Designing a Model for Implementing the Policies of the Ministry of Education using Interpretive Structural Modeling
Subject Areas : Public Policy In Administrationreza zeinivandmoghadam 1 , Mohammadreza Bagherzadeh 2 , Yousef Gholami Kanani 3 , Mehrdad Matani 4 , mohsen aref nejad 5
1 - PhD student in Management of Ghaemshahr Azad University of Mazandaran
2 - Assistant Professor of Management, Ghaemshahr Azad University, Mazandaran
3 - Assistant Professor, Department of Industrial Engineering, Ghaemshahr Azad University, Mazandaran
4 - Assistant Professor of Management, Islamic Azad University of Ghaemshahr, Mazandaran
5 - Assistant Professor of Management Department, Lorestan University, Khorramabad
Keywords: Policy-making, Interpretive Structural Modeling, Pathology, Key word: Policy-making, Ministry of Education,
Abstract :
Background: Today, all thinkers and experts have come to the necessity of the existence of educational organizations and the priority of education over other social activities. In terms of words, education (capital) is a country and the reason for using this word is the great importance of education in the development and fundamental uplift of the country. Therefore, the correct implementation of education policies to achieve the set goals is very important. . Objective: The aim of this study was to design a model for implementing the policies of the Ministry of Education using interpretive structural modeling . . Methods: This research is a mixed method, based on qualitative and quantitative research and inductive deductive research. The statistical population of the study is the experts of the Ministry of Education who were selected as sample members using purposive sampling method based on the principle of theoretical adequacy. Data collection tools were in the qualitative part of the interview and in the quantitative part of the questionnaire whose validity and reliability were confirmed using CVR index and Kappa Cohen test and content validity and reliability of retest, respectively. Research data were analyzed using interpretive structural modeling . . Findings: The results of the research include identifying the factors affecting the implementation of the policies of the Ministry of Education and formulating a research model, the most important of which are: formulating sustainable policies according to the facts and appropriate to the time; Develop motivational policies and engage in stakeholder participation; Continuous assessment and evaluation; adequacy of resources and practical participation of all specialized and general sectors Conclusion: The need to formulate sustainable policies in accordance with the facts, appropriate to the time and beneficiaries using technology can be considered as the most important factor in the optimal implementation of the policies of the Ministry of Education. .
الوانی، سیدمهدی و شلویری، میثاق (1395)، اجرای خط‌مشی عمومی، چاپ اول، تهران، انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی ریاست جمهوری.
الوانی، سیدمهدی (1390)، تصمیم گیری و تعیین خط‌مشی دولتی، چاپ هفدهم، تهران، انتشارات سمت.
اکبری، احمد، نویدبخش، سیما، بختیاری، منصوره، (1395)، الگوی پیشنهادی نظام مند برای سیاست گذاری در آموزش و پرورش، مدیریت و حسابداری، سال دوم، شماره سوم، ص 172-179
الوانی، مهدی، (1392)، تصمیم گیری و تعیین خط‌مشی دولتی، انتشارات سمت، چاپ سوم.
الوانی، مهدی و شریف زاده، فتاح، (1383)، فرآیند خط‌مشی گذاری عمومی، چاپ سوم. تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
بروجنی، حمید و بذرافشان، مرتضی (1393)، بررسی عوامل موثر بر اجرای خط‌مشی‌های گردشگری جمهوری اسلامی ایران، مجله برنامه ریزی و توسعه گردشگری، سال سوم، شماره نهم، ص 51 - 31.
پورکیانی، مسعود؛ سلاجقه، سنجر و زارع پور نصیرآبادی، فضل اله (1393)، تبیین موانع اجرای خط‌مشی با استفاده از بحث متمرکز گروهی، فصلنامه مدیریت سازمان‌های دولتی، سال سوم، شماره نهم، صص 22 - 7
جهان دیده، سامان، رحمتی، محمد، زارعی متین، حسن، (1396)، طراحی مدلی برای خط‌مشی گذاری شبکه‌ای در حوزة گردشگری کشور، مدیریت فرهنگ سازمانی، سال پانزده، شماره سوم، ص 483-502
جهانیان، رمضان، (1391)، بررسی و تحلیل سیاست‌های توسعهای آموزش و پرورش ایران در دوره معاصر، فصلنامه علوم
پورکیانی، مسعود؛ سلاجقه، سنجر و زارع پور نصیرآبادی، فضل اله (1393)، تبیین موانع اجرای خط‌مشی با استفاده از بحث متمرکز گروهی، فصلنامه مدیریت سازمان‌های دولتی، سال سوم، شماره نهم، صص 22 - 7
حاجی پور، ابراهیم، فروزنده، لطف الله دانایی فرد، حسن و فانی، اصغر(1394)، طراحی الگوی آسیب شناسی اجرای خط‌مشی عمومی در ایران، فصلنامه مدیریت نظامی، سال پانزدهم، شماره سوم، ص 159-176
خنیفر، حسین، (1384)، ارائة الگوی مدیریت بومی مبتنی بر دیدگاه امام علی (ع)، با استفاده از مدلمفهومی سه شاخگی، فرهنگ مدیریت، سال سوم، شمارة هشتم، صفحات 110-146
دانش فرد،کرم الله، (1393) موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در سازمان‌های غیر دولتی، فصلنامه علمی پژوهشی سیاستگذاری عمومی، سال چهارم، شماره اول، ص 221-245
دانش فرد، کرم الله، (1392)، مبانی خط‌مشی گذاری عمومی، نشر نیاز دانش، چاپ اول.
دانایی‌فرد، حسن، فروزنده، لطف‌الله، حاجی پور، ابراهیم و فانی، اصغر، (1394)، طراحی الگوی آسیب‌شناسی اجرای خط‌مشی عمومی در ایران، فصلنامه مدیریت نظامی، سال پانزدهم، شماره چهارم، ص 1-23.
دانایی فر، حسن، ثقفی، عماد، مشبکی اصفهانی، اصغر، (1388)، اجرای خط‌مشی عمومی، بررسی نقش عقلانیت در مرحله تدوین خط‌مشی، مدرس علوم انسانی، سال چهاردهم، شماره چهارم، 79-106
دانایی فرد، حسن؛ حسینی، سید یعقوب و فانی، علی اصغر، (1392)، ظرفیت خط‌مشی گذاری عمومی؛ کلید توسعه یافتگی ملی. تهران: انتشارات صفار، چاپ اول.
رنگریز، حسن، موذنی، بهرام، (1396)، شناسایی و اولویت بندی موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در سازمان‌های دولتی با استفاده از مدل‌های تصمیم گیری چند معیاره، خط‌مشی‌گذاری عمومی در مدیریت، سال هشتم، شماره چهارم، ص 27 -43.
ربوی، رجب، ملکی آوارسین،صادق، ترک زاده، جعفر، (1395)، تحلیل رگرسیونی موانع اجرای مصوبات شوراهای آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره بیست و هشتم، ص 35-48
سنجری، احمد رضا،(1384)، تحلیل روند تحولات ساختاری تشکیلات نظام آموزش و پروش ایران با تاکید بر حوزه مرکزی ستادی، پژوهشکده تعلیم و تربیت، پژوهشگاه تعلیم وتربیت، دی ماه 1384.
شورای عالی وزارت آموزش و پرورش، (1368)، کلیات نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، تهران، وزارت آموزش و پرورش.
شاه آبادی، محمد، پورعزت، علی اصغر، دانایی فر حسن، (1393)، تحلیلی بر رویکرد تاریخی به توسعه سیستم خط‌مشی گذاری عمومی، روش شناسی علوم انسانی، سال بیستم، شماره هشتاد و یک، ص 73-109
عباسی، عباس، معتضدیان، رسول، میرزایی، محمدقاسم، (1395)، بررسی موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در سازمان‌های دولتی، فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی سال ششم، شماره دوم، ص 211-230
عباسی، طیبه، قلی پور رحمت الله، هادی، مهدی، (1397)، شناسایی عوامل تسهیل کنندۀ شواهدمحور کردن فرایند خط‌مشی گذاری، فصلنامۀ مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی، دورۀ هشتم، شمارۀ بیست و ششم، ص 65-84
قلی پور، رحمت اله، دانایی فرد، حسن؛ زارعی متین، حسن و جندقی، غلامرضا، (1390)، ارائه مدلی برای اجرای خط‌مشی‌های صنعتی؛ مطالعه موردی در استان قم، مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره نهم، شماره دوم، صص 130 - 103
کرمی پور، محمد رضا، (1382)، جهانی شدن در مدیریت و رهبری آموزشی، تهران، انتشارات سازمان پرورش و برنامه ریزی، چاپ اول.
کاظمی، محمد، قاسمی، حمید، رستم بخش، محمدرضا، (1390)، شناسایی و تحلیل موانع رفتاری کارآفرینی سازمانی در سازمان تربیت بدنی کشور. فصلنامة پژوهش‌های مدیریت ورزشی و علوم حرکتی سال اول، شمارة دوم، ص 100-121
مخزن، بنفشه،(1394)، آسیب شناسی کارکردهای نظام برنامه ریزی و سیاست گذاری در بخش اموزش وپرورش کشور، چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ پیشرفت ایران؛ گذشته، حال، آینده.
مقدس پور، سعید، دانایی فرد، حسن،کردنائیچ، اسدالله،(1393)، واکاوی عوامل کلیدی در عدم موفقیت برخی خط‌مشی‌های عمومی در ایران، مدیریت فرهنگ سازمانی، سال یازدهم، شماره سوم، ص 91-111
هومن، محمد، (1368)، رهنمودهایی برای برنامه ریزی توسعه، انتشارات صدرا، نهران، چاپ اول.
_||_Anderson,E.J. (2011). Public Policymaking: An Introduction. Seventh Eduition Boston, MA: Wadsworth Publishing.
Bartholomew, U. & Chukwuemeka, E. E.O. (2013). The Obstacles to Effective Policy Implementation by the Public Bureaucracy in Developing Nations: The Case of Nigeria/Singaporean. Journal of Business Economics and Management Studies, 1(8), pp. 34-43.
Brynard, Petrus A.(2005). POLICY IMPLEMENTATION: LESSONS FOR SERVICE DELIVERY: School of Public Management and Administration, University of Pretoria
Chompucot, M. C. (2011). Major Factors Affecting Educational Policy Implementation Effectiveness for the Three Southern most Provinces of Thailand as Perceived by School Directors. Dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy, National Institute of Development Administration.
Konsult (2009) Barriers to Implementation, The Kon SULT Knowledgebase, available.
Kettunen P (2008). The Innovative Comparison of Public Policies, Public Administration
Review. Washington: Mar/Apr 2008. 68(2): 276-291
Lester, J.P et al. 2008. Public Policy: An Evolutionary Approach, Cengage Learning.
Konsult, f, (2009, Knowledgebase Barriers to Implementation. Retrieved from: http://www.konsult.leeds.ac.uk/public/level1/sec10/index.htm.
Lester, J. P. & Goggin, M. L. (1998). Back to the future: The rediscovery of implementationstudies. Policy Currents, 8 (3), 1–9.
Postnote (Parliamentary Office of Science and Technology), (2009), Postnote: LESSONS FROM HISTORY Number 323.
