات مثبت و منفی گردشگری پیدا میکنند. یعنی میزان تحصیلات آنها باعث میشود تا اثرات مثبت یا منفی گردشگری را به خوبی درک کرده و بر اساس آن تصمیم بگیرند که از فعالیتهای این صنعت حمایت کنند یا خیر. ضریب همبستگی میان محل تولد و منفعت درکشده (341/0) و میان محل تولد و هزینه درکشده (447/0) نشان میدهد که بسیار اهمیت دارد افراد در بابلسر به دنیا آمده باشند یا خیر. این میتواند به دلیل احساس نوستالژیک و حس وابستگی قوی باشد که به دلیل زادگاهشان بدست میآورند و به آنها کمک میکند دائماً بر هزینه و منفعتی که گردشگر به این شهر وارد میکند، حساس باشند و با آگاهی با آن برخورد کنند. ضریب همبستگی میان مدت زمان زندگی و منفعت درکشده (342/0) و میان مدت زمان زندگی و هزینه درکشده (489/0) نشان میدهد که هر چقدر افراد مدت زمان بیشتری در بابلسر زندگی کنند، به دلیل برخورد بیشتر با گردشگر و مشاهدۀ اثرات فعالیتهای گردشگری، درک دقیقتری از اثرات مثبت و منفی آن بدست میآورند. زیرا اثرات گردشگری مستقیماً بر روی زندگی آنها اثر میگذارد. ضریب همبستگی میان سن و منفعت درکشده (368/0) و میان سن و هزینه درکشده (493/0) نشان میدهد که گروههای سنی بالاتر به دلیل داشتن تجربیات و اطلاعات بیشتر از اثرات گردشگری، مزایا و هزینههای آن را بهتر از گروههای سنی پایینتر درک میکنند. در نهایت، ضریب همبستگی میان مشارکت اقتصادی در فعالیتهای گردشگری و منفعت درکشده (332/0، 315/0) و میان مشارکت اقتصادی در فعالیتهای گردشگری و هزینه درکشده (465/0، 452/0) نشان داد که افرادی که در مشاغل گردشگری فعالیت میکنند، به دلیل برخورد بیشتر با گردشگران و اطلاعات و تخصص بالاتر در این صنعت بهتر میتوانند مزایا و هزینههای آن را ارزیابی و درک کنند.
جدول شماره 12- همبستگی بین متغیرهای جمعیتشناختی و ادراک ساکنین
وضعیت | هزینه درکشده | وضعیت | منفعت درکشده | متغیر |
خوب | 450/0 | مطلوب | 372/0 | تحصیلات |
خوب | 447/0 | مطلوب | 341/0 | محل تولد |
خوب | 489/0 | مطلوب | 324/0 | مدت زمان زندگی |
خوب | 493/0 | مطلوب | 368/0 | سن |
خوب | 465/0 | مطلوب | 332/0 | مشارکت اقتصادی فعلی |
خوب | 452/0 | مطلوب | 315/0 | مشارکت اقتصادی در گذشته |
منبع: (مطالعات نویسندگان، 1402)
نتیجهگیری و پیشنهادات
گردشگری علاوه بر مزایای اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و زیستمحیطی که به همراه دارد، دارای اثرات مخربی نیز میباشد. یکی از متداولترین و مخربترین اشکال این صنعت، گردشگری ساحلی است که اثرات منفی به ویژه از نظر زیستمحیطی به همراه دارد. شهر بابلسر یکی از گردشگرپذیرترین شهرهای استان مازندران است که به دلیل ساحل آن هر ساله در مناسبتها و تعطیلات مختلف به ویژه در ایام عید نوروز، شاهد گردشگران زیادی است که گاهی تعداد آنها به بیشتر از ظرفیت تحمل منطقه میرسد. بنابراین این شهر شاهد اثرات مخرب زیستمحیطی فراوانی است که میتواند ناشی از رفتار مخرب زیستمحیطی توسط گردشگران و یا ساکنین باشد. اکثر مطالعات گردشگری به بررسی رفتار مسئولانه زیستمحیطی در بین گردشگران پرداختهاند. اما مطالعات محدودی به بررسی این موضوع در میان ساکنان اشاره دارند. ساکنان هر شهر ساحلی نسبت به آثار مختلف گردشگری در محل اقامت خود، نگرشهای مختلفی نسبت به این صنعت داشته و هر کدام درجات مختلفی از وابستگی نسبت به شهر دارند. لذا در این پژوهش تلاش