A Conceptual Analysis of Water Literacy in the Agricultural Sector: Identifying Managerial Dimensions and Components from the Perspectives of Institutional Stakeholders and Key Informants
Subject Areas : Environmental policymaking
Mohamad Amotghi
1
,
Sahar Faeghi
2
1 - Department of Management, Faculty of Islamic governance, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
2 -
Keywords: Redefinition, Managerial Water Literacy Components, Key informants and institutional Stakeholders, Agricultural Jihad, Qarchak, Thematic analysis,
Abstract :
Water literacy is a new concept in research related to water demand management and one of the ways to improve public awareness in the field of water-related issues, and it has the ability to provide an estimate of society's water knowledge, attitude and behavior. This study aimed to redefine and identify the components of water literacy from the perspective of institutional stakeholders and key informants within the Agricultural Jihad sector of Qarchak County. Using a qualitative approach and thematic analysis, data were collected through semi-structured interviews with 17 key informants selected via purposive homogeneous sampling. These participants, who were knowledgeable about farmers’ water literacy and had experience with their water management practices, provided insights that were analyzed to identify key themes. The findings revealed 7 inclusive categories of water literacy components, including policy-making related to water resource management in agriculture; designing and developing strategies aligned with the capacities and limitations of water resources in agriculture; management of research and innovation in the agricultural sector; development of information systems; organization and expansion of education and extension culture in agriculture; utilization of sustainable water resource management in agriculture, and utilization of participatory management and incentives in agriculture. The results indicate that by employing the managerial dimensions and components examined in the field of farmers’ water literacy in Qarchak County along with formulating policies, developing strategies for water resource management, strengthening the extension culture, improving infrastructure, and enhancing existing capacities in the agricultural sector it is possible to improve and reform organizational activities and measures in agriculture.
Afsari, A., Haji Naseri, S., Fazeli, M., & Feirahi, D. (2018). A Sociological Examination of Water Governance in Lake Urmia Crisis: Grounded Theory Model. Strategic Studies of public policy, 7(25), 53-72. [In Persian]
Afshani, S., & Shiri-Mohammadbad, H. (2020). Evaluation of Benefactors and Key Informed People of Yazd Province on Operational Strategies for Utilizing Social Capacities for Sustainable Management of Water Resources. Community Development (Rural and Urban), 12(1), 305-331. [In Persian]
Asadollahzadeh Mousavi, M. (2011). Study of social factors affecting water consumption patterns in the city of Babol, [Master's thesis, Babolsar: University of Mazandaran]. [In Persian]
Amotaghi, M., & Faeghi, S. (2024). Identification of behavioral components of water literacy from the perspective of institutional stakeholders and key informants in the agricultural sector: A case study of the Agricultural Jihad organization in Qarchak County, Iran. Technical Stertegies in Water System, 2(3), 233-257. [In Persian]
Attride–Stirling, J. (2001) "Thematic Networks: an Analytic Tool for Qualitative Research", Qualitative Research, 1(3), 385-405.
Babaee, O., & Alijani, B. (2013). Spatial Analysis of Long Duration Droughts in Iran. Physical Geography Research, 45(3), 1-12. [In Persian]
Behboudi, D., & Ghorbani, F. (2023). Analyzing the leverage points of qualitative system dynamic model of water governance (Case study: Qarranqu basin). Iran-Water Resources Research, 19(1), 22-45. [In Persian]
Besthenegar, M; Alizadeh, S. (2013). Project Stakeholder Analysis. Publications of the 8th International Project Management Conference, pp.1-6. [In Persian]
Cheshmi, M.; & Ahmadi Seyedabadi, S. (2016). The role of water sociology in water consumption management and water crisis reduction. Iranian Congress of Water and Wastewater Engineering Sciences. University of Tehran. February 2016, 1149. [In Persian]
Cooper, C., & Cockerill, K. (2015). Water Quantity Perceptions in Northwestern North Carolina: Comparing college student and public survey responses. Southwest. Geogr, 55: 386–399.
Daneshmehr, H. (2023). Loss of Indigenous development Capacities in Kurdistan Province (Presentation of Grounded Theory in Water Resources Management). Community Development (Rural and Urban), 15(1), 117-133. [In Persian]
Daneshmehr, H., Ahmadrash, R., & Karimi, A. (2019). Perceptional Understanding by Local Elites and People around the Zab River’s Water Transfer to Urumieh Lake. Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 8(1), 1-32. [In Persian]
Defries, R., & Nagendra, H. (2017). Ecosystem management as a wicked problem. Science, 356: 265–270.
Eghbali, J., Kalantari, K., Asadi, A., & javid, M. J. (2020). Water Stakeholders and Institution Analysis for Sustainability of Agricultural Water Resources (Case Study Zayandehrud Catchment Area). Iranian Journal of Soil and Water Research, 51(9), 2365-2378. [In Persian]
Evans, E. N. (1992). Liberation theology, empowerment theory and social work practice with the oppressed. International Social Work, 35, 135-147.
Faeghi, S. & Navabakhsh, M. (2016). Semantic context of cultural consequences of drought and zayandehrud drought (with an emphasis on the cultural identity of Isfahan citizens), Journal of Iranian Social Development Studies, 8 (4) 35–59.
Fazeli, M. (2018). Working Group and Brainstorming Session on Promoting Water Knowledge and Literacy. Retrieved from http://wnn.wrm.ir/SC.php?type=component_sections&id=101&sid=30425. [In Persian]
Hawke, S.M. (2012). Water literacy: Another wise, active and cross-cultural approach to pedagogy, sustainability and human rights. Continuum, 26: 235–247.
Iman, M.T, & Noshadi, M. R. (2011). Qualitative Content Analysis, Research Quarterly, 3 (2): 15-44. [In Persian]
Jamshidi, S., & Dehghani, H. (2021). Water Literacy Evaluation in Urban Society (Case study: Isfahan City). Journal of Environmental Studies, 46(4), 683-702. [In Persian]
Kashi Nahanji, V. (2011). Health Literacy in Schools, Tehran: Kebatdar, (1st edition, Vol. 1). [In Persian]
Laport ،E ،Ariganello ،S ،Samples ،A & Diana ،J. (2013). Water Literacy. The Michigan Department of Environmental Quality.
Lockwood, M., Davidson, J., Curtis, A., Stratford, E., & Griffith, R. (2010). Governance principles for natural resource management. Society and Natural Resources, 23(10), 986-1001.
Luyet, V., Schlaepfer, R., Parlange, M. B., & Buttler, A. (2012). A framework to implement stakeholder participation in environmental projects. Journal of environmental management, 111: 213-219.
Madani, K. (2014). Water management in Iran: what is causing the looming crisis? Journal of Environmental Studies and Sciences, 4, 315–328. [In Persian]
Mehr News Agency. (2015). the contribution of Qarchaki farmers to the tables of the people of the capital: Mehr News Agency: No. 2587188. Available at https://B2n.ir/d67431. [In Persian]
Mohammadpour, A. (2013). Beyond: Philosophical and Practical Foundations of Integrated Research Method in Behavioral Sciences, Tehran: Sociologists Publications. [In Persian]
Nascimento, L.C.N., Souza, T.V., Oliveira, I.C.S., Moraes JRMM., Aguiar R.C.B., & Silva, L.F. (2018). Theoretical saturation in qualitative research: an experience report in interview with schoolchildren. Rev Bras Enferm [Internet].71(1):228-33.
Ningi, T., Taruvinga, A., Zhou, L., & Ngarava, S. (2022). Determinants of water security for rural households: Empirical evidence from Melani and Hamburg communities, Eastern Cape, South Africa. South African Journal for Science and Technology, 40(1), 37-49.
Nkiaka, E. (2022). Exploring the socioeconomic determinants of water security in developing regions. Water Policy, 24(4), 608-625.
Razzaghi Borkhani, F., Azizi Khalkheili, T., & Barati, A. (2024). Analysing the most Important Variables Affecting Agricultural Water Security in Mazandaran Province. Journal of Agricultural Economics and Development, 38(3), 294-279. [In Persian]
Saldena, J. (2016). The Coding Manual for Qualitative Researchers, (translated by Abdullah Gaviyan), Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian]
Tatar, M., Papzan, A., & Ahmadvand, M. (2018). Agricultural Water Conflict Management in Gawshan Basin: Solutions Based on Cooperation Strategy. Iranian Agricultural Extension and Education Journal, 14(1), 91-111. [In Persian]
Wood, G.V. (2014). Water literacy and citizenship: education for sustainable domestic wateruse in the East Midlands. [PhD thesis, University of Nottingham. Access from the University of Nottingham repository:http://eprints.nottingham.ac.uk/14328/1/G.Wood-_eThesis.pdf.]
Zahedinia, S.h.; Shahbazi, A.; & Veisi, H. (2014). Water literacy, the foundation of optimal water management in Iran, National Conference on Water, Humans, Land, Governmental and Public Organizations and Centers, Volume 1, pp. 1-7. [In Persian]
Zarabi, E., & FaridTehrani, S. (2009). Participatory Approach in Renovation and Rehabilitation of Deteriorated Urban Fabrics. Armanshahr Architecture & Urban Development Journal, 2, 39-46. [In Persian]
فصلنامه مدیریت و حقوق محیط زیست 2(3): پاییز 1403: 26-1
Journal of Environmental management and law, Vol.2, Issue 3, 1-26
فصلنامه مدیریت و حقوق محیط زیست |
Mohammd Amotghi 1, Sahar Faeghi 2*
1 Master's student in public administration, Department of Management, Faculty of Islamic governance, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran.
2 Assistant Professor of Cultural Sociology, Department of Management, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran.
*Corresponding Author: s.faeghi@khuisf.ac.ir
Abstract Water literacy is a new concept in research related to water demand management and one of the ways to improve public awareness in the field of water-related issues, and it has the ability to provide an estimate of society's water knowledge, attitude and behavior. This study aimed to redefine and identify the components of water literacy from the perspective of institutional stakeholders and key informants within the Agricultural Jihad sector of Qarchak County. Using a qualitative approach and thematic analysis, data were collected through semi-structured interviews with 17 key informants selected via purposive homogeneous sampling. These participants, who were knowledgeable about farmers’ water literacy and had experience with their water management practices, provided insights that were analyzed to identify key themes. The findings revealed 7 inclusive categories of water literacy components, including policy-making related to water resource management in agriculture; designing and developing strategies aligned with the capacities and limitations of water resources in agriculture; management of research and innovation in the agricultural sector; development of information systems; organization and expansion of education and extension culture in agriculture; utilization of sustainable water resource management in agriculture, and utilization of participatory management and incentives in agriculture. The results indicate that by employing the managerial dimensions and components examined in the field of farmers’ water literacy in Qarchak County along with formulating policies, developing strategies for water resource management, strengthening the extension culture, improving infrastructure, and enhancing existing capacities in the agricultural sector it is possible to improve and reform organizational activities and measures in agriculture. | Original Paper
|
Received: 2024.06.22 Accepted: 2024.12.05
| |
Keywords: Redefinition, Managerial Water Literacy Components, Key informants and institutional Stakeholders, Agricultural Jihad, Qarchak, Thematic analysis. |
واکاوی مفهومی سواد آبی در بخش کشاورزی:
شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتی از منظر ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی
محمد عموتقی1، سحر فائقی2*
1- دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، گروه مدیریت، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2- استادیار جامعهشناسی فرهنگی، گروه مدیریت، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
* پست الکترونیکی نویسنده مسئول: s.faeghi@khuisf.ac.ir
نوع مقاله: علمی-پژوهشی
| چكيده سواد آبی مفهومی جدید در پژوهشهای مرتبط با مدیریت تقاضای آب و یکی از راهکارهای ارتقای آگاهیهای عمومی در زمینه مسائل مرتبط با آب است و قابلیت این را دارد که برآوردی از دانش، نگرش و رفتار آبی جامعه را ارائه دهد. پژوهش حاضر باهدف شناسایی مؤلفههای مدیریتی سواد آبی جامعه کشاورزان قرچک از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی بخش جهاد کشاورزی این شهرستان انجام شده است. رویکرد این مطالعه کیفی از نوع تحلیل مضمون است. ابزار جمعآوری اطلاعات، مصاحبههای نیمهساختاریافته است که با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند از نوع متجانس با 17 نفر از مطلعین کلیدی حوزه آب در بخش کشاورزی که نسبت به سواد آبی کشاورزان شناخت داشته و تجربه مواجهه با اقدامات صورت گرفته از جانب کشاورزان را داشتهاند، انجام پذیرفت. اطلاعات بهدست آمده در این مطالعه با روش تحلیل مضمون تحلیل شدند. یافتههای حاصل از تحلیل اطلاعات و مقایسۀ اظهارات ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی از سواد آبی در بخش اقدامات و فعالیتهای مدیریتی مرتبط با بخش کشاورزی به 7 مقولۀ فراگیر شامل 1- سیاستگذاریهای مرتبط با مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی؛ 2- طراحی و توسعه راهبردهای هماهنگ با ظرفیتها و محدودیتهای منابع آبی در حوزه کشاورزی؛ 3- مدیریت تحقیقات و نوآوری در حوزه کشاورزی؛ 4- توسعه سامانههای اطلاعاتی ؛ 5- سازماندهی و توسعه آموزش و فرهنگ ترویج در بخش کشاورزی؛ 6- بهرهمندی از مدیریت پایدار منابع آبی در بخش کشاورزی و 7- بهرهمندی از مدیریت مشارکت و تشویق در بخش کشاورزی دستهبندی شدند. نتایج نشان میدهد که با استفاده از ابعاد و مؤلفههای مدیریتی مورد بررسی در حوزه سواد آبی کشاورزان شهرستان قرچک، همراه با تدوین سیاستگذاریها و توسعه راهبردهایی در زمینه مدیریت منابع آبی، تقویت فرهنگ ترویجی، بهبود زیرساختها و ارتقای ظرفیتهای موجود در بخش کشاورزی، میتوان به بهبود و اصلاح فعالیتها و اقدامات سازمانی در بخش کشاورزی دست یافت. |
تاریخچه مقاله: ارسال: 2/4/1403 پذیرش: 15/9/1403
| |
کلمات کلیدی: مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی، ذینفعان نهادی، مطلعین کلیدی، کشاورزان، جهاد کشاورزی، شهرستان قرچک، تحلیل مضمون. |
مقدمه
ادامه حیات انسان به آب وابسته است، بهگونهای که هیچ فردی بدون دسترسی به آن قادر به ادامه زندگی نیست. امروزه پژوهشگران حوزه آب به این نتیجه رسیدهاند که شیوه استفاده از منابع آبی جهان و مصرف بهینه و مشترک آبهای شیرین که هم محدود و هم آسیبپذیر هستند، نهتنها عاملی کلیدی برای توسعه و پایداری محسوب میشود، بلکه میتواند زمینهساز بازتولید و تشدید توسعهنیافتگی نیز باشد. چنانچه بحران آب میتواند نقشی تعیینکننده در وضعیت جنگ یا صلح در عصر کنونی داشته باشد. در این میان، خاورمیانه بهعنوان یکی از مناطق بحرانی جهان شناخته میشود. ازاینرو، رابطه میان بحران آب و توسعهنیافتگی، یک رابطه دوسویه است که نیازمند توجه ویژه به سیاستها و برنامههای توسعهای خواهد بود (Daneshmehr et al., 2019).