Alvani, Seyed Mehdi and Shlouiri, Misagh (2016), Public Policy Implementation, First Edition, Tehran, Presidential Public Management Training Center Publications.
Alvani, Seyed Mehdi (2011), Decision Making and Determining Government Policy, 17th Edition, Tehran, Samat Publications.
Akbari, Ahmad, Navidbakhsh, Sima, Bakhtiari, Mansoureh, (2016), A Proposed Systematic Model for Policy Making in Education, Management and Accounting, Second Year, Third Issue, pp. 172-179
Alvani, Mehdi, (2013), Decision Making and Determining Government Policy, Samat - Publications, Third Edition.
Alvani, Mehdi and Sharifzadeh, Fattah, (2004), The process of public policy-making, third edition. Tehran, Allameh Tabatabai University.
Boroujeni, Hamid and Bazrafshan, Morteza (2014), A Study of Factors Affecting the Implementation of Tourism Policies of the Islamic Republic of Iran, Journal of Tourism Planning and Development, Third Year, Ninth Issue, pp. 51-31.
Jahan Dideh, Saman, Rahmati, Mohammad, Zarei Matin, Hassan, (2017), Designing a Model for Network Policy in Tourism, Organizational Culture Management, Fifteen Years, No. 3, pp. 483-502
Jahanian, Ramadan, (2012), A Study and Analysis of Iran's Educational Development Policies in the Contemporary Period, Science Quarterly
Purkiani, Massoud; Selajgeh, Sanjar and Zarehpour Nasirabadi, Fazlollah (2014), Explaining Obstacles to Policy Implementation Using Centralized Group Discussion, Quarterly Journal of Management of Government Organizations, Third Year, Ninth Issue, pp. 22 – 7
Hajipour, Ebrahim, Forouzandeh, Lotfollah Danaeifard, Hassan and Fani, Asghar (2015), Designing a Pathological Model of Public Policy Implementation in Iran, Military Management Quarterly, Year 15, Number 3, pp. 159-176
Khanifar, Hossein, (2005), Presenting an Indigenous Management Model Based on the Viewpoint of Imam Ali (AS), Using a Three-pronged Conceptual Model, Management Culture, Third Year, No. 8, Pages 110-146
Daneshfard, Karamollah, (2014) Obstacles to the implementation of public policies in non-governmental organizations, Quarterly Journal of Public Policy, Fourth Year, First Issue, pp. 221-245
Danesh Fard, Karamollah, (2013), Principles of General Policy Making, Niaz Danesh Publishing, First Edition
Danaeifard, Hassan, Forouzandeh, Lotfollah, Hajipour, Ebrahim and Fani, Asghar, (2015), Designing a pathology model of public policy implementation in Iran, Military Management Quarterly, Year 15, Number 4, pp. 1-23.
Danaeifar, Hassan, Saghafi, Emad, Meshbaki Esfahani, Asghar, (2009), Implementation of public policy, Study of the role of rationality in the policy formulation stage, Lecturer of Humanities, Fourteenth year, Number 4, 10-10-79
Danaei Fard, Hassan; Hosseini, Seyed Yaghoub and Fani, Ali Asghar, (2013), Public Policy Capacity; The key to national development. Tehran: Saffar Publications, first edition.
Rangriz, Hassan, Moazeni, Bahram, (2017), Identifying and prioritizing barriers to the implementation of public policies in government organizations using multi-criteria decision models, Public policy in management, eighth year, fourth issue, p. 27 -43.
Sanjari, Ahmad Reza, (2005), Analysis of the Structural Changes in the Organization of the Iranian Education System with Emphasis on the Central Staff Area, Education Research Institute, Education Research Institute, December 2005.
High Council of the Ministry of Education, (1989), Generalities of the Education System of the Islamic Republic of Iran, Tehran, Ministry of Education.
Shahabadi, Mohammad, Pourezat, Ali Asghar, Danaeifar Hassan, (2014), An Analysis of the Historical Approach to the Development of Public Policy-Making System, Methodology of Humanities, Year 20, No. 81, pp. 73-109
Abbasi, Abbas, Motazedian, Rasoul, Mirzaei, Mohammad Ghasem, (2016), A Study of Obstacles to the Implementation of Public Policies in Governmental Organizations, Quarterly Journal of Organizational Resource Management Research, Year 6, No. 2, pp. 211-230
Abbasi, Tayebeh, Gholipour Rahmatollah, Hadi, Mehdi, (1397), Identifying Evidence-Facilitating Factors in the Policy-Making Process, Quarterly Journal of Strategic Studies in Public Policy, Volume 8, Number 26, pp. 65-84
Gholipour, Rahmatollah, Danaeifard, Hassan; Zarei Matin, Hassan and Jandaghi, Gholamreza, (2011), Presenting a model for implementing industrial policies; Case study in Qom province, Organizational Culture Management, Volume 9, Number 2, pp. 130 – 103
Karamipour, Mohammad Reza, (2003), Globalization in Educational Management and Leadership, Tehran, Publishing and Planning Organization Publications, First Edition.
Kazemi, Mohammad, Ghasemi, Hamid, Rostambakhsh, Mohammad Reza, (2011), Identification and analysis of organizational entrepreneurial behavioral barriers in the country's physical education organization. Journal of Sports Management and Motor Science Research, first year, second issue, pp. 100-121
Makhzan, Banafsheh, (2015), Pathology of the functions of the planning and policy-making system in the education sector of the country, the fourth conference of the Iranian Islamic model of progress; Iran's progress; Past, present, future.
Moghadaspour, Saeed, Danaeifard, Hassan, Kordanaich, Assadollah, (2014), Analysis of key factors in the failure of some public policies in Iran, Organizational Culture Management, Year 11, Number 3, pp. 91-111
Hooman, Mohammad, (1989), Guidelines for Development Planning, Sadra Publications, Nehran, first edition.
طراحی مدل اجرای خط مشی‌های وزارت آموزش و پرورش با استفاده از روش مدلسازی ساختاری تفسیری1
چکیده
زمینه: امروزه همه اندیشمندان وصاحبنظران به ضرورت وجودی سازمان های تربیتی و اولویت آموزش و پرورش نسبت به دیگر فعالیت های اجتماعی رسیده اند. در نگاه واژه ای، آموزش و پرورش(سرمایه)یک کشور محسوب می شود و علت به کاربردن این واژه، اهمیت بسزای آموزش و پرورش در توسعه واعتلای بنیادین کشوراست.از آنجایی که خط مشی ها نقشه راه والگوی عمل حاکمیت وسازمان های تابعه محسوب می شوند، لذا اجرای درست خط مشی های آموزش و پرورش برای دست یابی به اهداف تعیین شده از اهمیت بسزایی برخوردار است.
هدف: پژوهش حاضر با هدف طراحی مدل اجرای خط مشی های وزارت آموزش و پرورش با استفاده از روش مدلسازی ساختاری تفسیری انجام پذیرفت.
روش ها: این پژوهش از نظر روش آمیخته، بر مبنای پژوهش های کیفی و کمی و از نوع پژوهش های قیاسی استقرایی است. جامعه آماری پژوهش خبرگان وزارت آموزش و پرورش هستند که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و براساس اصل کفایت نظری 36 نفر از آنان به عنوان اعضای نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات در بخش کیفی مصاحبه و در بخش کمی پرسشنامه بود که روایی و پایایی آنها به ترتیب با استفاده از شاخص CVR و آزمون کاپای کوهن و روایی محتوایی و پایایی آزمون مجدد تائید شد. داده های پژوهش با استفاده از روش مدلسازی ساختاری تفسیری تحلیل شد.
یافته ها: نتایج پژوهش مشتمل بر شناسایی عوامل موثر بر اجرای خط مشی های وزارت آموزش پرورش و تدوین مدل پژوهش است ،که مهمترین آن ها عبارتنداز: تدوین خط مشی های پایدارمنطبق برواقعیات ومتناسب زمان ؛ تدوین خط مشی های انگیزه ساز و اهتمام به مشارکت ذینفع گرا ؛ سنجش وارزیابی مدام ؛کفایت منابع و مشارکت عملی همه ی بخش های تخصصی و عمومی
نتیجه گیری: لزوم تدوین خط مشی های پایدارمنطبق برواقعیات ، متناسب زمان وذینفع گرا بابهره گیری ازتکنولوژی را می توان به عنوان مهمترین عامل اجرای بهینه خط مشی های وزارت آموزش و پرورش در نظر گرفت.
