Analyzing the behavior of the pattern of factors affecting earnings management in organizations with the fraud diamond model using an mixed-method

Subject Areas :

Ehsan Saadati ¹ , Shohreh Yazdani ² , Mohammadhamed Khanmohammadi ³ , Davoud Gorjizadeh ⁴

1 - Department of Accounting, Damavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran.
2 - Department of Accounting, Damavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran.
3 - گروه حسابداری، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران.
4 - Department of Accounting, Firoozkooh Branch, Islamic Azad University, Firoozkooh , Iran

Received: 2025-09-02 Accepted : 2025-09-09 Published : 2025-09-16

Keywords: Earnings management, fraud diamond model, fraud triangle model, information asymmetry.,

Abstract :

Objective: The present study is based on analyzing the behavior of the pattern of factors affecting earnings management in organizations with the fraud diamond model, and the interwoven method was used to reach the factors affecting earnings management and measure it with the fraud diamond model.

 Methodology: First, the effective components were conducted through field interviews with 21 experts and experts from academia and organizations. In the second stage, a Likert-scale questionnaire was prepared for quantification and after sending the questionnaire (package) to 400 people from the target groups, 333 items were received. The structural equation modeling method with the partial least squares approach of Smart PLS software was used to test the research questions.

 Findings: Issues related to owners and shareholders, weaknesses in the accounting system, internal and external issues, as well as the characteristics and motivations of managers are among the most important factors in the occurrence of earnings management. It was also shown that there was a significant relationship between the weakness in the accounting system and the aspects of ability and pressure. On the other hand, there was a significant relationship between issues related to owners and shareholders and the aspects of ability, seemingly rational justification and pressure, and there was also a significant relationship between the characteristics and motivation of managers and the ability side. However, there was no significant relationship between any of the five factors affecting the occurrence of earnings management and the opportunity side.

 knowledge contribution: In the present study, an attempt was made to present a new perspective on earnings management that is carried out in organizations. This perspective is directly derived from the experiences and subjective data of academic experts and those working in organizations. 

References:

ثقفی، علی؛ حسن‌زاده دیوا، سید مصطفی. (1400). انگیزه‌های مدیریتی در گزارشگری مالی متقلبانه باتوجه‌به تئوری چشم‌انداز تجمعی. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی, 28(4), 598-615.‎
حیدری، قنبر؛ نیکومرام، هاشم؛ وکیلی فرد، حمیدرضا. (1401). رابطه میان ویژگی‌های صفات تاریک شخصیت در گرایش به رفتارهای متقلبانه: آزمون نظریه اعتماد اجتماعی. دانش حسابداری مالی, 10(1), 183-221
رحمانیان کوشککی، عبدالرسول؛ نویدی، انسیه. (1399). تأثیر تجربه و نفوذ مدیران بر رابطه بین صورت های مالی متقلبانه و کیفیت گزارشگری مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری, 1(1), 118-101
سعادتی، احسان. (1403). کالبدشکافی نظریه های بنیادین در مدیریت سود. نشریه انجمن حسابداری خبره ایران. شماره 357، شهریور 1403
سعادتی، احسان. (1403). نقش عدم تقارن اطلاعاتی در بازار سرمایه. نشریه انجمن حسابداری خبره ایران. شماره 358، مهر و آبان 1403
سعادتی، احسان؛ یزدانی، شهره، خانمحمدی، محمدحامد؛ گرجی زاده، داود. (1403). ارائه مدل مدیریت سود فرصت‌طلبانه: عوامل، انگیزه‌ها و تکنیک‌ها. نشریه حسابداری مدیریت، دوره17، شماره 63، زمستان 1403، صص 115-136
سعادتی، احسان؛ یزدانی، شهره؛ خانمحمدی، محمد حامد؛ گرجی زاده، داود. (1402). آینده‌پژوهی نقش عوامل تعیین‌کننده تقلب مدیران از طریق به‌کارگیری مدل لوزی تقلب. پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری, 4(2), 114-85..
Alfadhael, Sarah. (2021). Earnings management and its applications in Saudi Arabia context: Conceptual framework and literature review. Accounting 7: 993–1008. [CrossRef]
Ali, A. and Bansal, M. (2021). Impact of upward and downward earnings management on stock returns. South Asian Journal of Business Studies, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print.
Aljifri, K., & Elrazaz, T. (2024). Effect of earnings management on earnings quality and sustainability: evidence from gulf cooperation council distressed and non-distressed companies. Journal of Risk and Financial Management, 17(8), 348.
Arianpoor, A., & Farzaneh, N. (2023). Auditor industry specialization and cost of equity on earnings management: the moderating role of institutional ownership. International Journal of Law and Management, 65(2), 125–151. https://doi.org/10.1108/IJLMA-04-2022-0087
Bhatti, K. I., Husnain, M. I. U., Saeed, A., Naz, I., & Hashmi, S. D. (2022). Are top executives important for earning management and firm risk? Empirical evidence from selected Chinese firms. International Journal of Emerging Markets, 17(9), 2239–2257. https://doi.org/10.1108/IJOEM-09-2019-0734
Debbianita, D., Kuang, T. M., & Hoetama, M. (2024). EARNINGS MANAGEMENT: A LITERATURE REVIEW. Indonesian Journal of Accounting and Governance, 8(1), 58-74.
Elbolok, R., Elghateet, S., & Elhawary, E. (2022). Does Ifrs Convergence Affect Earnings Quality and Market Volatility? Corporate and Business Strategy Review, 3(1), 64–84. https://doi.org/10.22495/cbsrv3i1art7
Elias, R. Z. (2004). The impact of corporate ethical values on perceptions of earnings management. Managerial Auditing Journal, 19(1), 84-98.
G. Harb, E., Nasrallah, N., El Khoury, R., & Hussainey, K. (2023). Applying Benford’s law to detect accounting data manipulation in the pre- and post-financial engineering periods. Journal of Applied Accounting Research, 24(4), 745– 768. https://doi.org/10.1108/JAAR-05-2022-0097
Guay,Wayne, Delphine Samuels, and Daniel Taylor.( 2016). Guiding through the fog: Financial statement complexity and voluntary disclosure. Journal of Accounting and Economics 62: 234–69. [CrossRef]