ایران یکی از کشورهایی است که بالاترین میزان هدررفت انرژی و آب در آن رخ میدهد (Asadollahzadeh Mousavi, 2011; Afshani & Shiri-Mohammadbad, 2020). ایران از دیرباز با مشکل کمآبی دستوپنجه نرم کرده است. عواملی همچون تداوم خشکسالیها، کاهش بارندگیها، محدودیت منابع آبی، افزایش جمعیت و الگوهای نامناسب مصرف آب سبب شدهاند تا این کشور با چالشهای متعددی در زمینه تأمین و توزیع آب روبهرو شود (Babaee & Alijani, 2013). به طور میانگین، سالانه حدود 90 درصد از کل آب مصرفی در ایران در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرد (Afshani & Shiri-Mohammadbad, 2020).
مطالعات اخیر نشان داده است که استفاده ناپایدار از ظرفیت منابع آبی، منتج از درک ضعیف از سیستمهای آبی است (Defries & Nagendra, 2017)؛ لذا دانش یک عامل مهم در مدیریت و استفاده پایدار از منابع آب است (Cooper et al., 2015). پایداری منابع آب باید بر پایه دانش عمیق و شناخت دقیق از منابع آبی و تعاملات آن با انسانها و سیستمهای جهانی مورد ارزیابی قرار گیرد. این نیاز به درک جامع تنها محدود به مدیران، پژوهشگران و تصمیمگیران بخش آب نمیشود، بلکه تمامی ذینفعان را نیز شامل میگردد. مدیریت پایدار منابع آب نیز از این قاعده مستثنا نیست و به همین دلیل مستلزم درک گسترده و مشارکت فعال عموم مردم است. به همین منظور، دانش مرتبط با آب را میتوان از جنبههای گوناگون بررسی کرد و سرچشمه آن را نهتنها در علم مدرن غربی، بلکه در هیدرولوژی تاریخی، سنتهای فرهنگی و دانشهای معنوی نیز جستجو نمود (Hawke, 2012). علاوه بر این، منابع آب به طور ذاتی با فرایندهای اقتصادی و اجتماعی و سازوکارهای مربوط به آنها در ارتباط هستند. ازاینرو، دستیابی به پایداری آب نیازمند توجه بهتمامی جنبههای گوناگون دانش مرتبط با آب و تعاملات آن در میان و میان فرهنگهای مختلف است، بهگونهای که این تعاملات بتوانند زمینهساز فرصتهایی برای تقویت عدالت اجتماعی در حوزه منابع آب شوند (Faeghi & Navabakhsh, 2016). برایناساس، یکی از اهداف اساسی و بینرشتهای در دانش آب، تلاش برای تضمین پایداری و برابری اجتماعی در بهرهمندی از این منبع حیاتی برای تمامی مصرفکنندگان است.
Cheshmi & AhmadiSeyedabadi (2016) از وجوه شناخت روزافزون اهمیت دانش آب، زمینه "سواد آبی" پدیدار شده است. پیدایش مفهوم سواد آبی نقطه عطفی در گسترش دانش، نگرشها و رفتارهای مرتبط با موضوع آب به شمار میآید. این مفهوم با برجستهکردن اهمیت و یگانگی مسئله آب، آن را از مفاهیم رایجتری همچون سواد محیطزیستی متمایز میکند. استفاده از اصطلاح «سواد آبی» بازتابدهنده رشد چالشها و دغدغههای مربوط به آب در سطح جهانی است. بااینحال، هنوز اجماع کاملی در خصوص نحوه تعریف، کاربرد عملی و ارزیابی این مفهوم در میان گروههای مختلف وجود ندارد.
بهطورکلی، سواد آبی بهعنوان آگاهی و فهم درباره منابع آبی، مشارکت فعال در مدیریت آنها و توانایی برخورد با بحرانهای آبی تعریف شده است. به بیان دیگر، این مفهوم شامل شناخت فرایند انتقال و تصفیه آب مصرفی روزانه، اطلاع از کیفیت و ایمنی آب، مقدار مصرف روزانه و همچنین کاربردهای عملی آن میشود (Amotaghi & Faeghi, 2024).
مفهوم سواد آبی تنها چند سال است که وارد محافل علمی و دانشگاهی شده است. در این راستا، نشستهای تخصصی متعددی درباره اهمیت این موضوع برگزار شده؛ همچنین مقالات علمی، کتابها و پایاننامههایی با محوریت بررسی بازتعریف سواد آبی و سنجش میزان این سواد در گروههای مختلف نوشته یا ترجمه شدهاند. بااینحال، در ایران فعالیتها در این حوزه همچنان با تأخیر همراه است و کار جدیای برای بومیسازی این دانش در چارچوب فرهنگی کشور صورت نگرفته است، برای مثال، در زمینه آموزش عملی این مهارت و تدوین رویکردهای متنوع آموزشی که بتواند اثرات ملموس بر مخاطبان و بهرهبرداران داشته باشد، خلأ محسوسی وجود دارد. بیشتر دورههای آموزشی مربوط به سواد آبی تنها به ارائه اطلاعات کلی درباره مشکلات و محدودیتهای منابع آبی میپردازند؛ آن هم اغلب با روشهای منسوخ و غیرکارگاهی که بر پایه پند و توصیه شکلگرفته است. در واقع با رویکردهای منسوخ آموزش چون رویکرد حمایتگرا و پندگونه، سعی در آگاهسازی مخاطب دارند. نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که علیرغم پیشرفتهای جهانی در حوزه سواد آبی، بسیاری از پژوهشگران معتقدند که نتایج حاصل از برنامههای آموزشی مرتبط نهتنها به طور دقیق تعریف نشدهاند، بلکه ابزاردقیقی برای اندازهگیری آنها نیز وجود ندارد. چنین کلیگوییهایی نمیتواند برای توسعه واقعی سواد آبی کافی باشد؛ بنابراین، طرفداران این حوزه باید بازتعریف بومی متناسب با جغرافیای فرهنگی جوامع خود را ارائه داده و ابزارهایی برای سنجش دقیق پیشرفتهای حاصل تدوین کنند. این اقدامات میتواند نشان دهد که مهارتهای مرتبط با مدیریت منابع آبی تا چه اندازه در حال گسترش و تقویت هستند.
شهرستان قرچک که در همسایگی شهر تهران قرار دارد، از نظر جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی جایگاه ویژهای را به خود اختصاص داده است. این شهرستان که تا پیش از سال ۱۳۹۱ بخشی از ورامین محسوب میشد، در دولت دهم و با تصویب هیئت دولت به شهرستان ارتقا یافت و اکنون بهعنوان یکی از جوانترین شهرستانهای کشور شناخته میشود. از گذشتههای دور، کشاورزی شغل اصلی بسیاری از اهالی شهرستان قرچک بوده و افراد فعال در این حوزه نقش اساسی و انکارناپذیری در توسعه و رونق اقتصادی منطقه ایفا کردهاند. با این که شهرستان قرچک حدود ۲۷۰۰ هکتار از اراضی قابلکشت خود را به زراعت گندم و جو اختصاص داده و در استان تهران دارای جایگاه ویژهای در تولید این محصولات است، اما پیشرفت و بهرهوری بیشتر در این بخش نیازمند توجه جدیتر است. یکی از چالشهای اساسی کشاورزی این منطقه کمبود منابع آبی است. بسیاری از محصولات کشت شده در قرچک به آب فراوان نیاز دارند، ولی متأسفانه منابع آب کافی به زمینهای کشاورزی منطقه نمیرسد (Mehr News Agency, 2015).
در پی خلأ پژوهشها و محدود بودن دادههای تجربی مرتبط که اهمیت عملی مطالعه حاضر را دوچندان میکند، این پژوهش باهدف شناسایی مؤلفهها و ابعاد مدیریتیِ سواد آبی از دیدگاه ذینفعان و مطلعین حوزه کشاورزی و باتوجهبه بافت فرهنگی جامعه کشاورزان قرچک انجام شده است. نتایج این تحقیق میتواند بهعنوان مبنایی برای پژوهشهای آینده به کار گرفته شود و زمینهای برای طراحی و مقایسه مطالعات بعدی فراهم کند.
نتایج مطالعه Amotaghi & Faeghi (2024) در مطالعهای تحت عنوان شناسایی مؤلفههای رفتاریِ سواد آبی از منظر ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی حوزۀ آب در بخش کشاورزی مورد مطالعه: جهاد کشاورزی شهرستان قرچک، ایران حاکی از آن بود که یا بهخدمتگرفتن ابعاد و مؤلفههای واکاوی شده رفتاریِ سواد آیی جامعه کشاورزان شهرستان قرچک متناسب با قابلیتها، فناوریها، زیرساختها و ظرفیتهای مناسب موجود در یخش کشاورزی، امکان اصلاح و بهبود و فعالیتها و اقداماتشان امکانپذیر است. نتایج مطالعه Razzaghi Borkhani و همکاران (2024) در پژوهشی تحت عنوان «واکاوی مهمترين متغيرهای اثرگذار بر امنيت آبی کشاورزی در استان مازندران»، حاکی از آن بود که متغیر مدیریت و حکمرانی خوب آب کشاورزی در رتبه اول میزان اثرگذاری مستقیم قرار گرفت که نشاندهنده اهمیت قابل توجه این متغیر در مدیریت بحران آبی است. «کاهش میزان نزولات جوی بهواسطه وقوع تغییرات اقلیمی»، «میزان و تنوع منابع آبی» و «سطح دانش و سواد محیط زیستی روستاییان» در رتبههای بعدی از نظر میزان تأثیرگذاری مستقیم بر امنیت آبی قرار گرفتند. در این مطالعه اشاره شد که حکمرانی خوب آب با تقویت مشارکت همافزای بخشهای دولتی، خصوصی و مردمنهاد، بهمنظور برنامهریزی و سیاستگذاری امنیت غذایی (مبتنی بر رویکرد پیوند آب، انرژی و غذا) باید مورد توجه قرار گیرد، در این راستا پژوهشگران، مدیریت بهینه مزرعه با عملیات خوب کشاورزی (GAP) و روشهای کشاورزی حفاظتی و تابآوری کشاورزان نسبت به تغییرات اقلیم، آگاهسازی و توانمندسازی کشاورزان از طریق گسترش سواد آبی و سواد محیط زیستی با مشارکت نهاد توانمندساز ترویج کشاورزی را پیشنهادکردند. مطابق تحقیق Behboudi & Ghorbani (2023) با عنوان تجزیه وتحلیل نقاط اهرمی الگوی پویایی سیستم کیفیِ حکمرانی منابع آب (مطالعه موردی: حوضه قرنقو)، در الگوی طراحی شده برای حکمرانی و مدیریت آب با الگوی پویایی سیستم کیفیِ حکمرانی منابع آب در حوضۀ آبریز رودخانه قرنقو، در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی، اصلاح الگوی حکمرانی آب از طریق ایجاد تغییر در برداشت از منابع آب، ظرفیت سازگاری، ظرفیت توانمندسازی، ظرفیت گفتمانسازی، عامل تحقیق و توسعه، عامل قوانین و مقررات، ساختار مسئولیت، مؤلفه مشارکت، وابستگی به آب، وابستگی به دولت، آموزش، الگوی کشت امکانپذیر است. Afshani & Shiri-Mohammadbad (2020) مطالعهای با عنوان ارزیابی ذینفعان و مطلعین کلیدی استان یزد از راهکارهای عملیاتی بهرهبرداری از ظرفیتهای اجتماعی در راستای مدیریت پایدار منابع آب انجام دادند و به این نتیجه دست یافتند که کشاورزان در حوزۀ آبی، کمسواد نیستند بلکه قادر به درک شرایط موجود بوده و از آگاهی نسبتاً مناسبی نیز برخوردارند و در مورد ظرفیتهای اجتماعی نیز، استفاده از پتانسیل روحانیون، کشاورزان باتجربه، استفاده از ظرفیت آموزشوپرورش، بهرهگیری از ظرفیت هنرمندان و نهادهای غیردولتی در اولویت بهرهبرداری است. نتایج مطالعه Jamshidi & Dehghani (2021) با عنوان تحلیل ذینفعان و نهاد آب در راستای پایداری منابع آب (مورد مطالعه حوضه آبریز زاینده رود) نشان داد که شورای عالی آب، استانداریها، وزارتخانههای نیرو و جهاد کشاورزی و سازمانهای تابع آنها جزء کنشگران کلیدی در سطح حوضه هستند، همچنین نتایج نشان داد که نهاد آب دارای سه مؤلفهی ادارهی آب، سیاست آب و قوانین آب است که ضرایب استاندارد شدهی آنها به ترتیب 80/0, 64/0, 53/0 بدست آمد و هر سه مؤلفهی ذکرشده در سطح اطمینان 99 درصد معنیدار بودند. Tatar و همکاران (2018) مطالعهای با عنوان مدیریت تضاد آب کشاورزی در حوزه آبخیز گاوشان: راهکارهای مبتنی بر راهبرد همکاری انجام دادند و به این نتیجه دست یافتند که اصلاح ساختار حکمرانی آب با تحویل آب به کشاورزان، توانمندسازی مردم محلی در مدیریت تضاد و مذاکره، ایجاد سازوکار برد-برد برای مدیریت تضاد در سطح محلی با مشارکت کشاورزان و برگزاری کارگاه و دورههای آموزشی در زمینۀ نحوه کار و نگهداری از تجهیزات شبکه، از مهمترین راهکارهای مدیریت تضاد آب در منطقه بودند. Afsari و همکاران (2018) مطالعهای با عنوان مدلِ دادهبنیاد بررسی جامعهشناختی حکمرانی آب در بحرانِ دریاچهی ارومیه انجام دادند و به این نتیجه دست یافتند که فقدان آموزش و آگاهی ذینفعان از جمله بهرهبرداران کشاورزی، نبودنِ کشتهای جایگزین، نبودنِ منابعِ معیشت پایدار و اختصاص یارانه به آب از بسترهای اصلی بحران دریاچۀ ارومیه است و گسترش حفرِ چاههای عمیق و نیمهعمیق در سالهای اخیر، تغییرات اقلیمی از شرایط مداخلهگر در بروز بحرانِ دریاچۀ ارومیه بودند. پیامدهای این پدیده از بینرفتن اکوسیستمِ گیاهی و حیوانی و از دستدادن قابلیتِ زیستِ انسانی در زمان حال و آینده خواهد بود. استراتژی مورداستفاده مقابله و اصلاح در قالبِ تغییر نوعِ کشت، پلمپ و بستن چاههای غیرمجاز و صرفهجویی در مصرف آب بهعنوان راهبردهای این پدیده شناسایی شدند. Lockwood و همکاران (2010) در پژوهش اصول حکمرانی برای مدیریت منابع طبیعی در استرالیا، کانبرا نشان دادند که مدیریت منابع طبیعی پایدار نیازمند خواستههای جدید و تعریف کردن تمهیداتی هنجاری در بدنۀ حاکمیت است که دسترسی به آنها برای مدیریت منابع پایدار طبیعی تاکنون محدود بوده است. Madani (2014) در مقالۀ مدیریت آب در ایران: چه چیزی موجب بحران نوظهور میشود خاطر نشان میکند که ایران همچون کشورهای دیگر در خاورمیانه درگیر بحران آب است و سه عامل اصلی بحران آب را اینگونه دستهبندی میکند: 1. رشد سریع جمعیت و توزیع نامناسب جغراگیایی جمعیت؛ 2. کشاورزی ناکارآمد؛ و 3. عطش برای توسعه.