بر این است تا تأثیر هویت مکان، دلبستگی به مکان و نگرش افراد نسبت به توسعه گردشگری بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی ساکنان شهرستان بابلسر بررسی شود. رابطۀ بین منفت درکشده و ابعاد رفتار مسئولانه زیستمحیطی (رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی) بررسی شد. نتایج نشان داد که تنها میان منفعت درکشده و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی رابطه معناداری وجود دارد. بنابراین فرضیه اول رد و فرضیه دوم تأیید شد. همچنین، نتایج نشان داد که هیچ رابطهای بین هزینۀ درکشده با ابعاد رفتار مسئولانه زیستمحیطی وجود ندارد. بنابراین فرضیه سوم و فرضیه چهارم رد شد. چنگ و همکاران (2019) با مطالعه بر روی پنج جامعه اکوتوریستی در تایوان به این نتیجه دست یافتند که نگرش ساکنان نسبت به توسعۀ گردشگری پایدار تأثیر قابل توجهی بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی آنها هم به طور مستقیم و هم به طور غیرمستقیم از طریق مشارکت آنها دارد. استیلیدیس (2018) با مطالعه بر روی ساکنان شهر کاوالا در یونان به این نتیجه دست یافت که اثرات درکشده گردشگری تأثیر قابل توجهی بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی دارد. پیترز و همکاران (2018) در بررسی ساکنان ناحیه مورتال واقع در ایالت اشتایرمارک اتریش، رابطۀ مثبتی بین نگرش ساکنان و حمایت آنها از توسعۀ گردشگری یافتند. با توجه به رد شدن فرضیات مربوط به این رابطه در این پژوهش، میتوان گفت که احتمالاً متغیرهای دیگری نیز در باید وجود داشته باشند که این رابطه برقرار باشد. به عنوان مثال چن و همکاران (2020) در بررسی کوهنوردانی از پارک ملی تایوان به این نتیجه رسیدند که نگرش افراد نقش میانجی در رابطۀ میان شخصیت افراد و رفتار مسئولانه زیستمحیطی آنها دارد. همچنین یوان و همکاران (2019) با مطالعه بر روی ساکنان هوانگشی در چین نیز بر اهمیت بهکارگیری مشارکت به همراه نگرش جهت تأثیرگذاری بر حمایت از گردشگری تأکید کردند. با توجه به رابطه مثبت بین منفعت درکشده و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی، پیشنهاد میشود از طریق رسانهها و شبکههای اجتماعی اطلاعات مفیدی از مزایایی که گردشگری برای ساکنین یک مقصد به همراه دارد، ارائه شود. در شهری مثل بابلسر از یک سو بعد از هر تعطیلات آثار زیستمحیطی مخربی از گردشگران بر جای میماند و از طرف دیگر پروژههای عمرانی مختلف از جمله ساخت و بازسازی تجهیزات گردشگری هر ساله اتفاق میافتد که باعث اثرات مخرب زیستمحیطی و اجتماعی بر افراد میشود. بنابراین دیدگاه افراد همچنان گردشگرگریز است، زیرا در جریان آن مشکلاتی همچون ترافیک و نقض قوانین نیز شکل میگیرد. باید در برنامهریزیهایی که انجام میگیرد، حقوق شهروندان در نظر گرفته شود و برنامههای یکپارچه با مشارکت اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی آنها نیز صورت بگیرد. عدم وجود رابطه بین هزینه درکشده و رفتار مسئولانه زیستمحیطی نیز اهمیت مشارکت را نشان میدهد. به عبارت دیگر، اینکه افراد تا چه اندازه اثرات گردشگری را منفی درک کنند، هیچ تأثیری بر کاهش رفتار زیستمحیطی آنها نداشته و موارد دیگری به غیر از این متغیر وجود دارند که بر رفتار ساکنان تأثیرگذارند. بر اساس فرضیات پنجم و ششم، وابستگی به مکان هم بر منفعت درکشده و هم بر هزینه درکشده تأثیرگذار