Hakim, L., Rahayu, D., & Endri, E. (2022). Managerial Ability, Corporate Governance, and Ifrs Adoption As Determinants of Earnings Management: Evidence From Indonesia. Problems and Perspectives in Management, 20(1), 367–378. https://doi.org/10.21511/ppm.20(1).2022.30
Heidari, Ghanbar; Nikomaram, Hashem; Vakilifard, Hamidreza. (2022). The Relationship Between Dark Personality Traits and the Tendency to Fraudulent Behaviors: A Test of the Social Trust Theory. Financial Accounting Knowledge, 10(1), 183-221. [In Persian]
Hikmah, I. N., Ningsih, S., & Ma’ruf, H. (2022). The Effect Of The Effectiveness Of Internal Controls, Information Asymetries, Organizational Ethical Culture And Procedural Justice On The Trends Of Accounting Fraud In Village Governments In Gatak District, Sukoharjo Regency. Business And Accounting Research (Ijebar) Peer Reviewed-International Journal, 6. Https://Jurnal.Stie-Aas.Ac.Id/Index.Php/Ijebar
Ilahiyah, M. A. E., Yahya, D. R., Yahya, T. M., & Khan, M. A. Literature Review The Good and Bad Sides of Earnings Management on Accountant Integrity. International Journal of Current Science Research and Review, Volume 08 Issue 01 January 2025, DOI: 10.47191/ijcsrr/V8-i1-45
Jiang, Yihui. (2020). Meanings, motivations and techniques of earnings management. Paper presented at 2020 3rd International Conference on Humanities Education and Social Sciences (ICHESS 2020), Chengdu, China, October 23–25; Amsterdam: Atlantis Press, pp. 141–46.
Melindawati, R., Faisal, Y., & Sari, E. G. (2023). Overview Of Fraud Prevention At Mandiri Utama Finance Syariah. Proceeding Of The Perbanas International Seminar On Economics, Business, Management, Accounting And It (Proficient) 2023, 1(1), 322–326
Mismiwati, M., Dara, R., & Kiri, M. (2025). Corporate Governance and Earnings Management: Empirical Study of Public Companies in Indonesia. Journal Markcount Finance, 3(1), 25-37.
OLADEJO, M., ADELEKE, R., AFOLABI, A., OYELEYE, K., & BELLO, W. (2025). ENHANCING FINANCIAL SECURITY IN NIGERIA'S BANKING SECTOR: AN INVESTIGATION OF AUDITOR REGULATIONS, CORPORATE GOVERNANCE, AND EARNINGS MANAGEMENT IN LISTED DEPOSIT MONEY BANKS. International Journal of Financial Research and Management Science.
Puspitasari, S. Y., Mranani, M., & Afif, N. (2023). Pengaruh Pengendalian Internal, Moralitas Individu, Ketaatan Aturan Akuntansi, Personal Culture Dan Asimetri Informasi Terhadap Kecurangan Akuntansi. Borobudur Accounting Review, 3(1), 25–37. Https://Doi.Org/10.31603/Bacr.8795
Rahmaniyan Koushkaki, Abdolrasoul; Navidi, Ansiyeh. (2020). The Effect of Managerial Experience and Influence on the Relationship Between Fraudulent Financial Statements and Financial Reporting Quality of Companies Listed on the Tehran Stock Exchange. Financial and Investment Advances, 1(1), 118-101. [In Persian]
Rahmawati, S. N., & Chirinna, Y. (2025). The Effect Of Information Asymmetry And Internal Control On Accounting Fraud With Integrity As A Moderating Variable. Accounting and Auditing Azzukhruf Journal, 1(2), 71-82.
Saadati, Ehsan. (2024). An Analysis of Fundamental Theories in Earnings Management. Journal of the Iranian Certified Accounting Association. Issue 357, September 2024. [In Persian]
Saadati, Ehsan. (2024). The role of information asymmetry in the capital market. Journal of the Iranian Certified Accounting Association. Issue 358, October and November 2024. [In Persian]
Saadati, Ehsan; Yazdani, Shohreh; Khanmohammadi, Mohammad Hamed; Gorjizadeh, Davud. (2024). Presenting an opportunistic earnings management model: factors, motivations and techniques. Journal of Management Accounting, Volume 17, Issue 63, Winter 1403, pp. 115-136. [In Persian]
Saadati, Ehsan; Yazdani, Shohreh; Khanmohammadi, Mohammad Hamed; Gorjizadeh, Davud. (2023). Future research on the role of determinants of managers' fraud by using the fraud diamond model. Advances in Finance and Investment, 4(2), 114-85. [In Persian]
Saghafi, Ali; Hassanzadeh Diva, Seyed Mostafa. (2021). Managerial Motivations in Fraudulent Financial Reporting with Respect to the Cumulative Perspective Theory. Accounting and Auditing Reviews, 28(4), 598-615. [In Persian]
Salim, M. N., Aspahani, A., & Hasni Yusrianti. (2025). The Influence of Profit Pressure, Earning Management, and Good Corporate Governance on Fraudulent Financial Reports. Jurnal Ekuilnomi, 7(1), 158-166. https://doi.org/10.36985/99k6mf19
Shen, L., Zhou, K. Z., & Luo, D. (2025). City Digitalization and Corporate Financial Fraud: An Information Asymmetry Perspective. Journal of Management Studies.
Song, D.B., Lee, H.Y. and Cho, E.J. (2013). The association between earnings management and asset misappropriation. Managerial Auditing Journal, 28(6), 542-567.
Türegün, N. (2024). How Ethical is Earnings Management? Evidence from an Emerging Economy. Accounting in Europe, 1-31.
Viana Jr, D.B.C., Lourenço, I.M.E.C., Ohlson, M. and Augusto S F de Lima, G. (2021), National culture and earnings management in developed and emerging countries. Journal of Accounting in Emerging Economies, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print. https://doi.org/10.1108/JAEE-12-2020-0323
Vuong, T. H. G. (2025). Provincial corruption, corporate accrual quality, and corporate earnings manipulation: Evidence from an emerging country. Cogent Business & Management, 12(1), 2482851.
Wahyuni, S., & Handayani, E. (2022). Earnings management: An analysis of corporate strategy, financial performance, and audit quality. Asian Economic and Financial Review, 12(8), 593.
Wiratno, D. H., Krismiaji, K., Handayani, H., & Sumayyah, S. (2023). Financial Distress, Audit Quality, and Earnings Management–Indonesia's Mining Sector Evidence. Jurnal Maksipreneur: Manajemen, Koperasi, Dan Entrepreneurship, 12(2), 499-510.
Wolfe, D. T; Hermanson, D. R. (2004), The fraud diamond: considering the four elements of fraud. The CPA Journal, 74(12), 38-42.
Yahaya, P. D. O. A. (2024). Which corporate owners are relevant in reducing earnings management?. Available at SSRN 5020696.
Yuliastuti, I. A., & Tandio, D. (2020). Between Internal Control System And Information Asymmetry On Accounting Fraud. Https://Doi.Org/10.4108/Eai.13-8-2019.2294254

Full-Text:



واکاوی رفتار الگوی عوامل مؤثر بر مدیریت سود در سازمان ها با مدل لوزی تقلب به روش درهم‌تنیده         سعادتی و همکاران

140407111219951

فصلنامه پژوهشهای کاربردی رفتار سازمانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد سال  دوم : شماره دوم ، پیاپی 6– تابستان  1404

Journal of Applied Research Organizational Behavior https://sanad.iau.ir/journal/aro

واکاوی رفتار الگوی عوامل مؤثر بر مدیریت سود در سازمان ها با مدل لوزی تقلب به روش درهم‌تنیده

احسان سعادتی 1، شهره یزدانی 2*، محمد حامد خانمحمدی3، داود گرجی زاده4

1. دانش آموخته، گروه حسابداری، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران.

2. استادیار، گروه حسابداری، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران.  (نویسنده مسئول) [e-mail]

3. دانشیار، گروه حسابداری، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران.

4. استادیار،گروه حسابداری، واحد فیروزکوه، دانشگاه آزاد اسلامی، فیروزکوه، ایران.

اطلاعات مقاله		چکیده
پرونده مقاله تاریخ ارسال 11/06/1403 تاریخ پذیرش 18/06/1404 (مقاله پژوهشی)		هدف: پژوهش حاضر اُستوار بر واکاوی رفتار الگوی عوامل مؤثر بر مدیریت سود در سازمان ها با مدل لوزی تقلب است و جهت رسیدن به عوامل مؤثر بر مدیریت سود و سنجش آن با مدل لوزی تقلب از روش درهم‌تنیده استفاده گردید.  روش شناسی: ابتدا مؤلفه‌ها مؤثر از طریق مصاحبه میدانی با 21 نفر از خبرگان و کارشناسان حوزه دانشگاهی و سازمان ها انجام گرفت. در مرحله دوم، یک پرسشنامه طیف لیکرت جهت کمی سازی تهیه و پس از ارسال پرسشنامه (بسته) به 400 نفر از گروه های هدف 333 مورد واصل گردید و جهت آزمون سوال های پژوهش نیز از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی از نرم‌افزار Smart  PLS استفاده شد. یافته ها: مسائل مربوط به مالکان و سهام‌داران، ضعف در نظام حسابداری، مسائل درون‌سازمانی و برون‌سازمانی و هم چنین ویژگی‌ها و انگیزه‌های مدیران از جمله عوامل بسیار مهم در رخ داد مدیریت سود است. هم چنین، در ادامه نشان داده شد، میان ضعف در نظام حسابداری و اضلاع توانایی و فشار ارتباط معناداری مشاهده گردید. از طرفی، میان مسائل مربوط به مالکان و سهامداران با اضلاع توانایی، توجیه به ظاهر عقلایی و فشار ارتباط معناداری دیده شد و هم چنین میان ویژگی ها و انگیزه مدیران و ضلع توانایی ارتباط معناداری وجود داشت. اما، میان هیچ کدام از پنج عامل موثر در رخ داد مدیریت سود با ضلع فرصت ارتباط معناداری دیده نشد. دانش افزایی: در پژوهش حاضر سعی گردید تا دیدگاهی نو درباره مدیریت سودی که در سازمان ها انجام می شود، ارائه گردد. این دیدگاه مستقیماً از تجربیات و داده های ذهنی افراد خبره دانشگاهی و شاغل در سازمان ها نشات گرفته شده است. درواقع، در پژوهش حاضر سعی بر آن شد تا نشان داده شود عواملی که باعث مدیریت سود در سازمان ها می شود با عواملی که باعث تقلب می گردد، همسویی دارند یا خیر؟
		کلمات کلیدی:   مدیریت سود، مدل لوزی تقلب، مدل مثلث تقلب، عدم تقارن اطلاعاتی

 