Ningi و همکاران (2022) در مطالعۀ عوامل تعیینکننده وضعیت امنیت آب برای خانوارهای روستایی از جوامع ملانی-داخلی و هامبورگ ساحلی در استان گیپ شرقی، آفریقای جنوبی از شاخص فقر آب برای محاسبه وضعیت امنیت آب خانوارها در دو جامعه استفاده نمودند، یافتهها نشان داد که امنیت آب در مناطق مورد مطالعه ناچیز است که عمدتاً به دلیل در دسترس نبودن منابع آبی و زمان صرفشده برای جمعآوری آب است، عواملی مانند پرداخت هزینه آب، نوع سرویس بهداشتی مورد استفاده و زمان صرف شده برای جمعآوری آب، امنیت آب خانوارها را در مناطق مورد مطالعه تعیین میکند. Nkiaka (2022) در مطالعه خود با عنوان عوامل اجتماعی و اقتصادی تعیینکننده امنیت آب در مناطق درحال توسعه (آفریقا، آسیا- اقیانوس آرام و آمریکای لاتین و دریای کارائیب) شاخص امنیت آب را با استفاده از سه متغیر بیوفیزیکی (در دسترس بودن آب، خطر آب و هوا و حیات اکوسیستم) و دو متغیر اجتماعی-اقتصادی (دسترسی به آب و مدیریت یکپارچه منابع آب) بررسی کرد. پنج متغیر مستقل (دولت، تولید ناخالص داخلی(GDP) سرانه، درصد جمعیت شهری، کمکهای رسمی توسعه برای خدمات آب و فاضلاب و نرخ تکمیل مدارس ابتدایی زنان (برای بررسی عوامل تعیینکننده امنیت آب استفاده شد. تجزیهوتحلیلهای آماری نشان داد که تولید ناخالص داخلی سرانه، نرخ تکمیل مدارس ابتدایی زنان و حاکمیت و دولت، عوامل کلیدی تعیینکننده امنیت آب هستند.
بررسی پژوهشهای مرتبط نشان میدهد که در شمار محدودی از مطالعات انجامشده، به نقش سواد آبی ذینفعان اولیه در بهرهبرداری بهینه از منابع آبی به طور عمیق پرداخته نشده است. این موضوع وجه تمایز پژوهش حاضر را شکل میدهد و ضرورت پرداختن به آن را برجسته میسازد. پژوهش حاضر با رویکردی کاربردی و سیاستگذارانه، به ترویج سواد آبی از طریق ظرفیتهای محلی متمرکز بوده و بر نقش ذینفعان نهادی اولیه نظیر مدیران و مسئولان و اقدامات عملی آنها، و همچنین نقطهنظرات تخصصی ذینفعان ثانویه تأکید دارد. بررسی مطالعات داخلی و خارجی نیز حاکی از آن است که هرچند به کشاورزان بهعنوان ذینفعان بومی در حل چالشهای آبی توجه شده، اما بیشتر تحقیقات مرتبط با منابع آب بر مسائل اکولوژیکی همچون کمیت و کیفیت منابع متمرکز بوده و راهکارهای فنی ارائه دادهاند؛ درحالیکه واکاوی دیدگاهها و تجربیات ذینفعان نهادی بومی در این تحقیقات نادیده گرفته شده است.
مواد و روشها
پرسش و رویکرد اصلی این مطالعه ایجاب میکند که برای یافتن پاسخ از روشهای کیفی بهره گرفته شود. همچنین، باتوجهبه اینکه هدف اصلی بررسی و شناسایی مؤلفهها و ابعاد مدیریتیِ سواد آبی از دیدگاه ذینفعان و مطلعین کلیدی است، در میان انواع روشهای کیفی، روش تحلیل مضمون بهعنوان مناسبترین رویکرد انتخاب شده است.
تحلیل مضمون را مـیتـوان بهمثابه روش تحقیقی براي تفسیر ذهنی محتوایی دادههاي متنی از طریق فرایندهای طبقهبندی نظـاممند، کدبندی، تمسـازي یـا طراحـی الگوهـاي شـناخته شـده دانسـت (Iman & Noshadi, 2011). به بیان دیگر تحلیل مضمون را میتوان یکی از روشهای بنیادین، ساده و کارآمد تحلیل دادههای کیفی در نظر گرفت (Mohammadpour, 2013)، طبقهبندی مضامین بر اساس جایگاه مضمون در شبکة مضامین است که مضامین را در سه دسته قرار میدهد: مضامین فراگیر که در کانون شبکة مضامین قرار میگیرد، مضامین سازماندهنده که واسط مضامین فراگیر و پایة شبکه است و مضامین پایه که مبین نکتة مهمی در متن است و با ترکیب آنها، مضمون سازماندهنده ایجاد میشود (Attride–Stirling, 2001). در مطالعة حاضر، جهت گردآوری اطلاعات با ذینفعان و مطلعین کلیدی در حوزه مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی، مصاحبه انجام شد و نقطهنظرات و تجربیات این افراد و چگونگی نقش مفهوم سواد آبی در شکلگیری نقطهنظرات و تجربیات این افراد، مورد واکاوی قرار گرفت.
منطق انتخاب افراد مورد مصاحبه، نمونهگیری هدفمند بوده و درعینحال برای تعیین حجم نمونه نیز، آنگونه که در پژوهشهای کیفی رایج است، از اشباع تئوریک استفاده شد «جمعآوری اطلاعات، هنگامی به اشباع میرسد که موارد جدیدی یافت نشود و اضافهکردن اطلاعات جدید دیگر ضروری نیست، زیرا درک پدیدۀ مورد بررسی را تغییر نمیدهد» (Nascimento et al., 2018). در این مطالعه با استفاده از معیار اشباع نظري با ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه آب، تحت عنوان مشارکتکنندگان مطالعه، مصاحبه نیمهساختاریافته صورت گرفت. برای تحلیل اطلاعات بهدستآمده نیز از روش تحلیل مضمون استفاده شد. در روش تحلیل مضمون معمولاً ابتدا کدگذاری انجام میشود که طی آن کدهایی را به اطلاعات کیفی منتسب میکنند و در مرحلۀ بعد اطلاعاتی که به شیوههای مشابه کدگذاری شدهاند، دستهبندی و سازماندهی شده و به سبب ویژگیهای مشترکشان، بهصورت مقولاتی در میآیند. این مقولات نیز بار دیگر دستهبندی و سازماندهی شده و به مضامینی مشخص منتزع میگردند (Saldena, 2016). تحلیل اطلاعات بلافاصله بعد از انجام اولین مصاحبه و پیادهسازی آن شروع شد و باتوجهبه اهداف مطالعه سعی شد مقولاتی بهصورت انتزاعی از دل اطلاعات استخراج شود. در ضمن جهت اعتباربخشی به ادعاهای پژوهشگران سعی میشد که از نقلقولهایی مناسب از متنهای مصاحبه ذکر شود.
چارچوب مفهومی
در پژوهشهای کیفی بهجای بهکارگیری چارچوب نظری برای تدوین و آزمون فرضیهها، از چارچوب مفهومی برای استخراج پرسش یا پرسشهای پژوهش استفاده میشود؛ چارچوب مفهومی مجموعه مفاهیم مرتبطی را شامل میشود که بر مفاهیم و موضوعات اصلی مدنظر تمرکز دارد و آنها را در قالب نظامی نسبتاً منسجم به یکدیگر پیوند میدهد (Daneshmehr et al., 2023).
امروزه مفهوم سواد فقط توان خواندن، نوشتن و حسابکردن نیست، به گفتۀ آلوین تافلر در قرن بیست و یکم، بیسوادان آنهایی نیستند که نمیتوانند بخوانند و بنویسند، بلکه کسانی هستند که نمیتوانند یاد بگیرند و بازآموزی کنند (Kashi Nahanji, 2001). سواد آبی به معناي داشتن یک فهم اساسی از نحوه استفاده یا مدیریت پایدار آب در زندگی است (Wood, 2014)، Laport و همکاران (2013) نیز سواد آبی را به معنی درك این واقعیت در نظر گرفتهاند که آب مورد نیاز بشر از کجا میآید و چهطور میبایست از آن استفاده کرد، از نگاه آنان این موضوع یک مفهوم ساده است؛ اما اطلاع داشتن از این که این آب چگونه تأمین میشود، میتواند بسیار پیچیده باشد. از بیانی دیگر سواد آبی به مجموعهای از دانستههای شخص گفته میشود که موجب جهتگیری مناسب شخص نسبت به آب در یک موقعیت خاص میشود (Fazeli, 2018)، لذا میتوان سواد آبی را اینگونه تعریف کرد: مجموعة دانستهها و نگرشهایی که به افراد قابلیت جهتگیری برای پایدارترین رفتار در برابر حفاظت از آب و استفاده درست از آب میدهد. بهعلاوه سواد آبی به معنی درک این واقعیت است که آب موردِ نیاز ما از کجا میآید، ما چطور از آن استفاده میکنیم، موقعیت منابع آبی چگونه است و آب کشاورزی چگونه تأمین میشود (Zahedinia, 2014).
رفتار آبی: شامل فعالیتها و اقدامات در مواقع خاص است. این رفتار و اعمال باید خردمندانه بوده و منجر به کاهش اثرات منفی محیطزیستی شود. علایق، دغدغهها و انگیزههای فردی یا نگرشهای افراد عوامل محرک محسوب میشوند (Jamshidi & Dehghani, 2021)؛ بنابراین در بنمایۀ این پژوهش که در مورد سواد آبی در حوزۀ فعالیتها و اقدامات کشاورزان است باید دانش بحران آبی، دانش مدیریت مصرف آب، دانش تکنولوژیک آبی، دانش عمومی آب و سواد کشت و آبیاری کشاورزان را مدِّنظر قرارداد.
ذیمدخل برای اولینبار توسط مؤسسه تحقیقات استنفورد1 مطرح شد، بر اساس تعریف بانک جهانی توسعه، ذیمدخلان، مردم/جوامعی هستند که میتوانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم، مثبت یا منفی بر نتایج برنامهها اثرگذار باشند (Daneshmehr et al., 2019) به همین دلیل، شناسایی گروههای ذیمدخل و برقرار ارتباط و توجه به دیدگاههای آنها در راستای تحقق سیاستگذاریهای اصولی در حوزه منابع آبی اهمیت بسیاری در روند برنامهریزی، تصمیمگیری و اجرای موفقیتآمیز دارد (Eghbali et al., 2020).