کلیدواژه ها: سیاست گذاری، خط مشی گذاری، آسیب شناسی، وزارت آموزش و پرورش ، مدل سازی ساختاری تفسیری
مقدمه
یکی از ارکان اساسی توسعه یک کشور، بخش آموزش و پرورش آن است که هم ابزاري مهم براي توسعه بوده و هم یکی از اهداف توسعه محسوب می شود. در کشورهاي مختلف، استقرار و فعالیت نظامهاي آموزشی به یک جریان مهم و اثرگذار تبدیل شده است که هر ساله بخش عظیمی از منابع مادی در قالب بودجه هاي دولتی و هزینه هاي شخصی، در این راه صرف می شود (جهانیان، 1391). از این رو، آموزش و پرورش که روزگاري یک مقوله مهجور در سیاست گذاري داخلی شناخته می شد، به تدریج در صحنه ملی و بین المللی به بحث اصلی سیاست گذاري تبدیل شده است(جهانیان، 1391). نکته حائز اهمیت اینجاست که راهبردهاي توسعه از طریق خط مشی هاي توسعه به اجرا در می آیند؛ در حقیقت سیاستها و خط مشی ها ابزارهاي کنترلی هستند که به گونه اي مشخص و عملی، راه حصول به هدفها را تعیین می کنند (هومن، 1368). بهره گیری درست و به دور از هر گونه افراط و تفریط و یا تعصب کورکورانه از سیاستگذاری می تواند موجب تحقق رسالت اصلی آموزش و پرورش گردد، که همانا تربیت و رشد تک تک انسان ها به منظور کمال آنهاست. در عصر فرا پیچیده امروز، همگام با افزایش رقابت، پیچیدگی و جهانی شدن، ظهور سیاستگذاری های جدید نظام آموزشی ،پاسخی است به طیف وسیعی از نیازهای متنوع آموزشی و پژوهشی جوامع بشری . بی شک یک نظام آموزشی مبتنی بر ساختار صحیح، علل شکل گیری و کارکردهای خود جهت توسعه و دستیابی به رسالت های تعیین شده مسیر مشخصی را مطابق راهبردها و برنامه هایش که ریشه در سیاستگذاری های آن دارد، ترسیم نموده است. لذا چگونگی طی این مسیر های مشخص می تواند نقشه راهی برای نهادهای علمی و پژوهش کشور باشد (اکبری، نوید بخش و بختیاری، 1395). در سازمان آموزش و پرورش شورای عالی تنها مرجع سیاستگذاری در حوزه آموزش است. با توجه به این مسئله که از جمله مهمترین وظایف نظام آموزشی، تولید نیروی انسانی پرورش یافته، ماهر، توانمند و لایق در عرصه های گوناگون اجتماعی است؛ از این رو سوال اصلی پژوهش حاضر آن است که مدل اجرای خط مشی های وزارت آموزش و پرورش به چه صورت است؟
خط مشی‌گذاری عمومی، تجلّی ادارة حکومت در عمل است. به بیانی خط مشی عمومی وجود فرآیند یا مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و تصیم‌های دولتی که با هدف حل یک مسئلة عمومی طراحی میشود و فرآیندی است که طی آن مسئله‌ای در عرصة عمومی شناسایی شده، در یک نظام پویا مورد بررسی قرار گرفته و راه حلی اتخاذ و اجرا میشود (حاجی پور و همکاران، 1394). امـروزه مسائل عمومی حساس‌تر از گذشته‌اند، بنابراین خط‌مشی‌گذاری نیز از حساسیت بیشتری بـرخوردار میشود. بنابراین توانمندی و قابلیت یک دولت در انجام مقاصدش منوط به ساماندهی و اجرای موفق خط مشی‌هایی است که تدوین نموده است (رنگرز و همکاران، 1396). اغلب بین تصویب قوانین و مقررات و به کارگیری آنها شکاف بزرگی قرار دارد؛ این شکاف از طریق خط مشی گذاران ممکن است بزرگتر و ژرف‌ترشود (دانش فرد،1393). شکاف اجرای خط مشی، فرایند دشوار حرکت از سیاست به عمل است و اغلب با کم توجهی مواجه میشود (مقدس پور و همکاران،1393). در واقع مشکلات و آسیب‌های اجرایی زمانی اتفاق می‌افتد که نتایج مطلوب مربوط به منافع مورد نظر حاصل نشود. محققان و صاحب نظران متعدد، در تبیین مشکلات خط مشی گذاری به طور کلی و اجرای خط مشی به طور خاص، عوامل زیادی برشمرده‌اند و اکثریت آنان بر این باورند که مشکلات اجرای خط مشی با شرایط محلی هر جامعه متفاوت بوده و راهکارهای متفاوتی نیز می‌طلبد، (عباسی و همکاران،1395؛ نقل از الوانی و شریف زاده، 1390). نظام آموزش و پرورش کشور به رغم فعالیت‌های اصلاحی و تلاشی که برای بهبود اجزا و عناصر آن در طول چهار دهه بعد از انقلاب اسلامی انجام داده است، نتوانسته کارکرد مورد انتظار را داشته باشد (شورای عالی آموزش و پرورش، 1390) و ناگزیر با چالش‌هایی نظیر ضعف هماهنگی اهداف و برنامه‌های نظام آموزش عمومی با نیازهای بازار کار و اشتغال، پیچیدگی ساختار و تشکیلات سازمانی با درجه بالایی از تمرکز، نبود سازوکارهای لازم برای مشارکت همه جانبه تمامی عوامل سهیم و مؤثر در نظام تعلیم و تربیت، وجود مشکلات معیشتی، منزلتی و رفاهی و به تبع کاهش انگیزه معلمان، نبود سازوکارهای لازم و کافی برای جلب مشارکت‌های خانواده در نظام آموزشی و پرورشی کشور و وجود نابرابری در دستیابی به فرصت‌های آموزشی و پرورشی در مناطق مختلف کشور2 روبه رو است و این امر سبب شده است که نتواند متناسب با تغییرات ایجاد شده در ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تحولات لازم را در ساختار و کارکردهای خود ایجاد کند و به اهداف خود دست یابد (کمالی و خاوری،1390). لذا تحول در نظام آموزش و پرورش کنونی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است و سازوکار کلیدی تحقق اهداف غایی در حوزۀ آموزش و پرورش، خط مشی‌های عمومی آن هستند (دانایی فرد و رجبزاده، 1394). تاکنون خط مشی‌ها و راهبردهای مختلفی برای تحول در این نظام به کار رفته که موفقیت‌آمیز نبوده است. بی‌تردید بخشی عظیمی از کیفیت خط مشی‌های آموزشی مربوط به قابلیت اجرای آن است و همان گونه که شرح داده شد، شناسایی موانع و آسیب های پیش روی اجرای خط مشی و همچنین عوامل موثر بر اجرا، یکی از مهم ترین گام‌های توفیق سیاستها و خط مشی‌های عمومی محسوب میشود. درصورتی که انتخاب ابزارهای اجرا بر مبنای نظری و فلسفی عمیق و روش‌های دقیق و علمی استوار باشد و موانع و آسیب های پیش روی اجرا به خوبی شناسایی گردد، میتوان خط‌مشی‌هایی طراحی کرد که به کاهش تبعیض و بی‌عدالتی آموزشی، انطباق خط‌مشی‌ها با نیازهای جامعه، اصلاح ساختار سازمانی و تشکیلاتی در جهت کاهش تصمیم‌گیری متمرکز ،استفاده بهینه از ظرفیت‌ها، امکانات و منابع و نظایر این منجر شود (فانی و همکاران، 1395). از این رو، پژوهش حاضر بر آن است تا مدل اجرای خط مشی وزارت آموزش و پرورش را تدوین و ارائه نماید.
خط مشی های عمومی قوانین و استراتژی هایی هستند که دولت برای هدایت و مدیریت برنامه های اقتصادی، اجتماعی و اداری و غیره تدوین می کند. اهداف خط مشی هایی که سیاست گذاران دولتی تدوین می کنند، در راستای خلق فرصت ها، آموزش و مهارت های جدید، تشویق و رشد افراد است (کنونن3، 2008). خط مشی تصمیمی به نسبت پایدار است که در قبال یک مسئله عمومی اتخاذ میشود (قلی پور، 1381). از این رو می توان خط مشی گذاری عمومی را شاخه ای از اداره امور عمومی دانست که تمرکز آن بر حل مسائل عمومی (و نه سازمانی) است. از این رو مباحث مربوط به استفاده از تجربه برای حل مسئله در مدیریت، با توجه به ابعاد مسئله عمومی، می تواند در خط مشی گذاری عمومی مورد استفاده قرار گیرد (شاه آبادی و همکاران، 1393). تجربه دولت ها، می تواند در مراحل گوناگون چرخه خط مشی گذاری، از تدوین گزینه ها تا ارزشیابی و اجرای آن مورد استفاده قرار گیرد. استفاده از مقایسه های بین المللی می تواند در فراگرد خط مشی گذاری اثر مثبت بگذارد و به خصوص خط مشی گذاران را به سمت راه حل های جدید برای مسائل و سازوکارهای جدید برای اجرای خط مشی و ارتقای ارائه خدمات خط مشی کمک کند (همیلتون4، 2002). مرور خط مشی های پیشین می تواند خط مشی گذار را در پرسش از راه حل های پذیرفته شده خط مشی یاری کند و گزینه های بیشهتری را در مواجه با مسائل کنونی خط مشی باز نماید (پوستنوت5، 2009).
مبانی نظری پژوهش
خط مشی
در مطالعات حوزه سیاستگذاری، تعاریف متعددی از خط مشی عمومی وجود دارد. اندرسون6 (2011) تعریف جامع تری از خط مشی عمومی ارائه داده است. وی خط مشی را مجموعه اقدام های هدفمند و نسبتاً ثابتی می داند که توسط بازیگر یا مجموعه‌ای از بازیگران در مواجهه با یک مسئله یا موضوع نگران کننده دنبال می شود. این تعریف به جای توجه بر آنچه که تنها پیشنهاد شده و قصد انجام آن وجود داشته، بر آنچه واقعاً انجـام شده، تمرکز می‌کنـد. بنابراین خط مشـی را از تصمیمی که اسـاساً انتخابـی مشخـص از میان بدیل هاست، متمایز می‌کند و آن را چیزی می‌نگـرد که در طـول زمـان آشکـار میشود (اندرسون، 2011). مدت هاست که «اجرا» به عنوان یک مرحله مشخص در فرایند خط مشی گذاری به رسمیت شناخته شده و مرحله ای منحصر به فرد است که معرف تبدیل یک ایده یا توقع یا انتظارات برای اقدام با هدف رفع مشکلات اجتماعی می باشد (لستر و گاجین، 1998؛ نقل از حاجی‌پور و همکاران، 1394). در حوزه سیاستگذاری، اجرای خط مشی این چنین تعریف شده است: «اجرای خط مشـی عبارتست از انجام یک تصمیم سیاسـی عمده که معمولاً در راستای یک قانـون است و در عین حال می تواند شکل از دستورهای مهم اجرایی یا تصمیمات قضایی را نیز در بر بگیرد. تصمیم مذکور مشکلات مختلف را شناسایی می‌کند تا به آنها رسیدگی شود؛ اهداف را به منظور پیگیری تصریح می نماید و به روش های مختلف فرایند اجرا را ساختاربندی می کند. فرایند اجرا معمولاً با تصویب قوانین و سیاست های اصلی آغاز می شود و با خروجی تصمیمات نهادهای اجرایی تبعیت گروه‌های هدف، شناسایی اثرات واقعی پیش بینی نشده خروجی، سنجش پیامدها و اثرات مورد انتظار و نهایتاً با بازنگری قانون اولیه ادامه می‌یابد» (الوانی و شلویری، 1396).
خط مشی گذاری
خط مشی از ریشه سیاست است و بهترین تعریفی که از آن ارائه شده، تخصیص مقتدرانه ارزش هاست. خود ارزش هم همان جهت گیری های فکری پایاست که مبنای رفتار قرارمی گیرد)قلی پور، 1393). خط مشی مسیری برای اقدامات مشخص است که هدایت، رهنمود و جهت گیری برای نیل به اهداف معین کلی و جزئی مدنظر دولت را فراهم می کند (بارسولومو و چوکموکا7، 2013). خط مشی تصمیمی است که در قبال یک مشکل عمومی اتخاذ می شود، اما باید درنظر داشت خط مشی صرفاً اتخاذ تصمیم نیست؛ بلکه فرآیند است شامل تمام اقدامات که از زمان احساس مشکل شروع می شود و به ارزیابی نتایج حاصل از اجرای خط مشی ختم می گردد)الوانی و فتاح شریف، 1383). به طور معمول، فرآیند خط مشی در تعدادی از مراحل خلاصه می شود؛ با تصویب قانون اولیه شروع و سپس با خروجی های خط مشی توسط مؤسسات مجری، پذیرش این تصمیمات توسط گروه های هدف، تأثیرات این خروجی ها، آثار مشاهده شده تصمیمات مؤسسات مجری و سرانجام بازنگری اساسی در قانون اولیه استمرار پیدا می کند (چومپوکات8، 2011). با نگاهی به سیر تاریخی تحولات اجرای خط مشی به وضوح می توان دو دیدگاه متفاوت، که کاملاً در تضاد با یکدیگر هستند را در خصوص اجراء مشاهده نمود. نخستین دیدگاه که نگرشی سنتی به مسأله اجرای خط مشی دارد، توسط نظریه پردازانی همچون ویلسون، وبر، گودنوو گیولیک ارائه شد (قلی پور و همکاران، 1390). ویلسون در سال1877 ، اجراء را برابر با اداره قرار داد. وی بر این عقیده بود که طرح ها و برنامه های دولتی به معنی اداره نیستند، بلکه اجرای آن به مفهوم اداره است (گیوریان و ربیعی، 1381). آن ها اجراء را از سیاست جدا می دانستند. مفروضات اصلی این نگرش، جدایی مرحله تنظیم و تدوین خط مشی از اجرای آن و به عبارت دیگر، جدایی سیاست و اداره است (باقرنژاد و همکاران، 1396). دیدگاه دوم توسط دانشمندانی نظیر اپل بای و لنتال در قالب نظریه وابستگی سیاست و اداره مطرح شد. به زعم این گروه از دانشمندان، اداره و سیاست در هزاران نقطه میان دو قطب با نسبت های مختلف با هم مشترکند و ترسیم مرز مشخصی بین آن دو ممکن نخواهد بود (رزقی رستمی، 1379). در یک تعریف دیگر خط مشی های عمومی قوانین و استراتژی هایی تعریف شده است که دولت برای هدایت و مدیریت برنامه های اقتصادی، اجتماعی و اداری و غیره تدوین می کند. اهداف خط مشی هایی که سیاست گذاران دولتی تدوین می کنند، در راستای خلق فرصت ها، آموزش و مهارت های جدید، تشویق و رشد افراد است (کنونن9، 2008).