مقدمه

صورت‌های مالی دارای اطلاعاتی درباره عملکرد مالی، وضعیت مالی و جریان‌های وجوه نقد مرتبط با سازمان ها است که این موارد هنگام اتخاذ تصمیم‌گیری‌های اقتصادی برای طیف گسترده‌ای از استفاده‌کنندگان بسیار مفید و سودمند خواهند بود. بسیاری از تصمیم‌های استراتژیک که توسط افراد درون‌سازمانی و بیرون سازمان صورت می‌گیرد به این گزارش‌های مهم که به‌عنوان قلب سازمان در نظر گرفته می‌شود، بستگی دارد. حقوق و مزایای مدیران، قراردادهای بدهی و افزایش سرمایه از جمله عوامل درون‌سازمانی و اتخاذ تصمیم‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری خارجی از مهم‌ترین عوامل خارجی هستند که به گزارش‌های مالی وابسته می باشند (دیبیانتا و همکاران¹، 2024). به همین دلیل است که مدیران سعی دارند تا با اجرای رویکردی به نام مدیریت سود وضعیت سازمان را بهتر نشان دهند (بهاتی و همکاران²، 2022). هاربت و همکاران³ (2023) عقیده دارند همه انسان‌ها در وجود خود، غریزه اجتناب از وضعیت‌های نامشخص را دارند. اجتناب از وضعیت‌های نامشخص (ریسک) گاهاً به دلیل منافع شخصی افراد صورت می‌گیرد. به همین خاطر مدیران سازمان خود را درگیر مدیریت سود می‌کنند (لاحیا و همکاران⁴، 2025). واحیانی و هادیانی⁵ (2022) نیز در پژوهش خود اذعان داشتند مدیریت سود در واقع یک نوع مهندسی اعداد و ارقام در گزارش‌های مالی است که از طریق دست‌کاری رویه‌ها و روش‌های حسابداری صورت می‌پذیرد. از نوآوری پژوهش حاضرمی توان بیان داشت که پژوهش‌های صورت‌گرفته در مرزهای داخلی کشور ایران هیچ‌کدام به واکاوی رفتار الگوی عوامل مؤثر بر مدیریت سود در سازمان ها با مدل لوزی تقلب، توجه ننموده‌اند. هدف پژوهش حاضر، جبران این خلأ از طریق تحلیل عواملی که باعث مهندسی اعداد و ارقام در صورت‌های مالی به دست مدیران در سازمان ها می‌شود، است و در نهایت ارتباط این عوامل با چهار ضلع فرصت، فشار، توجیه به‌ظاهر عقلایی و توانایی می‌باشد تا مشخص گردد، عوامل اثرگذار در مدیریت سود، همان عوامل اثرگذار در رخ داد تقلب است؟ نتایج چنین پژوهش‌هایی منجر می‌شود تا از مشکلاتی که باعث افزایش بار روانی جامعه می‌شود، جلوگیری گردد. سعادتی و همکاران (1403) در پژوهش خود به این نکته اشاره داشتند که سازمان ها جهت مخفی‌سازی مشکلات موجود در زمینه‌های مالی با خطرات اخلاقی از جمله مدیریت سود روبه‌رو هستند و اقلام تعهدی اختیاری همیشه به‌عنوان اصلی‌ترین و پرریسک‌ترین شاخص برای مدیریت سود در نظر گرفته می‌شود. زیرا، میزان این اقلام بر اساس قضاوت‌های ذهنی که عملی برآوردی است، صورت می‌گیرد. پژوهشگران منتقد در حوزه مدیریت سود، عقیده دارند به دلیل دست‌کاری اقلام تعهدی اختیاری درگذشته، مدیران سازمان ها با یک نوع وارونگی در زمینه اقلام تعهدی اختیاری مواجه می‌شوند. گرفتار شدن مدیران در بحث وارونگی اقلام تعهدی اختیاری در سال‌های آتی به دلیل معکوس نشان‌دادن سود یا زیان شرکت‌ها در سال جاری است و سرانجام وارونگی اقلام تعهدی اختیاری، سرآغازی برای رخ دادن تقلب می باشد (همان منبع). از طرفی برخی پژوهشگران موافق بحث مدیریت سود عقیده دارند، مدیریت سود به معنای تقلب نیست. درحالی‌که ویانجر و همکاران⁶ (2021) به این نتیجه رسیدند، مدیریت سود افزایشی (کاهشی)، همان تقلب است. بعلاوه، اصغر علی و مانیش بانسال⁷ (2021) و سانگ و همکاران (2013)⁸ عقیده داشتند، مهندسی (مدیریت) سود اعم از افزایشی یا کاهشی سیگنالی از تقلب می‌باشد. در پژوهش حاضر برای سنجش تقلب مدیران از چهار ضلع فرصت، فشار، توجیه به‌ظاهر عقلایی و توانایی استفاده گردید. بسیاری از پژوهشگران نظیر ولف و هرمانسون⁹ (2004) در پژوهش خود بیان داشتند، حتی در صورت وجود سه ضلع مدل مثلث تقلب (فرصت، فشار و توجیه به‌ظاهر عقلایی) هیچ عمل گمراه‌کننده توسط مدیران صورت نمی گیرد، مگر دخیل شدن اصلی‌ترین و مهم‌ترین عامل یعنی توانایی افراد به سه ضلع مدل مثلث تقلب؛ بنابراین پرسش و هدف اصلی این پژوهش، واکاوی رفتار الگوی عوامل مؤثر بر مدیریت سود در سازمان ها با مدل لوزی تقلب می‌باشد. با دستیابی به پاسخ این پرسش و چنین هدفی می‌توان اقدامات پیشگیرانة بهتر و اثربخش‌تری برای مواردی که در سازمان ‌ها باعث می‌شود تا مدیران دست به مهندسی سازی اعداد و ارقام صورت‌های مالی جهت گمراهی استفاده‌کنندگان از این گزارش‌ها بزنند، اتخاذ گردد. نتیجة چنین اقداماتی بر صورت‌های مالی سازمان ‌ها که به‌عنوان اصلی‌ترین عنصر تصمیم‌گیری در آینده هستند، تأثیر می‌گذارد. در غیر این صورت، اعتماد آحاد مردم جامعه به صورت‌های مالی سازمان ‌ها در آینده به‌شدت کاهش خواهد یافت.

چارچوب نظری و پیشینه پژوهش (درون‌مرزی و برون‌مرزی)

مدیریت سود عملی است که مدیران جهت رسیدن به اهدافی خاص (بهبود سود جهت گزارش آن یا کاهش در نوسانات موجود در سود) در صورت‌های مالی آن را انجام می‌دهند. چنین اعمالی که مدیران انجام می‌دهند به بیان الفاضل¹⁰ (2021) بیشتر از طریق حسابداری تعهدی رخ می‌دهد. عموماً مدیران تغییر در اقلام تعهدی اختیاری را روشی ایدئال جهت دست‌کاری اقلام صورت‌های مالی می‌دانند. زیرا، این روش دارای هزینه کمتر و پیچیدگی‌های بیشتر نسبت به سایر روش‌های موجود است (آلجیفری و الازاز¹¹، 2024). جیانگ¹² (2020) عقیده دارد، دست‌کاری اقلام موجود در گزارش‌های مالی باعث کاهش کیفیت این گزارش‌ها و در نهایت تضعیف اعتماد سرمایه‌گذاران خواهد شد. چنانچه سازمان ها به طور افراطی از پدیده مهندسی اعداد و ارقام (مدیریت سود) استفاده کنند باعث خواهد شد تا سلامت مالی سازمان ها خدشه‌دار گردد و در نهایت اعتماد جامعه به گزارش‌های مالی به دلیل گمراه‌کنندگی از بین خواهد رفت (گوایی و همکاران¹³، 2016). سعادتی (1403) نیز بیان نمود، مدیریت سود صرفاً توسط افراد رده‌بالای یک سازمان ها رخ می‌دهد و در بیشتر مواقع، هدف از مهندسی اعداد و ارقام بزرگ‌نمایی عملکرد سازمان است. برخی پژوهشگران نیز همچون حکیم و همکاران¹⁴ (2022) و ابولک و همکاران¹⁵ (2022) بیان داشتند، سازمان هایی که ملزم به اجرای استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی¹⁶ هستند، علاقه زیادی به پدیده مدیریت سود دارند. از طرفی آرین‌پور و فرزانه¹⁷ (2023) نیز در پژوهش خود عنوان داشتند، مدیران در هنگام تهیه صورت‌های مالی به افشای کمتری از اطلاعات مالی که به نفع مالکان است، می‌پردازند؛ بنابراین می‌توان دریافت که اطلاعات به‌عنوان یک منبع بسیار ارزشمند است و جهت دستیابی به آن نیاز به‌صرف منابع مالی نیست. اما، این اطلاعات در بیشتر مواقع میان مدیران و سایر افراد درگیر با سازمان ها دارای توازن نبوده و نمی‌توان این نابرابری را به‌صورت مستقیم مشاهده نمود (سعادتی، 1403). استفاده نابجا از اطلاعات درون‌سازمانی توسط مدیران منجر به رخ داد فعالیت‌های متقلبانه در آینده خواهد شد که این عمل به ضرر سهام‌داران و حتی خود مدیران در آینده می‌شود (شن و همکاران¹⁸، 2025). بعلاوه، برخی دیگر از پژوهشگران نظیر حکیم و همکاران¹⁹ (2022)؛ پسپیتاساری و همکاران²⁰ (2023) و یولیاستوتی و تاندیو²¹ (2020) در پژوهش‌های خود نشان دادند که بین عدم تقارن اطلاعاتی و فعالیت‌های متقلبانه رابطه مثبت وجود دارد. از سویی دیگر، برخی پژوهشگران دیگر نظیر رحماواتی و چیرینا²² (2025) در پژوهش خود فشار بر مدیران در جهت نشان‌دادن عملکرد مناسب از سازمان ها را به‌عنوان عامل مهمی برای انجام فعالیت‌های متقلبانه دانستند. هم چنین ملینداواتی و همکاران²³ (2023) در پژوهش خود سه فاکتور مهم برای هر عمل متقلبانه (فشار، فرصت و توجیه به‌ظاهر عقلایی) را به تصویر کشیدند. پژوهشگران معتقدند که سه عامل (فرصت، فشار و توجیه به‌ظاهر عقلایی) قادر به بیان ویژگی‌های رخداد تقلب نیست به همین منظور هنوز هم در معرض بحث و انتقادات قرار دارد. به همین دلیل، پژوهشگرانی همچون ولف و هرمانسون²⁴ (2004) به اصلاح عنصر فرصت از مدل مثلث تقلب جهت بیان این محدودیت پرداختند. آنها بیان داشتند، محیط پیرامون افراد مملو از سه عنصر اصلی مدل آتش (مثلث) تقلب است که این رابطه برای رخ داد تقلب کافی نیست، مگر اینکه عنصر چهارمی به نام توانایی به این رابطه اضافه گردد. در واقع، عنصر چهارم در مدل لوزی تقلب همان توانایی و مهارت بالقوه برای ارتکاب به تقلب است (سعادتی و همکاران، 1402).