ذیمدخلان به دو دستۀ اولیه و ثانویه تقسیم میشوند؛ ذیمدخلان اولیه شامل ذینفعانی هستند که به طور مستقیم در معرض عنصر مداخلهگر توسعهای (مثبت با منفی) قرار میگیرند؛ به بیان دیگر، آنان مردم محلی هستند که در محدودۀ طرح/ برنامه قرار دارند. به طور مشخص کشاورزانی که تاکنون به طور سنتی از مشارکت در طرحهای توسعهای بازماندهاند، در این دسته قرار میگیرند. ذینفعان ثانویه کسانی هستند که به طور غیرمستقیم از عنصر مداخلهای توسعه تأثیر میپذیرند. این افراد شامل وامگیرندگان از دولت، کارکنان پروژه در سطح ستادی، وزارتخانه، دستگاههای اجرایی، دولتهای محلی، یا زمانهای مدنی اجتماعی (انجمنها)، شرکتهای بخش خصوصی و دیگر سازمانهای توسعهای درگیر میشود (Daneshmehr et al., 2019). از بیانی دیگر، ذینفعان ثانویه افرادی هستند که در سازمان تحتتأثیر یا تأثیرگذار بر طرحها هستند و هر طرح دارای ذینفعانی است که برخی از آنها ممکن است حامیان قدرتمند طرح باشند و برخی دیگر قدرت تضعیف آن را داشته باشند، ازآنجاکه اقدامات آنان تأثیر بسیاری بر طرح دارد و بیشترین تصمیمگیریها را برای مدیریت منابع آب انجام میدهند و بر راهحلهای فنی و تصمیمگیری بالابهپایین تأکید دارند، مدیریت ذینفعان از عوامل موفقیت طرحها در سازمان محسوب میشود (Besthenegar & Alizadeh, 2013؛Afshani & Shiri-Mohammadbad, 2020). بااینحال، تجربیات ذینفعان محلی بومی را نباید نادیده گرفته شود (Luyet et al., 2012) چرا که این امر به اثبات رسیده است که حضور مردم در تمام طول پروژه در پیشبرد اهداف و تحققپذیری آن مؤثر است (Zarabi & FaridTehrani, 2009)؛ بنابراین شناسایی مؤلفههای سواد آبی از منظر ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی حوزۀ آب در بخش کشاورزی میبایست در اولویت برنامههای مدیریتی قرار گیرد، چراکه ضرورت بهکارگیری توانمندیهای ذینفعان ثانویه در مدیریت آب امری اجتنابناپذیر است و کشاورزان بهعنوان ذینفعان اولیه نیز در عرصههای منابع آبی از مؤلفههای حیاتی و اساسی محسوب میشوند که حضور و فعالیت آنان در این عرصهها انکارناپذیر و فراهمکنندۀ تضمین موفقیت در مدیریت مشارکتی است. همچنین با شناسایی و بهخدمتگرفتن نقطهنظرات تخصصی ذینفعان ثانویه در بخش کشاورزی میتوان از همکاری آنها به شکل برنامهریزی شدهای در اجرا و مدیریت طرحهای سواد آبی در قالب توانمندسازی کشاورزان - توانمندسازی به معنی تشویق افراد برای مشارکت بیشتر در تصمیمگیریهایی است که بر فعالیت آنها مؤثر است، یعنی این که فضایی برای افراد فراهم شود تا بتوانند ایدههای خوبی را بیافرینند و آنها را به عمل تبدیل کنند (Evans, 1992) بهره برد و روند اجرای برنامهها را تسهیل کرد و تا حدود زیادی از بروز مشکلات ناشی از اختلافنظرها و تنوع سلایق و علایق، تضادها و کشمکشها جلوگیری کرد (Afshani & Shiri-Mohammadbad, 2020).
هدف در مطالعۀ حاضر، شناسایی مؤلفههای سواد آبی در بخش کشاورزی است و بدین منظور تلاش شد تا با مطالعۀ یک نمونه از سازمانهایی (جهاد کشاورزی شهر قرچک) که در حوزۀ کشاورزی فعال است، نقطهنظرات ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی آن مورد واکاوی قرار گیرد.
نتایج
یافتههای مطالعه حاضر شامل دو بخش است؛ در بخش نخست، ویژگیهای جمعیتشناختی مشارکتکنندگان، مرور و در بخش دوم به تحلیل مصاحبهها و شناسایی مؤلفههای سواد آبی از منظر ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی حوزۀ جهاد کشاورزی شهرستان قرچک پرداخته شده است.
1- ویژگیهای جمعیتشناختی مشارکتکنندگان
جدول 1- ويژگيهاي جمعيتشناختي مشارکتکنندگان
Table 1- The demographic attributes of the participants
مورد | جنسیت | سن | مدرک تحصیلی | سابقۀ خدمت (سال) | حوزه خدمت | |
اجرایی | مسئولیت | |||||
مصاحبهشونده شماره 1 | مرد | 65 سال | دیپلم | 23 | - | * |
مصاحبهشونده شماره 2 | زن | 45 سال | کارشناسی | 12 | - | * |
مصاحبهشونده شماره 3 | مرد | 30 سال | کارشناسی | 6 | * | * |
مصاحبهشونده شماره 4 | مرد | 36 سال | کارشناسیارشد | 11 | * | * |
مصاحبهشونده شماره 5 | زن | 32 سال | کارشناسیارشد | 2 | - | * |
مصاحبهشونده شماره 6 | زن | 40 سال | دکتری | 9 | - | * |
مصاحبهشونده شماره 7 | مرد | 27 سال | کارشناسیارشد | 5 | * | * |
مصاحبهشونده شماره 8 | زن | 39 سال | کارشناسیارشد | 7 | * | - |
مصاحبهشونده شماره 9 | زن | 37 سال | کارشناسیارشد | 7 | - | * |
مصاحبهشونده شماره 10 | مرد | 55 سال | کارشناسی | 12 | * | * |
مصاحبهشونده شماره 11 | زن | 27 سال | کارشناسی | 4 | - | * |
مصاحبهشونده شماره 12 | مرد | 41 سال | کارشناسی | 4 | * | - |
مصاحبهشونده شماره 13 | مرد | 35 سال | کاردانی | 7 | * | - |
مصاحبهشونده شماره 14 | مرد | 38 سال | کارشناسیارشد | 10 | * | - |
مصاحبهشونده شماره 15 | مرد | 66 سال | دیپلم | 25 | * | - |
مصاحبهشونده شماره 16 | مرد | 26 سال | کارشناسی | 4 | * | - |
مصاحبهشونده شماره 17 | مرد | 43 سال | کارشناسیارشد | 14 | * | - |
در جدول شمارۀ 1، ویژگیهای جمعیتشناختی مشارکتکنندگان گزارش شده است، چنانچه مشارکتکنندگان در دو جنسیت زن و مرد، در ردههای سنی 27 تا 66 سال، با مدارج متنوع تحصیلی از دیپلم تا دکتری و با سوابق خدمت 4 تا 23 ساله در پستهای اجرایی و مسئولیتدار انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند.
2- مؤلفههای سواد آبی از منظر ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی حوزۀ جهاد کشاورزی شهرستان قرچک
در جداول 2 تا 8 یافتههای تحقیق در قالب ارائه کدگذاریهای پایه، سازماندهنده و فراگیر مؤلفهها و ابعاد واکاوی شده بعد مدیریتیِ سواد از منظرذینفعان نهادی و مطالعین کلیدی ارائه شده است.
جدول 2- مضامین برساختشده از سیاستگذاریهای مرتبط با مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی
مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | |||
کد 2: «تعیین حجم آبهای سطحی و زیرزمینی، ارزیابی کیفیت آنها و در نظر گرفتن تغییرات اقلیمی برای درک وضعیت آب و نحوه مدیریت آن باید بهعنوان یکی از سیاستهای کلیدی دولتها در بخش مدیریت منابع آبی مطرح باشه، اونوقت میتونیم بگیم که حکمرانی آب سوادمند داره رفتار میکنه». | بررسی وضعیت منابع آبی در بخش کشاورزی | شناسایی و تحلیل فرصتها و چالشهای مرتبط با منابع آبی | تدوین قوانین و سیاستهای مرتبط با مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی | سیاستگذاریهای مرتبط با مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی
| شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب |
کد 9: « شناسایی الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی و ارزیابی کارایی فعلی آبیاری، نقشی حیاتی در مدیریت بهینه منابع آب ایفا میکنه که میبایست در سیاستگذاریهای منابع آبی لحاظ بشه». | ارزیابی مصرف آب در بخش کشاورزی
| |||||
کد 15: «شناسایی چالشهای مرتبط با منابع آبی یکی از موضوعات حیاتی در مدیریت پایدار محیط زیسته. مشکلاتی مانند کمبود آب، تغییرات اقلیمی، آلودگی منابع آبی و توزیع ناعادلانه این منابع، جزو چالشهایی هستند که نیازمند توجه جدی و برنامهریزی جامع و سیاستگذاری مناسبن، بررسی دقیق این مسائل میتواند به یافتن راهکارهای موثر برای مدیریت بهتر منابع آبی کمک کند» | شناسایی چالشهای مرتبط با منابع آبی در بخش کشاورزی | |||||
کد 7: «استفاده بهینه از منابع آبی برای تولید محصولات بیشتر با مصرف کمتر آب از مهمترین اهداف باید در نظر گرفته بشه، این رویکرد میتونه با هدفگذاری بلندمدت و تدوین برنامههای جامع در این حوزه محقق بشه، برای این منظور، باید تکنیکهای مدرن آبیاری نظیر سیستمهای آبیاری قطرهای و هوشمند به کار گرفته بشه تا از هدررفت آب جلوگیری بشه. همچنین، آموزش کشاورزان در خصوص راهکارهای بهینهسازی مصرف آب و استفاده از فناوریهای نوین میتونه نقش موثری در دستیابی به این هدف داشته باشه، در واقع هدف اصلی این اقدامات، افزایش تولید محصولات کشاورزی، صرفهجویی در منابع آبی و حفظ محیط زیسته که باید در حکمرانی و مدیریت منابع آبی به جد مورد توجه قرار بگیره» | بهبود بهرهوری آب در بخش کشاورزی | تعیین اهداف بلندمدت در حوزه منابع آبی کشاورزی | ||||
کد 12: «زمانی میتونیم بگیم که جهاد کشاورزی قرچک از سواد آبی بهرمنده که به تدوین و اجرای راهکارهایی بپردازه که علاوه بر بهبود بهرهوری، پایداری منابع آبی را نیز در بلندمدت تضمین کنه که خب منطقا این رویکرد شامل شناسایی اولویتها، تعیین اهداف دقیق و استفاده از فناوریهای نوین مانند سیستمهای آبیاری هوشمند، مدیریت بهینه مصرف آب و آموزش بهرهبرداران در زمینه مدیریت منابع میشه. به علاوه برای پوشش دهی و دستیابی به این هدف باید بر تقویت زیرساختها، سیاستگذاری مؤثر و همسو کردن منافع کشاورزان با حفظ منابع طبیعی تأکید و اقدام بشه. با اتخاذ این رویکرد سازمان میتونه نیازهای فعلی را فراهم کرده و همزمان منابع حیاتی را برای نسلهای آینده حفظ کنه». | اتخاذ رویکردی توسعه محور در تنظیم و سازماندهی اهداف
| |||||
کد 4: «در فرآیند برنامهریزی و تعریف اولویتها، سازمان باید اصول انصاف، برابری و تضمین حقوق همه ذینفعان رو مدنظر قرار بده و بر حذف تبعیضها و در نظر گرفتن نیازهای گروههای مختلف جامعه تاکید کنه. به عبارت دیگر، هدف باید این باشه که تصمیمگیریها و برنامهریزیها به گونهای طراحی بشن که منافع حداکثری و توزیع عادلانه منابع برای همگان فراهم بشه». | اتخاذ رویکردی عدالتمحور در تنظیم و سازماندهی اهداف |
| ||||
جدول 3- مضامین برساختشده از طراحی و توسعه راهبردهای هماهنگ با ظرفیتها و محدودیتهای منابع آبی در حوزه کشاورزی
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||
کد 6: «الزام به بهرهگیری از سیستمهای آبیاری پیشرفته مانند قطرهای یا بارانی، تعیین الگوهای کشت همخوان با شرایط اقلیمی و منابع آبی منطقه، و اعمال سیاستهای تشویقی و تنبیهی به منظور مدیریت بهینه مصرف آب خیلی مهم هستند که باید تو سیاستگذاریها مورد توجه قرار بگیرند». | سیاستگذاری در جهت راهبردهای مدیریت بهینه مصرف آب
| طراحی سیاستهای مناسب و هماهنگ با منابع آبی در حوزه کشاورزی
| طراحی و توسعه راهبردهای هماهنگ با ظرفیتها و محدودیتهای منابع آبی در حوزه کشاورزی | شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب | |
کد 11: «ممنوعیت برداشتِ بیرویه از منابع زیرزمینی، ضرورت اجرای پروژههای بازسازی منابع آبی نظیر سدسازی و تغذیه مصنوعی آبخوانها، نظارت بر کیفیت آب و پیشگیری از آلودگی منابع آبی از مهمترین سیاستهایی هستند که در راستای حفاظت از منابع آبی در بخش کشاورزی باید اجرا بشن». | سیاستگذاری در جهت حفاظت از منابع آبی
| |||||
کد 9: «تدوین نظامی برای تخصیص منابع آب براساس میزان نیاز و اولویتهای بخش کشاورزی، همراه با حمایت از کشاورزان خردهمالک جهت دسترسی عادلانه به منابع آبی، از جمله سیاستهای مهمی است که سازمانها و نهادهای مرتبط باید در حوزه کشاورزی به آن توجه ویژه داشته باشند». | سیاستگذاری در جهت عادلانه منابع آبی | |||||
کد 9: «طراحی و توسعه سامانههای پایش و نظارت جهت ارزیابی مصرف آب، بهرهگیری از فناوریهای نوین مانند تصاویر ماهوارهای برای رصد منابع آبی، و تقویت نقش دولت در نظارت و اجرای قوانین، میتونن تأثیر قابلتوجهی در بهبود راندمان و کارایی بخش کشاورزی داشته باشند. فلذا باید سازوکارهای نظارتی درست باید در طراحی خطمشیها و سیاستها دیده بشن» | سیاستگذاری در جهت تعیین سازوکارهای نظارتی
| |||||