ضرورت و اهمیت خط مشی گذاری در آموزش و پرورش
خط مشی عمومی مجموعه ای از اقدامات نسبتاً پایدار، ثابت و هدفمند دولت به منظور حل مشکلات یا دغدغه‌های عمومی جامعه است (اندرسون10، 2011). در هر جامعه ای برخی از مشکلات وجود دارد. همیشه دولت در پاسخ به این مشکلات و در ارتباط با اهداف رشد، توسعه ملی و رفاه شهروندان و حل این مشکلات در زمان حال، خط مشی‌هایی را تدوین می‌نماید. ضرورت این امر انکارناپذیر است، چراکه اگر تلاش‌ها جهت رسیدگی به این مشکلات به محض وقوع صورت نگیرد، ممکن است به مراحل غیرقابل کنترل رسیده، باعث انحطاط رشد اجتماعی و اقتصادی شده و در نهایت توسعه جامعه را به خطر اندازند. معمولاً دامنه و اثرات خط مشی عمومی بسیار فراگیر است؛ به ویژه در کشورهای در حال توسعه با بخش خصوصی ضعیف، از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. خط مشی عمومی پیامدهای فراوانی در زندگی روزمره دارد و میتوان آن را در راستای تلاش دولت برای حاکمیت اثربخش دانست (حاجی پور و همکاران، 1394). مدت‌هاست که «اجرا» به عنوان یک مرحله مشخص در فرایند خط مشی گذاری به رسمیت شناخته شده و مرحله‌ای منحصر به فرد است که معرف تبدیل یک ایده یا توقع یا انتظارات برای اقدام با هدف رفع مشکلات اجتماعی می باشد (لستر و گاجین11، 1998). با این حال بین آنچه برنامه ریزی شده و آنچه در واقع به عنوان نتیجه خط مشی رخ داده، شکاف وجود دارد (حاجی‌پور و همکاران، 1394). اهمیت خط مشی‌گذاری در مدیریت دولتی به اندازه اهمیت تصمیم‌گیری در مدیریت است، اما بسیاری از اوقات، عملکرد واقعی دولت‌ها با آنچه که در زمان تدوین خط مشی‌ها وعده داده بودند، تفاوت بسیار دارد و بسیاری از خط مشی‌های دولتی در مرحله اجرا شکست می‌خورند (عباسی و همکاران، 1395؛ نقل از دانایی فرد و همکاران، 1389). علی‌رغم اهمیت فزاینده‌ای که خط مشی عمومی در حاکمیت اثربخش و کارآمد دولت‌ها دارد، اما آنچه که در عمل با آن مواجه هستیم این است که معمولاً دولت ها در اجرای خط مشی عمومی موفق عمل نمی کنند. یکی از مهمترین مسائلی که امروزه بیشتر کشورها، اعم از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، با آن مواجه اند، اجرای ناموفق خط مشی‌های عمومی است. اجرای خط مشی‌های تدوین شده، پس از تصویب در مرحله اجرا با ناکامی مواجه شده اند و مجریان، بسیاری از آن ها را به طور ناقص و ناکارآمد اجرا کرده و یا بخشی از آن را اصلاً عملیاتی نکرده اند (دانایی فرد و همکاران، 1389).
الگوهای خط مشی گذاری عمومی
به طور كلی خط مشی عمومی عبارتست از؛ تصمیمی كه در قبال یك مشكل عمومی اتخاذ می شود (الوانی و شریف زاده، 1383). اگرچه باید در نظر داشت كه خط مشی صرفاً تصمیم نیست، بلكه فرآیندی است در برگیرنده تمام اقدامات كه از زمان احساس مشكل شروع می شود و به ارزیابی نتایج حاصل از اجرای خط مشی ختم می گردد. در نتیجه، فرآیند خط مشی گذاری عمومی مجموعه ای متعامل از فعالیت ها و اقداماتی است كه با شناسایی مسائل عمومی، ایده ها و اولویت های دولت را در حالت های مختلف برای افراد یا مراجع تصمیم گیرنده تعیین نموده و به وسیله آن ها معین می كند كه كدام گزینه و چه وقت باید به یك اقدام عملی تبدیل شود. این فرآیند پیچیده دربرگیرنده حداقل چهار گروه متغیر؛ حوادث و رویدادهای عمومی، بازیگران (از جمله بازیگران رسمی مانند قوای سه گانه و بازیگران غیر رسمی مانند احزاب و یا گروه های ذینفع(، مجریان خط مشی ها و تصمیمات و اقدامات مورد نظر است (دانش فرد، 1392). آنچه که ارتباط این عموامل را به خوبی با یکدیگر نشان می دهد الگوهای خط مشی گذاری است که شرح کامل آن در جدول زیر نشان داده شده است.
جدول (1): الگوهای مختلف خط مشی گذاری
الگوها | الگوی بحرانی | الگوی عقلایی | الگوی تدریجی | الگوی اجتماعی |
طراح | مدیران | خبرگان | عوامل با نفوذ | عوامل متعدد |
اهداف | فوری | بلندمدت | کوتاه مدت | کوتاه مدت و بلند مدت |
منابع قدرت | اختیار رسمی | دانش فنی | توافق سیاسی | مسئولیت مشترک |
دیدگاه | نه هنری نه علمی | علمی | هنری | علمی و هنری |
منبع: (الوانی 1392)
پیشینه پژوهش
نتایج تحقیق ربوی و همکاران (1395) در پژوهشی با عنوان تحلیل موانع اجرای مصوبات شوراهای آموزش و پرورشکه در استان آذربایجان شرقی انجام شده است، نشانگر آن است که موانع اجرای مصوبات ساختاری، فرهنگی و اجتماعی می‌باشد. صافی (1384) در تحقیق خود که در سازمان آموزش پرورش کشور انجام شده است، در خصوص ساختار آموزش و پرورش ایران به این نتیجه رسیده است که در خط مشی گذاری استراتژیک، یکی از چهار عنصر اساسی است که در کنار فرهنگ سازمانی، مدیریت منابع انسانی و طراحی مجدد فرایند کار، در پیشبرد اهداف سازمانی تاثیر زیادی دارد و لذا در همه وزارتخانه ها و سازمان های متعدد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، صنعتی و آموزشی ساختار سازمانی، جایگاه موثر دارد. حاجی پور و همکاران (1394) در پژوهش خود که در سازمان های دولتی انجام پذیرفته، به طراحی الگوی آسیب شناسی اجرای خط مشی عمومی در ایران پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد که آسیب های موجود مربوط به فرآیند خط مشی گذاری، ساختار خط مشی گذاری و خط مشی گذاران است.نتایج تحقیق رنگرز و همکاران (1397)، با عنوان بررسی موانع اجرای خط مشی‌های عمومی در سازمان‌های دولتی نشان داد موانع اجرای خط مشی مربوط به تدوین خط مشی، مجریان خط مشی، موانع مدیریتی، موانع ساختاری، منابع مالی، اطلاعاتی و فناورانه، و محیطی می‌باشد. پورکیانی و همکاران (1393)، در پژوهشی در سازمان برنامه و بودجه که برای تبیین موانع اجرای قانون مدیریت خدمات کشوری انجام دادند، هفت عامل را که نخستین آن ها "منطق، انسجام و واقع گرایی" بود، به عنوان مانعی با بالاترین اهمیت و اولویت شناسایی نمودند و پس از آن، مشکلات و مقررات، ساختار و منابع، محیط، مفهوم و نگارش، بازبینی و نظارت، کارکنان و مدیران و سرانجام پشتوانه نظری را به ترتیب به عنوان آسیب های قانون مدیریت خدمات کشوری شناسایی کردند. در پژوهشی که توسط بارتولومیو و چاکویومیکا (2013) درکشور نیجریه انجام شد، آنان دریافتند که اجرای خط مشی عمومی وابسته است به: نخست، ضرورت ایجاد مرکزیتی در مسئولیت پذیری و هدف مداری رهبران سیاسی در رهبری زنجیره های گوناگون حاکمیتی (حکومت فدرال، حکومت ایالتی، حکومت محلی) و پیدایش رهبری بوروکراتیک صادق و خالص در رأس سازمان های عمومی یا بوروکراسی های عمومی. دوم، حاکمیت نیازمند آغاز یک برنامه برای بهبود شرایط کار عموم بوروکرات هاست که به ایجاد روحیه، فداکاری و تعهد به اجرای خط مشی ها کمک نماید. سوم، ضرورت تلاش هوشمندانه توسط رهبری حاکمیت، برای آن که دامنه نفوذ سیاسی در فعالیت های بوروکراتیک کاهش یابد. چهارم، عدم وابستگی خط مشی به تغییراتی که به لحاظ فرهنگی، حاکمیت یا رهبری سازمان را دچار تردید نماید. از نظر کانسولت (2009)، موانع اجرای خط مشی‌ها به ترتیب اهمیت عبارتند از:1. موانع قانونی و نهادی 2. موانع مالی 3. موانع سیاسی و فرهنگی. نتایج تحقیق کاستا (2016) نشان داد موانع اجرای خط مشی عدم ارتقا ظرفیت فناوری، عدم آموزش فناوری جدید، عدم تضمین خطم شی عمومی از طرف مقامات بالای خط مشی گذار، عدم افزایش تعهد نمایندگان دولت از موانع اجر ای خط مشی عمومی است. در پژوهشی که توسط چامپوکات (2011) انجام شد، نتایج به دست آمده نشان داد که متغیرهای مستقل امنیت، منابع، توانایی مؤسسه مجری، شرایط اقتصادی خانواده دانش آموز و عامل فرهنگی حمایت والدین، متغیرهای مهم تأثیرگذار بر اجرای مؤثر خط مشی آموزشی هستند؛ لیکن تجزیه وتحلیل آماری نشان داد که دو متغیر اهداف خط مشی و مشوق ها تأثیر مستقیم زیادی بر اجرای مؤثر خط مشی آموزشی نداشته اند.
روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر یک پژوهش آمیخته با رویکردی استقرایی قیاسی است که از نظر هدف اکتشافی و از حیث گردآوری اطلاعات از نوع پژوهش های پیمایشی می باشد. با توجه به اینکه در این پژوهش ترکیبی از مصاحبه و پرسشنامه برای آسیب شناسی اجرای خط مشی های وزارت آموزش و پرورش صورت می گیرد، در پژوهش حاضر به طور توامان از دو رويکرد تحقيق كيفي و كمي استفاده می شود. در این پژوهش ابتدا با استفاده از دادههاي کيفي به دست آمده از مطالعات اکتشافي شامل بررسي متون مندرج در مصاحبههاي نیمه ساختاریافته، عوامل موثر بر اجرای خط مشی ها مشخص شد و پس از استخراج، آنها از طريق تحقيق زمينه يابي مورد تحلیل و ارزيابي قرار داده شدند. پس از آن که عوامل موثر بر اجرای خط مشی ها شناسایی شد، مدل پژوهش تدوین می شود. این کار با استفاده از تکنیک مدلسازی ساختاری تفسیری صورت گرفت. در ارتباط با روایی و پایایی ابزار گردآوری اطلاعات باید گفت که در بخش کمی روایی و پایایی با استفاده از روش اعتبار محتوایی و نرخ ناسازگاری آزمون شد و در بخش کیفی روایی و پایایی با بهره گیری از روش های CVR و کاپای کوهن تایید شد. در خصوص جامعه آماری و روش نمونهگیری لازم به ذکر است که جامعهآماری این پژوهش خبرگان در وزارت آموزش و پرورش هستند. با توجه به هدف تحقیق، نمونه گیری در این تحقیق به صورت هدفمند می باشد که با رعایت اصل کفایت نظری در پاسخ به پرسش های مصاحبه، 36 نفر از اعضای نمونه آن از میان خبرگان آموزش و پرورش انتخاب شدند. در جدول شماره (1) مشخصات جمعیت شناختی نمونه نشان داده شده است.
جدول شماره (2): مشخصات جمعیت شناختی نمونه
جنسیت | فرواوانی | تحصیلات | فرواوانی | سابقه کار | فرواوانی |
مرد | 34 | کارشناسی | 2 | 30 تا 40 سال | 1 |
زن | 2 | کارشناس ارشد | 14 | 41 تا 50 سال | 19 |
|
| دکتری | 20 | 51 تا 60 سال | 16 |
یافته های پژوهش
یافته های بخش کیفی
با استفاده از روش کدگذاری مجموعه ای از عوامل موثر بر اجرای خط مشی ها شناسایی شد، که شرح کامل آن در جدول زیر نشان داده شده است. در این بخش به چند مورد از مضامینی که کدها از آن ها استخراج شده است، اشاره می شود. در این باره، یکی از مصاحبه شوندگان چنین ابراز داشته که:
"در جهت اجرای صحیح خط مشی ها، آنچه اهمیت دارد، بحث آموزش است. شما نمی توانید فقط به خط مشی گذاری توجه داشته باشید. باید اجرای آن را هم مدنظر قرار دهید. حالا برای آن که خط مشی ها خوب اجرا شوند، چه کاری لازم است؟ باید دوره های آموزشی توجیهی حتما برگزار شود"
همانگونه که مشاهده می شود این مصاحبه شونده به برگزاری دوره های آموزشی توجیهی اشاره داشته است. یا مصاحبه شونده دیگری بیان داشته که:
"آنچه که در فرایند خط مشی گذاری بسیار مهم است و به نظر من حلقه مفقوده خط مشی گذاری در نظام آموزش پرورش است، استفاده از خبرگان و متخصصان و تدوین خط مشی ها به صورت علمی است. چه اشکالی دارد برای خط مشی گذاری از مشاورین، حالا چه داخلی و چه خارجی استفاده شود"
مصاحبه شونده دیگری به استفاده از افراد متخصص در خط مشی گذاری و تدوین خط مشی ها به صورت علمی اشاره کرده است. با توجه به مصاحبه های انجام شده، نتایج تحلیل کیفی به شرح زیر است.
جدول شماره (3): نتایج تحلیل کیفی
ردیف | مولفه ها | ردیف | مولفه ها |
1 | برگزاری دوره های آموزشی توجیهی | 11 | خط مشی ها باید برگرفته از نظام آموزشی باشند |
2 | تدوین خط مشی ها به صورت علمی | 12 | تعامل بین تمام ارکان آپ |
3 | بهره گیری از نیروی انسانی متخصص | 13 | جلب مشارکت معلمان و والدین |
4 | مشارکت مجریان در فرایند تصمیم گیری | 14 | ثبات در مدیریت ها |
5 | ارزیابی مستمر | 15 | شایسته سالاری |
6 | تخصیص منابع کافی | 16 | تدوین خط مشی متناسب با زمان |
7 | تعهد مدیران به خط مشی ها | 17 | توجه به مشکلات معلمان |
8 | ایجاد انگیزه در مجریان | 18 | استقرار نظام تضمین کیفیت |
9 | مدنظر قرار دادن تکنولوژی ها در تدوین خط مشی | 19 | ایجاد تعامل بین نظام های آموزشی سایر کشورها |
10 | تدوین واقع گرایانه خط مشی ها | 20 | اشنایی همه ارکان آپ با سند تحول بنیادین |
یافته های بخش کمی
مدلسازی ساختاری تفسیری
پس از آن که مولفه های اصلی در جهت ورود به مدلسازی ساختاری تفسیری مشخص شد، لازم است تا با استفاده از روش ISMبه ارائه مدل نهایی پژوهش پرداخته شود.
به دست آوردن ماتریس روابط درونی متغیر ها (SSIM)
در این مرحله پس از شناسایی راهکار اجرای اثربخشی خط مشی های وزارت آموزش و پرورش، نوبت به وارد کردن آنها در ماتریس ساختاری می شود. این ماتریس یک ماتریس به اندازه راهکار اجرای اثربخشی خط مشی های وزارت آموزش و پرورش می باشد که در سطر و ستون آن تمامی راهکار اجرای اثربخشی خط مشی های وزارت آموزش و پرورش به ترتیب ذکر می شود. سپس روابط میان راهکارها در یک مقایسه زوجی به وسیله نمادها تعیین می شود. در واقع جهت تشکیل ماتریس روابط درونی متغیرها12 از خبرگان در فرایند ISM خواسته می شود تا بر اساس اصول زیر ماتریس را تکمیل نمایند.
جدول (4): تعاریف نمادها
نماد | تعریف | نماد | تعریف |
V | یعنی i منجربهj می شود | X | برای نشان دادن تاثیر دوطرفه (بعدi به j و بعد j به i) |
A | یعنی j منجر به i می شود | O | برای نشان دادن عدم وجود رابطه بین دو بعد |
با استفاده از نظرات خبرگان ماتریس ساختاری روابط درونی متغیرها به شرح جدول 16-4 تشکیل شد.
مولفه ها | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | |
تعامل بین تمام ارکان آپ |
| O | O | X | A | A | O | V | O | O | V | O | O | O | O | A | A | O | O | O | |
تدوین خط مشی ها به صورت علمی |
|
| X | O | O | A | A | O | O | O | A | O | A | O | O | O | O | O | A | A | |
بهره گیری از نیروی انسانی متخصص |
|
|
| O | V | O | A | O | O | O | V | A | O | O | O | O | A | O | A | A | |
تعهد مدیران به خط مشی ها |
|
|
|
| A | O | O | O | A | V | X | A | O | O | A | A | A | O | A | O | |
ارزیابی مستمر |
|
|
|
|
| X | X | O | A | V | O | O | O | O | O | O | A | A | A | O | |
تخصیص منابع کافی |
|
|
|
|
|
| X | A | A | A | A | O | O | O | O | O | A | A | O | A | |
مشارکت مجریان در فرایند تصمیم گیری |
|
|
|
|
|
|
| O | A | A | A | O | A | A | A | O | A | O | A | A | |
ایجاد انکیزه در مجریان |
|
|
|
|
|
|
|
| O | O | O | O | A | A | O | O | O | A | A | O | |
مدنظر قرار دادن تکنولوژی ها در تدوین خط مشی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| X | A | O | A | O | O | O | A | O | O | A | |
تدوین واقع گرایانه خط مشی ها |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| X | A | A | A | A | A | A | A | O | O | |
خط مشی ها باید برگرفته از نظام آموزشی باشند |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| A | A | A | A | A | A | O | O | A | |
برگزاری دوره های آموزشی توجیهی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| X | X | X | O | A | A | A | O | |
جلب مشارکت معلمان و والدین |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| X | V | V | A | A | O | V | |
توجه به مشکلات معلمان |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| X | A | A | A | A | A | |
شایسته سالاری |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| O | A | O | O | A | |
تدوین خط مشی متناسب با زمان |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| V | V | O | V | |
ثبات در مدیریت ها |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| X | O | X | |
استقرار نظام تضمین کیفیت |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| O | A | |
ایجاد تعامل بین نظام های آموزشی سایر کشورها |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| X | |
اشنایی همه ارکان آپ با سند تحول بنیادین |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
جدول شماره (5): ماتريس ساختاري روابط دروني متغيرها
ماتریس دستیابی با جایگزین ساختن نمادهای موجود در ماتریس SSIM13 به اعداد صفر و یک بر حسب قواعد زیر عمل می کند:
· اگر نماد خانه (i,j) معادل V باشد؛ آنگاه ارزش آن خانه معادل 1 و ارزش خانه قرینه صفر می باشد.
· اگر نماد خانه (i,j) معادل A باشد؛ آنگاه ارزش آن خانه معادل صفر و ارزش خانه قرینه 1 می باشد.
· اگر نماد خانه (i,j) معادل X باشد؛ آنگاه ارزش آن خانه و ارزش خانه قرینه 1 خواهد بود.
· اگر نماد خانه (i,j) معادل O باشد؛ آنگاه ارزش آن خانه و ارزش خانه قرینه صفر خواهد بود.
مولفه ها | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
تعامل بین تمام ارکان آپ | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
تدوین خط مشی ها به صورت علمی | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
بهره گیری از نیروی انسانی متخصص | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
تعهد مدیران به خط مشی ها | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
ارزیابی مستمر | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
تخصیص منابع کافی | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
مشارکت مجریان در فرایند تصمیم گیری | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
ایجاد انکیزه در مجریان | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
مدنظر قرار دادن تکنولوژی ها در تدوین خط مشی | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
تدوین واقع گرایانه خط مشی ها | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
خط مشی ها باید برگرفته از نظام آموزشی باشند | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
برگزاری دوره های آموزشی توجیهی | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
جلب مشارکت معلمان و والدین | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 |
توجه به مشکلات معلمان | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
شایسته سالاری | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
تدوین خط مشی متناسب با زمان | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 |
ثبات در مدیریت ها | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 |
استقرار نظام تضمین کیفیت | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 |
ایجاد تعامل بین نظام های آموزشی سایر کشورها | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 |
اشنایی همه ارکان آپ با سند تحول بنیادین | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 |
پس از آنکه ماتریس دستیابی اولیه بدست آمد، باید سازگاری درونی آن نیز برقرار شود. یعنی اگر عامل A منجر به عامل B شود و عامل B هم منجر به عامل C شود، در نتجه عامل A باید منجر به عامل C شود. و اگر در ماتریس دستیابی این حالت برقرار نباشد باید ماتریس اصلاح شده و روابطی که از قلم افتاده جایگزین شوند. در این پژوهش برای سازگارکردن ماتریس از نرم افزار Matlabاستفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 18-4 قابل مشاهده است.