است و این دو فرضیه تأیید میشوند. بنابراین وابستگی به مکان بر نگرش ساکنان تأثیرگذار است. این نتایج با مطالعه لوپز و همکاران (2018) مغایرت دارد. آنها با مطالعه بر روی ساکنان یک سایت باستانشناسی در کشور پرو به این نتیجه رسیدند که هیچ رابطهای بین مزایای درکشده و دلبستگی به مکان وجود ندارد. اما این نتایج با یافتههای ایزبیو و همکاران (2018) مطابقت دارد. آنها طی مطالعه بر روی ساکنان جزیره بوآ ویستا در کیپ ورد، نتیجه گرفتند که نگرش ساکنان به طور مثبت متأثر از دلبستگی به مکان است. بر اساس این یافتهها، میبایست توجه بیشتری به پیشنهادات شهروندان نسبت به مشکلات مختلف در شهر نمود. به عنوان مثال خرابی خیابان، مشکلات مربوط به زیرساختهای آب، برق و گاز، ایجاد فضاهای تفریحی مورد نیاز ساکنان در نزدیکی محل اقامت خود و غیره. یکی از مشکلاتی که شهروندان این شهر به ویژه در ایام تابستان با آن رو به رو هستند، کمبود آب و برق است. باید در جهت بهبود هر چه بیشتر نیازهای اساسی ساکنان تلاش بیشتری شود. بر اساس ارزیابی فرضیات هفتم و هشتم مبنی بر تأثیر وابستگی به مکان بر ابعاد رفتار مسئولانه زیستمحیطی، تنها رابطه بین وابستگی به مکان و رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی اثبات شد. این نتایج با اکثر مطالعات مطابقت داشت (Junot et al, 2018؛ Zhang et al, 2016؛ Halpenny, 2010). اما این مطالعه با نتایج یوان و همکاران (2019) مغایرت دارد. آنها هیچ رابطۀ مثبتی میان وابستگی به مکان و حمایت ساکنان از توسعۀ گردشگری نیافتند. همچنین عدم وجود رابطۀ بین وابستگی به مکان و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی نشان میدهد که متغیرهای دیگری نیز ممکن است در این رابطه نقش داشته باشند. بر اساس این یافتهها پیشنهاد میشود رویدادهایی با شرکت ساکنان در نظر گرفته شود که در آن برای افرادی که مشوق حفاظت از محیط زیست بودهاند، پاداش و هدایایی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، به افرادی که هم خود در برنامههای پاکسازی سواحل شرکت کردند و هم دیگران را تشویق به این کار کردند، جوایزی اهدا شده و نام آنها به عنوان شهروند نمونه اعلام شود. بر اساس فرضیات نهم و دهم مبنی بر تأثیر هویت مکان بر ابعاد رفتار مسئولانه زیستمحیطی، تنها رابطهای مثبت میان هویت مکان با ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی اثبات شد. شیخ بیگلو و سلطانی (2021) طی مطالعه بر روی بازدیدکنندگان پارک کوهستانی صفه در اصفهان، نتیجه گرفتند که هویت مکان بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی ساکنان تأثیر دارد. اما رامکیسون و همکاران (2013) با مطالعه بر روی بازدیدکنندگان رشتهکوههای دندنونگ در استرالیا، هیچ ارتباطی میان هویت مکان و نیات رفتاری پیدا نکردند. در بررسی فرضیه یازدهم مبنی بر نقش میانجی وابستگی به مکان در رابطۀ بین هویت مکان و رفتار مسئولانه زیستمحیطی، تنها این رابطه اثبات شد که هویت مکان از طریق وابستگی به مکان بر رعایت رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأثیرگذار است. بر اساس این نتایج، پیشنهاد میشود که عناصر شهری که بیانگر هویت، فرهنگ و رسوم کهن ساکنان هستند، همواره حفظ شده و در جهت ارتقای آنها تلاش شود. ساخت برج مخصوصاً در نزدیکی سواحل طی سالهای اخیر بزرگترین معضل در شهرستان بابلسر است. این کار نه تنها