سلیم و همکاران²⁵ (2025) در پژوهش خود بیان داشتند، میان پافشاری برای مدیریت سود با گزارشگری مالی متقلبانه ارتباط معناداری وجود ندارد. درحالی که داشتن حاکمیت شرکتی مناسب می تواند گزارشگری مالی متقلبانه را تا حد بسیاری کاهش دهد. میسمیواتی و همکاران²⁶ (2025) نیز در پژوهش خود یافتند، وجود حاکمیت شرکتی مناسب به طور قابل توجهی می تواند حتی مدیریت سود از هر نوعی را تا حد بسیاری کاهش دهد. هم چنین اولادجو و همکاران²⁷ (2025) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که وجود ضوابط حسابرسی مناسب و حاکمیت شرکت می تواند تا حد بسیاری مدیریت سود را کاهش دهد. بعلاوه،  وانگ²⁸ (2025) در پژوهش خود بیان داشت، کیفیت اقلام تعهدی با فساد مالی ارتباط معناداری دارد و هم چنین، دستکاری اقلام تعهدی منجر به فساد مالی خواهد شد. از طرفی، یحیا²⁹ (2024) در پژوهش خود بیان نمود، در کاهش میزان مدیریت سود، مالکیت نهادی و خارجی تاثیر زیادی دارند. اما، مالکیت مدیریتی و مدیران ارشد اجرایی نقش نسبتاً کمتری را ایفا می کنند. در ادامه، تورگان³⁰ (2024) در پژوهش خود وضعیت های متداول و آموزنده ای از مدیریت سود را افشاء نمود و هم چنین استراتژی و ابعاد فرینده مرتبط با این عمل را به تصویر کشید. بعلاوه،  الیاس³¹ (2024) نیز در پژوهش خود بیان داشت، حسابداران رسمی شاغل در سازمان هایی با استاندارد های اخلاقی بالا، کمتر به اعمال غیر اخلاقی (مانند مدیریت سود یا تقلب) دست می زنند (بالعکس). ویانتو و همکاران³² (2023) در پژوهش خود دریافتند، میان بحران مالی سازمان ها با رخ داد مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی ارتباط معنادار وجود دارد. از طرفی، سعادتی و همکاران (1402) در پژوهش خود بیان داشتند، میان مدیریت سود و ضلع های توانایی و فرصت از مدل های مثلث و لوزی ارتباط معناداری وجود دارد. حیدری و همکاران (1401) در پژوهش خود اذعان نمودند، صفات تاریک شخصیت مانند ماکیاولیسم، خودشیفتگی، جامعه­ستیزی، دگرآزای و کینه ­توزی در گرایش به رفتارهای متقلبانه دارای تأثیر مثبت معنی ­داری بودند. بعلاه، ثقفی و حسن زاده دیوا (1400) نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند، گزارشگری مالی متقلبانه، از چهار الگوی نگرش به ریسک پیروی می‌کند، به بیان دیگر، زمانی ‌که احتمال سود مرجع کم یا احتمال زیان مرجع زیاد باشد، احتمال گزارشگری مالی متقلبانه افزایش می‌یابد؛ اما چنانچه احتمال سود مرجع زیاد یا احتمال زیان مرجع کم باشد، احتمال گزارشگری مالی متقلبانه کاهش می‌یابد. در ادامه نیز رحمانیان کوشککی و نویدی (1399) در پژوهش خود بیان نمودند، بین تقلب در صورت‌های مالی و کیفیت گزارشگری مالی را رابطه معکوس و معنادار وجود دارد، بین تجربه مدیران بر رابطه بین صورت‌های مالی متقلبانه و کیفیت گزارشگری مالی تأثیری ندارد، همچنین، نفوذ مدیران بر رابطه بین صورت‌های مالی متقلبانه و کیفیت گزارشگری مالی تأثیر مثبت و معنادار دارد. زیرا مدیران با نفوذ، با کنترل عوامل تقلب و مدیریت سود در صورت‌های مالی، قادرند کیفیت گزارش‌های مالی خود را افزایش یا کاهش دهند.

روش پژوهش

پژوهش³³ به چه معنا است؟ پژوهش راهی برای یافتن پاسخ به سؤال‌های مطرح شده می‌باشد. روش پژوهش را می‌توان یک فرآیند تصمیم‌گیری دربارة آن پژوهش دانست که دارای چهار مرحلة به‌هم‌پیوسته " هدف پژوهش، استراتژی پژوهش، گردآوری داده‌ها و اطلاعات و تجزیه‌وتحلیل " است.

جدول (1). خلاصه روش پژوهش
نوع روش	در هم تنیده	کیفی و کمی
نحوه جمع آوری داده ها	نوع متوالی	ابتدا کیفی و سپس کمی
لانه‌ای (جاسازی)	داده‌های کیفی به‌عنوان بخشی از پژوهش کمی و در نهایت نتیجه‌گیری	-
منطق استدلال	قیاسی و استقرایی	-
مراحل پژوهش	بنیادین و کاربردی	-
طبقه پژوهش	اصیل	(دست اول)
روش شناخت	توصیفی	-
زمان	گذشته‌نگر	-
طول ‌زمان	مقطعی	حدود 16 ماه
موقیعت مکانی	کشور ایران	-

برای جامعه آماری پژوهش حاضر، صرفاً سه گروه از افراد شاغل (اعضای هیئت‌علمی دانشگاه، اعضای هیئت‌مدیره (صرفاً دارای مدرک حسابداری یا سایر حوزه‌های مالی) سازمان ها، مدیران و معاونت‌های مالی و اداری) انتخاب گردید. جهت ایجاد یک گروه خبره به طریق دلفی جمعاً تعداد 33 نفر انتخاب که از میان این تعداد صرفاً 21 نفر از افراد خبرگان تا پایان به اشباع رسیدن با پژوهشگران همکاری داشتند. مشخصات افراد مصاحبه‌شونده به شرح زیر است.

جدول (2). مشخصات مصاحبه شوندگان در بخش کیفی

نسبت	تعداد	شرح	بیوگرافی
%100	33 نفر	منتخبین	جامعه خبرگان
%64	21 نفر	همکاری‌کنندگان
%38	8 نفر	دکتری تخصصی (Ph.D)	تحصیلات همکاری‌کنندگان
%28	6 نفر	دانشجوی دکتری (Ph.D-Student)
%23	5 نفر	کارشناسی‌ارشد (Master-Degree)
%9	2 نفر	معادل دکتری (DBA)
%28	6 نفر	اعضای هیئت‌علمی دانشگاه (مدیرگروه)	سِمت سازمانی
%33	7 نفر	افراد عضو هیئت‌مدیره
%19	4 نفر	معاونت مالی یا مدیر مالی
%19	4 نفر	مدیر مؤسسه حسابرسی
%76	16 نفر	بین 20 سال تا 30 سال	میزان سابقه کاری
%24	5 نفر	بالاتر از 30 سال
**تمامی افراد مشارکت‌کنندگان دارای تحصیلات حسابداری، مدیریت مالی یا سایر رشته‌ها با گرایش‌های مالی می‌باشند* پژوهشگر جهت واردشدن به مرحله کمی تمامی عوامل اکتشافی در مرحله کیفی را از طریق ایجاد یک پرسش‌نامه طیف لیکرت و ارسال این ابزار به 400 نفر از گروه‌های هدف و دریافت 333 پاسخ از آنها به کمی تبدیل نمود. بر اساس جدول مورگان پژوهشگر حداقل می‌بایست 196 پرسش‌نامه دریافت می‌نمود، درحالی‌که 333 پرسش‌نامه برای قسمت کمی پژوهش واصل گردید که این عدد باتوجه‌به جدول مورگان قابل‌استناد و پذیرش است. جدول (3). موقیت شغلی افراد در بخش کمی موقعیت شغلی فراوانی درصد فراوانی مدیریت مالی 71 %21.3 عضو هیئت‌علمی دانشگاه 19 %5.7 مدیر ارشد سازمان حسابرسی 10 %3 مدیر فنی، سرپرست ارشد 21 %6.3 مدیرعامل، عضو هیئت‌مدیره شرکت 21 %6.3 رئیس حسابداری 44 %13.2 تحلیل‌گر بازار بورس 40 %12 مدیر ارشد شرکت‌های بورسی 10 %3 حسابداری ارشد گروه حسابداری 57 %17.1 حسابداری رسمی 14 %4.2 کارشناس رسمی دادگستری 26 %7.8 جمع 333 %100