کد 3: «سیاستگذاری در زمینه حمایت اقتصادی از کشاورزان باید مورد توجه جدی قرار بگیره و میتونه در سیاستگذاریها در قالب مجموعهای از اقدامات و تدابیر گنجانده بشه، با هدف تقویت وضعیت مالی و بهبود شرایط زندگی این قشر از جامعه. این سیاستها میتونه شامل مواردی ازجمله ارائه تسهیلات بانکی با بهره کم، یارانههای دولتی برای خرید تجهیزات و نهادههای کشاورزی، ایجاد سازوکارهای بیمه محصولات در برابر حوادث طبیعی، و یا گسترش بازارهای داخلی و صادراتی برای محصولات کشاورزی باشه. هدف اصلی چنین اقداماتی، پایداری اقتصادی کشاورزی و افزایش انگیزه در بین کشاورزان برای انجام فعالیتهای تولیدیشون هست». | سیاستگذاری در جهت حمایتهای اقتصادی از قشر کشاورزان | |||||
کد 2: «تعرفهها باید به شکلی تنظیم بشن که مصرف بیرویه آب منجر به افزایش هزینه بشه و کشاورزان را تشویق به استفاده بهینهتر و مدیریت بهتر منابع کنه». | توجه به اصول بهرهوری و صرفهجویی | رعایت اصلمندی در تنظیم تعرفههای آب کشاورزی | اصلاح و تنظیم تعرفههای منابع آب کشاورزی | |||
ادامه جدول 3- مضامین برساختشده از طراحی سیاستهای مناسب و هماهنگ با منابع آبی در حوزه کشاورزی
Table 3- Themes constructed from the design of appropriate policies aligned with water resources in the agricultural sector
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||
کد 9: «تعرفهها باید به شکلی تنظیم بشه که از آسیب به کشاورزان خردهمالک و مناطق کمآب جلوگیری کنه، همچنین، این تنظیمات باید به گونهای باشد که دسترسی عادلانه به منابع آبی برای همه گروهها تضمین بشه». | توجه به اصل عدالتمحوری | رعایت اصلمندی در تنظیم تعرفههای آب کشاورزی | اصلاح و تنظیم تعرفههای منابع آب کشاورزی | طراحی و توسعه راهبردهای هماهنگ با ظرفیتها و محدودیتهای منابع آبی در حوزه کشاورزی | شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب |
کد 15: «تعرفهها باید به گونهای تنظیم بشن که از منابع آب حفاظت کنن و اینجوری به کاهش برداشت بیرویه یا جلوگیری از آلودگی کمک کننن». | توجه به حفاظت از منابع آبی در بخش کشاورزی | |||||
کد 7: «راهکارهای حمایتی میتونن نقش مهمی در ایجاد تعادل در بازار و حمایت از اقشار مختلف جامعه ایفا کنن. این راهکارها معمولاً با هدف کاهش فشار اقتصادی بر مصرفکنندگان و در عین حال حفظ منافع تولیدکنندگان باید تدوین بشن. اقدامات حمایتی ممکن است شامل یارانهدهی، تنظیم تعرفههای واردات و صادرات، تدوین سیاستهای مالیاتی عادلانه و ارائه تسهیلات مالی به کسبوکارها باشن، اجرای هوشمندانه این راهکارها نیازمند تحلیل دقیق شرایط اقتصادی و اجتماعی و نظارت مستمر بر نتایج آنهاست تا از دستیابی به اهداف بلندمدت اطمینان حاصل بشه». | ارائه تسهیلات و اقدامات حمایتی | راهکارهای حمایتی همراه با تعیین تعرفهها | ||||
کد 12: «آموزش و آگاهیبخشی در خصوص تعرفههای کشاورزی یکی از گامهای اساسی برای افزایش دانش عمومی و تخصصی در این حوزه است، با ارائه اطلاعات دقیق و شفاف درباره تعرفههای مرتبط با محصولات کشاورزی، میشه انگیزههای اقتصادی کشاورزان را بهبود بخشید و سیاستگذاریهای بهتر و پایدارتری را در این زمینه ایجاد کرد. فرهنگسازی از طریق رسانهها، کارگاههای آموزشی و برنامههای عمومی میتونن نقش مؤثری در افزایش شناخت جامعه نسبت به اهمیت تعرفههای کشاورزی در توسعه اقتصادی و حمایت از تولیدکنندگان ایفا کنن». | آموزش و ترویج فرهنگ مرتبط با تعرفههای کشاورزی
| |||||
کد 4: «تأمین زیرساختها و تعیین تعرفههای مرتبط با کشاورزی از جمله عوامل اساسی در حمایت از این بخش مهم اقتصادی به شمار میآیند، تأمین زیرساختها میتواند شامل مواردی مانند مشخص کردن هزینههایی میشود که برای خدمات مرتبط با کشاورزی یا واردات و صادرات محصولات تعیین میشن، این تعرفهها میتونن نرخهای حملونقل، هزینههای خدمات فنی، مالیاتها یا یارانههای مرتبط با محصولات زراعی و دامی را شامل بشن. هدف از این اقدامات، حمایت از تولیدکنندگان و مصرفکنندگان، توسعه پایدار کشاورزی و ارتقای بهرهوری در این بخش هست» | تأمین زیرساختها تعرفههای کشاورزی | |||||
ادامه جدول 3- مضامین برساختشده از طراحی و توسعه راهبردهای هماهنگ با ظرفیتها و محدودیتهای منابع آبی در حوزه کشاورزی
Table 3- Themes constructed from the design and development of strategies aligned with the capacities and limitations of water resources in the agricultural sector
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||
کد 11: «نصب کنتورهای هوشمند آب بهمنظور پایش دقیق مصرف و مدیریت بهینه منابع در بخش کشاورزی، از اهمیت ویژهای برخوردار هست، بهرهگیری از فناوریهای دیجیتال و سامانههای آنلاین برای ثبت و گزارشدهی مصرف میتونن نقش مؤثری در بهبود بهرهوری و کاهش هدررفت منابع داشته باشن و تنظیم تعرفهها را دقیقتر کنن». | نظارت و ارزیابی دقیق
| سازوکار اجرای تعرفهها | اصلاح و تنظیم تعرفههای منابع آب کشاورزی | طراحی و توسعه راهبردهای هماهنگ با ظرفیتها و محدودیتهای منابع آبی در حوزه کشاورزی | شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب |
کد 3: «امکان پرداخت اقساطی تعرفهها برای کشاورزان با توان مالی محدود و کمبضاعت باید فراهم بشه، علاوه بر این، در شرایط ویژه مانند خشکسالی یا بحرانهای اقتصادی ناشی از کمآبیها، باید دورههای تنفس مالی نیز در نظر گرفته بشه تا فشار مالی بر کشاورزان کاهش پیدا کنه و بتونن بهتر با این چالشها کنار بیان». | انعطافپذیری در دریافت تعرفهها
| |||||
کد 10: «اعمال جریمه برای برداشت غیرمجاز آب میتونه بهعنوان راهکاری مؤثر برای مدیریت منابع آبی و مقابله با سوءاستفاده از این منابع حیاتی اجرا بشه، همچنین، ارائه مشوقهای مالی به کشاورزانی که مصرف آب خود را بهینه میکنند و از فناوریهای نوین در کشاورزی استفاده میکنن، میتونه ضمن ترویج الگوهای پایدار، انگیزهای برای دیگران ایجاد کند تا به سمت روشهای کارآمدتر حرکت کنن. این ترکیب اقدامات نهتنها به حفظ منابع آبی کمک میکنه، بلکه رشد کشاورزی هوشمند و مسئولانه را نیز تقویت خواهد کرد». | توجه به اعمال تنبیهها و ارائه مشوقهای مناسب | |||||
کد 9: «وضع قوانین سختگیرانه برای جلوگیری از برداشت غیرمجاز از منابع سطحی و زیرزمینی، تخصیص سهمیههای مشخص آب به کشاورزی، صنعت و مصرف شهری، و تعیین جریمههای مالی یا قضایی برای تخلفات مرتبط با منابع آبی بویژه در بخش کشاورزی، میتونه به تقویت ساختار قانونی و مدیریت بهتر منابع کمک کنه». | وضع قوانین شفاف | ایجاد و تقویت چارچوبهای قانونی | تقویت نظارت و اجرای مقررات در بهرهبرداری از منابع آب | |||
کد 15: «بازبینی و اصلاح قوانین فعلی در بخش کشاورزی با هدف بهبود عملکرد، افزایش بهرهوری و حمایت از کشاورزان و مشاغل مرتبط، یکی از اولویتهای مهم در توسعه پایدار این حوزه است، این بازنگری میتواند شامل انطباق قوانین با شرایط روز، حذف قوانین ناکارآمد یا مبهم، و تقویت چارچوبهای حمایتی و نظارتی باشد تا نیازهای کشاورزان بهتر پاسخ داده بشه و رشد اقتصادی بخش کشاورزی تسریع گردد». | بازنگری قوانین موجود | |||||
جدول 4- مضامین برساختشده از مدیریت تحقیقات و نوآوری در حوزه کشاورزی
Table 4- Themes constructed from the management of research and innovation in the agricultural sector
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||
کد 2: «تشکیل شورای مدیریت منابع آب با مشارکت کشاورزان، کارشناسان و مسئولان محلی بهمنظور بهبود فرآیند مدیریت منابع آبی باید مورد توجه قرار بگیره، چراکه این شورا با هدف اتخاذ تصمیمات کارآمد و متعادل، بستری برای تعامل و تبادل نظر میان افراد مرتبط با این حوزه فراهم میکنه، همچنین، تقویت نقش سازمانهای دولتی و غیردولتی در نظارت بر بهرهبرداری از منابع آب میتونه بهکاهش هدررفت، حفاظت پایدار و بهرهوری مطلوب از منابع آبی کمک کنه، این اقدامات در نهایت به حفظ منابع طبیعی و تامین نیازهای کنونی و آینده جامعه کشاورزان قرچک کمک خواهد کرد». | تشکیل ساختارهای محلی برای مدیریت منابع آب
| بهبود و تقویت ساختارهای نظارتی | تقویت نظارت و اجرای مقررات در بهرهبرداری از منابع آب | طراحی و توسعه راهبردهای هماهنگ با ظرفیتها و محدودیتهای منابع آبی در حوزه کشاورزی | شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب |
کد 7: «آموزش و توانمندسازی مأموران نظارتی بهمنظور اجرای مؤثر قوانین و تشخیص تخلفات مرتبط با منابع آبی کشاورزی، به همراه افزایش تعداد نیروهای نظارتی در مناطق بحرانی، از جمله اقدامات مهمیه که میتونه نقش بسزایی در مدیریت بهتر منابع آب و کاهش تخلفات ایفا کنه. این رویکرد با هدف بهبود کارایی نظارت در مناطق حساس و ارتقای سطح آگاهی نیروهای اجرایی دنبال میشه» | توسعه و ارتقای نیروی انسانی
| |||||
کد 13: «بررسی منظم وضعیت منابع آبی در بخش کشاورزی بهمنظور مدیریت بهینه این منابع ضروری هست، این فرایند شامل ارزیابی مستمر تأثیر قوانین و سیاستهای مرتبط با مصرف آب در این بخش میشه. نتایج این ارزیابیها باید بهصورت گزارشهای دورهای تهیه و در اختیار نهادهای تصمیمگیر قرار گیرد تا امکان اتخاذ تصمیمات کارآمد و پایدار فراهم بشه». | نظارت و ارزیابی مستمر | |||||
کد 1: «توجه به طراحی و توسعه فناوریهای پیشرفته به منظور تصفیه آبهای کشاورزی با هدف استفاده مجدد و بهینهسازی منابع آبی، همچنین ایجاد سامانههای کارآمد برای جمعآوری و ذخیرهسازی آب باران جهت بهرهبرداری در کاربردهای متنوع از جمله اهداف اصلی حوزۀ بازیافت و بازچرخانی آب است». | حوزۀ بازیافت و بازچرخانی آب | شناسایی حوزههای کلیدی برای سرمایهگذاری در پژوهشهای علمی | سرمایهگذاری در تحقیقات علمی باهدف توسعه فناوریهای نوین در مدیریت منابع آب کشاورزی
| مدیریت تحقیقات و نوآوری در حوزه کشاورزی | ||
کد 8: «حوزۀ بهبود روشهای تغذیه مصنوعی آبخوانها در بخش کشاورزی شامل بررسی و توسعه فنون و راهکارهایی است که به کمک آن بتوان منابع آبی زیرزمینی را بهطور پایدار مدیریت کرد. این موضوع بر تحقیق در زمینۀ استفاده بهینه از روانآبها، طراحی سیستمهای کارآمد نفوذ آب و اعمال فناوریهای نوین برای افزایش میزان ذخیرهسازی و کیفیت آبخوانها تمرکز داره و هدف اصلی این حوزه کاهش هدررفت آب، حفظ منابع آبی برای نسلهای آینده و ارتقای بهرهوری در زمینۀ آبیاری و کشاورزی است که خیلی برای سازمان مهم هست». | حوزۀ بهبود روشهای تغذیه مصنوعی آبخوانها | |||||
ادامه جدول 4- مضامین برساختشده از مدیریت تحقیقات و نوآوری در حوزه کشاورزی
Table 4- Themes constructed from the management of research and innovation in the agricultural sector
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||
کد 13: «هوش مصنوعی ابزاری قدرتمند برای تحلیل و پیشبینی خشکسالی، بارش و تقاضای آب هست که با شبیهسازی تغییرات منابع آبی تحت تأثیر عوامل اقلیمی، میتونه به مدیریت بهینه و تصمیمگیری دقیقتر کمک کنه و به شناسایی الگوهای مصرف و ارائه پیشنهادهای بهینه دست پیدا کنه که خب سازمان ما نباید از فناوریها غافل بمونه بلکه باید بهدرستی ازشون استفاده کنه». | بهرهمندی از هوش مصنوعی | تمرکز بر فناوریهای دیجیتال و هوش مصنوعی در مدیریت منابع آبی بخش کشاورزی | سرمایهگذاری در تحقیقات علمی باهدف توسعه فناوریهای نوین در مدیریت منابع آب کشاورزی | مدیریت تحقیقات و نوآوری در حوزه کشاورزی | شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب |
کد 7: «استفاده و اتصال دستگاهها و حسگرهای هوشمند برای جمعآوری و تحلیل دادههای مصرف و توزیع آب، همراه با نظارت آنلاین بر شبکههای آبیاری و منابع آب، گامی مؤثر در مدیریت هوشمند و پایدار منابع آبی هست و در واقع بهنوعی اینترنت اشیاء با ارائه دادههای لحظهای و دقیق، امکان نظارت هوشمند، تجمیع اطلاعات و مدیریت بهینه منابع آبی در بخش کشاورزی را فراهم میکنه که در مدیریت نوآوری نباید از این موارد غافل بشیم و دور بیافتیم چون برای مدیریت آب بهمعنای واقعی مهم هستند». | اینترنت اشیا در مدیریت منابع آبی بخش کشاورزی | |||||
کد 1: «کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی با استفاده از فناوریهای پیشرفته آبیاری و کاهش هدررفت آب در شبکههای انتقال و توزیع، از جمله اقداماتی حیاتی برای مدیریت بهینه منابع آبی است، این مهم با استفاده از فناوریهای نوین، مانند شبکههای هوشمند و سیستمهای نظارتی پیشرفته، میتونن نشتها و مشکلات فنی را به سرعت شناسایی و اصلاح کنن. این فناوریها همچنین میتونن جریان آب را بهصورت بهینه کنترل کرده و از استفاده بیمورد منابع جلوگیری کنن». | افزایش بهرهوری آب | تعیین دستاوردهای مورد انتظار از سرمایهگذاری در تحقیقات علمی | ||||
کد 9: «کاهش فشار بر منابع آبی زیرزمینی و سطحی از طریق بازیافت و استفاده مجدد آب، بهویژه در بخش کشاورزی، یک استراتژی مؤثر برای حفاظت از منابع آبی و ارتقاء پایداری محیطزیست هست. بازیافت آب فاضلابهای کشاورزی، میتونه راهکاری مناسب برای کاهش وابستگی به منابع طبیعی آب باشه و مصرف آب را بهطور قابلتوجهی کاهش بده. با استفاده از فناوریهای تصفیه پیشرفته، آبهای بازیافتی به کیفیتی مشابه آبهای طبیعی میرسند که قابل استفاده مجدد در آبیاری محصولات کشاورزی، فرآیندهای صنعتی و حتی مصارف خانگی خواهند بود، که این خودش میتونه به حفظ و بهبود کیفیت منابع آبی کمک کنه». | حفاظت از منابع آبی | |||||
جدول 5: مضامین برساختشده از توسعه سامانههای اطلاعاتی و سازماندهی و توسعه آموزش و فرهنگ ترویج در بخش کشاورزی
Table 5- Themes constructed from the development of information systems and the organization and advancement of education and extension culture in the agricultural sector
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||
کد 7: «دادههای هواشناسی و پیشبینیهای اقلیمی، از جمله اطلاعات مربوط به بارش، دما و رطوبت خاک، نقش مهمی در برنامهریزی منابع آبی ایفا میکننن، این دادهها با پیشبینی خشکسالیهای احتمالی، امکان ذخیرهسازی بهینه آب، تغییر الگوهای کشت و تخصیص هوشمندانه منابع آبی را فراهم میسازنو مهمه که به این دادهها توجه بشه» | پیشبینی خشکسالی و کمآبیها | استفاده از دادههای هواشناسی و پیشبینیهای اقلیمی | توسعه سامانههای اطلاعاتی با بهرهگیری از دادههای هواشناسی و پیشبینیهای اقلیمی برای مدیریت و برنامهریزی منابع آبی
| شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان |
| |
کد 12: «استفاده از دادههای هواشناسی و پیشبینیهای اقلیمی، با بررسی شدت بارش، تغییرات سطح رودخانهها و توزیع مکانی بارش، امکان مدیریت مؤثر سیلابها را فراهم میکند. این اطلاعات در طراحی و بهبود زیرساختهای کنترل سیلاب، از جمله سدها و آببندها، نقش حیاتی دارند، بهعلاوه این روند کاهش خسارات اقتصادی ناشی از خشکسالی و سیلاب را از یکسو و از سوی دیگر پیشگیری از تخریب زیرساختهای آبی در اثر تغییرات شدید آبوهوایی را داره». | مدیریت سیلابها | |||||
کد 3: «یکی از مهمترین محورهای آموزشی برای کشاورزان، مدیریت مصرف آب است که نقشی اساسی در بهرهوری و پایداری کشاورزی ایفا میکنه، این آموزش شامل مباحثی مانند زمانبندی بهینه آبیاری بر اساس نیاز واقعی گیاه، شرایط خاک و شرایط اقلیمی است. بهکارگیری روشهای علمی در تعیین زمان مناسب آبیاری میتواند از هدررفت آب جلوگیری کرده و سلامت گیاه را بهبود بخشد، همچنین، اندازهگیری دقیق مقدار آب موردنیاز یکی دیگر از جنبههای کلیدی این آموزش است که با استفاده از حسگرهای رطوبت خاک، فناوریهای سنجش از دور و مدلهای هوشمند آبیاری قابل انجامه. آموزش این ابزارهای نوین به کشاورزان کمک میکنه تا میزان آبیاری را بهینهسازی کرده و از مصرف بیشازحد یا کمبود آب برای گیاهان جلوگیری کنند. علاوه بر این، آشنایی کشاورزان با فناوریهای نوین آبیاری مانند سیستمهای آبیاری قطرهای، بارانی و زیرسطحی، همراه با آموزش در زمینه بازیافت و استفاده مجدد از آب، میتواند تأثیر بسزایی در کاهش فشار بر منابع آبی داشته باشد. نگهداری و مدیریت صحیح تجهیزات آبیاری نیز باید در این آموزشها گنجانده شود تا عملکرد سیستمهای آبیاری در طولانیمدت بهینه بماند. در نهایت، آگاهیبخشی درباره تأثیر تغییرات اقلیمی بر منابع آبی و روشهای سازگاری با آن، ازجمله استفاده از گیاهان مقاوم به کمآبی و بهینهسازی خاک برای حفظ رطوبت، از دیگر مباحث مهمی است که باید در برنامههای آموزشی برای کشاورزان مورد توجه ویژه قرار بگیره و مطرح بشه». | مدیریت مصرف بهینه آب | محورهای آموزشی مهم برای قشر کشاورزان | آموزش و ترویج سواد آبی برای جامعه کشاورزان در زمینه مدیریت مصرف آب | سازماندهی و توسعه آموزش و فرهنگ ترویج در بخش کشاورزی | ||
جدول 6- مضامین برساختشده از سازماندهی و توسعه آموزش و فرهنگ ترویج در بخش کشاورزی
Table 6- The themes constructed from the organization and development of education and culture promotion within the agricultural sector
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||||
کد 10: «حفاظت از منابع آب زیرزمینی به دلیل اهمیت حیاتی آنها در تأمین آب شرب و کشاورزی، به ویژه در مناطق خشک و نیمهخشک، از اولویتهای اصلی در مدیریت منابع آبی است. این منابع نه تنها بهعنوان ذخایر استراتژیک در برابر تغییرات اقلیمی و خشکسالیها عمل میکنن، بلکه در بسیاری از مناطق، منابع اصلی آب هستند. با توجه به روند روبهافزایش برداشتهای بیرویه و آلودگی منابع زیرزمینی، حفاظت از این منابع ضروریتر از همیشه است، از روشهای مؤثر در حفاظت از منابع آب زیرزمینی که در سر فصل آموزشی کشاورزان باید قرار بگیره میشه به تغذیه مصنوعی آبخوانها از طریق تزریق آب از منابع سطحی و یا استفاده از آبهای تصفیهشده اشاره کرد». | مدیریت منابع طبیعی | محورهای آموزشی مهم برای قشر کشاورزان | آموزش و ترویج سواد آبی برای جامعه کشاورزان در زمینه مدیریت مصرف آب | سازماندهی و توسعه آموزش و فرهنگ ترویج در بخش کشاورزی | شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب | ||
کد 12: «تغییرات اقلیمی یکی از موضوعات مهم و چالشبرانگیز در دنیای امروز است که اثرات گستردهای بر محیط زیست و منابع طبیعی دارد. این پدیده که بیشتر ناشی از فعالیتهای انسانی مانند مصرف سوختهای فسیلی، جنگلزدایی و انتشار گازهای گلخانهای است، منجر به افزایش دمای کره زمین و تغییر الگوهای آبوهوایی شده، یکی از حوزههایی که بهشدت تحت تأثیر این تغییرات قرار گرفته، منابع آبی بخش کشاورزی است. تغییر در مقدار و زمانبندی بارشها، تشدید خشکسالی، ذوب شدن یخچالهای طبیعی و بالا آمدن سطح دریاها از جمله پیامدهای مستقیم تغییرات اقلیمی بر منابع آب هستن. این مسائل نه تنها باعث کاهش دسترسی به آب شیرین میشن، بلکه تهدیدی جدی برای کشاورزی، اکوسیستمهای طبیعی و زندگی انسانها به حساب میآیند. آگاهی از این اثرات و تلاش برای کاهش پیامدهای آن از طریق مدیریت پایدار منابع آب، کاهش انتشار گازهای گلخانهای و تقویت راهکارهای سازگاری با تغییرات اقلیمی، از جمله راهکارهایی است که میتونه تأثیرات منفی این بحران را کاهش بده و ما هم نباید از این مسائل و ترویجشون غافل بمونیم». | شناخت تغییرات اقلیمی و تأثیرات آن بر منابع آبی
| |||||||
کد 9: «اهمیت آگاهی عمومی در مورد حفاظت از منابع آب بسیار بالاست، در واقع با ارتقای سطح آگاهی افراد در این زمینه، میتوان فرهنگ استفاده درست از آب را گسترش داد. از طریق آموزشهای مرتبط، میشه مصرف غیرضروری را کاهش داد و استفاده بهینه از منابع آبی را تشویق کرد، این اقدامات نهتنها به حفظ منابع آبی کمک میکنن، بلکه به کاهش فشار بر محیطزیست نیز منجر میشن». | مدیریت پایدار منابع آبی | اهمیتبخشی به آگاهسازی عمومی در زمینه حفاظت از منابع آبی | اقدام جهت افزایش آگاهی عمومی در مورد آموزش مدیریت آب و تأکید بر اهمیت حفاظت از منابع آبی
| |||||
کد 14: «پیشگیری از بحرانهای آبی نیازمند آگاهیبخشی و اجرای برنامههای آموزشی برای کاهش اثرات خشکسالی، آلودگی منابع آبی و بهرهبرداری غیرمنطقی از آب هست، این اقدامات میتونن با تغییر نگرش و رفتار عمومی بهحفظ منابع آبی کمک کنن و از بروز بحرانهای موجود جلوگیری بهعمل بیارن». | پیشگیری از بحرانهای آبی | |||||||
جدول 7: مضامین برساختشده از بهرهمندی از مدیریت پایدار منابع آبی در بخش کشاورزی
Table 7- Themes constructed from the utilization of sustainable water resource management in the agricultural sector
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||
کد 1: «ترویج سواد آبی و ایجاد شبکههای محلی برای به اشتراکگذاری دانش و تجربیات کشاورزان در زمینه مدیریت آب بهعنوان یکی از راهکارهای موثر در افزایش آگاهی و بهرهوری منابع آبی محسوب میشه. این اقدام به کشاورزان امکان میده تا با استفاده از دانش بومی و علمی، روشهای نوینی را برای مصرف بهینه آب در فعالیتهای کشاورزی مورد بررسی قرار داده و تجارب موفق خود را با دیگران به اشتراک بگذارند، چنین شبکههایی میتونن بستری برای همکاری، یادگیری و حل مشکلات مشترک در راستای حفاظت از منابع آبی فراهم کنند». | هدفگذاری در شبکههای محلی جوامع کشاورزی | راهاندازی شبکههای محلی بهمنظور بهاشتراکگذاری دانش و تجربیات کشاورزان در زمینه سواد آبی
| آموزش و ترویج سواد آبی برای جامعه کشاورزان در زمینه مدیریت مصرف آب | سازماندهی و توسعه آموزش و فرهنگ ترویج در بخش کشاورزی | شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب |
کد 9: «بدیهی است که انتخاب صحیح محصولات سازگار با اقلیم منطقه میتونه نیاز به آبیاری را کاهش داده و در مصرف آب صرفهجویی قابلتوجهی ایجاد کند». | صرفهجویی در مصرف آب | اهمیتبخشی انتخاب محصولات سازگار با شرایط اقلیم و منابع آبی منطقه
| انتخاب محصولات سازگار با شرایط اقلیم و منابع آبی منطقه
| بهرهمندی از مدیریت پایدار منابع آبی در بخش کشاورزی | ||
کد 14: «انتخاب محصولات مناسب و سازگار با شرایط جغرافیایی، اقلیمی و محیطی هر منطقه، میتونه تأثیر مستقیمی بر بهرهوری و بازدهی داشته باشد، این سازگاری شامل عواملی مانند نوع خاک، میزان بارندگی، دما و سایر ویژگیهای زیستمحیطی هست. درواقع، با تطبیق محصولات با شرایط منطقه، نیاز به منابع اضافی برای رشد و توسعه کاهش یافته و عملکرد نهایی افزایش پیدا میکند». | افزایش تولید و درآمد | |||||
کد 5: « تحلیل منابع آبی موجود یکی از گامهای اساسی در مدیریت آب و برنامهریزی برای استفاده بهینه از آن هست. این تحلیل شامل ارزیابی منابع سطحی مانند رودخانهها، دریاچهها و سدها و همچنین منابع زیرزمینی مانند آبخوانها و چاهها میشه. بررسی کیفیت و کمیت این منابع و شناسایی چالشهایی مانند کاهش منابع، آلودگی، یا تغییرات اقلیمی به بهبود تصمیمگیری کمک میکنه». | شناسایی و تحلیل انواع روشهای آبیاری موجود
| بررسی وضعیت منابع آبی در دسترس
| ||||
کد 5: «همانطور که قبلا گفتم بررسی دقیق دسترسی به منابع آبی مانند رودخانهها، سدها و آبهای زیرزمینی از اهمیت بالایی برخوردار هست؛ زیرا آگاهی از این منابع و داشتن اطلاعات صحیح درباره وضعیت آبهای زیرزمینی میتوانن نقش مؤثری در برنامهریزی و مدیریت بهینه منابع آب ایفا کنن. این اطلاعات کمک میکنه تا بهرهبرداری از منابع آب بهصورت پایدار انجام بشه و از مشکلاتی مانند کمبود آب یا تخریب محیطزیست جلوگیری بهعمل بیاد».