جدول(7): ماتریس دستیابی سازگاری شده
مولفه ها | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | قدرت نفوذ |
تعامل بین تمام ارکان آپ | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 7 |
تدوین خط مشی ها به صورت علمی | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 10 |
بهره گیری از نیروی انسانی متخصص | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 12 |
تعهد مدیران به خط مشی ها | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 5 |
ارزیابی مستمر | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 13 |
تخصیص منابع کافی | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 13 |
مشارکت مجریان در فرایند تصمیم گیری | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 10 |
ایجاد انکیزه در مجریان | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 7 |
مدنظر قرار دادن تکنولوژی ها در تدوین خط مشی | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 10 |
تدوین واقع گرایانه خط مشی ها | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 9 |
خط مشی ها باید برگرفته از نظام آموزشی باشند | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 12 |
برگزاری دوره های آموزشی توجیهی | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 13 |
جلب مشارکت معلمان و والدین | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 14 |
توجه به مشکلات معلمان | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 11 |
شایسته سالاری | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 14 |
تدوین خط مشی متناسب با زمان | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 16 |
ثبات در مدیریت ها | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 17 |
استقرار نظام تضمین کیفیت | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 12 |
ایجاد تعامل بین نظام های آموزشی سایر کشورها | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 12 |
اشنایی همه ارکان آپ با سند تحول بنیادین | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 16 |
میزان وابستگی | 12 | 10 | 14 | 13 | 13 | 14 | 15 | 9 | 9 | 14 | 14 | 11 | 11 | 12 | 15 | 11 | 8 | 7 | 8 | 11 | - |
تعیین سطح و اولویت بندی متغیرها
برای تعیین سطح و اولویت متغیرها، مجموعه های ورودی و خروجی برای هر متغیر مشخص می شود. مجموعه خروجی شامل متغیرهایی می شود که می توان به آنها رسید و مجموعه ورودی شامل متغیرهایی می شود که از طریق آن می توان به این متغیر رسید. در این مرحله پس از تعیین مجموعه ورودی و خروجی، مجموعه مشترک برای هر متغیر نیز تعیین می گردد. سپس به منظور اولویت بندی، متغیرهایی که مجموعه خروجی و مشترک آنها کاملاٌ مشابه باشد، در بالاترین سطح از سلسله مراتب مدل ISM قرار می گیرند. برای مشخص کردن اجزای سطح بعدی سیستم، متغیر سطح بندی شده از جدول حذف و با بقیه متغیرهای باقی ماننده جدول بعدی شکل داده می شود و این عمل تا تعیین سطح همه متغیرها ادامه داده خواهد شد.
جدول (8): تعیین سطوح متغیرها (جدول تلفیق تناوب اول تا پنجم)
سطح | مجموعه مشترک | مجموعه خروجی | مجموعه ورودی | متغیرها |
اول | 1،4،8،11،12،16،19 | 1،4،8،11،12،16،19 | 1،4،5،6،8،10،11،12،13،16،17،19 | تعامل بین تمام ارکان آپ |
اول | 2،3،6،7،11،12،15،16،18،20 | 2،3،6،7،11،12،15،16،18،20 | 2،3،6،7،11،12،15،16،18،19،20 | تدوین خط مشی ها به صورت عملی |
اول | 2،3،5،7،9،11،13،14،15،16،17 | 2،3،5،7،9،11،13،14،15،16،17 | 2،3،5،7،9،11،12،13،14،15،16،17،19،20 | بهره گیری از نیروی انسانی متخصص |
اول | 1،4،10،11،20 | 1،4،10،11،20 | 1،4،5،6،9،10،11،12،15.16،17،19،20 | مشارکت مجریان در فرآیند های تصمیم گیری |
دوم | 5،6،7،9،10،15،16،17،19 | 5،6،7،9،10،15،16،17،19 | 5،6،7،9،10،15،16،17،18،19،20 | ارزیابی مستمر |
دوم | 5،6،7،8،10،12،13،14،15،18،20 | 5،6،7،8،10،12،13،14،15،18،20 | 5،6،7،8،9،10،11،12،13،14،15،17،18،20 | تخصیص منابع کافی |
دوم | 5،6،7،11،12،15،17،20 | 5،6،7،11،12،15،17،20 | 5،6،7،9،10،11،12،13،14،15،17،19،20 | تعهد مدیران به حل مشکل ها |
سوم | 8،13،15،19 | 8،13،15،19 | 8،13،14،15،18،19 | ایجاد انگیزه در مجریان |
سوم | 9،10،14،15 | 9،10،14،15 | 9،10،11،13،17،20 | مدنظر قرار دادن تکنولوژی ها در تدوین خط مشی |
سوم | 9،10،11،15 | 9،10،11،15 | 9،10،11،12،13،14،15،16،17،18،19 | تدوین واقع گرایانه خط مشی ها |
سوم | 9،10،11،13،17،20 | 9،10،11،13،17،20 | 10،11،13،14،15،16،17،20 | خط مشی ها باید برگرفته از نظام آموزشی باشند |
چهارم | ،12،13،14،15،18،19 | 12،13،14،15،18،19 | 12،13،14،15،17،18،19 | برگزاری دوره های آموزشی توجیهی |
چهارم | 12،13،14،15،16،20 | 12،13،14،15،16،20 | 12،13،14،17،18 | جلب مشارکت معلمان و والدین |
چهارم | 12،13،14،15 | 12،13،14،15 | 12،13،14،15،16،17،18،19،20 | توجه به مشکلات معلمان |
چهارم | 12،14،15،16 | 12،14،15،16 | 12،13،14،15،17،20 | شایسته سالاری |
پنجم | 16،17،18،19،20 | 16،17،18،19،20 | 16،17،18،19،20 | تدوین خط مشی متناسب با زمان |
پنجم | 17،18،20 | 17،18،20 | 16،17،18،20 | ثبات در مدیریت ها |
پنجم | ،17،18 | 17،18 | 16،17،18،20 | استقرار نظام تضمین کیفیت |
پنجم | 19،20 | 19،20 | 16،18،19،20 | ایجاد تعامل بین نظام های آموزشی سایر کشورها |
پنجم | 19،20 | 19،20 | 16،17،19،20 | اشنایی همه ارکان آپ با سند تحول بنیادین |
پس از تعیین روابط و مشخص شدن سطح متغیرها می توان مدل نهایی آن را با توجه به ماتریس دستیابی سازگار شده ترسیم کرد. به همین منظور ابتدا متغیرها بر حسب سطح از بالا به پایین مرتب می شوند. شکل1مدل نهایی پژوهش را نشان می دهد.
بحث و نتیجه گیری
در فرآیند خط مشی گذاری، «اجرا» به عنوان یک مرحله مشخص در فرایند خط مشی گذاری به رسمیت شناخته شده و مرحله‌ای منحصر به فرد است که معرف تبدیل یک ایده یا توقع یا انتظارات برای اقدام با هدف رفع مشکلات اجتماعی می باشد (لستر و گاجین14، 1998). با این حال بین آنچه برنامه ریزی شده و آنچه در واقع به عنوان نتیجه خط مشی رخ داده، شکاف وجود دارد (حاجی‌پور و همکاران، 1394). اهمیت خط مشی‌گذاری در مدیریت دولتی به اندازه اهمیت تصمیم‌گیری در مدیریت است، اما بسیاری از اوقات، عملکرد واقعی دولت‌ها با آنچه که در زمان تدوین خط مشی‌ها وعده داده بودند، تفاوت بسیار دارد و بسیاری از خط مشی‌های دولتی در مرحله اجرا شکست می‌خورند (عباسی و همکاران، 1395؛ نقل از دانایی فرد و همکاران، 1389). علی‌رغم اهمیت فزاینده‌ای که خط مشی عمومی در حاکمیت اثربخش و کارآمد دولت‌ها دارد، اما آنچه که در عمل با آن مواجه هستیم این است که معمولاً دولت ها در اجرای خط مشی عمومی موفق عمل نمی کنند. یکی از مهمترین مسائلی که امروزه بیشتر کشورها، اعم از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، با آن مواجه اند، اجرای ناموفق خط مشی‌های عمومی است. اجرای خط مشی‌های تدوین شده، پس از تصویب در مرحله اجرا با ناکامی مواجه شده اند و مجریان، بسیاری از آن ها را به طور ناقص و ناکارآمد اجرا کرده و یا بخشی از آن را اصلاً عملیاتی نکرده اند. در برخی موارد، خط مشی اجرایی با آنچه تدوین شده تفاوت اساسی و معناداری دارد. به تبع نظام آموزش و پرورش نیز از این قاعده در اجرای خط مشی‌ها مستثنی نیست، بر این اساس و با توجه به این که در زمینه موضوع مطالعه خلاءهای تحقیقاتی وجود دارد به نحوی که هر کدام از پژوهشگران به طور محدود به بررسی و ارئه راهکارهایی جهت رفع برخی از مشکلات پرداختهاند، ضرورت دارد مشکلات ،موانع و آسیب های اجرای خط مشی‌های نظام آموزش و پرورش احصاء و شناسایی شود و مدل کاهش اجرای خط مشی‌ها در نظام آموزش و پرورش طراحی گردد، تا نظام آموزش و پرورش در راستای تحقق اهداف والای خود گام بردارد. لذا تحقیق حاضر در صدد بود تا با نگاهی جامع، ضمن شناسایی دقیق مشکلات و آسیب های اساسی اجرای خط مشی‌های نظام آموزش و پرورش در ایران با ارائه مدلی مطلوب زمینه کاهش این مشکلات را فراهم آورد.
نتایج پژوهش حاضر مشتمل بر شناسایی مولفه های اجرای اثربخش خط مشی های آموزش و پرورش و ارائه مدل آن است. نتایج نشان می دهد که مولفه های اجرای اثر بخش خط مشی ها عبارتند از: برگزاری دوره های آموزشی توجیهی، تدوین خطی مشی ها به صورت علمی ، بهره گیری از نیروی انسانی متخصص ، مشارکت مجریان در فرایند تصمیم گیری، کاهش مداخلات نیروهای بیرونی، ارزیابی مستمر، تخصیص منابع کافی، تعهد مدیران به خطی مشی ها، ایجاد انگیزه در مجریان، مدنظر قرار دادن تکنولوژی ها در تدوین خطی مشی، تدوین واقع گرایانه خطی مشی ها، خطی مشی ها باید برگرفته از نظام آموزشی باشند، تعامل بین تمام ارکان آپ، جلب مشارکت معلمان و والدین، تفویض بیشتر به استان ها، ثبات در مدیریت ها، شایسته سالاری، تدوین خطی مشی متناسب با زمان، توجه به مشکلات معلمان، استقرار نظام تضمین کیفیت، ایجاد تعامل بین نظام های آموزشی سایر کشورها، آشنایی همه ارکان آپ با سند تحول بنیادین. در نهایت به عنوان یک نتیجه کلی باید گفت که در سازمان آموزش و پرورش شورای عالی تنها مرجع سیاستگذاری در حوزه آموزش است. با توجه به این مسئله که از جمله مهمترین وظایف نظام آموزشی، تولید نیروی انسانی پرورش یافته، ماهر، توانمند و لایق در عرصه های گوناگون اجتماعی است؛ آنچه که بیش از هر چیز دیگر در حال حاضر و در ابتدای کار، دارای اهمیت است، انجام درست یک تصمیم ملی است که دارای تبعات بین المللی است. همانطور که خطای سیاستگذاری دیروز منجر به بروز وضعیت ناگوار کنونی در گستره ملی میگردد، خطای سیاستگذاری امروز نیز منجر به بروز تبعات و پیامدهای جبران ناپذیری برای فردای کشور خواهد شد. از این رو با استفاده از مدل های علمی و آزمون شده می توان در اجرای خط مشی ها به گونه ای مناسب عمل نمود.