تجاوز به حریم سواحل است، بلکه بافت قدیمی شهر را نیز به شدت از بین برده است. بنابراین نظارت بر روند مجوزها ساختوساز، زمینهساز جلوگیری از رشد این برجها است. در بررسی فرضیه دوازدهم مبنی بر نقش میانجی ادراکات در رابطه میان دلبستگی به مکان و رفتار مسئولانه زیستمحیطی، تنها نقش میانجی منفعت درکشده میان وابستگی به مکان و ارتقای رفتار مسئولانه زیستمحیطی تأیید شد. عباسزاده و همکاران (2016) با مطالعه بر روی شهروندان شهر تبریز به این نتیجه رسیدند که متغیر دلبستگی به مکان از طریق نگرش مسئولانه زیستمحیطی بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی آنها تأثیرگذار است. همچنین لی و واه (2018) با مطالعه بر روی ساکنان ساحلی کارولینای جنوبی به این نتیجه رسیدند که وابستگی به مکان از طریق ادراک افراد، باعث افزایش آگاهی محیطی و در نتیجه نگهداری از محیط میشود. بر اساس این نتایج، پیشنهاد میشود که برنامههای آموزشی ارائه شود که در آن اهمیت رفتارهای زیستمحیطی مانند صرفهجویی در مصرف آب، تمیزی محیط زیست و غیره برای افراد روشن شود و این اطمینان به آنها داده شود که رعایتکردن آنها، گردشگران را نیز تشویق میکند تا حفظ کرامت انسانی و محیط مقصد را سر لوحه سفر خود قرار دهند. در نتیجه شهر با تمام خصوصیات خاص خود حفظ خواهد شد و اثرات منفی ناشی از گردشگری به شدت کاهش خواهد یافت. در نهایت نتایج بررسیها نشان داد که تحصیلات، زادگاه اصلی افراد، مدت زمان زندگی در بابلسر، سن، فعالیت اقتصادی گردشگری در حال و گذشته، تأثیر زیادی بر نحوه ادراک افراد نسبت به توسعۀ گردشگری داشتهاند. لذا پیشنهاد میشود که در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل دیگری نیز همچون مشارکت بر رفتار مسئولانه زیستمحیطی مورد بررسی قرار گیرد و در کنار آن نقش این متغیرهای جمعیتشناختی نیز به عنوان متغیر تعدیلگر مورد بررسی قرار گیرد.
منابع و مآخذ:
1. Abbaszadeh, M., Banifatemeh, H., Alizadeh-Aghdam, M., & Alavi, L. (2016). Intervening Effect of Environmental Responsible Attitude on the Relationship of between Place Attachment and Environmental Responsible Behavior. Journal of Applied Sociology, 27(2), pp: 61-80. (In Persian)
2. Abedini, A., Saket-Hasanloei, M., & Azhari, A. (2020). Development of Natural Tourism (Coastal) with the Approach of Enhancing the Sustainability of the Natural Landscape, Case Study: Hasanlu Dam Scope of Naqadeh. Tourism Planning and Development, 9(32), pp: 107-122. (In Persian)
3. Adongo, R., Choe, J. Y., & Han, H. (2017). Tourism in Hoi An, Vietnam: Impacts, perceived benefits, community attachment and support for tourism development. International Journal of Tourism Sciences, 17(2), pp: 86-106.
4. Akbarpour, M., Gholami, A., & Mohammadzadeh, F. (2019). Designing the planning pattern of tourism development in Bābolsar city with the combinatorial approach (SWOT and ISM). Urban Planning Knowledge, 2(4), pp: 67-81. (In persian),
5. Almeida-García, F., Pelaez-Fernandez, M. A., Balbuena-Vazquez, A., & Cortés-Macias, R. (2016). Residents' perceptions of tourism development in Benalmádena (Spain). Tourism Management, 54, pp: 259-274.
