Recreation suitability zoning in part of the Oman sea coast

Erfani, Malihe; EhsanZadeh, Nahid

doi:10.30495/girs.2021.677894

Manuscript ID : GIRS-2009-1868 (R1) Visit : 277 Page: 107 - 123

10.30495/girs.2021.677894

Article Type: Original Research

Recreation suitability zoning in part of the Oman sea coast

Subject Areas : Geospatial systems development

Malihe Erfani ¹ , Nahid EhsanZadeh ²

1 - Assistant Professor, Department of Environmental Sciences, Faculty of Natural Resources, University of Zabol, Zabol, Iran
2 - Chabahar Agricultural Jihad Land Affairs Expert, Chabahar, Iran

Received: 2020-09-13 Accepted : 2020-11-27 Published : 2021-03-21

Keywords: Analytical Hierarchy Process (AHP), Fuzzy, recreation, spatial zoning, Ecotourism,

Abstract :

Background and Objective Ecotourism activities lead to the development and environmental conservation if they performed on the basis ‎of environmental potential and continue through appropriate exploitation and conservation of managed ‎areas. Therefore, ecotourism is known as one of the kinds of sustainable tourism that with reasonable ‎management is able to meet the protection and development goals. One of the most ‎important management activities is zoning and spatial prioritization of suitable areas for tourism ‎development. Suitable areas have the best status of predefined evaluation criteria. The selecting process ‎of the appropriate zone involves two main steps typically; screening (identifying a limited number of ‎candidate zones from a wide geographical area according to a range of criteria), and evaluation. Land evaluation is a process of predicting the potential use of land-based on its attributes. Due to the ‎importance of zoning in tourism management, many studies have been done so far, but a review of ‎studies conducted in Iran showed that coastlines have been less considered in such studies. Therefore, ‎the present study intends to identify and prioritize suitable ecotourism areas in a part of the southern ‎coasts of the country according to ecological and socio-economic resources. The present study is to investigate the capability and zoning of the eastern watershed of Chabahar Gulf with a coastal length of 47 km for coastal tourism and also to identify and select the most suitable areas based on their preference in terms of criteria. Materials and Methods At first, all possible criteria for land suitability evaluation for tourism development in the study area were selected according to the review of resources, and finally, using a questionnaire and Delphi method, the criteria were finalized. The identified evaluation criteria were in two forms of factor (continuous and discrete) and constraint as; Continuous factor criteria included; distance from the river, distance from the wetlands, distance from the mountains of Hezar-Dareh (Badlands)‎, distance from the port and the pier, distance from historical and cultural centers, distance from specific vegetation, distance from the specific animal, distance from agricultural lands, distance from the natural fountain, distance from rocky shores, distance from sandy shores, distance from the road, distance from rural areas, and distance from urban areas. Discrete factor criterion included; vegetation and restriction criteria included; wetland backline, river backline, and shore backline. Evaluation criteria were identified, prepared, and mapped. Finally Merged using the multi-criteria evaluation method (MCE) and the weighted linear ‎combination (WLC) approach. The weight of each factor ‎criterion was obtained by the analytic hierarchy process ‎‎(AHP) and all layers related to these criteria were ‎standardized and dimensionless by the fuzzy method. The ‎standardization of constraint criteria was performed by the ‎Boolean method.‎ Areas that have more than 70% suitability for the coastal ecotourism development and also have at least 9 hectares extension were identified as acceptable areas. These two filters were implemented by applying the Siteselect function. Results and DiscussionThe consistency ratio for the AHP were obtained 0.05, which is less than 0.1, therefore the weighting was done correctly. The filtered map (based on minimum area and minimum suitability) obtained from WLC showed that suitable areas for ecotourism development are along the coastline and mainly natural factors and spectacular geological attractions have been effective in this selection. The results of weighting the criteria show that rocky shores, sandy shores, and mountains of Hezar Dareh have the most weight among all operating criteria, which are respectively 0.19, 0.134, 0.12, and 0.09 and show the great attractiveness of these phenomena in attracting tourists from the experts' point of view. The resulting layer ‎of overlay was classified into two favorable and unfavorable classes. The results showed that the appropriate places for potential tourism were 233 hectares and are ‎located in seven zones along ‎the coast. Zones 4, 5, 2, and 3 had more priority, respectively based on the statistical characteristics of desirability, as well as the superiority of landscape features, proximity to the sea, and the greater accessibility, also the well-known locations. The field study also showed that these areas are more visited by tourists, which indicates the validity of the method and criteria used. Zones 7, 1 and, 6 are also in the next priority, respectively, which need more management and planning in terms of access to increase the tourism suitability. These results show the role of socio-economic factors, especially infrastructure. Ignoring it will lead to the elimination of recreational use or the imposition of irreparable damage to the environment. Conclusion So far, our study area was less affected by accelerated development and its nature remains healthy. In this regard, allocating parts of the region to ecotourism landuse, if properly managed, can ensure the conservation of the environmental quality of the identification zones, because ecotourism is mentioned as the best policies of natural resources management which lead to the reduction of destructive factors and their sustainable protection, and on the other hand, by developing ecotourism sites and improving tourism facilities, the economic state of the tourist host community also improves. Among the identified zones, four zones 4, 5, 2, and 3 are suggested as the first priority ‎for tourism planning respectively.‎ Organizing, developing, and improving communication networks and roads in the region will increase the suitability of the region, especially zones 7, 1, and 6. Therefore, the development of communication networks and air transportation, maritime transportation, and Ground transportation and facilities and welfare and accommodation facilities needed by tourists are suggested, as well as maritime tourism tours to increase the region's attractiveness in attracting domestic and foreign tourists. Also, due to the high attraction of the mountains of Hezar-Dareh, which also have geological importance, it is suggested that parts of the study area be managed as a geological park or geopark. A more detailed study of the area is suggested to a spatial selection of coastal tourism activities with more comprehensive spatial information in the identified suitable areas in this study for future studies. http://dorl.net/dor/20.1001.1.26767082.1400.12.1.6.7

References:

Ahmadi M, Faraji Darabkhani M, Ghanavati E. 2015. A GIS-based multi-criteria decision-making approach to identify site attraction for ecotourism development in Ilam Province, Iran. Tourism Planning & Development, 12(2): 176-189. doi:https://doi.org/10.1080/21568316.2014.913676.

Ahmadi Thani N, Babaei Kafaki S, Mataji A. 2011. Investigation of the possibility of ecological tourism activities from the ecological point of view in the forests of North Zagros using multi-criteria decision making, GIS and remote sensing. Land Use Planning, 3(4): 64-45. (In Persian).

AlgünDoğu G, Çamaşırcıoğlu E. 2016. Site selection for different recreational sport ‎activities. IOSR Journal of Sports and Physical Education (IOSR-JSPE), 3(3): 6-11. doi:https://doi.org/10.9790/6737-03030611.

Ardakani T, DanehKar A, Karami M, Aghighi H, Erfani M. 2011. Chabahar golf zoning using multiple criteria decision for central recreation. Geographic Planning Space Quarterly Journal, 1(1): 1-20. http://gps.gu.ac.ir/m/article_5321.html. (In Persian).

Asadi M, Jahanbakhsh Asl S. 2015. Suitable sites for wind power plants constructed in East Azerbaijan using fuzzy- analytical hierarchy process (FAHP) method. Journal of RS and GIS for Natural Resources, 6(4): 95-109. (In Persian).

Beeco JA, Jeffrey CH, Matthew TJB. 2014. GPS Visitor Tracking and Recreation Suitability Mapping: Tools for understanding and managing visitor use. Landscape and Urban Planning, 127: 136-145. doi:https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2014.04.002.

Bunruamkaew K, Yuji M. 2011. Site suitability evaluation for ecotourism using GIS & AHP: A case study of surat Thani province, Thailand. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 21: 269-278. doi:https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.07.024.

Erfani M, Afrougheh S, Ardakani T, Sadeghi A. 2015. Tourism positioning using decision support system (case study: Chahnime—Zabol, Iran). Environmental Earth Sciences, 74(4): 3135-3144. doi:10.1007/s12665-015-4365-z.

Erfani M, Ardakani T, Sadeghi A, Pahlevanravi A. 2011. Sitting for intensive recreation in Chahnime zone (Zabol Township) using multicriteria decision system. Environmental Reaserches, 2(4): 41-50. http://www.iraneiap.ir/m/article_13040.html. (In Persian).

Fang Y. 2017. Site selection of ecotourism: a case study of Zhejiang province. International Journal of Innovative Science, Engineering & Technology, 4(3): 321-326. http://ijiset.com/vol324/v324s323/IJISET_V324_I303_346.pdf.

Hernandez CR, Eduardo Bello B, Guillermo Montoya G, Erin IJ. 2005. Social adaptation ecotourism in the Lacandon forest. Annals of Tourism Research, 32(3): 610-627. doi:https://doi.org/10.1016/j.annals.2004.08.005.