| بررسی منابع آبهای سطحی و زیرزمینی
| |||||
کد 1: «به کشت گیاهان بدون استفاده از خاک و با بهرهگیری از محلولهای مغذی در آب روش هیدروپونیک میگن. در این سیستم، گیاهان مواد مغذی مورد نیاز خود را مستقیماً از طریق محلول آب دریافت میکنن، در نتیجه نیازی به خاک بهعنوان بستر رشد وجود نداره. هیدروپونیک مزایای بسیاری از جمله بهبود کنترل بر روی عوامل رشدی، کاهش مصرف آب، و امکان کشت در مناطق با خاک نامناسب را فراهم میکنه. | بهرهمندی از کشتهای هیدروپونیک | بهکارگیری فناوریها و روشهای مدرن کشاورزی
| ||||
ادامه جدول 7- مضامین برساختشده از بهرهمندی از مدیریت پایدار منابع آبی در بخش کشاورزی
Table 7- Themes constructed from the utilization of sustainable water resource management in the agricultural sector
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||
کد 8: «کشتهای ایروپونیک نوعی روش پیشرفته کشاورزی است که در آن ریشههای گیاهان بدون تماس با خاک و در فضای باز قرار دارن، در این سیستم، محلولهای غذایی حاوی مواد مورد نیاز گیاه به شکل قطرات ریز یا مه بهطور مستقیم به ریشهها پاشیده میشن، این تکنیک باعث کاهش چشمگیر مصرف آب میشه چون فقط میزان مورد نیاز گیاه استفاده میشه و از هدررفت جلوگیری میکنه، کشت ایروپونیک برای پرورش گیاهان در فضاهای محدود، محیطهای کنترلشده و مناطقی با منابع آبی کم بسیار موثر هستن». | بهرهمندی از کشتهای ایروپونیک | بهکارگیری فناوریها و روشهای مدرن کشاورزی | بهرهمندی از مدیریت پایدار منابع آبی در بخش کشاورزی | شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب | |
کد 3: «برای جلوگیری از آلودگی منابع آبی و حفاظت از کیفیت آب، لازمه که اقداماتی دقیق و پایدار انجام بگیره، آلودگی منابع آبی میتونن بهدلایل مختلفی مثله ورود فاضلابها، استفاده بیرویه از سموم و کودهای شیمیایی، و دفع نامناسب پسماندهای صنعتی رخ بدن. این آلودگیها نه تنها بر کیفیت آب کشاورزی تأثیر منفی میگذارن، بلکه اکوسیستمهای آبی و موجودات زندهای که به این منابع وابسته هستن رو تهدید میکنن». | حفاظت از سلامت عمومی | اقدام جهت حفاظت از کیفیت آب | ||||
کد 8: «تأمین استانداردهای ملی و بینالمللی کیفیت آب بهمعنای رعایت معیارها و دستورالعملهایی است که برای تضمین ایمنی و سلامت آب مصرفی در نظر گرفته شدهاند. این استانداردها شامل مواردی مانند میزان مجاز آلایندهها، ترکیبات شیمیایی، فلزات سنگین، و پارامترهای فیزیکی و میکروبیولوژیکی آب هستند و هدف از اجرای این استانداردها، تأمین سلامت عمومی، حفظ محیط زیست، و جلوگیری از مشکلات ناشی از آلودگی آب است، این مهمه که در بخش مدیریت پایدار منابع آبی به این استانداردها و اقدام جهت تأمینشان توجه بشه و اقدامات اساسی صورت بگیره و نظارت بشه». | تأمین استانداردهای ملی و بینالمللی کیفیت آب | |||||
نظارت بر کیفیت آب مصرفی | ||||||
کد 6: «اجرای طرح ذخیرهسازی آب و حفظ کیفیت آن شامل مجموعهای از اقدامات است که هدف اصلی آن، مدیریت بهینه منابع آبی و جلوگیری از هدررفت یا آلودگی آبه، این اقدامات میتواند شامل ساخت مخازن و سدها، استفاده از فناوریهای تصفیه آب، بهینهسازی سیستمهای آبیاری، آموزش مردم برای صرفهجویی در مصرف آب، و پایش کیفیت منابع آبی باشه. هدف نهایی چنین طرحی میتونه این باشه که هم نیازهای آبی فعلی تامین بشه و هم نسلهای آینده از منابع آبی باکیفیت بهرهمند شوند. | اجرای طرحهای عملی برای ذخیرهسازی منبع آبی
| ذخیرهسازی منابع آبی از طریق مشارکت ذینفعان | ||||
جدول 8: مضامین برساختشده از بهرهمندی از مدیریت مشارکت و تشویق در بخش کشاورزی
Table 8- Themes Constructed from the Utilization of Participatory Management and Encouragement in the Agricultural Sector
واحدهای معنادار | مقولههای پایه | مقولههای سازماندهنده | مقولههای فراگیر | هدف | ||
کد 13: «ایجاد و توسعه ساختارهای مشارکتی و تشکیل کمیتههای محلی در بخش کشاورزی به معنای فراهم کردن بستری برای همکاری مؤثر میان کشاورزان، کارشناسان و افراد محلی. این امر میتونه از طریق شناسایی چالشها، بهبود روشهای تولید، مدیریت منابع و افزایش بهرهوری انجام بشه و در نهایت به تقویت جامعه و توسعه پایدار کشاورزی کمک کنه که در وجوه مدیریتی مهمه». | تشکیل کمیتههای محلی | ایجاد و توسعه ساختارهای مشارکتی | مدیریت مشارکت ذینفعان محلی (کشاورزان، جوامع محلی، سازمانهای مردمنهاد و نهادهای نصمیم گیرنده) | بهرهمندی از مدیریت مشارکت و تشویق در بخش کشاورزی | شناسایی ابعاد و مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی کشاورزان | شناسایی مؤلفهها و ابعاد سواد آبی از منظر ذینفعان و مطلعین کلیدی حوزه مسائل آب |
کد 4: «ارائه مشاورههای مستمر و تشکیل کمیتههای محلی در بخش کشاورزی میتونه به بهبود و حل مسائل منطقهای کمک کنه، این رویکرد در واقع باعث همافزایی دانش محلی و علمی میشه». | ارائه مشاورههای مستمر | |||||
کد 6: «در بخش کشاورزی، تعارضات بر سر منابعی مانند آب و زمین امری رایجه، برای مدیریت این تعارضها، تشکیل کمیتههای محلی متشکل از کشاورزان، کارشناسان و نمایندگان دولتی میتواند به تصمیمگیری مشارکتی کمک کنه. این کمیتهها از طریق میانجیگری، اختلافات را کاهش داده و راهحلهای منصفانه ارائه میدهند. در نتیجه، مدیریت رفع تعارضها در این حوزه باعث بهبود بهرهوری، کاهش تنشهای اجتماعی و توسعه پایدار کشاورزی میشه». | میانجیگری | مدیریت رفع تعارضها | ||||
کد 11: «برای حل تعارضات در بخش کشاورزی، تقویت فرهنگ گفتوگو میان کشاورزان، مسئولان و کارشناسان ضروری است. از طریق مدیریت رفع تعارضها و استفاده از روشهای مسالمتآمیز، میشه اختلافات بر سر منابعی مانند آب و زمین را کاهش داد. تشکیل کمیتههای محلی نیز بهعنوان بستری برای گفتوگو، میانجیگری و تصمیمگیری جمعی، به حل مشکلات و ارتقای همکاری در این بخش کمک میکنه. این رویکرد موجب افزایش همبستگی اجتماعی و توسعه پایدار کشاورزی میشه». | تقویت فرهنگ گفتوگو | |||||
کد 3: «برای بهبود بخش کشاورزی و حل چالشهای آن، ایجاد ساختارهای نهادی مشترک ضروریه تا هماهنگی میان بخشهای مختلف تسهیل بشه. از طریق تشکیل کارگروههای بینبخشی که شامل کشاورزان، نهادهای دولتی و بخش خصوصی باشند، امکان همکاری بینبخشی افزایش یافته و تصمیمگیریهای کارآمدتری در زمینه مدیریت منابع، بهینهسازی تولید و توسعه پایدار کشاورزی صورت میگیره». | تشکیل کارگروههای بینبخشی | ایجاد ساختارهای نهادیِ مشترک | مدیریت تقویت همکاری بینبخشی (کشاورزی، محیطزیست و منابع آبی) | |||
کد 17: «برای بهبود بخش کشاورزی و حل چالشهای آن، ابتدا باید مأموریت و اهداف مشترک بین نهادهای مرتبط تعیین بشه. سپس با ایجاد ساختارهای نهادی مشترک، هماهنگی و تصمیمگیری تسهیل بشه. این ساختارها زمینهساز همکاری بینبخشی میان دولت، بخش خصوصی و کشاورزان خواهند بود که به توسعه پایدار، مدیریت بهینه منابع و افزایش بهرهوری در کشاورزی کمک میکند. | تعیین مأموریت و اهداف مشترک | |||||
کد 8: «اشتراکگذاری اطلاعات با ذینفعان و تعامل با جوامع محلی در بخش کشاورزی، بهمعنای تبادل دانش و اطلاعات میان کشاورزان، کارشناسان و سایر ذینفعانه. این فرآیند با استفاده از شبکههای اجتماعی و جوامع مجازی، امکان بهروزرسانی دانش و آشنایی با روشهای نوین کشاورزی را فراهم میکنه. همچنین، مشارکت فعال جوامع محلی در تصمیمگیریها و پروژههای مرتبط با کشاورزی، به توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی کمک میکنه. این تعاملات، با ایجاد اعتماد و همکاری میان ذینفعان، به بهبود کیفیت تصمیمگیریها و افزایش بهرهوری در بخش کشاورزی منجر میشود». | تعامل با جوامع محلی | اشتراکگذاری اطلاعات با ذینفعان | ||||
کد 5: «اشتراکگذاری اطلاعات با ذینفعان و شفافیت در تخصیص منابع در بخش کشاورزی، به معنای ارائه دادههای مالی و عملیاتی به تمامی افراد و نهادهای مرتبط. این رویکرد با تسهیل ارتباطات و بهبود همکاری میان کشاورزان، نهادهای دولتی و سایر ذینفعان، به تخصیص بهینه منابع و افزایش بهرهوری منجر میشود. همچنین، شفافیت در اطلاعات، اعتماد عمومی را تقویت کرده و از سوءاستفادههای احتمالی جلوگیری میکند». | شفافیت در تخصیص منابع | |||||
بحث و نتیجهگیری
باتوجهبه هدف و سؤال پژوهش، شناسایی مؤلفههای مدیریتیِ سواد آبی از منظر ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی حوزۀ آب در بخش کشاورزی لازم است. در این پژوهش باتوجهبه رویکرد سواد آبی و با بهخدمتگرفتن رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون، در نهایت مؤلفههای سواد آبی رفتاریِ کشاورزان شهرستان قرچک بهعنوان اصلیترین دستاورد این پژوهش مورد تحلیل واقع شد.
یافتههای حاصل از تحلیل اطلاعات و مقایسۀ اظهارات ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی جهاد کشاورزی شهرستان قرچک از سواد آبی در بخش اقدامات و فعالیتهای مرتبط با کشاورزان به 7 مقولۀ فراگیر و سازماندهندههای مرتبط با آنها شامل سیاستگذاریهای مرتبط با مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی (تعیین اهداف بلندمدت در حوزه منابع آبی کشاورزی، شناسایی و تحلیل فرصتها و چالشهای مرتبط با منابع آبی و...)؛ طراحی و توسعه راهبردهای هماهنگ با ظرفیتها و محدودیتهای منابع آبی در حوزه کشاورزی (سیاستگذاری در جهت راهبردهای مدیریت بهینه مصرف آب، اصلاح و تنظیم تعرفههای منابع آب کشاورزی و...)؛ مدیریت تحقیقات و نوآوری در حوزه کشاورزی (سرمایهگذاری در تحقیقات علمی با هدف توسعه فناوریهای نوین در مدیریت منابع آب کشاورزی)؛ توسعه سامانههای اطلاعاتی با بهرهگیری از دادههای هواشناسی و پیشبینیهای اقلیمی برای مدیریت و برنامهریزی منابع آبی (استفاده از دادههای هواشناسی و پیشبینیهای اقلیمی)؛ سازماندهی و توسعه آموزش و فرهنگ ترویج در بخش کشاورزی (آموزش و ترویج سواد آبی برای جامعه کشاورزان در زمینه مدیریت مصرف آب، اقدام جهت افزایش آگاهی عمومی در مورد آموزش مدیریت آب و تأکید بر اهمیت حفاظت از منابع آبی و...)؛ بهرهمندی از مدیریت پایدار منابع آبی در بخش کشاورزی (انتخاب محصولات سازگار با شرایط اقلیم و منابع آبی منطقه، بررسی وضعیت منابع آبی در دسترس و...)؛ بهرهمندی از مدیریت مشارکت و تشویق در بخش کشاورزی (مدیریت مشارکت ذینفعان محلی، مدیریت تقویت همکاری بین بخشی و...)، دستهبندی شدند.