در واقع، جهت ایجاد یک مدل کمی جهت اندازه گیری عوامل موثر بر مدیریت سود در سازمان ها و نحوه ارتباط با مدل لوزی تقلب به روش دلفی عمل گردید تا بتوان یک پرسشنامه ای تدوین نمود.

حدول4. عوامل موثر بر مدیریت سود در سازمان ها

جدول(4). مؤلفه‌های مورد تأیید خبرگان جهت ایجاد پرسش‌نامه برای مدل عوامل موثر بر مدیریت سود

ردیف	ویژگی‌ها و انگیزه‌های مدیران (شخصیتی و دانشی)
1	سوءاستفاده از اطمینان افراد برون‌سازمانی توسط مدیران
2	مصلحت‌اندیشی مدیران
3	ریسک‌گریز بودن مدیران
4	ترس مدیران جهت ازدست‌دادن موقعیت اجتماعی و سَبک زندگی آنان
5	وجود ضعف در اخلاق و ایمان مدیران
6	تأثیر عوامل نامشهود (مانند: ریسک زیاد محیط کسب‌وکار) بر ادراک مدیران
7	میزان تجربة کاری مدیران
8	عدم وابستگی مدیران به سازمان های انتفاعی و عدم تصدی آنان در زمان فرارسیدن تعهدات مالی شرکت
9	حقوق و مزایا مدیران جهت جبران خدمات آن‌ها
10	ارسال سیگنال‌های مثبت و منفی توسط مدیران به بازار سرمایه
11	پایداری در سود جهت افزایش (حفظ) اعتماد سهامداران
12	سطح بالای تحصیلات و دانش تخصصی مدیران
13	علاقه مدیران جهت حفظ منافع سیاسی خود از طریق رضایت‌مندی افراد صاحب نفوذ
ردیف	مسائل مربوط به مالکان و سهامداران
1	وجود پدیده‌ای به نام مالکیت پراکنده که منجر به کاهش انگیزه سهامداران خُرد می‌شود
2	تفویض اختیار قدرت تصمیم‌گیری درباره منافع مالی قابل‌توجه
3	حفظ یا افزایش قیمت سهام سازمان های انتفاعی به دلیل عدم سلب اعتماد سهامداران از محیط اقتصادی
4	وعده‌های آرمان‌گرایانه مدیران جهت جلب رضایت سهامداران (مالکان) برای انتخاب مجددشان به‌عنوان مدیر سازمان های انتفاعی
5	توقع غیرمعمول سهامداران به دلیل عدم داشتن سواد مالی جهت سودآوری در سریع‌ترین زمان
6	الزام مدیران جهت تأمین سرمایه سازمان های انتفاعی از طریق ایجاد تعهدات (فروش سهام) جدید
ردیف	ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی)
1	تک‌مالکی بودن سازمان های انتفاعی
2	دیجیتالی و پلتفرمی بودن سازمان های انتفاعی
3	عملکرد غیرقابل‌رضایت‌بخش و کاهش ارزشی که تداوم فعالیت را به دلیل مشکلات مالی به خطر می‌اندازد
4	منطقه جغرافیایی (فعالیت در مناطق آزاد) سازمان های انتفاعی
5	عدم ترویج (وجود) فرهنگ اخلاقی در سازمان های انتفاعی
6	افزایش شهرت و اعتبار سازمان های انتفاعی
7	بهره‌مندی از مشوق‌های اقتصادی
8	تثبیت اعتبار برای سوق به برندسازی
9	عدم استفاده از حسابرسی مستمر در سازمان های انتفاعی
10	عدم انطباق سیاست‌های سازمان انتفاعی و سیاست‌های اقتصادی
11	ضعف در حاکمیت شرکتی
12	مسائل مربوط به قراردادهای سازمان های انتفاعی
13	مالیات پرداختنی سازمان های انتفاعی
14	هزینه‌های سیاسی سازمان های انتفاعی
15	مسائل داخلی (تغییر در مدیران اجرایی) سازمان های انتفاعی
16	میزان مخارج انتقالی به سنوات آتی
17	وجود مشتریان عمده و خاص
18	اندازه سازمان های انتفاعی
19	تسلط کامل سازمان های انتفاعی اصلی بر نرخ‌گذاری‌های خریدوفروش سازمان های انتفاعی فرعی
20	تعهد سازمان های انتفاعی در مقابل اشخاص ثالث به‌منظور دستیابی به پیش‌بینی‌های جسورانه
ردیف	شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی)
1	وجود قانون‌های مزاحم در چرخه اقتصادی
2	تعدد واحدهای نظارتی و عدم وحدت رویه آن‌ها در تسهیل شرایط برای فعالان اقتصادی
3	ضعف فرهنگ پاسخ‌گویی و پاسخ‌دهی سازمان‌ها و نهادهای نظارتی (مانند: سازمان حسابرسی) در سطح کشور
4	عدم وجود ثبات اقتصادی، نبود امکان پیش‌بینی و عدم قابلیت اتکا به بازارهای آتی
5	وجود تحریم‌ها و عدم ارتباط شرکت‌ها با کشورهای دنیا
6	شفاف نبودن قوانین حاکم بر کسب‌وکار سازمان های انتفاعی
7	تغییرات مداوم سیاست‌گذار اقتصادی
8	نبود قیمت مصوب جهت خرید مواد اولیه
9	شرایط اقتصادی با تورم حاد
10	چشمگیر نبودن هزینه‌های برخورد با عمل مدیریت سود
ردیف	ضعف در نظام حسابداری (استانداردها)
1	استفاده مدیران از قضاوت شخصی خود در تفسیر استانداردهای حسابداری به دلیل انعطاف‌پذیری بسیار زیاد در قوانین و مقررات
2	تأکید (نقش) استانداردها بر مسئولیت اجتماعی شرکت
3	چالش عدم تطابق کامل استانداردهای حسابداری بین‌المللی با استانداردهای موجود در ایران (از نظر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی)
4	عدم وجود یک استاندارد مشخص برای وضعیت رکود یا بحران در کشور
5	وجود برخی ابهامات در رویه‌های حسابداری
6	عدم وجود یک استاندارد مرتبط برای یک صنعت خاص
7	تدوین الزامات جدید حسابداری، قانونی یا نظارتی
8	اجازه استانداردهای حسابداری (مانند: برآوردهای مهمی که مدیران یا اعضای هیئت‌مدیره در دارایی‌ها، بدهی‌ها، درآمدها و هزینه‌های بااهمیت دارند) برای مشارکت (بیش از حد) مدیران در انتخاب اصول حسابداری
9	توانایی اندک سازمان های انتفاعی در برآورده‌سازی الزامات ارائه شده توسط بورس اوراق بهادار

منبع: مطالعات میدانی پژوهشگر

 

 