Jabir K, Arun Das S. 2014. Evaluation of recreational site selection and the prospects of recreational. International Journal of Environmental Sciences, 3(10): 17-21.

Jahani A, Makhdoom M, Fiqhi J, Etemad V. 2011. Land use planning for forest management for multiple use (harvesting, ecotourism and protection) (Case study: Patom district of Kheyrud forest). Town and Country Planning 3(5): 33-49. https://jtcp.ut.ac.ir/article_24709.html. (In Persian).

Kienast F, Barbara D, Barbara W, Yvonne W, Matthias B. 2012. GIS-assisted mapping of landscape suitability for nearby recreation. Landscape and Urban Planning, 105(4): 385-399. doi:https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2012.01.015.

Li W. 2004. Environmental management indicators for ecotourism in China's nature reserves: A case study in Tianmushan Nature Reserve. Tourism Management, 25(5): 559-564. doi:https://doi.org/10.1016/j.tourman.2003.06.001.

Makhdoum M. 2017. Fundamental of land use planning, vol 5. University of Tehran Press. 290 p.

Malczewski J. 2006. GIS‐based multicriteria decision analysis: a survey of the literature. International Journal of Geographical Information Science, 20(7): 703-726. doi:https://doi.org/10.1080/13658810600661508.

Malczewski J, Rinner C. 2015. Multicriteria decision analysis in geographic information science. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-540-74757-4.

Masoodi M, Salman Mahiny A, Mohammadzadeh M, Mirkarimi SH. 2016. Optimization of recreational site selection using multi criteria evaluation and functional relationship diagram (Case study: Miankaleh wildlife sanctuary). Pollution, 2(2): 163-181. doi:https://doi.org/‎10.7508/pj.2016.02.006. (In Persian).

MirarabRazi J, Hassanzad Navrodi I, Ghajar I, Salahi M. 2020. Identifying optimal location of ecotourism sites by analytic network process and genetic algorithm (GA): (Kheyroud Forest). International Journal of Environmental Science and Technology, 17(5): 2583-2592. doi:10.1007/s13762-020-02633-z.

Nahuelhual L, Alejandra C, Paola L, Amerindia J, Mauricio A. 2013. Mapping recreation and ecotourism as a cultural ecosystem service: An application at the local level in Southern Chile. Applied Geography, 40: 71-82. doi:https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2012.12.004.

Nisa Z. 2017. Potential site selection in ecotourism planning using spatial decision support tool. International Journal of Human Capital in Urban Management, 2(4): 251-258. doi:https://doi.org/‎10.22034/ijhcum.2017.02.04.001.

Siroosi H, Heshmati G, Salmanmahiny A. 2020. Can empirically based model results be fed into mathematical models? MCE for neural network and logistic regression in tourism landscape planning. Environment, Development and Sustainability, 22(4): 3701-3722. doi:https://doi.org/‎10.1007/s10668-019-00363-y.

Talebi M, Majnounian B, Makhdoum M, Abdi E, Omid M. 2020. Predicting areas with ecotourism capability using artificial neural networks and linear discriminant analysis (case study: Arasbaran Protected Area, Iran). Environment, Development and Sustainability. doi:10.1007/s10668-020-00964-y.

Tsaur S-H, Wang C-H. 2007. The evaluation of sustainable tourism development by analytic hierarchy process and fuzzy set theory: An empirical study on the Green Island in Taiwan. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 12(2): 127-145. doi:https://doi.org/10.1080/10941660701243356.

Vahidnia HM, Alesheikh AA, Alimohammadi A. 2009. Hospital site selection using fuzzy AHP and its derivatives. Journal of Environmental Management, 90(10): 3048-3056. doi:https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2009.04.010.

Wu Y-Y, Wang H-L, Ho Y-F. 2010. Urban ecotourism: Defining and assessing dimensions using fuzzy number construction. Tourism Management, 31(6): 739-743. doi:https://doi.org/10.1016/j.tourman.2009.07.014.

Yan L, Gao BW, Zhang M. 2017. A mathematical model for tourism potential assessment. Tourism Management, 63: 355-365. doi:https://doi.org/10.1016/j.tourman.2017.07.003.

_||_

Jabir K, Arun Das S. 2014. Evaluation of recreational site selection and the prospects of recreational. International Journal of Environmental Sciences, 3(10): 17-21.

Makhdoum M. 2017. Fundamental of land use planning, vol 5. University of Tehran Press. 290 p.

Malczewski J, Rinner C. 2015. Multicriteria decision analysis in geographic information science. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-540-74757-4.

Yan L, Gao BW, Zhang M. 2017. A mathematical model for tourism potential assessment. Tourism Management, 63: 355-365. doi:https://doi.org/10.1016/j.tourman.2017.07.003.

Full-Text:

پهنه‌بندی مناطق مستعد گردشگری ساحلی در بخشی از سواحل دریای عمان

چکیده

تحقیق حاضر با هدف بررسی قابلیت سرزمین و پهنه‌بندی آن جهت گردشگری ساحلی در حوزه آبخیز شرقی خلیج چابهار با طول ساحلی 47 کیلومتر انجام شد. به این منظور معیارهای عامل و محدودیت مؤثر در مکان‌يابي جهت ارزیابی تناسب زمین برای توسعه گردشگری شناسایی و نقشه‌سازی شدند. این معیارها شامل 18 مورد بوده که عبارتند از فاصله از رودخانه، فاصله از تالاب، فاصله از کوه‌های هزار دره، فاصله از بندر و اسکله، فاصله از مراکز تاریخی و فرهنگی، فاصله از پوشش گیاهی خاص، فاصله از پوشش جانوری خاص، فاصله از اراضی کشاورزی، فاصله از موج‌فشان، فاصله از سواحل صخره‌ای، فاصله از سواحل ماسه‌ای، فاصله از جاده، فاصله از مناطق روستایی، فاصله از مناطق شهری، پوشش گیاهی ‏و معیارهای حریم تالاب‌ها، حریم رودخانه‌ها و ساحل. معیارهای مذکور در نهایت با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره (MCE) و رویکرد ترکیب خطی وزن‌دار (WLC) ادغام شدند. وزن هر یک از معیارهای عامل به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) به دست آمد و همه لایه‌های مربوط به این معیارها به روش فازی استاندارد و بی‌بعد شد. استانداردسازی معیارهای محدودیت به روش بولین انجام شد. بر اساس وزن به‌دست آمده، فاصله از ساحل صخره‌ای (19/0)، ساحل ماسه‌ای (13/0) و کوه‌های هزار دره (بدلندها) (12/0) مهم‌ترین معیارهای عامل بودند. لایه حاصل از روی هم‌گذاری به دو طبقه مناطق مطلوب و نامطلوب طبقه‌بندی شد. نتایج تحقیق نشان داد که مکان‌های مستعد گردشگری 233 هکتار بوده و در قالب هفت پهنه در امتداد ساحل قرار دارند. از میان پهنه‌های شناسایی شده، چهار پهنه 4، 5، 2 و 3 که به ترتیب دارای مساحت 147، 51، 27 و 27 هکتار بوده به‌دلیل برتري ویژگی‌هاي چشم‌انداز، نزدیکی به دریا و دسترسی راحت‌تر و همچنین شناخته‌شده‌تر بودن مکان‌ها در اولویت نخست جهت برنامه‌ریزی گردشگری پیشنهاد می‌شوند.

واژه‌های کلیدی: اکوتوریسم، تفرج، ادغام لایه‌‌ها، پهنه‌بندی فضایی، روش جبرانی

مقدمه

در دهه‌های اخیر، رشد و تحولات اقتصادی- اجتماعی موجب شده است تا جوامع بشری گرایش بیشتری به ایجاد فرصت‌های گردشگری داشته باشند که به عنوان راهی جهت گذراندن اوقات فراغت و کاهش تأثیر تنش‌های ناشی از زندگی سخت شهری و صنعتی تلقی می‌شود (8). تفرج و اکوتوریسم که فرصت‌های تفرجی و گردشگری نیز نامیده می‌شوند در واقع نوعی از خدمات بوم‌شناختی هستند که به عنوان لذت تفرجی افراد از اکوسیستم‌های طبیعی یا کشت شده تعریف می‌شوند (28). اکوتوریسم به عنوان نوعی از توریسم پایدار است که انتظار می‌رود همزمان به توسعه و حفاظت کمک کند (7).

فعالیت‌های اکوتوریسمی بر اساس توان محیط‌زیست شکل می‌گیرد و تداوم آنها از طریق بهره‌برداری مناسب و حفاظت از پهنه‌های تحت مدیریت تضمین می‌شود (19). به منظور به حداکثر رساندن تأثیرات مثبت و به حداقل رساندن تأثیرات منفی بر روی همه جنبه‌های گردشگری، مدیریت مناسب برای توسعه اکوتوریسم ضروری است (24). فعالیت‌های مدیریتی موثر می‌تواند مواردی چون برنامه‌ریزی دقیق مکانی و زمانی، پتانسیل‌های محیطی و ترجیحات گردشگران را دربرگیرد (19).