یافتههای این مطالعه با بخشی از یافتههای مطالعه Behboudi & Ghorbani (2023) و Afsari و همکاران (2018) در قالب اصلاح الگوی حکمرانی آب از طریق ایجاد تغییر در برداشت از منابع آب، ظرفیت سازگاری، ظرفیت توانمندسازی، عامل تحقیق و توسعه، مؤلفه مشارکت، وابستگی به آب، آموزش و الگوی کشت و بخشی از یافتههای Razzaghi Borkhani و همکاران (2024) در قالب مدیریت بهینه زمینهای کشاورزی و مزرعه با روشهای کشاورزی حفاظتی و تابآوری کشاورزان نسبت به تغییرات اقلیم، آگاهسازی و توانمندسازی کشاورزان از طریق گسترش سواد آبی، همچنین یافتههای Tatar و همکاران (2018) در قالب برگزاری کارگاه و دورههای آموزشی در زمینۀ نحوه کار و نگهداری از تجهیزات شبکه به مثابه مهمترین راهکارهای مدیریت تضاد آب همراستا است.
متناسب با اقلیم و شرایط آبوهوایی شهرستان قرچک، تغییر نوع رویکرد به مسائل آب و مدیریت آن در بخش کشاورزی، یک ضرورت است و این مهم از طریق بهخدمتگرفتن مؤلفهها و ابعاد مدیریتیِ سواد آبی و تغییر در رویههای اجرایی سواد آبی کنونی سازمان جهاد کشاورزی قرچک امکانپذیر خواهد بود. این امر در پژوهش Madani (2014) و Amotaghi & Faeghi (2024) نیز مورد بحث واقع شده است، چنانچه به اهمیت تغییروتحول رویهای به مسائل آب و مدیریت آن در بخش کشاورزی، اشاره کرده است؛ تغییری که به باور ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی حوزه آب کشاورزی شهرستان قرچک هنوز بهدرستی اتفاق نیفتاده است، این در حالی است که نظرات مصاحبهشوندگان حاکی از وجود ظرفیتهای وسیعی جهت توسعۀ کشاورزی در شهرستان قرچک است. نتایج پژوهش Lockwood و همکاران (2010) نیز گویای این واقعیت است. ذینفعان نهادی و مطلعین کلیدی جهاد کشاورزی قرچک معتقد بودند که ارتقاء سطح مدیریتی سواد آبی سازمان جهاد کشاورزی، یکی از مهمترین مسائل توسعهای بخش کشاورزی این شهرستان است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد؛ بنابراین میبایست توسعۀ سامانههای نوین آبیاری و ارتقاء کیفیت فعالیتهای کشاورزی از طریق ترویج سواد آبی در جامعه کشاورزان و سازمان جهاد کشاورزی و نهادهای مرتبط را در بطن سیاستهای توسعهای با تأکید بر توسعۀ محلی قرار داد.
متناسب با یافتههای این مطالعه میتوان اذعان نمود که مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی شهرستان قرچک، بهعنوان منطقهای با محدودیتهای جدی در تأمین آب، نیازمند سیاستگذاریهای جامع و پایدار است. سازمان جهاد کشاورزی قرچک با اتخاذ راهبردهایی نظیر تعیین اهداف بلندمدت در حوزه منابع آبی، شناسایی فرصتها و چالشهای مرتبط، و تدوین برنامههایی برای مدیریت بهینه مصرف آب، میتواند در تلاش باشد تا تعادل میان بهرهبرداری از منابع آبی و نیازهای کشاورزی را حفظ کند، اجرای طرحهایی مانند اصلاح و تنظیم تعرفههای مصرف آب کشاورزی، توسعه سامانههای نوین آبیاری، و ترویج استفاده از فناوریهای نوین در مدیریت منابع آب، میتواند موجب افزایش بهرهوری و کاهش هدررفت این منبع حیاتی شود. همچنین، سرمایهگذاری در تحقیقات علمی و نوآوریهای حوزه کشاورزی، نظیر استفاده از دادههای هواشناسی و پیشبینیهای اقلیمی، به برنامهریزی دقیقتر در مصرف آب و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی کمک شایانی میکند. علاوه بر اقدامات فنی و مدیریتی، سازمان جهاد کشاورزی قرچک نقش مهمی در آموزش و فرهنگسازی کشاورزان برای مدیریت پایدار منابع آبی ایفا میکند. برگزاری دورههای آموزشی، توسعه سواد آبی در بین کشاورزان، و ترویج کشت محصولاتی که با شرایط اقلیمی منطقه سازگارترند، از جمله برنامههای این سازمان برای بهینهسازی مصرف آب است. همچنین، مدیریت مشارکتی و تشویق ذینفعان محلی به همکاری، همراه با تقویت تعامل میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی، بستری مناسب برای اجرای سیاستهای پایدار در این حوزه فراهم میکند. با ادامه این رویکردها، میتوان انتظار داشت که کشاورزی در شهرستان قرچک به سمت الگویی پایدارتر و کارآمدتر حرکت کند و ضمن حفظ منابع آبی، تولیدات کشاورزی باکیفیتتر و اقتصادیتری در این منطقه شکل بگیرد.
نویسندگان این مقاله اعلام میدارند که هیچ تضاد منافعی دررابطهبا نویسندگی و یا انتشار این مقاله وجود ندارد.
References
Afsari, A., Haji Naseri, S., Fazeli, M., & Feirahi, D. (2018). A Sociological Examination of Water Governance in Lake Urmia Crisis: Grounded Theory Model. Strategic Studies of public policy, 7(25), 53-72. [In Persian]
Afshani, S., & Shiri-Mohammadbad, H. (2020). Evaluation of Benefactors and Key Informed People of Yazd Province on Operational Strategies for Utilizing Social Capacities for Sustainable Management of Water Resources. Community Development (Rural and Urban), 12(1), 305-331. [In Persian]
Asadollahzadeh Mousavi, M. (2011). Study of social factors affecting water consumption patterns in the city of Babol, [Master's thesis, Babolsar: University of Mazandaran]. [In Persian]
Amotaghi, M., & Faeghi, S. (2024). Identification of behavioral components of water literacy from the perspective of institutional stakeholders and key informants in the agricultural sector: A case study of the Agricultural Jihad organization in Qarchak County, Iran. Technical Stertegies in Water System, 2(3), 233-257. [In Persian]
Attride–Stirling, J. (2001) "Thematic Networks: an Analytic Tool for Qualitative Research", Qualitative Research, 1(3), 385-405.
Babaee, O., & Alijani, B. (2013). Spatial Analysis of Long Duration Droughts in Iran. Physical Geography Research, 45(3), 1-12. [In Persian]
Behboudi, D., & Ghorbani, F. (2023). Analyzing the leverage points of qualitative system dynamic model of water governance (Case study: Qarranqu basin). Iran-Water Resources Research, 19(1), 22-45. [In Persian]
Besthenegar, M; Alizadeh, S. (2013). Project Stakeholder Analysis. Publications of the 8th International Project Management Conference, pp.1-6. [In Persian]
Cheshmi, M.; & Ahmadi Seyedabadi, S. (2016). The role of water sociology in water consumption management and water crisis reduction. Iranian Congress of Water and Wastewater Engineering Sciences. University of Tehran. February 2016, 1149. [In Persian]
Cooper, C., & Cockerill, K. (2015). Water Quantity Perceptions in Northwestern North Carolina: Comparing college student and public survey responses. Southwest. Geogr, 55: 386–399.
Daneshmehr, H. (2023). Loss of Indigenous development Capacities in Kurdistan Province (Presentation of Grounded Theory in Water Resources Management). Community Development (Rural and Urban), 15(1), 117-133. [In Persian]
Daneshmehr, H., Ahmadrash, R., & Karimi, A. (2019). Perceptional Understanding by Local Elites and People around the Zab River’s Water Transfer to Urumieh Lake. Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 8(1), 1-32. [In Persian]
Defries, R., & Nagendra, H. (2017). Ecosystem management as a wicked problem. Science, 356: 265–270.
Eghbali, J., Kalantari, K., Asadi, A., & javid, M. J. (2020). Water Stakeholders and Institution Analysis for Sustainability of Agricultural Water Resources (Case Study Zayandehrud Catchment Area). Iranian Journal of Soil and Water Research, 51(9), 2365-2378. [In Persian]
Evans, E. N. (1992). Liberation theology, empowerment theory and social work practice with the oppressed. International Social Work, 35, 135-147.
Faeghi, S. & Navabakhsh, M. (2016). Semantic context of cultural consequences of drought and zayandehrud drought (with an emphasis on the cultural identity of Isfahan citizens), Journal of Iranian Social Development Studies, 8 (4) 35–59.
Fazeli, M. (2018). Working Group and Brainstorming Session on Promoting Water Knowledge and Literacy. Retrieved from http://wnn.wrm.ir/SC.php?type=component_sections&id=101&sid=30425. [In Persian]
Hawke, S.M. (2012). Water literacy: Another wise, active and cross-cultural approach to pedagogy, sustainability and human rights. Continuum, 26: 235–247.
Iman, M.T, & Noshadi, M. R. (2011). Qualitative Content Analysis, Research Quarterly, 3 (2): 15-44. [In Persian]
Jamshidi, S., & Dehghani, H. (2021). Water Literacy Evaluation in Urban Society (Case study: Isfahan City). Journal of Environmental Studies, 46(4), 683-702. [In Persian]
Kashi Nahanji, V. (2011). Health Literacy in Schools, Tehran: Kebatdar, (1st edition, Vol. 1). [In Persian]
Laport ،E ،Ariganello ،S ،Samples ،A & Diana ،J. (2013). Water Literacy. The Michigan Department of Environmental Quality.
Lockwood, M., Davidson, J., Curtis, A., Stratford, E., & Griffith, R. (2010). Governance principles for natural resource management. Society and Natural Resources, 23(10), 986-1001.
Luyet, V., Schlaepfer, R., Parlange, M. B., & Buttler, A. (2012). A framework to implement stakeholder participation in environmental projects. Journal of environmental management, 111: 213-219.
Madani, K. (2014). Water management in Iran: what is causing the looming crisis? Journal of Environmental Studies and Sciences, 4, 315–328. [In Persian]
Mehr News Agency. (2015). the contribution of Qarchaki farmers to the tables of the people of the capital: Mehr News Agency: No. 2587188. Available at https://B2n.ir/d67431. [In Persian]
Mohammadpour, A. (2013). Beyond: Philosophical and Practical Foundations of Integrated Research Method in Behavioral Sciences, Tehran: Sociologists Publications. [In Persian]
Nascimento, L.C.N., Souza, T.V., Oliveira, I.C.S., Moraes JRMM., Aguiar R.C.B., & Silva, L.F. (2018). Theoretical saturation in qualitative research: an experience report in interview with schoolchildren. Rev Bras Enferm [Internet].71(1):228-33.
Ningi, T., Taruvinga, A., Zhou, L., & Ngarava, S. (2022). Determinants of water security for rural households: Empirical evidence from Melani and Hamburg communities, Eastern Cape, South Africa. South African Journal for Science and Technology, 40(1), 37-49.
Nkiaka, E. (2022). Exploring the socioeconomic determinants of water security in developing regions. Water Policy, 24(4), 608-625.
Razzaghi Borkhani, F., Azizi Khalkheili, T., & Barati, A. (2024). Analysing the most Important Variables Affecting Agricultural Water Security in Mazandaran Province. Journal of Agricultural Economics and Development, 38(3), 294-279. [In Persian]
Saldena, J. (2016). The Coding Manual for Qualitative Researchers, (translated by Abdullah Gaviyan), Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian]
Tatar, M., Papzan, A., & Ahmadvand, M. (2018). Agricultural Water Conflict Management in Gawshan Basin: Solutions Based on Cooperation Strategy. Iranian Agricultural Extension and Education Journal, 14(1), 91-111. [In Persian]
Wood, G.V. (2014). Water literacy and citizenship: education for sustainable domestic wateruse in the East Midlands. [PhD thesis, University of Nottingham. Access from the University of Nottingham repository:http://eprints.nottingham.ac.uk/14328/1/G.Wood-_eThesis.pdf.]
Zahedinia, S.h.; Shahbazi, A.; & Veisi, H. (2014). Water literacy, the foundation of optimal water management in Iran, National Conference on Water, Humans, Land, Governmental and Public Organizations and Centers, Volume 1, pp. 1-7. [In Persian]
Zarabi, E., & FaridTehrani, S. (2009). Participatory Approach in Renovation and Rehabilitation of Deteriorated Urban Fabrics. Armanshahr Architecture & Urban Development Journal, 2, 39-46. [In Persian]
Extended abstract
Introduction: Water literacy is a new concept in research related to water demand management and one of the ways to improve public awareness in the field of water-related issues, and it has the ability to provide an estimate of society's water knowledge, attitude and behavior. This study aimed to redefine and identify the components of water literacy from the perspective of institutional stakeholders and key informants within the Agricultural Jihad sector of Qarchak County.
Material and Methods: Using a qualitative approach and thematic analysis, data were collected through semi-structured interviews with 17 key informants selected via purposive homogeneous sampling. These participants, who were knowledgeable about farmers’ water literacy and had experience with their water management practices, provided insights that were analyzed to identify key themes.
Results and Discussion: The findings revealed 7 inclusive categories of water literacy components, including policy-making related to water resource management in agriculture; designing and developing strategies aligned with the capacities and limitations of water resources in agriculture; management of research and innovation in the agricultural sector; development of information systems; organization and expansion of education and extension culture in agriculture; utilization of sustainable water resource management in agriculture, and utilization of participatory management and incentives in agriculture.
Conclusion: The results indicate that by employing the managerial dimensions and components examined in the field of farmers’ water literacy in Qarchak County along with formulating policies, developing strategies for water resource management, strengthening the extension culture, improving infrastructure, and enhancing existing capacities in the agricultural sector it is possible to improve and reform organizational activities and measures in agriculture.
Keywords: Redefinition, Managerial Water Literacy Components, Key informants and institutional Stakeholders, Agricultural Jihad, Qarchak, Thematic analysis
[1] Stanford Research Institute