پژوهش حاضر به سازمان آموزش و پرورش بر اساس مدل تحقیق پیشنهاد می نماید که نسبت به تدوین خط مشی های خود به صورت اقتضایی اقدام نمایند و با بهره گیری از مدل خط مشی گذاری پژوهش، خط مشی های خود را تدوین کنند. یکی از مهمترین مواردی که مدیران سازمان آموزش و پرورش باید در هنگام خط مشی گذاری بدان توجه داشته باشند، مشارکت مجریان در فرایند تصمیم گیری و خط مشی گذاری است. پیشنهاد می شود که در فرایند تصمیم گیری و خط مشی گذاری،همه مدیران اجرایی ارشد،میانی وعملیاتی حتما حضور و مشارکت داشته باشند.
به علاوه برای به سرانجام رسیدن خط مشی گذاری و اجرای صحیح آن پیشنهاد می شود که دوره های آموزشی توجیهی برگزار شده وهمه سطوح مدیران، کارکنان ، معلمان وذینفعان با خط مشی های تدوین شده شناخت کامل پیداکنند.
در فرایند خط مشی گذاری آنچه بسیار پر اهمیت است، دوراندیشی وتدوین واقع گرایانه خط مشی ها است. خط مشی گذاران باید واقعیات ومقتضیات زمانی ومنطقه ای را به عنوان یک فاکتور مهم در فرایند خط مشی گذاری مد نظر قرار دهندتاخط مشی هاضمانت اجرایی بیشتری داشته باشند.
عدم توجه به نکته فوق الذکر، به عقیم ماندن خط مشی ها و یا کارکرد نادرست آن هامنتهی می شود، به گونه ای که خط مشی ها یا کامل اجرا نمی شوند ،یادر نیمه راه رها می گردند ویادچار پیامدهای ناخواسته ای می شوند که مورد نظر خط مشی گذار نبوده و عملکرد نامطلوبی را علی رغم مفید بودن طرح اولیه در پی خواهندداشت. علاوه بر این عوامل مذکور باعث می شوند خط مشی ها به طور کلی تغییر ماهیت داده ودر نتیجه یا به ضد هدف اولیه خود و یا کاملا متفاوت با طرح اولیه تبدیل خواهندشد.
وحدت در خط مشی گذاری و به روز بودن سیاست ها دو عامل مهم در خط مشی گذاری هستند و در هنگام تدوین خط مشی باید حتما بر این دو مورد تأکید ویژه شود. اهمیت یک واحد تصمیم گیری و نبود چندمرکز برای تصمیم گیری است. از آنجایی که اغلب مدیران نگاهی آینده نگر به خط مشی گذاری دارند و در خط مشی گذاری آینده سازمان را با اهمیت می دانند، لذا پیشنهاد می شود فرصتی ایجاد شود که بخشی از ناکارآمدی هایی که باعث خطا در خط مشی گذاری می شوند، شناسایی شده و از رفتارهای غیرحرفه ای و غیرمسئولانه برخی مدیران و عدم حساسیت آنها به چنین امر خطیری پرهیز شود.
همواره در مطالعات و پژوهش ها، کاستیها و محدودیت هایی وجود دارد که فرایند انجام کار را با چالش هایی مواجه میسازد، به این ترتیب این پژوهش هم به نوبه خود از این قاعده مستثنی نیست، و با محدودیتهایی در هنگام انجام پژوهش مواجه شده که به برخی از آنها در ادامه اشاره میگردد.
اولا: همانطور که پیشتر نیز بیان گردید موضوع خط مشی گذاری در سطح کلان در آموزش و پرورش در پژوهشها و مطالعات داخلی و بعضاً خارجی چندان مورد توجه قرار نگرفته است و همین امر محقق را در گردآوری مطالب، مبانی نظری و بالاخص پیشینه پژوهش با محدودیت مواجه ساخت. دوما: به دلیل اینکه خبرگان جامعه آماري، وزرا ، معاونین وزیر و مدیران کل آموزش و پرورش بوده اند و همه از مسئولین رده بالاي دستگاه هستند، لذا دسترسی به آنان براي انجام مصاحبه چندان آسان نبود و در این زمینه براي هماهنگی و انجام مصاحبه محدودیت وجود داشت. سوما: وسعت دستگاه آموزش و پرورش به عنوان عریض و طویل ترین نهاد کشور، حجم قوانین و مقررات و خط مشی هاي تدوین شده در این دستگاه طی سال هاي متمادي و طولانی بودن تحقق آثار اجراي خط مشی ها در دانش آموزان به عنوان جامعه هدف تعلیم و تربیت که براي هر دانش آموز 10 سال به طول می انجامد از دیگر محدودیت هاي تحقیق بود.
منابع
الوانی، سیدمهدی و شلویری، میثاق (1395)، اجرای خط مشی عمومی، چاپ اول، تهران، انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی ریاست جمهوری.
الوانی، سیدمهدی (1390)، تصمیم گیری و تعیین خط مشی دولتی، چاپ هفدهم، تهران، انتشارات سمت.
اکبری، احمد، نویدبخش، سیما، بختیاری، منصوره، (1395)، الگوی پیشنهادی نظام مند برای سیاست گذاری در آموزش و پرورش، مدیریت و حسابداری، سال دوم، شماره سوم، ص 172-179
الواني، مهدی، (1392)، تصمیم گیری و تعیین خط مشي دولتي، انتشارات سمت، چاپ سوم.
الوانی، مهدی و شریف زاده، فتاح، (1383)، فرآیند خط مشی گذاری عمومی، چاپ سوم. تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
بروجنی، حمید و بذرافشان، مرتضی (1393)، بررسی عوامل موثر بر اجرای خط مشی های گردشگری جمهوری اسلامی ایران، مجله برنامه ریزی و توسعه گردشگری، سال سوم، شماره نهم، ص 51 - 31 .
پورکیانی، مسعود؛ سلاجقه، سنجر و زارع پور نصیرآبادی، فضل اله (1393)، تبیین موانع اجرای خط مشی با استفاده از بحث متمرکز گروهی، فصلنامه مدیریت سازمان های دولتی، سال سوم، شماره نهم، صص 22 - 7
جهان دیده، سامان، رحمتی، محمد، زارعی متین، حسن، (1396)، طراحي مدلي براي خط مشي گذاري شبكه اي در حوزة گردشگري كشور، مدیریت فرهنگ سازمانی، سال پانزده، شماره سوم، ص 483-502
جهانیان، رمضان، (1391)، بررسی و تحلیل سیاست هاي توسعهاي آموزش و پرورش ایران در دوره معاصر، فصلنامه علوم
پورکیانی، مسعود؛ سلاجقه، سنجر و زارع پور نصیرآبادی، فضل اله (1393)، تبیین موانع اجرای خط مشی با استفاده از بحث متمرکز گروهی، فصلنامه مدیریت سازمان های دولتی، سال سوم، شماره نهم، صص 22 - 7
حاجی پور، ابراهیم، فروزنده، لطف الله دانایی فرد، حسن و فانی، اصغر(1394)، طراحی الگوی آسیب شناسی اجرای خط مشی عمومی در ایران، فصلنامه مدیریت نظامی، سال پانزدهم، شماره سوم، ص 159-176
خنيفر، حسين، (1384)، ارائة الگوي مديريت بومي مبتني بر ديدگاه امام علي (ع)، با استفاده از مدلمفهومي سه شاخگي، فرهنگ مديریت، سال سوم، شمارة هشتم، صفحات 110-146
دانش فرد،کرم الله، (1393) موانع اجرای خط مشی‌های عمومی در سازمان های غیر دولتی، فصلنامه علمی پژوهشی سیاستگذاری عمومی، سال چهارم، شماره اول، ص 221-245
دانش فرد، كرم الله، (1392)، مبانی خط مشی گذاری عمومی، نشر نیاز دانش، چاپ اول.
دانایی‌فرد، حسن، فروزنده، لطف‌الله، حاجی پور، ابراهیم و فانی، اصغر، (1394)، طراحی الگوی آسیب‌شناسی اجرای خط مشی عمومی در ایران، فصلنامه مدیریت نظامی، سال پانزدهم، شماره چهارم، ص 1-23.
دانایی فر، حسن، ثقفی، عماد، مشبکی اصفهانی، اصغر، (1388)، اجراي خط مشي عمومي، بررسي نقش عقلانيت در مرحله تدوين خط مشي، مدرس علوم انسانی، سال چهاردهم، شماره چهارم، 79-106
دانایی فرد، حسن؛ حسینی، سید یعقوب و فانی، علی اصغر، (1392)، ظرفیت خط مشی گذاری عمومی؛ کلید توسعه یافتگی ملی. تهران: انتشارات صفار، چاپ اول.
رنگریز، حسن، موذنی، بهرام، (1396)، شناسایی و اولویت بندی موانع اجرای خط مشی های عمومی در سازمان های دولتی با استفاده از مدل های تصمیم گیری چند معیاره، خط مشی‌گذاری عمومی در مدیریت، سال هشتم، شماره چهارم، ص 27 -43.
ربوی، رجب، ملکی آوارسین،صادق، ترک زاده، جعفر، (1395)، تحلیل رگرسیونی موانع اجرای مصوبات شوراهای آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره بیست و هشتم، ص 35-48
سنجری، احمد رضا،(1384)، تحلیل روند تحولات ساختاری تشکیلات نظام آموزش و پروش ایران با تاکید بر حوزه مرکزی ستادی، پژوهشکده تعلیم و تربیت، پژوهشگاه تعلیم وتربیت، دی ماه 1384.
شوراي عالی وزارت آموزش و پرورش، (1368)، کلیات نظام آموزش و پرورش جمهوري اسلامی ایران، تهران، وزارت آموزش و پرورش.