پهنه‌بندی و اولویت‌بندی مکانی یک پشتوانه علمی و منطقی برای مدیران فراهم آورده و به آنها کمک می‌کند تا جهت بهره‌برداری پایدار این منابع به طور موثرتری عمل نمایند و محل‌های مناسب جهت توسعه گردشگری را به درستی انتخاب و مدیریت کنند (23 و 28). هدف از منطقه‌بندی و انتخاب پهنه‌های مناسب، پیدا کردن مکان‌های بهینه‌ای است که تعدادی از معیارهای از پیش تعریف‌شده را برآورده می‌کند. روند انتخاب پهنه مناسب به طور معمول شامل دو مرحله اصلی است: 1) غربالگری (شناسایی تعداد محدودی از پهنه‌های نامزد از یک منطقه جغرافیایی گسترده با توجه به طیفی از معیارها) و 2) ارزیابی. ارزیابی اراضی فرآیند پیش‌‌بینی استفاده بالقوه از اراضی براساس ویژگی‌های آن است (26).

اهمیت اکوتوریسم در توسعه منطقه‌ای و برنامه‌ریزی استفاده از سرزمین منجر به توسعه رویکردهایی برای ارزیابی فضایی از دیدگاه‌های مختلف و روش‌های مختلف شده است (14 و 21). تحولات اخیر در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) منجر به پیشرفت‌های چشمگیر در توانایی ما برای فرآیندهای تصمیم‌‌گیری در تخصیص اراضی و مدیریت محیط زیست با استفاده از ارزیابی چند معیاره (MCE) شده است.MCE به مفاهیم، رویکردها ، مدل‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که ارزیابی را بر اساس چندین معیار با وزن‌های (مقادیر یا شدت ارجحیت) مختلف انجام می‌دهد که در نهایت می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری بهتر شود. بنابراین MCE ابزاری مؤثر برای تصمیم‌گیری در مورد معیارهای چندگانه است (17). متداول‌ترین روش‌های MCE عبارتند از: 1) ادغام بولی: در این روش همه معیارها به حالت بولین تبدیل می شوند و سپس با استفاده از یک یا چند عملگر منطقی ترکیب می شوند. 2) روش ترکیب خطی وزن‌دار (WLC) که در آن معیارهای عوامل در یک محدوده ارزشی مشخص استاندارد می‌شوند و سپس با در نظر گرفتن وزن هر یک معیارها با هم ترکیب می‌شوند. برخلاف عملیات بولین،WLC روشی جبرانی است به این معنا که کمتر مناسب بودن یک معیار، می‌تواند با بیشتر مناسب بودن معیار دیگر جبران شود. روش WLC یک روش متوسط است که تصمیمات خشک رویکرد بولی را نرم می‌کند و از افراط و تفریط جلوگیری می کند. در حقیقت در دامنه حداقل تا حداکثر ریسک، WLC دقیقاً در وسط قرار می گیرد و به عبارتی این روش این نه ریسک‌گریز است و نه ریسک پذیر(20).

تا کنون مطالعات متعددی در خصوص مکان‌یابی پهنه‌های مناسب گردشگری انجام شده است که در طیفی از مقیاس‌ها از ملی تا محلی قرار دارد. به عنوان نمونه مطالعه کیناست و همکاران (14) در سوئیس در مقیاس ملی و مطالعات بکو و همکاران (6) در بخش از مناطق جنگلی کارونیلای جنوب غربی آمریکا؛ نیسا (22) در مناطق شمالی پاکستان؛ اردکانی و همکاران در خط ساحلی خلیج چابهار (4) و فنگ (10) در استانی در چین، احمدی و همکاران (1) در استان ایلام؛ الگاندگو و کاماسیگو (3) در بخشی از ترکیه؛ مسعودی و همکاران (19) در پناهگاه حیات وحش میانکاله و بانرومکو و مورایاما (7) در استانی در تایلند در مقیاس منطقه‌ای انجام شده است. همچنین نمونه‌هایی از برخی مطالعات انجام شده در مقیاس محلی عبارتند از ناهولهول و همکاران (21) در شیلی؛ عرفانی و همکاران (8) و عرفانی و همکاران (9) در سیستان؛ اردکانی و همکاران (4) در چابهار؛ جابر و آرون داس (12) در شهر مایسور هندوستان؛ جهانی و همکاران (13) در یک منطقه جنگلی در نوشهر و احمدی ثانی و همکاران (2) در بخشی از جنگل های زاگرس در شهرستان بانه.

بررسی مطالعات انجام شده همچنین نشان می‌دهد که در برخی از مطالعات مکان‌یابی پهنه‌های مناسب اکوتوریسم به صورت عمومی مورد توجه قرار گرفته است (2 و 12) و در برخی نوع فعالیت گردشگری نیز مشخص شده است (3 و 19). همچنین تعدادی از پژوهشگران گردگشری را بر اساس طبقه بندی مخدوم (16) در دو دسته گردشگری متمرکز و گسترده مورد توجه قرار داده‌اند (8 و 9). وجه مشترک همه مطالعات ذکر شده استفاده از روش ارزیابی چندمعیاره (MCE) در تلفیق لایه‌های مکانی است. همچنین مرور مطالعات انجام شده در ایران نشان می‌دهد که سواحل کمتر مورد توجه این گونه مطالعات بوده است. از این رو پژوهش حاضر در نظر دارد با توجه به منابع بوم‌شناختی و اقتصادی اجتماعی به شناسایی و اولویت‌بندی پهنه‌های مناسب اکوتوریسم در محدوده یکی از حوزه‌‌های آبخیز ساحلی دریای عمان در شهرستان چابهار بپردازد.

روش تحقیق

منطقه مورد مطالعه

شهرستان چابهار بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی در طول شرقی حداقل̋ 15 ́ 28 ̊60 تا حداکثر̋ 45 ́51̊ 61 و در عرض شمالی حداقل̋ 45 ́ 3 ̊ 25 تا حداکثر ̋40 ́7 ̊ 26 واقع شده است. این شهرستان وسعتی بالغ بر 13162 کیلومتر مربع و حدود 140 کیلومتر مرز آبی ساحلی با دریای عمان دارد و میانگین ارتفاع آن 7 متر از سطح دریا است. در این مطالعه حوزه آبخیز شرقی خلیج چابهار با 98482 هکتار مساحت در شهرستان چابهار مورد توجه قرار گرفت (شکل 1). میانگین بارندگی و دمای سالانه در این محدوده به ترتیب 7/124 میلیمتر و 26 درجه سانتی‌گراد است. آب و هوای منطقه گرم و خشک بوده و حداکثر دما در خرداد ماه با متوسط سالانه 31 درجه سانتی‌گراد، و حداقل دما در دی ماه با متوسط سالانه 19 درجه سانتی‌گراد است. از جاذبه‌های گردشگری طبیعی منطقه می‌توان به تالاب صورتی (لیپار)، درخت انجیر معابد، سواحل ماسه‌ای رمین، سواحل صخره‌ای و چشم‌انداز بریس، کوه‌های مینیاتوری اشاره کرد. همچنین تمساح مردابی، لاکپشت‌های سبز و انواع پرندگان آبزی، کنار آبزی و خشکی‌زی نیز از جاذبه‌های گردشگری حیات جانوری منطقه محسوب می‌شوند (4).

شکل 1- موقعیت منطقه مورد مطالعه در چابهار، استان سیستان و بلوچستان و ایران

Fig 1. Location of study area in Chabahar, Sistan and Baluchestan and Iran

تعیین مجموعه‌ای از معیارهای ارزیابی

در انتخاب معیارهای ارزیابی قاعده عمومی بر این قرار است که مجموعه معیارها باید در ارتباط با وضعیت مسئله به گونه‌ای تعیین شوند که نه چندان زیاد بوده که کار ارزیابی را طاقت فرسا کند و نه آنچنان کم بوده که به ساده شدن بیش از حد مساله تصمیم گیری بیانجامد. از این رو رویکردی متوازن و متعادل که در آن به طور مسئولانه همه معیارهای ممکن ارزیابی شناسایی شده و یک ساز و کار معقولانه در انتخاب مجموعه ‌ای از معیارها اتخاذ شود، مورد نیاز است. بررسی ادبیات مربوطه، مطالعات تطبیقی و پیمایش عقاید و نظرات راه‌های مختلف انتخاب معیارهای ارزیابی تلقی می‌شوند (18). از این رو در مطالعه حاضر در ابتدا تمامی معیارهای ممکن ارزیابی تناسب زمین برای توسعه گردشگری با توجه به مرور منابع (2، 4، 8، 9، 12، 19 و 25) انتخاب گرديد و در نهایت با استفاده از تدوین پرسشنامه‌ای و به کار بستن روش دلفی، معیارها گزینش و نهایی شد.