جدول (5): مولفه های تأیید شده توسط خبرگان جهت اندازه‌گیری مدل لوزی تقلب

ردیف	مربوط به ضلع فرصت از مدل لوزی تقلب
1	افزایش معاملات با اشخاص وابسته اصلی شرکت
2	معاملات مهم، غیرمعمول یا بسیار پیچیده
3	وجود ضعف در بدنه کنترل‌های داخلی
4	ضعف نظارت در اعمال و سیاست‌های ضد تقلب
5	ساختارهای مالی پیچیده و غیرشفاف
6	کاهش کنترل اعضاء هیئت‌مدیره بر مدیران میانی
ردیف	مربوط به ضلع توجیه به‌ظاهر عقلایی از مدل لوزی تقلب
1	بی‌توجهی به ضعف‌های کنترل داخلی
2	احساس عقب ماندن مادی مدیران از افراد دیگر
3	احساس همه‌گیر (عادی) بودن تقلب و فساد مالی
4	مشاجره مکرر مدیران با حسابرسان فعلی یا قبلی
ردیف	مربوط به ضلع فشار از مدل لوزی تقلب
1	زیان‌های عملیاتی منجر به تهدید ورشکستگی قریب‌الوقوع می‌شوند
2	میزان بالای رقابت (اشباع بازار) میان سازمان های انتفاعی
3	تداوم گردش جریان وجوه نقدی منفی
4	اُفت قابل‌توجه تقاضای مشتری نسبت به محصولات سازمان های انتفاعی
5	کاهش تغییرپذیری اقلام تعهدی به‌مرورزمان (وارونگی اقلام تعهدی)
ردیف	مربوط به ضلع توانایی از مدل لوزی تقلب
1	رتبه‌بندی مدیران در چارت سازمانی سازمان های انتفاعی
2	عزت‌نفس قوی و اعتمادبه‌نفس بالای مدیران
3	تحمیل نمودن استدلال و درک خود به دیگران توسط مدیران
4	توانمندی پنهان‌کاری مدیران
5	هوش هیجانی
6	کنترل ترس و استرس فردی
7	عدم توجه به شایسته‌سالاری در انتصابات یا ارتباطات نامناسب و بی‌ضابطه افراد

منبع: مطالعات میدانی پژوهشگر

جدول (6). پایایی آلفای کرونباخ

	متغیر ها	نتایج	مقدار سنجش پایایی ≤07
مدیریت سود	عوامل مؤثر بر مدیریت سود	916/0	ü
	ضعف در نظام حسابداری (استانداردها)	797/0	ü
	مسائل مربوط به مالکان و سهامداران	798/0	ü
	ویژگی و انگیزه‌های مدیران (شخصیتی و دانشی)	784/0	ü
	شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی)	840/0	ü
	ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی)	768/0	ü
مدل لوزی تقلب	ضلع توانایی	829/0	ü
	ضلع فشار	825/0	ü
	ضلع فرصت	780/0	ü
	توجیه به ظاهر عقلایی	780/0	ü
** تمامی متغیر ها مقدار پایایی بالاتر از 7/0 دارند، بنابراین از منظر پایایی مورد تایید هستند**

 

جدول (7). آزمون ضریب تعیین

مدیریت سود		R-square	R-square adjusted
	ضعف در نظام حسابداری (استانداردها)	571/0	570/0
	مسائل مربوط به مالکان و سهامداران	407/0	405/0
	ویژگی و انگیزه‌های مدیران (شخصیتی و دانشی)	427/0	425/0
	شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی)	450/0	448/0
	ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی)	606/0	605/0
مدل لوزی تقلب	ضلع توانایی	301/0	291/0
	ضلع فشار	285/0	274/0
	ضلع فرصت	123/0	109/0
	ضلع توجیه به ظاهر عقلایی	183/0	170/0

 

پرسش اصلی اول مربوط به مدیریت سود (از نوع دست‌کاری اقلام تعهدی اختیاری):

·       عوامل اصلی در شکل‌گیری پدیده مدیریت سود (از نوع دست‌کاری فرصت‌طلبانه اقلام تعهدی اختیاری) در ایران کدام‌اند؟

جدول (8): نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای برای تعیین درجه تناسب مدل پیشنهادی جهت ارائه مدل نهایی
نتایج	sig	df	t		انحراف معیار	میانگین	سؤالات فرعی	آیتم	ردیف
ü	000/0	29	45/9		251/1	68/3	آیا ضعف در نظام حسابداری (استانداردها) به‌عنوان عاملی مؤثر در مدیریت سود است؟	ضعف در نظام حسابداری (استانداردها)	1
ü	000/0	29	90/11	225/1		84/3	آیا مسائل مربوط به مالکان و سهامداران به‌عنوان عاملی مؤثر در مدیریت سود است؟	مسائل مربوط به مالکان و سهامداران	2
ü	000/0	29	62/8	338/1		66/3	آیا ویژگی و انگیزه مدیران (شخصیتی و دانشی) به‌عنوان عاملی مؤثر در مدیریت سود است؟	ویژگی و انگیزه‌های مدیران (شخصیتی و دانشی)	3
ü	000/0	29	05/11	257/1		8/3	آیا شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی) به‌عنوان عاملی مؤثر در مدیریت سود است؟	شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی)	4
ü	000/0	29	27/10	185/1		7/3	آیا ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی) به‌عنوان عاملی مؤثر در مدیریت سود است؟	ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی)	5

در فاز اول پژوهش پس از انجام آزمون ها، مشخص گردید پنج مولفه زیر

·       ضعف در نظام حسابداری

·       مسائل مربوط به مالکان و سهامداران

·       ویژگی و انگیزه های مدیران اعم از شخصیتی و دانشی

·       ویژگی ساختار سازمانی (درون سازمانی)

·       شرایط محیط اقتصادی (درون سازمانی)

به عنوان اصلی ترین عاملی است که در سازمان ها باعث می گردد تا مدیران اقدام مدیریت سود (از نوع دستکاری فرصت طلبانه در اقلام تعهدی اختیاری) نمایند.

مدل نهایی عوامل موثر بر مدیریت سود

 

منبع: پژوهشگر

 

پس از این مرحله، پژوهش حاضر وارد فاز دوم خود یعنی، ارتباط این عوامل پیشنهادی با چهار ضلع لوزی تقلب است، شد. همان طور که بیان گردید، مدل نهایی لوزی تقلب که توسط ولف و هرمانسون ³⁴در سال 2004 تدوین شد و الگوی نهایی آن به صورت استاندارد به صورت زیر است.

مدل نهایی لوزی تقلب 

پرسش دوم پژوهش در فاز بعدی پژوهش به شرح زیر می باشد.

·       چه ارتباطی میان عوامل مؤثر بر مدیریت سود با چهار ضلع لوزی تقلب در ایران وجود دارد؟

جدول (9). ضرایب مسیر و آماره تی
نوع مدل	ردیف	متغیر پیش‌بین		متغیر ملاک	β ضریب مسیر	آماره t	نتایج
لوزی تقلب	1	ضعف در نظام حسابداری (استانداردها)		ضلع مربوط به توانایی	272/0	*44/3	ü
	2	مسائل مربوط به مالکان و سهامداران		ضلع مربوط به توانایی	258/0	*69/3	ü
	3	ویژگی و انگیزه‌های مدیران ( شخصیتی و دانشی)		ضلع مربوط به توانایی	141/0	*21/2	ü
	4	شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی)		ضلع مربوط به توانایی	059/0-	907/0	û
	5	ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی)		ضلع مربوط به توانایی	074/0	01/1	û
مثلث تقلب	6	ضعف در نظام حسابداری (استانداردها)		ضلع مربوط به فرصت	177/0	78/1	û
	7	مسائل مربوط به مالکان و سهامداران		ضلع مربوط به فرصت	025/0-	273/0	û
	8	ویژگی و انگیزه‌های مدیران (شخصیتی و دانشی)		ضلع مربوط به فرصت	145/0	88/1	û
	9	شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی)		ضلع مربوط به فرصت	095/0	07/1	û
	10	ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی)		ضلع مربوط به فرصت	068/0	78/0	û
مثلث تقلب	11	ضعف در نظام حسابداری (استانداردها)		ضلع مربوط به توجیه به‌ظاهر عقلایی	116/0	26/1	û
	12	مسائل مربوط به مالکان و سهامداران		ضلع مربوط به توجیه به‌ظاهر عقلایی	197/0	*12/2	ü
	13	ویژگی و انگیزه‌های مدیران ( شخصیتی و دانشی)		ضلع مربوط به توجیه به‌ظاهر عقلایی	128/0	79/1	û
	14	شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی)		ضلع مربوط به توجیه به‌ظاهر عقلایی	007/0	08/0	û
	15	ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی)		ضلع مربوط به توجیه به‌ظاهر عقلایی	120/0	36/1	û
مثلث تقلب	16	ضعف در نظام حسابداری (استانداردها)		ضلع مربوط به فشار	268/0	*21/3	ü
	17	مسائل مربوط به مالکان و سهامداران		ضلع مربوط به فشار	226/0	*14/3	ü
	18	ویژگی و انگیزه‌های مدیران ( شخصیتی و دانشی)		ضلع مربوط به فشار	126/0	81/1	û
	19	شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی)		ضلع مربوط به فشار	06/0-	852/0	û
	20	ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی)		ضلع مربوط به فشار	113/0	62/1	û

 