6. Alrwajfah, M. M., Almeida-García, F., & Cortés Macías, R (2019). Residents’ perceptions and satisfaction toward tourism development: A case study of Petra Region, Jordan. Sustainability, 11(7), pp: 1-19.
7. Azimi-Amoli, J., & Ghanbari, P. (2017). The Pathology of Tourism Development with the Approach of Land Use Planning (Case Study: The Coastal City of Sorkhrood). Quarterly of Geography (Regional Planning), 6(2), pp: 161-183. (In Persian)
8. Cardoso, C., & Silva, M. (2018). Residents’ perceptions and attitudes towards future tourism development: A challenge for tourism planners. Worldwide Hospitality and Tourism Themes, 10(6), pp: 688-697.
9. Chen, C. L. & Bau, Y. P. (2016). Establishing a multi-criteia evaluation structure for tourist beaches in Taiwan: A foundation for sustainable beach tourism. Ocean & Coastal Management, 121, pp: 88-96.
10. Chen, Y. S., Lin, Y. H., & Wu, Y. J. (2020). How personality affects environmentally responsible behaviour through attitudes towards activities and environmental concern: Evidence from a national park in Taiwan. Leisure Studies, 39(6), pp: 825- 843.
11. Cheng, T. M., & Wu, H. C. (2015). How do environmental knowledge, environmental sensitivity, and place attachment affect environmentally responsible behavior? An integrated approach for sustainable island tourism. Journal of Sustainable Tourism, 23(4), pp: 557-576.
12. Cheng, T., Wu, H. C., Wang, J. T. M., & Wu, M. R. (2019). Community Participation as a mediating factor on residents’ attitudes towards sustainable tourism development and their personal environmentally responsible behavior. Current Issues in Tourism, 22(14), pp: 1764-1782.
13. Cheung, L T., & Hui, D. L. (2018). Influence of residents’ place attachment on heritage forest conservation awareness in a peri-urban area of Guangzhou, China. Urban forestry & urban greening, 33, pp: 37-45.
14. Cheung, L T., Ma, A. T., Lam, T. W., Chow, A. S., Fok, L., & Cheang, C. C. (2020). Predictors of the environmentally responsible behaviour of participants: An empirical investigation of interpretative dolphin-watching tours. Global Ecology and Conservation, 23, pp: 1-13.
15. Confente, I., & Scarpi, D. (2021). Achieving environmentally responsible behavior for tourists and residents: A norm activation theory perspective. Journal of Travel Research, 60(6), pp: 1196-1212.
16. Divsalar, A., Aliakbari, E., & Bakhshi, A. (2018). The role of smart growth in sustainable development of coastal cities (case study: Babolsar). Geographical Planning of Space Quarterly Journal, 8(29), pp: 181-200. (In Persian)
17. Ebrahimnia samakoush, S., khaksari, A., Latifi, GH. R., & Damadi, M. (2013). Assessing the Role of Urban Tourism in Economic-Environmental Development of the City of Babolsar. IUESA, 1(3), pp: 17-31. (In Persian)
18. Eslami, S., Khalifah, Z., Mardani, A., Streimikiene, D., & Han, H. (2019). Community attachment, tourism impacts, quality of life and residents’ support for sustainable tourism development. Journal of Travel & Tourism Marketing, 36(9), pp: 1061-1079.
19. Eusébio, C., Vieira, A. L., & Lima, S. (2018). Place attachment, host–tourist interactions, and residents’ attitudes towards tourism development: The case of Boa Vista Island in Cape Verde. Journal of Sustainable Tourism, 26(6), pp: 890 – 909.
20. Halpenny, E. A. (2010). Pro-environmental behaviours and park visitors: The effect of place attachment. Journal of environmental psychology, 30(4), pp: 409-421.
21. He, X., Hu, D., Swanson, S. R., Su, L., & Chen, X. (2018). Destination perceptions, relationship quality, and tourist environmentally responsible behavior. Tourism management perspectives, 28, pp: 93-104.