جمع‌آوری داده‌ها و استانداردسازی آن‌ها

معیارهای ارزیابی شناسایی شده از مرحله قبل را می‌توان بر دو گروه عامل و محدودیت تقسیم‌بندی کرد که نام این معیارها در جداول 1، 2 و 3 آورده شده است. در ادامه نقشه‌های تمامی این معیارها تهیه شد. منبع تهیه لایه‌های نقشه‌ای رودخانه، تالاب، کوه‌های هزار دره، بندر و اسکله، اراضی کشاورزی، جاده، مناطق روستایی و شهری از نقشه توپوگرافی 25.000/1 بوده و اطلاعات مکانی مربوط به مراکز تاریخی و فرهنگی از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان و اطلاعات مکانی پوشش گیاهی و جانوری خاص، سواحل صخره‌ای، سواحل ماسه‌ای و پوشش‌گیاهی از اداره کل محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان تهیه شد. اطلاعات مکانی موج فشان نیز با بازدید میدانی و به کمک GPS براداشت شد. برای کلیه لایه‌های نقشه‌ای اندازه پیکسل 30*30 متر در نظر گرفته شد.

پس از تهیه و نقشه‌سازی همه معیارها، باید آنها را استاندارد کرد چرا که در محدوده و مقیاس‌های مختلفی اندازه‌گیری شده‌اند (20). جهت استاندارد کردن معیارهای محدودیت از روش بولین و جهت استاندارد کردن معیارهای عامل از روش فازی استفاده شد. برای تهیه معیارهای عامل پیوسته (جدول 1) در ابتدا تابع فاصله (Distance) بر روی آنها در محیط ادریسی سلوا اجرا شد تا فاصله از هر پدیده مشخص شود. در ادامه به روش فازی همه معیارهای عامل در بازه صفر تا 255 استاندارد شدند. نوع تابع استفاده شده در رویکرد فازی از نوع خطی بوده که برای داده‌های پیوسته (مانند فاصله از جاذبه های توریستی، فرهنگی و تاریخی) نیاز به تعیین دو تا چهار نقطه (a، b، c، d) بر روی نمودار تابع خطی دارد. انتخاب نوع تابع و آستانه‌ها بر اساس مرور منابع (2، 4، 8، 9، 14، 19 و 25) و نظر کارشناسی انجام شد. داده‌های گسسته (مانند پوشش گیاهی) با طبقه‌بندی مجدد بر اساس نظر کارشناسی در بازه صفر تا 255 استاندارد شدند (جدول 1).

جدول 1-معیارهای عامل پیوسته و نحوه استانداردسازی آنها

Table 1. Continuous factor criteria and their standardization

نام معیار عامل	نوع تابع	شکل تابع	نقاط کنترلی (متر)				وزن معیار
نام معیار عامل	نوع تابع	شکل تابع	a	b	c	d	وزن معیار
فاصله از رودخانه	متقارن	خطی	200	600	600	1000	018/0
فاصله از تالاب	متقارن	خطی	200	1000	1000	2000	08/0
فاصله از کوههای هزار دره	متقارن	خطی	60	1000	1000	2000	12/0
فاصله از بندر و اسکله	افزایشی	خطی	100	500	500	5000	013/0
فاصله از مراکز تاریخی و فرهنگی	متقارن	خطی	800	1500	1500	3000	05/0
فاصله از پوشش گیاهی خاص	متقارن	خطی	50	500	500	1000	09/0
فاصله از پوشش جانوری خاص	متقارن	خطی	50	500	500	1000	095/0
فاصله از اراضی کشاورزی	متقارن	خطی	50	1000	1000	2000	012/0
فاصله از موج فشان	متقارن	خطی	40	1000	1000	2500	09/0
فاصله از سواحل صخره‌ای	متقارن	خطی	40	1000	1000	2500	19/0
فاصله از سواحل ماسه‌ای	متقارن	خطی	70	700	700	2000	134/0
فاصله از جاده	افزایشی	خطی	100	500	500	5000	01/0
فاصله از مناطق روستایی	متقارن	خطی	1000	3000	3000	10000	013/0
فاصله از مناطق شهری	متقارن	خطی	3000	5000	5000	50000	01/0

جدول 2- معیار عامل گسسته پوشش گیاهی و نحوه استانداردسازی آن

Table 2. Discrete factor criterion of vegetation and their standardization

امتیاز	نوع پوشش گیاهی	طبقه
255	پوشش گیاهی ویژه، دشتهای شور و تپه های شنی و دشتهای سیلابی	1
100	مراتع کوهستانی، تپه ماهوری و مخروطه افکنه ای (معتدل گرم)	3
180	اراضی کشاورزی آبی	2

جدول 3- معیارهای محدودیت و مشخصات آنها جهت تبدیل به داده‌های بولی‌

Table 3. Constraint criteria and their specifications for conversion to boolean data

بازه با ارزش یک (متر)	بازه با ارزش صفر (متر)	نام معیار محدودیت
60 متر به بالا	60-0	حریم تالاب
200 متر به بالا	200-0	حریم رودخانه
60 متر به بالا	60 -0	حریم ساحل

وزن‌دهی به معیارهای عامل با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)

روش‌های مختلفی مانند روش حداقل مربعات، روش حداقل مربعات لگاریتمی، روش نسبت دهی و روش بردار ویژه و غیره، برای محاسبه وزن در ارزیابی چند معیاری وجود دارد که در این تحقیق از روش بردار ویژه بر پایه مقایسه های زوجی استفاده شد که در قالب AHPارائه شده است. این فرآیند یک روش ریاضی جهت تعیین اهمیت و تقدم معیارها در فرآیند ارزیابی و تصمیم‌گیری است (25). در این فرایند، شناسایی عناصر و ارتباط بین آنها منجر به ایجاد یک ساختار سلسله مراتبی می شود. پس از ایجاد ساختار سلسله مراتبی، وزن معیارها و سازگاری منطقی قضاوت ها بررسی می‌شود. در بررسی زوجی جهت تعیین برتری معیارها از اعداد 1 تا 9 (اهمیت مساوی تا اهمیت فوق العاده زیاد) مطابق جدول 4 استفاده می شود به این صورت که در مقایسه معیار A با B عدد 9 نشان دهنده اهمیت فوق العاده زیاد معیار A نسبت به معیار B است و بالعکس عدد 9/1 نشان دهنده ارزش فوق العاده پایین معیارA نسبت به B است (5 و 25).

جدول 4- نحوه ارزش دهی در مقایسات زوجی AHP (5 و 25)

Table 4. Pairwise comparisons in AHP (5 and 25)

امتیاز	تعریف	توضیح
1	اهمیت مساوی	در تحقق هدف دو معیار اهمیت مساوی دارند
3	اهمیت اندکی بیشتر	تجربه نشان می دهد که برای تحقق هدف اهمیت معیار A کمی بیشتر از B است.
5	اهمیت بیشتر	تجربه نشان می دهد که اهمیت معیار A بیشتر از B است.
7	اهمیت خیلی بیشتر	تجربه نشان می دهد که اهمیت معیار A خیلی بیشتر از B است.
9	اهمیت مطلق	اهمیت خیلی بیشتر معیار ‏A‏ نسبت به ‏B‏ به طور قطعی اثبات شده است.
2، 4، 6 و 8	مقادیر متوسط بین دو قضاوت مجاور	هنگامی که حالت های میانه وجود دارد.

نظرخواهی از کارشناسان آشنا به منطقه و روش مذکور در قالب پرسشنامه‌ای انجام شد. برای تعیین درجه دقت و صحت وزن‌دهی از شاخص سازگاری استفاده می‌شود. چنانچه شاخص سازگاری معادل 1/. یا کمتر از آن باشد وزن دهی صحیح بوده، در غیر این صورت وزن‌های نسبی داده شده به معیار ها بایستی تغییر یابند و وزن‌دهی مجدداً انجام شود (25). در این مطالعه از ميانگين هندسي قضاوت 20 کارشناس استفاده شد و با محرز شدن سازگاري آن در نهايت وزن نسبي معیارهای عامل بر اساس روش بردا ویژه به‌دست آمد.