شاه آبادی، محمد، پورعزت، علی اصغر، دانایی فر حسن، (1393)، تحلیلی بر رویکرد تاریخی به توسعه سیستم خط مشی گذاری عمومی، روش شناسی علوم انسانی، سال بیستم، شماره هشتاد و یک، ص 73-109
عباسی، عباس، معتضدیان، رسول، میرزایی، محمدقاسم، (1395)، بررسی موانع اجرای خط مشی های عمومی در سازمان های دولتی، فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی سال ششم، شماره دوم، ص 211-230
عباسی، طیبه، قلی پور رحمت الله، هادی، مهدی، (1397)، شناسایی عوامل تسهیل کنندۀ شواهدمحور کردن فرایند خط مشی گذاری، فصلنامۀ مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی، دورۀ هشتم، شمارۀ بیست و ششم، ص 65-84
قلی پور، رحمت اله، دانایی فرد، حسن؛ زارعی متین، حسن و جندقی، غلامرضا، (1390)، ارائه مدلی برای اجرای خط مشی های صنعتی؛ مطالعه موردی در استان قم، مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره نهم، شماره دوم، صص 130 - 103
کرمی پور، محمد رضا، (1382)، جهانی شدن در مدیریت و رهبری آموزشی، تهران، انتشارات سازمان پرورش و برنامه ریزی، چاپ اول.
كاظمي، محمد، قاسمي، حميد، رستم بخش، محمدرضا، (1390)، شناسايي و تحليل موانع رفتاري كارآفريني سازماني در سازمان تربيت بدني كشور. فصلنامة پژوهش هاي مديريت ورزشي و علوم حركتي سال اول، شمارة دوم، ص 100-121
مخزن، بنفشه،(1394)، آسیب شناسی کارکرد های نظام برنامه ریزی و سیاست گذاری در بخش اموزش وپرورش کشور، چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ پیشرفت ایران؛ گذشته، حال، آینده.
مقدس پور، سعید، دانایی فرد، حسن،کردنائیچ، اسدالله،(1393)، واکاوی عوامل کلیدی در عدم موفقیت برخی خط مشی های عمومی در ایران، مدیریت فرهنگ سازمانی، سال یازدهم، شماره سوم، ص 91-111
هومن، محمد، (1368)، رهنمودهایی برای برنامه ریزی توسعه، انتشارات صدرا، نهران، چاپ اول.
Anderson,E.J. (2011). Public Policymaking: An Introduction. Seventh Eduition Boston, MA: Wadsworth Publishing.
Bartholomew, U. & Chukwuemeka, E. E.O. (2013). The Obstacles to Effective Policy Implementation by the Public Bureaucracy in Developing Nations: The Case of Nigeria/Singaporean. Journal of Business Economics and Management Studies, 1(8), pp. 34-43.
Chompucot, M. C. (2011). Major Factors Affecting Educational Policy Implementation Effectiveness for the Three Southern most Provinces of Thailand as Perceived by School Directors. Dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy, National Institute of Development Administration.
Konsult (2009) Barriers to Implementation, The Kon SULT Knowledgebase, available.
Kettunen P (2008). The Innovative Comparison of Public Policies, Public Administration
Review. Washington: Mar/Apr 2008. 68(2): 276-291
Lester, J.P et al. 2008. Public Policy: An Evolutionary Approach, Cengage Learning.
Konsult, f, (2009, Knowledgebase Barriers to Implementation. Retrieved from: http://www.konsult.leeds.ac.uk/public/level1/sec10/index.htm.
Lester, J. P. & Goggin, M. L. (1998). Back to the future: The rediscovery of implementationstudies. Policy Currents, 8 (3), 1–9.
Postnote (Parliamentary Office of Science and Technology), (2009), Postnote: LESSONS FROM HISTORY Number 323.
- Alvani, Seyed Mehdi and Shlouiri, Misagh (2016), Public Policy Implementation, First Edition, Tehran, Presidential Public Management Training Center Publications.
- Alvani, Seyed Mehdi (2011), Decision Making and Determining Government Policy, 17th Edition, Tehran, Samat Publications.
- Akbari, Ahmad, Navidbakhsh, Sima, Bakhtiari, Mansoureh, (2016), A Proposed Systematic Model for Policy Making in Education, Management and Accounting, Second Year, Third Issue, pp. 172-179
- Alvani, Mehdi, (2013), Decision Making and Determining Government Policy, Samat - Publications, Third Edition.
- Alvani, Mehdi and Sharifzadeh, Fattah, (2004), The process of public policy-making, third edition. Tehran, Allameh Tabatabai University.
- Boroujeni, Hamid and Bazrafshan, Morteza (2014), A Study of Factors Affecting the Implementation of Tourism Policies of the Islamic Republic of Iran, Journal of Tourism Planning and Development, Third Year, Ninth Issue, pp. 51-31.
- Jahan Dideh, Saman, Rahmati, Mohammad, Zarei Matin, Hassan, (2017), Designing a Model for Network Policy in Tourism, Organizational Culture Management, Fifteen Years, No. 3, pp. 483-502
- Jahanian, Ramadan, (2012), A Study and Analysis of Iran's Educational Development Policies in the Contemporary Period, Science Quarterly
- Purkiani, Massoud; Selajgeh, Sanjar and Zarehpour Nasirabadi, Fazlollah (2014), Explaining Obstacles to Policy Implementation Using Centralized Group Discussion, Quarterly Journal of Management of Government Organizations, Third Year, Ninth Issue, pp. 22 – 7
- Hajipour, Ebrahim, Forouzandeh, Lotfollah Danaeifard, Hassan and Fani, Asghar (2015), Designing a Pathological Model of Public Policy Implementation in Iran, Military Management Quarterly, Year 15, Number 3, pp. 159-176
- Khanifar, Hossein, (2005), Presenting an Indigenous Management Model Based on the Viewpoint of Imam Ali (AS), Using a Three-pronged Conceptual Model, Management Culture, Third Year, No. 8, Pages 110-146
- Daneshfard, Karamollah, (2014) Obstacles to the implementation of public policies in non-governmental organizations, Quarterly Journal of Public Policy, Fourth Year, First Issue, pp. 221-245
- Danesh Fard, Karamollah, (2013), Principles of General Policy Making, Niaz Danesh Publishing, First Edition
- Danaeifard, Hassan, Forouzandeh, Lotfollah, Hajipour, Ebrahim and Fani, Asghar, (2015), Designing a pathology model of public policy implementation in Iran, Military Management Quarterly, Year 15, Number 4, pp. 1-23.
- Danaeifar, Hassan, Saghafi, Emad, Meshbaki Esfahani, Asghar, (2009), Implementation of public policy, Study of the role of rationality in the policy formulation stage, Lecturer of Humanities, Fourteenth year, Number 4, 10-10-79
- Danaei Fard, Hassan; Hosseini, Seyed Yaghoub and Fani, Ali Asghar, (2013), Public Policy Capacity; The key to national development. Tehran: Saffar Publications, first edition.
- Rangriz, Hassan, Moazeni, Bahram, (2017), Identifying and prioritizing barriers to the implementation of public policies in government organizations using multi-criteria decision models, Public policy in management, eighth year, fourth issue, p. 27 -43.
- Sanjari, Ahmad Reza, (2005), Analysis of the Structural Changes in the Organization of the Iranian Education System with Emphasis on the Central Staff Area, Education Research Institute, Education Research Institute, December 2005.
- High Council of the Ministry of Education, (1989), Generalities of the Education System of the Islamic Republic of Iran, Tehran, Ministry of Education.
- Shahabadi, Mohammad, Pourezat, Ali Asghar, Danaeifar Hassan, (2014), An Analysis of the Historical Approach to the Development of Public Policy-Making System, Methodology of Humanities, Year 20, No. 81, pp. 73-109
- Abbasi, Abbas, Motazedian, Rasoul, Mirzaei, Mohammad Ghasem, (2016), A Study of Obstacles to the Implementation of Public Policies in Governmental Organizations, Quarterly Journal of Organizational Resource Management Research, Year 6, No. 2, pp. 211-230
- Abbasi, Tayebeh, Gholipour Rahmatollah, Hadi, Mehdi, (1397), Identifying Evidence-Facilitating Factors in the Policy-Making Process, Quarterly Journal of Strategic Studies in Public Policy, Volume 8, Number 26, pp. 65-84
- Gholipour, Rahmatollah, Danaeifard, Hassan; Zarei Matin, Hassan and Jandaghi, Gholamreza, (2011), Presenting a model for implementing industrial policies; Case study in Qom province, Organizational Culture Management, Volume 9, Number 2, pp. 130 – 103
- Karamipour, Mohammad Reza, (2003), Globalization in Educational Management and Leadership, Tehran, Publishing and Planning Organization Publications, First Edition.
- Kazemi, Mohammad, Ghasemi, Hamid, Rostambakhsh, Mohammad Reza, (2011), Identification and analysis of organizational entrepreneurial behavioral barriers in the country's physical education organization. Journal of Sports Management and Motor Science Research, first year, second issue, pp. 100-121
- Makhzan, Banafsheh, (2015), Pathology of the functions of the planning and policy-making system in the education sector of the country, the fourth conference of the Iranian Islamic model of progress; Iran's progress; Past, present, future.
- Moghadaspour, Saeed, Danaeifard, Hassan, Kordanaich, Assadollah, (2014), Analysis of key factors in the failure of some public policies in Iran, Organizational Culture Management, Year 11, Number 3, pp. 91-111
- Hooman, Mohammad, (1989), Guidelines for Development Planning, Sadra Publications, Nehran, first edition.
Designing a model for implementing the policies of the Ministry of Education using interpretive structural modeling
Background: Today, all thinkers and experts have come to the necessity of the existence of educational organizations and the priority of education over other social activities. In terms of words, education (capital) is a country and the reason for using this word is the great importance of education in the development and fundamental uplift of the country. Therefore, the correct implementation of education policies to achieve the set goals is very important.
Objective: The aim of this study was to design a model for implementing the policies of the Ministry of Education using interpretive structural modeling.
Methods: This research is a mixed method, based on qualitative and quantitative research and inductive deductive research. The statistical population of the study is the experts of the Ministry of Education who were selected as sample members using purposive sampling method based on the principle of theoretical adequacy. Data collection tools were in the qualitative part of the interview and in the quantitative part of the questionnaire whose validity and reliability were confirmed using CVR index and Kappa Cohen test and content validity and reliability of retest, respectively. Research data were analyzed using interpretive structural modeling.
Findings: The results of the research include identifying the factors affecting the implementation of the policies of the Ministry of Education and formulating a research model, the most important of which are: formulating sustainable policies according to the facts and appropriate to the time; Develop motivational policies and engage in stakeholder participation; Continuous assessment and evaluation; adequacy of resources and practical participation of all specialized and general sectors
Conclusion: The need to formulate sustainable policies in accordance with the facts, appropriate to the time and beneficiaries using technology can be considered as the most important factor in the optimal implementation of the policies of the Ministry of Education.
Key word: Policy-making, policy-making, pathology, Ministry of Education, interpretive structural modeling
[1] مقاله حاضر برگرفته شده از رساله دکتری با عنوان فوق است.
[2] 1 براساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 در هیچ یک از سنین لازم التعلیم (6 تا 17 ساله) پوشش کامل تحصیلی محقق نشده اند
[3] Kettunen
[4] Hamilton
[5] Postnote
[6] -Anderson
[7] Bartholomew & Chukwuemeka
[8] Chompucot
[9] Kettunen
[10] . Anderson
[11] - Lester & gajin
[12] . Structural self-interaction matrix
[13] . Reach ability matrix
[14] - Lester & gajin