بحث و نتیجه‌گیری

هدف پژوهش حاضر واکاوی رفتار الگوی عوامل مؤثر بر مدیریت سود در سازمان ها با مدل لوزی تقلب می‌باشد. مدیریت سود و تقلب از جمله مباحثی هستند که هنوز هم درباره ارتباط یا عدم ارتباط این دو موضوع با یکدیگر اتفاق‌نظر میان پژوهشگران حوزه مالی وجود ندارد. اما، باتوجه‌به پژوهش‌های انجام‌گرفته شاید بتوان نیت مدیران در مدیریت سود را با نیت رفتارهای متقلبانه مدیران در یک راستا قرارداد. البته نباید فراموش نمود که مدیرت سود همیشه به معنی تقلب نیست. مدیریت سود در اکثر اوقات جنبه منفی ندارد. اما، می‌تواند با رفتار فرصت‌طلبانه مدیران به‌عنوان سرآغازی جهت رفتار متقلبانه تلقی شود. در واقع، مدیریت سود هنگامی رخ می‌دهد که مدیران از عقیده خود در جهت تغییر گزارش‌های مالی برای فریب ذی‌نفعان دربارة عملکرد اقتصادی شرکت استفاده می‌کنند. مدیران با انتخاب رویه‌های حسابداری گوناگون گزارش‌های مالی را تغییر می‌دهند تا عملکرد ضعیف سازمان ها را وارونه جلوه دهند. بسیاری از پژوهشگران عقیده دارند که مدیریت سود باعث کاهش کیفیت اطلاعات حسابداری می‌شود. از طرفی، بسیاری از افراد دیگر نیز عقیده دارند که میزان دست‌کاری اقلام تعهدی اختیاری نشان‌دهنده مقدار مدیریت سود است. در واقع، مدیران اقلام تعهدی اختیاری را به دلیل اینکه نسبت به بخش غیر تعهدی آن مستعد پذیری بسیار بیشتری دارند، مورد دست‌کاری قرار می‌دهند. اقلام تعهدی غیراختیاری در بیشتر موارد خارج از کنترل مدیران است. به همین دلیل مدیران از دست‌کاری این مورد (غیراختیاری) عموماً صرف‌نظر می‌کنند. باتوجه‌به نتایج پژوهش حاضر، پنج عامل ضعف در نظام حسابداری (استانداردها)، مسائل مربوط به مالکان و سهام‌داران، ویژگی و انگیزه‌های مدیران (شخصیتی و دانشی)، شرایط محیط اقتصادی (برون‌سازمانی) و ویژگی‌های ساختار سازمانی (درون‌سازمانی) از جمله عوامل مهم و با اهمیتی در سازمان هستند که باعث خواهد شد تا مدیران به مدیریت سود دست بزنند. اما، در قسمت بعدی پژوهش حاضر، مشخص گردید، میان ضعف در نظام حسابداری و اضلاع توانایی و فشار ارتباط معناداری وجود دارد. از طرفی، میان مسائل مربوط به مالکان و سهام‌داران با اضلاع توانایی، توجیه به‌ظاهر عقلایی و فشار ارتباط معناداری دیده شد و هم چنین میان ویژگی‌ها و انگیزه مدیران و ضلع توانایی ارتباط معناداری وجود داشت. اما، میان هیچ‌کدام پنج عامل مؤثر در رخ داد مدیریت سود با ضلع فرصت ارتباط معناداری دیده نشد. در یک نتیجه‌گیری کلی، مدیران توانمند قادرند، رفتار فرصت‌طلبانه خود در مدیریت سود به فعالیت‌های متقلبانه تبدیل نمایند. این نتایج می‌تواند با ولف و هرمانسون (2004) سازگاری داشته باشد. زیرا آنها عقیده داشتند، مهم‌ترین عنصر جهت رخ داد هر تقلبی توانایی افراد است.

 

منابع

ثقفی، علی؛ حسن‌زاده دیوا، سید مصطفی. (1400). انگیزه‌های مدیریتی در گزارشگری مالی متقلبانه باتوجه‌به تئوری چشم‌انداز تجمعی. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی, 28(4), 598-615.‎ 
حیدری، قنبر؛ نیکومرام، هاشم؛ وکیلی فرد، حمیدرضا. (1401). رابطه میان ویژگی‌های صفات تاریک شخصیت در گرایش به رفتارهای متقلبانه: آزمون نظریه اعتماد اجتماعی. دانش حسابداری مالی, 10(1), 183-221
رحمانیان کوشککی، عبدالرسول؛ نویدی، انسیه. (1399). تأثیر تجربه و نفوذ مدیران بر رابطه بین صورت های مالی متقلبانه و کیفیت گزارشگری مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری, 1(1), 118-101
سعادتی، احسان. (1403). کالبدشکافی نظریه های بنیادین در مدیریت سود. نشریه انجمن حسابداری خبره ایران. شماره 357، شهریور 1403
سعادتی، احسان. (1403). نقش عدم تقارن اطلاعاتی در بازار سرمایه. نشریه انجمن حسابداری خبره ایران. شماره 358، مهر و آبان 1403
سعادتی، احسان؛ یزدانی، شهره، خانمحمدی، محمدحامد؛ گرجی زاده، داود. (1403). ارائه مدل مدیریت سود فرصت‌طلبانه: عوامل، انگیزه‌ها و تکنیک‌ها. نشریه حسابداری مدیریت، دوره17، شماره 63، زمستان 1403، صص 115-136
سعادتی، احسان؛ یزدانی، شهره؛ خانمحمدی، محمد حامد؛ گرجی زاده، داود. (1402). آینده‌پژوهی نقش عوامل تعیین‌کننده تقلب مدیران از طریق به‌کارگیری مدل لوزی تقلب. پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری, 4(2), 114-85.

Alfadhael, Sarah. (2021). Earnings management and its applications in Saudi Arabia context: Conceptual framework and literature review. Accounting 7: 993–1008. [CrossRef]
Ali, A. and Bansal, M. (2021). Impact of upward and downward earnings management on stock returns. South Asian Journal of Business Studies, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print.
Aljifri, K., & Elrazaz, T. (2024). Effect of earnings management on earnings quality and sustainability: evidence from gulf cooperation council distressed and non-distressed companies. Journal of Risk and Financial Management, 17(8), 348.
Arianpoor, A., & Farzaneh, N. (2023). Auditor industry specialization and cost of equity on earnings management: the moderating role of institutional ownership. International Journal of Law and Management, 65(2), 125–151. https://doi.org/10.1108/IJLMA-04-2022-0087
Bhatti, K. I., Husnain, M. I. U., Saeed, A., Naz, I., & Hashmi, S. D. (2022). Are top executives important for earning management and firm risk? Empirical evidence from selected Chinese firms. International Journal of Emerging Markets, 17(9), 2239–2257. https://doi.org/10.1108/IJOEM-09-2019-0734
Debbianita, D., Kuang, T. M., & Hoetama, M. (2024). EARNINGS MANAGEMENT: A LITERATURE REVIEW. Indonesian Journal of Accounting and Governance, 8(1), 58-74.
Elbolok, R., Elghateet, S., & Elhawary, E. (2022). Does Ifrs Convergence Affect Earnings Quality and Market Volatility? Corporate and Business Strategy Review, 3(1), 64–84. https://doi.org/10.22495/cbsrv3i1art7
Elias, R. Z. (2004). The impact of corporate ethical values on perceptions of earnings management. Managerial Auditing Journal, 19(1), 84-98.
G. Harb, E., Nasrallah, N., El Khoury, R., & Hussainey, K. (2023). Applying Benford’s law to detect accounting data manipulation in the pre- and post-financial engineering periods. Journal of Applied Accounting Research, 24(4), 745– 768. https://doi.org/10.1108/JAAR-05-2022-0097
Guay,Wayne, Delphine Samuels, and Daniel Taylor.( 2016). Guiding through the fog: Financial statement complexity and voluntary disclosure. Journal of Accounting and Economics 62: 234–69. [CrossRef]