تلفیق معیارها به روش ترکیب خطی وزن‌دار

هدف از تحلیل چند معیاری، انتخاب بهترین گزینه (بهترین مکان یا پیکسل) بر مبنای رتبه‌بندی آنها از طریق ارزیابی چند معیار اصلی است. روش ترکیب خط وزن‌دار (WLC) از رايج‌ترين روش‌ها در تصميم‌گيري چند معياره مکاني است. به این تکنیک روش ساده وزن‌دهی جمع‌پذیر (Simple additive Weighting) و روش امتیاز‌دهی (Scoring) نیز گفته می‌شود (18). اين روش بر اساس مفهوم ميانگين وزني استوار است. تصميم گيرنده مستقیماً بر مبنای اهمیت نسبی هر معیار، وزن هایی به معیارها می‌دهد سپس از مجموع حاصلضرب وزن نسبی در مقدار آن معیار، یک مقدارمطلوبیت (suitability) نهایی برای هر گزینه بدست می آید (8 ، 9 و 20):

[1]	S=åwixiÕcj

که در آن S میزان مطلوبیت، wi وزن هر معیار، xi ارزش استاندارد شده هر معیار، Õنشان دهنده علامت ضرب و cj ارزش استاندارد شده هر محدودیت است (8 ، 9 و 20).

گزینش پهنه‌های مناسب اکوتوریسم ساحلی

مناطقی که بیش از هفتاد درصد مطلوبیت جهت توسعه اکوتوریسم ساحلی را دارند و همین طور از حداقل مساحت 9 هکتار برخوردارند به عنوان پهنه‌های مناسب شناسایی شد. این دو نوع فیلتر بر روی لایه نقشه‌ای حاصل از اجرای روش WLC با استفاده از تابع Siteselect در نرم افزار ادریسی سلوا اجرا شد. سپس مطلوبیت هر پیکسل از طریق معادله (2) تعیین شد و در نهایت هركدام از پهنه‌ها بر اساس ميانگين ناحيه‌اي بدست آمده از رابطه (2)‏‏‏ اولويت‌بندي شوند (8 و 9).

[2]	Suit=[å(s*a)/A]

که در آن Suit مطلوبیت هر پیکسل، S مطلوبیت پیکسل i,j در زون شناسایی شده به عنوان مناسب، a مساحت هر پیکسل و A مساحت زون شناسایی شده است.

نتایج

معیارهای عامل پیوسته و مشخصات تابع خطی فازی جهت استانداردسازی در جدول 1 نشان داده شده است. در این جدول نقاط کنترلی (بر حسب متر) نشان دهنده فاصله از پدیده مورد نظر است. جدول 2 نحوه استاندارد سازی معیار عامل گسسته را نشان می‌دهد و جدول 3 نیز معیارهای محدودیت و طریقه استانداردسازی آن‌ها را نشان می‌دهد. شکل‌های 2 و 3 نیز به ترتیب نقشه‌های استاندارد شده معیارهای عامل گسسته و پیوسته را نشان می‌دهند و شکل 4 نتیجه ادغام سه لایه محدودیت حریم تالاب، حریم رودخانه و ساحل را نشان می‌دهند.

معیارها و وزن‌هاي نسبی به‌دست آمده براي هر یک از معیارها، داده‌هاي ورودي اصلی براي تحلیل ارزیابی چند معیاري است. جدول 1 نتایج وزن معیارهای عامل پیوسته حاصل از نظر کارشناسان را نشان می‌دهد. وزن معیار گسسته پوشش‌گیاهی 051/0 به دست آمد و ضریب سازگاری به دست آمده 05/0 بوده که کمتر از 1/0 است و بنابراین وزن‌دهی به درستی انجام شده است.

لایه حاصل از اجرای تابع WLC نشان داد که محدوده مورد مطالعه دارای مطلوبیتی بین 0 تا 107 جهت توسعه اکوتوریسم است. بنابراین جهت اجرای شرط حداقل مطلوبیت 70 درصد، باید پیکسل‌های با ارزش صفر تا 75، به‌عنوان کاملاً نامناسب کنار گذاشته شود و پهنه‌های به‌دست امده باید از حداقل مساحت 9 هکتار برخودار باشند. اجرا این دو فیلتر با اعمال تابع Siteselect منجر به شناسایی 55/233 هکتار از محدوده مورد مطالعه در قالب هفت پهنه بود که داراي بیشترین توان جهت توسعه اکوتوریسمی هستند (شکل5 و جدول 4).

جدول 4- ویژگی‌های آماری پهنه‌هاي شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه

Table 4. Statistical characteristics of the identified zones in the study region

حداکثر مطلوبیت	حداقل مطلوبیت	میانگین	مساحت (هکتار)	شماره پهنه
82	75	57143/77	97/11	1
85	75	19408/78	36 /27	2
85	75	31579/78	36/27	3
107	75	10176/168	76/146	4
85	75	66138/77	03/51	5
80	75	60952/76	45/9	6
82	75	76471/78	62/19	7

شکل 2- معیار عامل فازی شده گسسته (پوشش گیاهی)

Fig 2. Discrete Fuzzy factor criterion (vegetation)

شکل 3- معیارهای عامل فازی شده پیوسته (فاصله از A: رودخانه، B: تالاب، C: هزاردره، D: بندر و اسکله، E: مراکز تاریخی و فرهنگی، F: پوشش گیاهی خاص، G: پوشش جانوری خاص، H: اراضی کشاورزی(

Fig 3. Continuous fuzzy factor criteria: A) distance from the river; B) distance from the wetlands; C) distance from the mountains of Hezar-Dareh (Badlands)‎; D) distance from the port and the pier; E) distance from historical and cultural centers; F) distance from specific vegetation; G) distance from specific animal cover; H) distance from agricultural lands

ادامه شکل 3- معیارهای عامل فازی شده پیوسته (فاصله از I: موج فشان، J: سواحل صخره‌ای، K: سواحل ماسه‌ای، L: جاده، M: مناطق روستایی، N: مناطق شهری)

Continued Fig 3. Continuous fuzzy factor criteria: I) distance from the natural fountain; J) distance from rocky shores; K) distance from sandy shores; L) distance from the road; M) distance from rural areas; N) distance from urban areas

شکل 4- نتیجه ادغام لایه‌های محدودیت

Fig 4. Results of the overlay the restriction criteria

شکل5- پهنه‌های انتخابی جهت کاربری اکوتوریسم

Fig 5. Selected zones for ecotourism landuse

بحث و نتیجهگیری

در ارزیابی محیط‌زیستی منطقه ساحلی مورد مطالعه جهت توسعه اکوتوریسم معیارهای مختلفی بوم‌شناختی و اقتصادی- اجتماعی مورد توجه قرار گرفت که بر اساس تنوع معیارهای تاثیرگذار برای ارزیابی و مکان‌یابی کاربری‌های سرزمین در ایران صورت پذیرفت. با توجه به تاثیر معیارهای گوناگون در مکان‌یابی پهنه‌های مناسب جهت گردشگری، در مطالعات دیگران در ایران (جهانی و همکاران (13) و عرفانی و همکاران (8)) ، و خارج از کشور (بکو و همکاران (6)، نیسا (22) و جابر و آرون داس (12)) نیز روش ارزیابی به کار رفته، چند معیاره است. هدف از تصمیم‌گیري چندمعیاره، انتخاب بهترین گزینه (بهترین مکان یا بهترین پیکسل) بر مبناي رتبه‌بندي آنها است و روش ترکیب خطی وزن‌دار از رایج‌ترین روش‌های آن است (18) که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفت. نقشه فیلترشده (بر اساس حداقل مساحت و حداقل مطلوبیت) حاصل از این روش نشان داد که پهنه‌های مناسب جهت توسعه اکوتوریسم در امتداد خط ساحلی بوده و عمدتاً عوامل طبیعی و جاذبه‌های فراوان زمین‌شناختی در این انتخاب موثر بوده‌اند. به طوریکه نتایج حاصل از وزن‌دهی معیارها نشان می‌دهد که سواحل صخره‌ای، سواحل ماسه‌ای و کوه‌های هزار دره (بدلندها) بیشتر وزن را در بین همه معیارهای عامل به خود اختصاص داده‌اند که به ترتیب عباتند از 19/0، 134/0، 12/0 و 09/0 و نشان‌دهنده جذابیت فراوان این پدیده‌ها در جذب گردشگر از نظر کارشناسان است. این نتایج با مطالعات اردکانی و همکاران (4) همخوانی دارد. همچنین وو و همکاران (27) و نیسا (22) نیز معیارهای طبیعی را مهم‌تر از سایر معیارها در مطلوبیت مکانی جهت توسعه اکوتوریسم معرفی کرده‌اند.