22. Hosany, S., Prayag, G., Van Der Veen, R., Huang, S., & Deesilatham, S. (2017). Mediating effects of place attachment and satisfaction on the relationship between tourists’ emotions and intention to recommend. Journal of Travel Research, 56(8), pp: 1079-1093.
23. Junot, A., Paquet, Y., & Fenouillet, F. (2018). Place attachment influence on human well‐being and general pro‐environmental behaviors. Journal of Theoretical Social Psychology, 2(2), pp: 49-57.
24. Lakshmi, S. R., & Shaji, T. L. (2016). Transformaion of coastal settlements due to tourism. Procedia Technology, 24, p: 1668-1680.
25. Larson, L. R., Stedman, R. C., Cooper, C. B., & Decker, D. J. (2015). Understanding the multi-dimensional structure of pro-environmental behavior. Journal of Environmental Psychology, 43, pp: 112-124.
26. Lee, T. H, & Jan, F. H. (2015). The influence of recreation experience and environmental attitude on the environmentally responsible behavior of community-based tourists in Taiwan. Journal of Sustainable Tourism, 23(7), pp: 1063-1094.
27. Lee, J. S. H., & Oh, C. O. (2018). The causal effects of place attachment and tourism development on coastal residents' environmentally responsible behavior. Coastal management, 46(3), pp: 176-190.
28. Lee, Y. K., Pei, F., Ryu, K. S., & Choi, S. (2019). Why the tripartite relationship of place attachment, loyalty, and pro-environmental behaviour matter?. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 24(3), pp: 250-267.
29. Lithgow, D., Martínez, M. L., Gallego-Fernández, J. B., Silva, R., & Ramírez-Vargas, D. L. (2019). Exploring the co-occurrence between coastal squeeze and coastal tourism in a changing climate and its consequences. Tourism Management, 74, pp: 43-54.
30. López, M. F. B., Virto, N. R., Manzano, J. A., & Miranda, J. G. M. (2018). Residents' attitude as determinant of tourism sustainability: The case of Trujillo. Journal of Hospitality and Tourism Management, 35, pp: 36-45.
31. Lundberg, E. (2015). The level of tourism development and resident attitudes: A comparative case study of coastal destinations. Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 15(3), pp: 266-294.
32. Luo, W., Tang, P., Jiang, L., & Su, M. M. (2020). Influencing mechanism of tourist social responsibility awareness on environmentally responsible behavior. Journal of Cleaner Production, 271, pp: 1-22.
33. Mirkatooli, J., ghadami, M., mahdian, M., & mohamadi, S. (2011). Study and survey of trend and physical- space expansion of Babolsar city with using Shannon’s Entropy and Holdern models. Journal of Studies of Human Settlements Planning, 6(16), pp: 115-133. (In Persian)
34. Mogoei, R., Hosseini, S., & Al-Mozaffar, R. (2017). Strategic Programming of Coastal Tourism (Case study: Nowshahr). Journal of Oceanography, 8(29), pp: 25-33. (In Persian)
35. Peters, M., Chan, C. S., & Legerer, A. (2018). Local perception of impact-attitudes-actions towards tourism development in the Urlaubsregion Murtal in Austria. Sustainability, 10(7), pp: 1-28.
36. Poudel, S., & Nyaupane, G. P. (2017). Understanding environmentally responsible behaviour of ecotourists: The Reasoned Action Approach. Tourism Planning & Development, 14(3), pp: 337-352.
37. Ramkissoon, H., Smith, L. D. G., & Weiler, B. (2013). Testing the dimensionality of place attachment and its relationships with place satisfaction and pro-environmental behaviours: A structural equation modelling approach. Tourism management, 36, pp: 552-566.
38. Rasoolimanesh, S. M., & Jaafar, M. (2017). Sustainable tourism development and residents’ perceptions in World Heritage Site destinations. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 22(1), pp: 34-48.
39. Rasoolimanesh, S. M., Jaafar, M., Kock, N., & Ramayah, T. (2015). A revised framework of social exchange theory to investigate the factors influencing residents' perceptions. Tourism Management Perspectives, 16, pp: 335-345.
