The Status of Religious Identity Components in Social Studies Books of the First Secondary Education Cycle

Subject Areas : Instructional Excellence of management

Hasan Najafi ¹ , Zohreh Kazemizadeh ²

1 - Department of Curriculum Planning, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran
2 - Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Qom, Iran

Received: 2024-12-17 Accepted : 2025-04-01 Published : 2026-03-13

Keywords: Identity, religion, religious identity, social studies.,

Abstract :

The present study aims to examine the content of Social Studies books of the first secondary education cycle based on religious identity components, using a comparative content analysis method. The research instrument was a religious identity checklist comprising 106 components across three levels—cognitive, affective, and behavioral—and six domains—individual, social, cultural, economic, aesthetic, and biological–physical—which was validated for content by experts in educational anthropology, Islamic psychology, and curriculum studies. The findings revealed that the highest frequency and percentage, respectively, pertained to the behavioral, cognitive, and affective components of religious identity. Therefore, the principle of balance—as one of the governing principles in the design of educational and curricular programs and as a key criterion in content selection—has not been sufficiently observed. The level of attention to the social domain was 41.2%, the individual domain 23.61%, the cultural domain 13.56%, the economic domain 8.79%, the aesthetic domain 8.79%, and the biological–physical domain 6.28%. Hence, the degree of attention to religious identity components across the various domains—individual, social, cultural, economic, aesthetic, and biological–physical—in the Social Studies book of the first secondary education cycle, given the centrality of Islam in Iran, is neither at a desirable nor at a commendable level and requires further planning and attention. Of the 407 religious identity components present in the Social Studies book of the first secondary education cycle, 73.73% pertained to the text, 20.23% to the images, and 6% to the exercises.

References:

اعوانی، غلامرضا؛ حداد عادل، غلامعلی؛ مجتبایی، فتح‌الله؛ مجتبوی، جلال‌الدین؛ محقق، مهدی (1372). فرهنگ و تمدن اسلامی. نامه فرهنگ، 3(4)، ص34-11.
امامی، راضیه؛ حیدری، محمدحسین؛ نوروزی، رضاعلی (1390). جایگاه هویت فرهنگی در اهداف نظام آموزشی ایران (با تأکید بر دین). بانوان شیعه، 8(2)، ص94-61.
برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران (1391). تهران: شورای عالی آموزش و پرورش.
پورفرج، علیرضا؛ گیلک حکیم‌آبادی، محمدتقی؛ انصاری سامانی، حبیب؛ باجلان، علی‌اکبر (1393). دین و رفتار اجتماعی؛ بررسی اثر دینداری بر رفتار مشارکت از طریق یک مطالعه آزمایشگاهی. جستارهای اقتصادی ایران، 11(22)، ص216-187.
جمالی فیروزآبادی، محمود؛ اخلاقی، آزیتا (1391). رابطه هویت دینی معلمان با هویت دینی دانش‌آموزان مدارس شهر تهران. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 2(5)، ص102-79.
جوانی، حجت‌الله (1384). هویت دینی یا هویت‌های دینی. اسلام‌پژوهی، 1(1)، ص135-154.
حافظی، علیرضا (1396). بررسی لحاظ شدن مؤلفه‌های تربیت دینی در مجلات رشد کودک؛ مطالعه‌ای براساس تحلیل محتوا. تربیت اسلامی، 12(1)، ص150-139.
حسنی، محمد؛ وجدانی، فاطمه (1396). تحلیل محتوای کیفی کتاب‌های علوم اجتماعی دوره ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی. تربیت اسلامی، 12(3)، ص29-54.
خنیفر، حسین؛ مسلمی، ناهید (1397). اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی. تهران: نگاه دانش.
رئوفی، محمود (1389). مؤلفه‌های هویت دینی. دین و ارتباطات، 17(37)، ص112-91.
رئیس‌الساداتی، ریحانه (1402). هویت دینی و شاخص‌های آن نزد اندیشمندان اجتماعی. جامعه‌پژوهی فرهنگی، 14(2)، ص24-5.
شیرینکام، اسحاق؛ حسین‌خواه، علی؛ صالحی، اکبر (1401). تجارب زیسته و ادراکات دبیران از نحوه شکل‌گیری هویت دینی در دانش‌آموزان. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 15(2)، ص150-142.
صابری، رضا؛ سعیدی رضوانی، محمود (1391). کاربرد زیباگرایی و هنر در تربیت دینی. تربیت اسلامی، 7(15)،
ص134-113.
صانعی مهری، زهره؛ رزم‌آزما، پری (1399). تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی از نظر میزان توجه به هویت ملی و هویت دینی. علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 8(3)، ص241-156.
عابدی، فاطمه؛ منادی، مرتضی (1394). دیدگاه دانش‌آموزان دبیرستانی پیرامون منابع تأثیرگذار بر هویت دینی‌شان. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 14(3)، ص127-109.
عباسی، یاسمن (1398). بررسی مؤلفه‌های هویت دینی در قرآن و روانشناسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
فضل‌الهی، سیف‌اله؛ شیبانی، زهره (1400). عوامل تأثیرگذار بر هویت دینی جوانان. معرفت، 30(6)، ص53-41.
قادرزاده، امید (1392). آموزش‌وپرورش و هویت دینی و ملی. مطالعات ملی، 15(3)، ص106-81.
قنبری، شمسی؛ مهدی، قدیمی؛ رمضانی، ناصرعلی (1397). تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره متوسطه دوم از حیث کاربرد مفهوم هویت. آموزش علوم اجتماعی، 20(3)، ص57-52.
کشاورز، مصطفی؛ میرزایی، فاطمه (1399). بلوغ و بحران هویت در دوران نوجوانی و نقش آن در دوست‌یابی. روان‌شناسی و علوم رفتاری ایران، 5(22)، ص142-132.
مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی (1390). تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
مصلح، نرجس خاتون (1392). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی خانواده و هویت دینی نوجوانان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا.
نجفی، حسن (1400). طراحی و اعتباریابی برنامه درسی هویت دینی مبتنی بر تفسیر المیزان در دوره اول متوسطه. رساله دکتری. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی.
نجفی، حسن؛ ملکی، حسن؛ سبحانی‌نژاد، مهدی؛ مصباح، علی (1400). هویت دینی و پیش‌بایست‌های طراحی برنامه درسی. مطالعات ملی، 22(2)، ص3-26.
وقاری زمهریر، زهرا؛ امین خندقی، مقصود؛ سعیدی رضوانی، محمود؛ موحدی محصل طوسی، مرضیه (1395). تبیین برنامه درسی تربیت دینی مبتنی بر رویکرد تکلیف‌گرا. پژوهش‌نامه مبانی تعلیم‌وتربیت، 6(2)، 82-106.
Algrim, K. (2020). Religious Identity and Its Impact on Environmental Beliefs and Behaviors. A Thesis in Experimental Psychology with a Concentration in Behavioral Sciences. The Department of Psychology Seton Hall University.
Batson, C.D., Schoenrade, P. & Ventis, W.L. (1993). Religion and the Individual. Oxford University Press, New York.
Grei, A. & Lynn Davidman, L. (2007). Religion and identity. In: The Sage Handbook of the Sociology of Religion, London, Sage.
Steward Harrison, O. (2013). Religion and Identity. American International Journal of Contemporary Research, 3(6), p. 10-16.
Van Leeuwen, N. (2023). Religion as Make Believe: A Theory of Belief, Imagination, and Group Identity. Harvard University Press.