منطقه مورد مطالعه با داشتن طبیعتی بکر، سواحل زیبای صخره‌ای و ماسه‌ای، کوه‌های هزار دره، تالاب صورتی لیپار، درخت انجیر معابد و غیره پتانسیل بالایی جهت گردشگری دارد. نتایج مطالعه حاضر 233.55 هکتار از محدوده مورد مطالعه را در قالب 7 پهنه مناسب براي اکوتوریسم تشخیص داد. از بین پهنه‌های شناسایی شده، پهنه‌های 4، 5، 2 و 3 (شکل 3) به ترتیب بر اساس ویژگی‌های آماری مطلوبیت (جدول 4) و همین‌طور به‌دلیل برتري ویژگی‌هاي چشم‌انداز، نزدیکی به دریا و امکان دسترسی بیشتر و همچنین شناخته‌تر بودن مکان‌ها در اولویت نخست قرار گرفتند. بررسی میدانی صورت گرفته نیز نشان داد که این مناطق بیشتر مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد که نشان‌دهنده اعتبار روش و معیارهای به‌کار رفته است. بکو و همکاران (6) و عرفانی و همکاران (9) نیز مکان‌های مورد توجه بازدیدکنندگان جهت گردشگری را به عنوان ملاکی جهت اعتبارسنجی نقشه مطلوبیت به کار بردند. پهنه‌های 7، 1 و 6 نیز به ترتیب در اولویت بعدی قرار دارند که جهت افزایش مطلوبیت گردشگری نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی بیشتری از نظر دسترسی دارند. این نتایج نقش فاکتورهای اقتصادی- اجتماعی و خصوصاً تاسیسات زیربنایی را نشان می‌دهد و نادیده گرفتن آن منجر به منتفی شدن کاربری تفرجی و یا تحمیل صدمات جبران‌‌ناپذیر به محیط زیست می‌شود (15).

ساماندهی، توسعه و بهسازی شبکه‌های ارتباطی و جاده‌ای و بین راهی در منطقه موجب افزایش مطلوبیت منطقه خصوصاً پهنه‌های 7، 1 و 6 خواهد شد. از این رو توسعه شبکه‌های ارتباطی و جاده‌ای زمینی و هوایی و امکانات و تسهیلات رفاهی و اقامتی مورد نیاز گردشگران و همین طور توسعه صنعت حمل و نقل و تورهای گردشگری دریایی جهت افزایش مطلوبیت منطقه در جذب گردشگران داخلی و خارجی پیشنهاد می‌شود. همین طور با توجه به جاذبه بالای کوه‌های هزار دره که دارای اهمیت زمین‌شناختی نیز می‌باشد، پیشنهاد می‌گردد بخش‌هایی از منطقه مورد مطالعه به عنوان پارک زمین‌شناسی یا ژئوپارک تحت مدیریت قرار گیرد. برای مطالعات آینده نیز بررسی دقیق‌تر منطقه با اطلاعات مکانی جامع‌تر جهت گزینش مکانی فعالیت‌های گردشگری ساحلی در پهنه‌های مطلوب شناسایی شده در این پژوهش پیشنهاد می‌شود.

تقدیر و تشکر

این مطالعه با حمایت مالی دانشگاه زابل و کد پژوهانه UOZ-GR-9718-68 به انجام رسیده است.

منابع مورد استفاده

1. Ahmadi M, Faraji Darabkhani M, Ghanavati E. 2014. A GIS-based Multi-criteria Decision-making Approach to Identify Site Attraction for Ecotourism Development in Ilam Province, Iran. Tourism Planning & Development, 12(2): 176-189. doi:https://doi.org/10.1080/21568316.2014.913676.

2. Ahmadi Thani N, Babaei Kafaki S, Mataji A. 2011. Investigation of the possibility of ecological tourism activities from the ecological point of view in the forests of North Zagros using multi-criteria decision making, GIS and remote sensing. Land use planning, 3(4): 64-45. (In Persian).

3. AlgünDoğu G, Çamaşırcıoğlu E. 2016. Site selection for different recreational sport ‎activities. IOSR Journal of Sports and Physical Education (IOSR-JSPE), 3(3) 6-11. doi:https://doi.org/10.9790/6737-03030611‎.

4. Ardakani T, DanehKar A, Karami M, Aghighi H, Erfani M. 2011. Chabahar Golf Zoning Using Multiple Criteria Decisionfor Central Recreation. Geographic Planning Space Quarterly Journal, 1(1): 1-20. http://gps.gu.ac.ir/m/article_5321.html. (In Persian).

5. Asadi M, Jahanbakhsh Asl S. 2015. Suitable sites for wind power plants constructed in East Azerbaijan using fuzzy- analytical hierarchy process (FAHP) method. Journal of RS and GIS for Natural Resources, 6(4): 95-109.

6. Beeco J.A, Hallo J.C, Brownlee M.T.J. 2014. GPS Visitor Tracking and Recreation Suitability Mapping: Tools for understanding and managing visitor use. Landscape and Urban Planning, 127: 136–145. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2014.04.002.

7. Bunruamkaew K, Murayama Y. 2011. Site Suitability Evaluation for Ecotourism Using GIS & AHP: A Case Study of Surat Thani Province, Thailand. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 21: 269–278. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.07.024.

8. Erfani M, Afrougheh S, Ardakani T, Sadeghi A. 2015.Tourism Positioning using decision support system (case study: Chahnime- Zabol City- Iran). Environmental Earth Sciences, 74: 3135–3144. https://doi.org/10.1007/s12665-015-4365-z.

9. Erfani M, Ardakani T, Sadeghi A, Pahlevanravi A. 2011. Sitting for Intensive Recreation in Chahnime Zone (Zabol Township) Using Multi- Criteria Decision System. Environmental Reaserches, 2(4): 41-50. http://www.iraneiap.ir/m/article_13040.html. (In Persian).

10. Fang Y. 2017. Site Selection of Ecotourism: A case study of Zhejiang Province. International Journal of Innovative Science, Engineering & Technology, 4(3): 321- 326. http://ijiset.com/vol4/v4s3/IJISET_V4_I03_46.pdf.

11. Hernandez Cruz R. E, Bello Baltazar E, Montoya Gomez G, Estrada Lugo E.I.J. 2005. Social adaptation ecotourism in the Lacandom forest. Annala of Tourism Reserch, 32(2): 610-627. https://doi.org/‎10.1016/j.annals.2004.08.005.

12. Jabir K, Arun Das S. 2014. Evaluation of Recreational Site Selection and the Prospects of Recreational. International Journal of Environmental Sciences, 3(10: 17-21.

13. Jahani A, Makhdoom M, Fiqhi J, Etemad V. 2011. Land use planning for forest management for multiple use (harvesting, ecotourism and protection) (case study: Patom district of Kheyrud forest). Town and Country Planning 3(5): 33-49. https://jtcp.ut.ac.ir/article_24709.html. (In Persian).

14. Kienast F, Degenhardt B, Weilenmann B, Wäger Y, Buchecker M. 2012. A GIS-assisted mapping of landscape suitability for nearby recreation. Landscape and Urban Planning, 105(4): 385e399. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2012.01.015.

15. Li W. 2006. Environmental management indicators for ecotourism in china’s natute reserves: A case study in Tiammushan Naure Reserve. Tourism management, 27: 277- 290. https://doi.org/‎:10.1016/J.TOURMAN.2003.06.001.

16. Makhdoum M. 2010. Fundamental of land use planning. Tehran: Tehran University.‎

17. Malcewski J. 2006. GIS-based multicriteria decision analysis: A survey of the literature. International Journal of Geographical Information Science, 20: 703-726. https://doi.org/10.1080/13658810600661508.

18. Malczewski J, Rinner C. 2016. Multicriteria Decision Analysis in Geographic Information Science. Springer.

19. Masoodi M, Salman Mahiny A, Mohammadzadeh M. Hamed Mirkarimi H. 2016. Optimization of Recreational Site Selection Using Multi Criteria Evaluation and Functional Relationship Diagram (Case Study: Miankaleh Wildlife Sanctuary). Pollution, 2(2): 163-181. https://doi.org/‎10.7508/pj.2016.02.006.

20. MirarabRazi J, Hassanzad Navrodi I, Ghajar I. Salahi M. 2020. Identifying optimal location of ecotourism sites by analytic network process and genetic algorithm (GA): (Kheyroud Forest). International Journal of Environmental Science and Technology, 17: 2583–2592.

21. Nahuelhual L, Carmona A, Lozada P, Jaramillo A, Aguayo M. 2013. Mapping recreation and ecotourism as a cultural ecosystem service: An application at the local level in Southern Chile. Applied Geography, 40: 71e82. https://doi.org/‎10.1016/J.APGEOG.2012.12.004.

22. Nisa A. 2017. Potential site selection in ecotourism planning using spatial decision support tool. International Journal of Human Capital in Urban Management, 2(4): 251-258. https://doi.org/‎10.22034/ijhcum.2017.02.04.001.

23. Siroosi H, Heshmati G, Salmanmahiny A. 2020. Can empirically based model results be fed into mathematical models? MCE for neural network and logistic regression in tourism landscape planning. Environment, Development and Sustainability, 22: 3701–3722.