40. Rastegar, A., Moosakhani, M. & Keshavarz, M. (2019). Greening in governmental organizations; Investigating the role of place attachment for workers’ environmental responsible behavior with mediating role of alternative and cycle behaviors and Green nudge. Journal of Iranian Public Administration Studies, 2(3), pp: 63-86. (In Persian)
41. Robinson, D., Newman, S. P., & Stead, S. M. (2019). Community perceptions link environmental decline to reduced support for tourism development in small island states: A case study in the Turks and Caicos Islands. Marine Policy, 108, pp: 1-7.
42. Samadi-Tari, Z., Nouri, J., & Arjmandi, R. (2020). Strategic Management of Sustainable Development of Tourism in the Coastal Areas by Using SWOT Model and QSPM Matrix (Case Study: Mazandaran Province). Journal of Environmental Science and Technology, 22(1), pp: 227-245. (In Persian)
43. Seyyedi, M., khajeshahkohi, A., & Bazi, K. (2018). Barriers and limitations of Sustainable development of tourism in the coastal city Tonekabon. Geographical Planning of Space Quarterly Journal, 8(27), pp: 65-76. (In Persian)
44. Sheikhbiglo, R., & Soltani, Z. (2021). Place Attachment and Pro-environmental Behaviors: Explaining the
Dimensions and Effects (Case Study: Visitors to Sofeh Mountain Park in Isfahan). Journal of Geography and Environmental Planning, 31(4), pp: 25-42. (In Persian)
45. Statistical Center of Iran. (2018). Population and housing census results, Tehran, Statistical Center of Iran. [In Persian]
46. Stylidis, D. (2018). Place attachment, perception of place and residents’ support for tourism development. Tourism Planning & Development, 15(2), pp: 188-210.
47. Su, L., Huang, S. S., & Pearce, J. (2018). How does destination social responsibility contribute to environmentally responsible behaviour? A destination resident perspective. Journal of Business Research, 86, pp: 179-189.
48. Sultan, M. T., Sharmin, F., Badulescu, A., Stiubea, E., & Xue, K. (2021). Travelers’ responsible environmental behavior towards sustainable coastal tourism: An empirical investigation on social media user-generated content. Sustainability, 13(1), pp: 1-19.
49. Tan, W. J., Yang, C. F., Château, P. A., Lee, M. T., & Chang, Y. C. (2018). Integrated coastal-zone management for sustainable tourism using a decision support system based on system dynamics: A case study of Cijin, Kaohsiung, Taiwan. Ocean & Coastal Management, 153, pp: 131-139.
50. Vong, L. T. N. (2015). The mediating role of place identity in the relationship between residents’ perceptions of heritage tourism and place attachment: The Macau youth experience. Journal of Heritage Tourism, 10(4), pp: 344-356.
51. Wang, S., & Chen, J. S. (2015). The influence of place identity on perceived tourism impacts. Annals of Tourism Research, 52, pp: 16-28.
52. Wang, S., & Xu, H. (2015). Influence of place-based senses of distinctiveness, continuity, self-esteem and self-efficacy on residents' attitudes toward tourism. Tourism Management, 47, pp: 241-250.
53. Yuan, Q., Song, H., Chen, N., & Shang, W. (2019). Roles of tourism involvement and place attachment in determining residents’ attitudes toward industrial heritage tourism in a resource-exhausted city in China. Sustainability, 11(19), pp: 1-23.
54. Zhang, Y., Zhang, J., Ye, Y., Wu, Q., Jin, L., & Zhang, H. (2016). Residents’ environmental conservation behaviors at tourist sites: Broadening the norm activation framework by adopting environment attachment. Sustainability, 8(6), pp: 1-16.
55. Zhu, H., Liu, J., Wei, Z., Li, W., & Wang, L. (2017). Residents’ attitudes towards sustainable tourism development in a historical-cultural village: Influence of perceived impacts, sense of place and tourism development potential. Sustainability, 9(1), pp: 1-15.