Hakim, L., Rahayu, D., & Endri, E. (2022). Managerial Ability, Corporate Governance, and Ifrs Adoption As Determinants of Earnings Management: Evidence From Indonesia. Problems and Perspectives in Management, 20(1), 367–378. https://doi.org/10.21511/ppm.20(1).2022.30
Heidari, Ghanbar; Nikomaram, Hashem; Vakilifard, Hamidreza. (2022). The Relationship Between Dark Personality Traits and the Tendency to Fraudulent Behaviors: A Test of the Social Trust Theory. Financial Accounting Knowledge, 10(1), 183-221. [In Persian]
Hikmah, I. N., Ningsih, S., & Ma’ruf, H. (2022). The Effect Of The Effectiveness Of Internal Controls, Information Asymetries, Organizational Ethical Culture And Procedural Justice On The Trends Of Accounting Fraud In Village Governments In Gatak District, Sukoharjo Regency. Business And Accounting Research (Ijebar) Peer Reviewed-International Journal, 6. Https://Jurnal.Stie-Aas.Ac.Id/Index.Php/Ijebar
Ilahiyah, M. A. E., Yahya, D. R., Yahya, T. M., & Khan, M. A. Literature Review The Good and Bad Sides of Earnings Management on Accountant Integrity. International Journal of Current Science Research and Review, Volume 08 Issue 01 January 2025, DOI: 10.47191/ijcsrr/V8-i1-45
Jiang, Yihui. (2020). Meanings, motivations and techniques of earnings management. Paper presented at 2020 3rd International Conference on Humanities Education and Social Sciences (ICHESS 2020), Chengdu, China, October 23–25; Amsterdam: Atlantis Press, pp. 141–46.
Melindawati, R., Faisal, Y., & Sari, E. G. (2023). Overview Of Fraud Prevention At Mandiri Utama Finance Syariah. Proceeding Of The Perbanas International Seminar On Economics, Business, Management, Accounting And It (Proficient) 2023, 1(1), 322–326
Mismiwati, M., Dara, R., & Kiri, M. (2025). Corporate Governance and Earnings Management: Empirical Study of Public Companies in Indonesia. Journal Markcount Finance, 3(1), 25-37.
OLADEJO, M., ADELEKE, R., AFOLABI, A., OYELEYE, K., & BELLO, W. (2025). ENHANCING FINANCIAL SECURITY IN NIGERIA'S BANKING SECTOR: AN INVESTIGATION OF AUDITOR REGULATIONS, CORPORATE GOVERNANCE, AND EARNINGS MANAGEMENT IN LISTED DEPOSIT MONEY BANKS. International Journal of Financial Research and Management Science.
Puspitasari, S. Y., Mranani, M., & Afif, N. (2023). Pengaruh Pengendalian Internal, Moralitas Individu, Ketaatan Aturan Akuntansi, Personal Culture Dan Asimetri Informasi Terhadap Kecurangan Akuntansi. Borobudur Accounting Review, 3(1), 25–37. Https://Doi.Org/10.31603/Bacr.8795
Rahmaniyan Koushkaki, Abdolrasoul; Navidi, Ansiyeh. (2020). The Effect of Managerial Experience and Influence on the Relationship Between Fraudulent Financial Statements and Financial Reporting Quality of Companies Listed on the Tehran Stock Exchange. Financial and Investment Advances, 1(1), 118-101. [In Persian]
Rahmawati, S. N., & Chirinna, Y. (2025). The Effect Of Information Asymmetry And Internal Control On Accounting Fraud With Integrity As A Moderating Variable. Accounting and Auditing Azzukhruf Journal, 1(2), 71-82.
Saadati, Ehsan. (2024). An Analysis of Fundamental Theories in Earnings Management. Journal of the Iranian Certified Accounting Association. Issue 357, September 2024. [In Persian]
Saadati, Ehsan. (2024). The role of information asymmetry in the capital market. Journal of the Iranian Certified Accounting Association. Issue 358, October and November 2024. [In Persian]
Saadati, Ehsan; Yazdani, Shohreh; Khanmohammadi, Mohammad Hamed; Gorjizadeh, Davud. (2024). Presenting an opportunistic earnings management model: factors, motivations and techniques. Journal of Management Accounting, Volume 17, Issue 63, Winter 1403, pp. 115-136. [In Persian]
Saadati, Ehsan; Yazdani, Shohreh; Khanmohammadi, Mohammad Hamed; Gorjizadeh, Davud. (2023). Future research on the role of determinants of managers' fraud by using the fraud diamond model. Advances in Finance and Investment, 4(2), 114-85. [In Persian]
Saghafi, Ali; Hassanzadeh Diva, Seyed Mostafa. (2021). Managerial Motivations in Fraudulent Financial Reporting with Respect to the Cumulative Perspective Theory. Accounting and Auditing Reviews, 28(4), 598-615. [In Persian]
Salim, M. N., Aspahani, A., & Hasni Yusrianti. (2025). The Influence of Profit Pressure, Earning Management, and Good Corporate Governance on Fraudulent Financial Reports. Jurnal Ekuilnomi, 7(1), 158-166. https://doi.org/10.36985/99k6mf19
Shen, L., Zhou, K. Z., & Luo, D. (2025). City Digitalization and Corporate Financial Fraud: An Information Asymmetry Perspective. Journal of Management Studies.
Song, D.B., Lee, H.Y. and Cho, E.J. (2013). The association between earnings management and asset misappropriation. Managerial Auditing Journal, 28(6), 542-567.
Türegün, N. (2024). How Ethical is Earnings Management? Evidence from an Emerging Economy. Accounting in Europe, 1-31.
Viana Jr, D.B.C., Lourenço, I.M.E.C., Ohlson, M. and Augusto S F de Lima, G. (2021), National culture and earnings management in developed and emerging countries. Journal of Accounting in Emerging Economies, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print. https://doi.org/10.1108/JAEE-12-2020-0323
Vuong, T. H. G. (2025). Provincial corruption, corporate accrual quality, and corporate earnings manipulation: Evidence from an emerging country. Cogent Business & Management, 12(1), 2482851.
Wahyuni, S., & Handayani, E. (2022). Earnings management: An analysis of corporate strategy, financial performance, and audit quality. Asian Economic and Financial Review, 12(8), 593.
Wiratno, D. H., Krismiaji, K., Handayani, H., & Sumayyah, S. (2023). Financial Distress, Audit Quality, and Earnings Management–Indonesia's Mining Sector Evidence. Jurnal Maksipreneur: Manajemen, Koperasi, Dan Entrepreneurship, 12(2), 499-510.
Wolfe, D. T; Hermanson, D. R. (2004), The fraud diamond: considering the four elements of fraud. The CPA Journal, 74(12), 38-42.
Yahaya, P. D. O. A. (2024). Which corporate owners are relevant in reducing earnings management?. Available at SSRN 5020696.
Yuliastuti, I. A., & Tandio, D. (2020). Between Internal Control System And Information Asymmetry On Accounting Fraud. Https://Doi.Org/10.4108/Eai.13-8-2019.2294254

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Analyzing the behavior of the pattern of factors affecting earnings management in organizations with the fraud diamond model using an mixed-method

 

Ehsan Saadati1, Shohreh Yazdani*2, Mohammadhamed Khanmohammadi3 , Davoud Gorjizadeh4

1. Department of Accounting, Damavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran.

2*. Department of Accounting, Damavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran(Corresponding author). [e-mail]

3. Department of Accounting, Damavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran.

4. Department of Accounting, Firoozkooh  Branch, Islamic Azad University, Firoozkooh , Iran

 Abstract

 Objective: The present study is based on analyzing the behavior of the pattern of factors affecting earnings management in organizations with the fraud diamond model, and the interwoven method was used to reach the factors affecting earnings management and measure it with the fraud diamond model.

 Methodology: First, the effective components were conducted through field interviews with 21 experts and experts from academia and organizations. In the second stage, a Likert-scale questionnaire was prepared for quantification and after sending the questionnaire (package) to 400 people from the target groups, 333 items were received. The structural equation modeling method with the partial least squares approach of Smart PLS software was used to test the research questions.

 Findings: Issues related to owners and shareholders, weaknesses in the accounting system, internal and external issues, as well as the characteristics and motivations of managers are among the most important factors in the occurrence of earnings management. It was also shown that there was a significant relationship between the weakness in the accounting system and the aspects of ability and pressure. On the other hand, there was a significant relationship between issues related to owners and shareholders and the aspects of ability, seemingly rational justification and pressure, and there was also a significant relationship between the characteristics and motivation of managers and the ability side. However, there was no significant relationship between any of the five factors affecting the occurrence of earnings management and the opportunity side.

 knowledge contribution: In the present study, an attempt was made to present a new perspective on earnings management that is carried out in organizations. This perspective is directly derived from the experiences and subjective data of academic experts and those working in organizations. In fact, in the present study, an attempt was made to show whether the factors that cause earnings management in organizations are aligned with the factors that cause fraud?

 

 Keywords: Earnings management, fraud diamond model, fraud triangle model, information asymmetry.

 

 

 

 

 

 

13

 

---

[1]  Debbianita et al.

[2]  Bhatti et al.

[3]  Harb et al.

[4]  Ilahiyah et al.

[5]  Wahyuni and Handayani.

[6]  Viana Jr et al.

[7]  Asgar Ali & Manish Bansal

[8]  Song et al.

[9]  Wolfe and Hermanson.

[10]  Alfadhael.

[11]  Aljifri and Elrazaz.

[12]  Jiang.

[13]  Guay et al.

[14]  Hakim et al.

[15]  Elbolok et al.

[16]  International Financial Reporting Standards.

[17]  Arianpoor and Farzaneh.

[18]  Shen et al.

[19]  Hikmah et al.

[20]  Puspitasari et al.

[21]  Yuliastuti and Tandio.

[22]  Rahmawati and Chirinna.

[23]  Melindawati et al.

[24]  Wolfe and Hermanson.

[25]  Salim et al.

[26]  Mismiwati et al.

[27]  OLADEJO et al.

[28]  Vuong.

[29]  Yahaya.

[30]  Türegün.

[31]  Elias.

[32]  Wiratno et al.

[33]   Research.

[34]  Wolfe and Hermanson.