24. Talebi M, Majnounian B, Makhdoum M. Abdi E, Omid M. 2020. Predicting areas with ecotourism capability using artificial neural networks and linear discriminant analysis (case study: Arasbaran Protected Area, Iran). Environment, Development and Sustainability. https://doi.org/10.1007/s10668-020-00964-y

25. Tsaur S.H, Wang CH.H. 2007. The Evaluation of Sustainable Tourism Development by Analytic Hierarchy Process and Fuzzy Set Theory: An Empirical Study on the Green Island in Taiwan. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 12 (2):127-145. https://doi.org/10.1080/10941660701243356.

26. Vahidnia M, Alesheikh A. Alimohammadi A. 2009. Hospital site selection using fuzzy AHP and its derivatives. Journal of Environmental Management, 90: 3048–3056. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2009.04.010.

27. Wu Y.Y, Wang H.L, Ho Y.F. 2010. Urban ecotourism: Defining and assessing dimensions using fuzzy number construction. Tourism Management, 31(6): 739-743. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2009.07.014.

28. Yan L, Gao B. W, Zhang M. 2017. A mathematical model for tourism potential assessment. Tourism Management, 63: 355–365.

Recreation Suitability Zoning in Part of Oman Sea Coast

Abstract

This study was conducted to investigate the capability and zoning coastal tourism in the eastern watershed of Chabahar Gulf with a coastal length of 47 km. For this purpose, factors and constraints criteria were identified and mapped to assess land suitability for tourism development. These criteria included 18 cases: distance from the river, distance from the wetlands, distance from the mountains of Hezar-Dareh, distance from the port and the pier, distance from historical and cultural centers, distance from specific vegetation, distance from specific animal cover, distance from agricultural lands, distance from the natural fountain, distance from rocky shores, distance from sandy shores, distance from the road, distance from rural areas, distance from urban areas, vegetation, and wetland, river, and shore backlines. Finally Merged using the multi-criteria evaluation method (MCE) and weighted linear combination (WLC) approach. The weight of each factor criterion was obtained by Analytic Hierarchy Process (AHP) and all layers related to these criteria were standardized and dimensionless by fuzzy method. The standardization of constraint criteria was performed by Boolean method. Investigation of the weight of the factors criteria showed that the most important of them are the distance from the rocky shore (0.19), the sandy shore (0.13) and the mountains of Hezar-Dareh (Badlands) (0.12). The resulting layer of overlay was classified into two favorable and unfavorable classes. The results showed that the potential tourist destinations are 233 hectares and are located in seven zones along the coast. Among the identified zones, four zones 4, 5, 2, and 3 which have an area of 147, 51, 27 and 27 hectares, respectively, are suggested as the first priority for tourism planning due to the superiority of landscape features, proximity to the sea and easier access, as well as the well-known locations.

Keywords: Ecotourism, Recreation, layers overlay, spatial zoning, compensatory method

پهنه‌بندی مناطق مستعد گردشگری ساحلی در بخشی از سواحل دریای عمان

چکیده مبسوط

طرح مسئله:

فعالیت‌های اکوتوریسمی در صورتیکه بر اساس توان محیط‌زیست شکل گرفته و از طریق بهره‌برداری مناسب و حفاظت از پهنه‌های ‏تحت مدیریت تداوم یابد منجر به توسعه و حفظ محیط زیست می‌شوند. از این رو اکوتوریسم را به عنوان یکی از انواع توریسم پایدار می شناسند که با مدیریت مناسب قادر است همزمان اهداف حفاظت و توسعه را برآورده ‌سازد. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های مدیریتی، پهنه‌بندی و اولویت‌بندی مکانی محل‌های مناسب جهت توسعه گردشگری است. مکان‌های مناسب از بهترین وضعیت معیارهای مورد ارزیابی از پیش تعریف شده برخوردارند. روند انتخاب پهنه مناسب به طور معمول شامل دو مرحله اصلی ‏است: 1) غربالگری (شناسایی تعداد محدودی از پهنه‌های نامزد از یک منطقه جغرافیایی گسترده با توجه به طیفی از معیارها) و 2) ‏ارزیابی. ارزیابی اراضی فرآیند پیش‌‌بینی استفاده بالقوه از اراضی براساس ویژگی‌های آن است.‏ با توجه به اهمیت مساله پهنه‌بندی در مدیریت گردشگری، تا کنون مطالعات بسیاری انجام شده است، اما مرور مطالعات انجام شده در ایران نشان داد که سواحل کمتر مورد توجه این گونه مطالعات بوده‌اند. از این رو ‏پژوهش حاضر در نظر دارد با توجه به منابع بوم‌شناختی و اقتصادی اجتماعی به شناسایی و اولویت‌بندی پهنه‌های مناسب اکوتوریسم ‏در بخشی از سواحل جنوبی کشور بپردازد.‏

هدف:

هدف از مطالعه حاضر بررسی قابلیت و پهنه‌بندی حوزه آبخیز شرقی خلیج چابهار با طول ساحلی 47 کیلومتر جهت گردشگری ساحلی و همچنین شناسایی و انتخاب مناسب‌ترین پهنه‌ها بر اساس ارحجیت آنها از نظر معیارهای مورد بررسی است.

روش تحقیق:

در ابتدا تمامی معیارهای ممکن ارزیابی تناسب زمین برای توسعه گردشگری در منطقه مورد مطالعه با توجه به مرور منابع انتخاب گرديد و در نهایت با استفاده از تدوین پرسشنامه‌ای و به کار بستن روش ‏دلفی، معیارها گزینش و نهایی شد.‏ معیارهای ارزیابی شناسایی شده که در دو قالب عامل (پیوسته و گسسته) و محدودیت قرار دارند ‏عبارتند از:

معیارهای عامل پیوسته: 1) فاصله از رودخانه؛ 2) فاصله از تالاب؛ 3) فاصله از کوههای هزار دره ‏؛ 4) فاصله از بندر و اسکله؛ 5) فاصله از مراکز تاریخی و فرهنگی ؛ 6) فاصله از پوشش گیاهی خاص ؛ 7) فاصله از پوشش جانوری خاص؛ 8) فاصله از اراضی کشاورزی؛ 9) فاصله از موج فشان ؛ 10) فاصله از سواحل صخره‌ای؛ 11) فاصله از سواحل ماسه‌ای؛ 12) فاصله از جاده؛ 13) فاصله از مناطق روستایی؛ 14) فاصله از مناطق شهری

معیارهای عامل گسسته: 1) پوشش گیاهی ‏

‏معیارهای محدودیت: 1) حریم تالاب؛ 2) حریم رودخانه؛ 3) حریم ساحل

معیارهای ارزیابی پس از شناسایی، تهیه و ‏نقشه‌سازی شدند و در نهایت با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره (‏MCE‏) و رویکرد ترکیب خطی وزن‌دار‎ ‎‏(‏WLC‏) ادغام شدند. وزن ‏هر یک از معیارهای عامل به روش تحلیل سلسله مراتبی (‏AHP‏) به دست آمد و همه لایه‌های مربوط به این معیارها به روش فازی ‏استاندارد و بی‌بعد شد. استاندارد سازی معیارهای محدودیت به روش بولین انجام شد. مناطقی که بیش از هفتاد درصد مطلوبیت جهت توسعه اکوتوریسم ساحلی را دارند و همین طور از حداقل مساحت 9 هکتار ‏برخوردارند به عنوان پهنه‌های مناسب شناسایی شد. این دو فیلتر با اعمال تابع Siteselect اجرا شد.

نتایج و بحث:

ضریب سازگاری به دست آمده در روش AHP، 05/0 بوده که کمتر از 1/0 است و بنابراین وزن‌دهی به درستی انجام شده است. نقشه فیلترشده (بر اساس حداقل مساحت و حداقل مطلوبیت) حاصل از WLC نشان داد که پهنه‌های مناسب جهت توسعه اکوتوریسم در امتداد خط ساحلی بوده و عمدتاً عوامل طبیعی وجاذبه‌های فراوان زمین‌شناختی در این انتخاب موثر بوده‌اند. به طوریکه نتایج حاصل از وزن‌دهی معیارها نشان می‌دهد که سواحل صخره‌ای، سواحل ماسه‌ای و کوه‌های هزار دره (بدلندها) بیشتر وزن را در بین همه معیارهای عامل به خود اختصاص داده‌اند که به ترتیب عباتند از 19/0، 134/0، 12/0 و 09/0 و نشان‌دهنده جذابیت فراوان این پدیده‌ها در جذب گردشگر از نظر کارشناسان است.

لایه حاصل از روی هم‌گذاری به دو طبقه مناطق مطلوب و نامطلوب طبقه‌بندی شد. نتایج تحقیق نشان داد که ‏مکان‌های مستعد گردشگری 233 هکتار بوده و در قالب هفت پهنه در امتداد ساحل قرار دارند. پهنه‌های 4، 5، 2 و 3 به ترتیب بر اساس ویژگی‌های آماری مطلوبیت و همین‌طور به‌دلیل برتري ویژگی‌هاي چشم‌انداز، نزدیکی به دریا و امکان دسترسی بیشتر و همچنین شناخته‌تر بودن مکان‌ها در اولویت نخست قرار گرفتند. بررسی میدانی صورت گرفته نیز نشان داد که این مناطق بیشتر مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد که نشان‌دهنده اعتبار روش و معیارهای به‌کار رفته است. پهنه‌های 7، 1 و 6 نیز به ترتیب در اولویت بعدی قرار دارند که جهت افزایش مطلوبیت گردشگری نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی بیشتری از نظر دسترسی دارند. این نتایج نقش فاکتورهای اقتصادی- اجتماعی و خصوصاً تاسیسات زیربنایی را نشان می‌دهد و نادیده گرفتن آن منجر به منتفی شدن کاربری تفرجی و یا تحمیل صدمات جبران‌‌ناپذیر به محیط زیست می‌شود.

نتیجهگیری:

منطقه مورد مطالعه تا کنون کمتر تحت تاثیر توسعه شتاب‌زده بوده و طبیعت آن همچنان سالم مانده است و در این رابطه تخصیص بخش‌هایی از منطقه به کاربری اکوتوریسم، در صورت مدیریت صحیح می‌تواند متضمن حفظ کیفیت محیط زیستی پهنه‌های شناسایی باشد، چرا که از اکوتوریسم به عنوان بهترین سیاست‌های مدیریت منابع طبیعی یاد می‌شود که از طرفی منجر به کاهش عوامل تخریب و حفاظت پایدار آنها شده و از طرف دیگر با توسعه سایت‌های اکوتوریسم و بهبود تسهیلات گردشگری، وضعیت اقتصادی جامعه میزبان گردشگران نیز بهبود می‌دهد. از میان پهنه‌های شناسایی شده، چهار پهنه ‏ 4، 5، 2 و 3 ‏در اولویت نخست جهت ‏برنامه‌ریزی گردشگری پیشنهاد می‌شوند. ساماندهی، توسعه و بهسازی شبکه‌های ارتباطی و جاده‌ای در منطقه موجب افزایش مطلوبیت منطقه خصوصاً پهنه‌های 7، 1 و 6 خواهد شد. از این رو توسعه شبکه‌های ارتباطی و حمل و نقل هوایی، آبی و زمینی، امکانات و تسهیلات رفاهی و اقامتی مورد نیاز گردشگران و همین طور توسعه تورهای گردشگری دریایی جهت افزایش مطلوبیت منطقه در جذب گردشگران داخلی و خارجی پیشنهاد می‌شود. همین طور با توجه به جاذبه بالای کوه‌های هزار دره که دارای اهمیت زمین‌شناختی نیز می‌باشد، پیشنهاد می‌گردد بخش‌هایی از منطقه مورد مطالعه به عنوان پارک زمین‌شناسی یا ژئوپارک تحت مدیریت قرار گیرد. برای مطالعات آینده نیز بررسی دقیق‌تر منطقه با اطلاعات مکانی جامع‌تر جهت گزینش مکانی فعالیت‌های گردشگری ساحلی در پهنه‌های مطلوب شناسایی شده در این پژوهش پیشنهاد می‌شود.

واژگان کلیدی: : اکوتوریسم، تفرج، ادغام لایه‌‌ها، پهنه‌بندی فضایی، روش جبرانی

Recreation Suitability Zoning in Part of Oman Sea Coast

Abstract

Statement of the Problem:

Ecotourism activities lead to the development and environmental conservation if they performed on the basis ‎of environmental potential and continue through appropriate exploitation and conservation of managed ‎areas. Therefore, ecotourism is known as one of the kinds of sustainable tourism that with reasonable ‎management is able to meet the protection and development goals, simultaneously. One of the most ‎important management activities is zoning and spatial prioritization of suitable areas for tourism ‎development. Suitable areas have the best status of predefined evaluation criteria. The selecting process ‎of the appropriate zone involves two main steps typically: 1) screening (identifying a limited number of ‎candidate zones from a wide geographical area according to a range of criteria) and 2) evaluation. Land ‎valuation is a process of predicting the potential use of land based on its Attributes. Due to the ‎importance of zoning in tourism management, many studies have been done so far, but a review of ‎studies conducted in Iran showed that coastlines have been less considered in such studies. Therefore, ‎the present study intends to identify and prioritize suitable ecotourism areas in a part of the southern ‎coasts of the country according to ecological and socio-economic resources.‎

Purpose:

The present study done aimed to investigate the capability and zoning of the eastern watershed of Chabahar Gulf with a coastal length of 47 km for coastal tourism and also to identify and select the most suitable areas based on their preference in terms of criteria.

Methodology:

At first, all possible criteria for land suitability evaluation for tourism development in the study area were selected according to the review of resources, and finally, using a questionnaire and Delphi method, the criteria were finalized. The identified evaluation criteria were in two forms of factor (continuous and discrete) and constraint as below:

Continuous factor criteria: 1) distance from the river; 2) distance from the wetlands; 3) distance from the mountains of Hezar-Dareh (Badlands)‎; 4) distance from the port and the pier; 5) distance from historical and cultural centers; 6) distance from specific vegetation; 7) distance from specific animal cover; 8) distance from agricultural lands; 9) distance from the natural fountain; 10) distance from rocky shores; 11) distance from sandy shores; 12) distance from the road; 13) distance from rural areas; 14) distance from urban areas.

Discrete factor criterion: 1) vegetation

Restriction criteria: 1) wetland backline; 2) river backline; 3) shore backline

Evaluation criteria were identified, prepared, and mapped. Finally Merged using the multi-‎criteria evaluation method (MCE) and the weighted linear ‎combination (WLC) approach. The weight of each factor ‎criterion was obtained by the Analytic Hierarchy Process ‎‎(AHP) and all layers related to these criteria were ‎standardized and dimensionless by the fuzzy method. The ‎standardization of constraint criteria was performed by the ‎Boolean method.‎ Areas that have more than 70% suitability for the coastal ecotourism development and also have at least 9 hectares extension were identified as acceptable areas. These two filters were implemented by applying the Siteselect function.

Results and discussion:

The consistency Ratio for the AHP was obtained 0.05, which is less than 0.1, therefore the weighting was done correctly. The filtered map (based on minimum area and minimum suitability) obtained from WLC showed that suitable areas for ecotourism development are along the coastline and mainly natural factors and spectacular geological attractions have been effective in this selection. The results of weighting the criteria show that rocky shores, sandy shores, and mountains of Hezar Dareh have the most weight among all operating criteria, which are respectively 0.19, 0.134, 0.12, and 0.09 and show the great attractiveness of these phenomena in attracting tourists from the experts' point of view.

The resulting layer ‎of overlay was classified into two favorable and unfavorable classes. The results showed that the appropriate places for potential tourism were 233 hectares and are ‎located in seven zones along ‎the coast.

Zones 4, 5, 2, and 3 had more priority, respectively based on the statistical characteristics of desirability, as well as the superiority of landscape features, proximity to the sea, and the greater accessibility, also the well-known locations. The field study also showed that these areas are more visited by tourists, which indicates the validity of the method and criteria used. Zones 7, 1 and, 6 are also in the next priority, respectively, which need more management and planning in terms of access to increase the tourism suitability. These results show the role of socio-economic factors, especially infrastructure. Ignoring it will lead to the elimination of recreational use or the imposition of irreparable damage to the environment.

Conclusion:

The study area hitherto was less affected by accelerated development and its nature remains healthy. In this regard, allocating parts of the region to ecotourism landuse, if properly managed, can ensure the conservation of the environmental quality of the identification zones, because of ecotourism is mentioned as the best policies of natural resources management which lead to the reduction of destructive factors and their sustainable protection, and on the other hand, by developing ecotourism sites and improving tourism facilities, the economic state of the tourist host community also improves. Among the identified zones, four zones 4, 5, 2, and 3 are suggested as the first priority ‎for tourism planning respectively.‎ Organizing, developing, and improving communication networks and roads in the region will increase the suitability of the region, especially zones 7, 1, and 6. Therefore, the development of communication networks and air, water, and land transport and facilities and welfare and accommodation facilities needed by tourists are suggested, as well as maritime tourism tours to increase the region's attractiveness in attracting domestic and foreign tourists. Also, due to the high attraction of the mountains of Hezar-Dareh, which have also geological importance, it is suggested that parts of the study area be managed as a geological park or geopark. A more detailed study of the area is suggested in order to a spatial selection of coastal tourism activities with more comprehensive spatial information in the identified suitable areas in this study for future studies.

Keywords: Ecotourism, Recreation, layers overlay, spatial zoning, compensatory method

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages

Share To

Article Url

Recreation suitability zoning in part of the Oman sea coast

Sanad