Investigation on the reduction of Orvego® fungicide (ametoctradin + dimethomorph) residue levels used to control tomato downy mildew disease in Mazandaran province

Subject Areas : Plant Protection

Mohsen Morowati ¹ , Abbas Ali Ravanlou ² , Vahideh Mahdavi ³ , ُSeyed Ali Reza Dalili ⁴

1 - Associate Professor, Pesticides Research Department. Iranian Research Institute of Plant Protection (IRIPP), Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
2 - Assistant Professor, Plant Diseases Research Department, Iranian Research Institute of Plant Protection, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Tehran, Iran
3 - Associate Professor, Pesticides Research Department. Iranian Research Institute of Plant Protection (IRIPP), Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
4 - Assistant Professor, Plant Protection Research Department, Agricultural and Natural Resources Research Centre of Mazandaran Province, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Mazandaran, Sari, Iran

Received: 2024-06-08 Accepted : 2024-08-20 Published : 2024-09-15

Keywords: chemical control, LC-MS/MS, MRL, Orvego®, pesticide residues,

Abstract :

In order to measure the residue of Orvego^® fungicide (ametoctradin+dimethomorph) which was used by the dose of 80 ml/100 liters of water (the dose recommended by the producing company), 15 samples of treated tomatoes (5 samples in 3 replications) and one control sample were collected at 1, 2, 3, 5 and 8 days after spraying. Extraction of pesticides was carried out according to the national standard of Iran "measurement of pesticide residues" which recommends to use QuEChERS method of extraction. Pesticides were analyzed by LC-MS/MS and the determined values ​​were compared with the national and Codex MRLs. The results obtained show that according to the MRL of ametoctradin, which is 1.5 mg/kg (Codex), the mean residue detected in the samples was less than the MRL one day after spraying. Dimethomorph has a MRL of 3 mg/kg (National), and the mean residue detected in the samples was 0.076 mg/kg, one day after spraying which is less than the MRL. According to the recommendation of the manufacturer of Orvego^® and the references studied the pre-harvest interval (PHI) of Orvego^® (Ametoctradin+Dimethomorph) is 1 day, which is confirmed in the present research.  Therefore Orvego® used at a rate of 80 ml/100 liters with the PHI of one day could be recommended to control tomato downy mildew disease.

 

References:

ايماني، س.، طالبي جهرمي، خ.، شجاعي، م.، و كمالي، ك. 1385. اندازه گيري باقيمانده هشت نوع آفت‌كش مورد استفاده در گلخانه‌هاي خيار و گوجه‌فرنگي به روش تجزيه جمعي آنها. خلاصه مقالات هفدهمين كنگره گياه‌پزشكي ايران، تهران. جلد اول: آفات. ص 147.
صلاحی اردکانی، ع.، مروتی، م. و انتصاری، م. 1391. باقیمانده آفت‌کش‌های اندوسولفان و دیازینون در مزارع گوجه‌فرنگی و خیار سبز استان کهگیلویه و بویراحمد. مهندسی نتیک و ایمنی زیستی، 1(2): 120-113.
مروتی، م. و نعمت‌اللهی، م. ر. 1393. بررسی میزان باقیمانده چهار نوع حشره‌کش در خیار گلخانه‌ای استان اصفهان. مجله آفات و بیماری‌های گیاهی. 12(1): 23-11.
مروتی، م.، مهدوی، و.، حیدری، ا.، نوربخش، ر.، فرآورده، ل. و حیدری علیزاده، ب. 1397. باقی‌مانده آفت‌کش‌ها در محصولات کشاورزی (مخاطرات، مقررات و حدود مجاز آنها). ناشر موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، صفحات 267.
هادیان، ز. و عزیزی، م. ح. 1385. ارزیابی میزان باقیمانده انواع سموم آفت‌کش به روش کروماتوگرافی گازی-طیف‌سنجی جرمی در برخی سبزی‌های عرضه شده در میدان اصلی تره‌بارشهر تهران در سال 1384.فصلنامه علوم تغذیه و صنایع غذائی ایران. 1(2): 13-17.
هادیان، ز. و عزیزی، م. ح. 1387. تعيين ميزان باقي‌‌مانده انواع آفت‌كش‌ها در برخي از سبزيجات تازه و گلخانه‌اي. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. 12(43):204-195.
Abd-Elhaleem, A. 2020. Pesticides residues in tomato and tomato products marketed in Majmaah province, KSA, and their impact on human health. Environmental Science and Pollution Research International, 27(8): 8526-8534. https://doi.org/10.1007/s11356-019-07573-x.
Andrade, G.C., Monteiro, S. H., Francisco, J. G., Figueiredo, L. A., Botelho, R.G., and Tornisielo, V.L. 2015. Liquid chromatography–electrospray ionization tandem mass spectrometry and dynamic multiple reaction monitoring method for determining multiple pesticide residues in tomato. Food Chemistry, 175:57–65. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2014.11.105.
Arias, L.A., Bojacá, C.R., Ahumada, D.A., and Schrevens, E. 2014. Monitoring of pesticide residues in tomato marketed in Bogota, Colombia. Food Control, 35(1):213–217. https://doi.org/10.1016/j.foodcont.2013.06.046.
Bojaca, C.R., Arias, L.A., Ahumada, D.A., Casilimas, H.A., and Schrevens, E. 2013. Evaluation of pesticide residues in open field and greenhouse tomatoes from Colombia. Food Control, 30(2):400–403. https://doi.org/10.1016/j.foodcont.2012.08.015.
Bhandari, G., Zomer, P., Atreya, K., Mol, H.G.J, Yang, X., and Geissen, V. 2019. Pesticide residues in Nepalese vegetables and potential health risks. Environment Research, 172:511–521. https://doi.org/10.1016/j.envres.2019.03.002 .
Anastassiadou, M., Giovanni, B., Alba, B., Carrasco Cabrera, L., Greco, L., Jarrah, S., Kazocina, A., Leuschner, R., Magrans, J.O., Miron, I., Nave, S., Pedersen, R., Reich, H., Rojas, A., Sacchi, A., Santos, M., Stanek, A., Theobald, A., Vagenende, B., and Verani, A. 2019. Review of the existing maximum residue levels for ametoctradin according to Article 12 of Regulation (EC) No 396/2005, European Food Safety Authority (EFSA).
Bakırcı, G.T., Acai, D.B Y., Bakırcı, F., and Ötleş, S. 2014. Pesticide Residues in Fruits and Vegetables from the Aegean Region, Turkey, Food Chemistry, 160:379-92. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2014.02.051.
Balkan, T. and Yilmaz, O. 2023. Determination of 301 pesticide residues in tropical fruits imported to Turkey using LC–MS/MS and GC-MS. Food Control, 147, 109576. https://doi.org/10.1016/j.foodcont.2022.109576.
Balkan, T. and Kara, K. 2023. Pesticide residues in sauce manufactured from agricultural products. International Journal of Agriculture, Environment and Food Sciences, 7(1): 131-135. https://doi.org/10.31015/jaefs.2023.1.16.
Balkan, T. and Yilmaz, O. 2022. Method validation, residue and risk assessment of 260 pesticides in some leafy vegetables using liquid chromatography coupled to tandem mass spectrometry, Food chemistry, 384, 132516. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2022.132516 .
Corrias, F., Atzei, A., Lai, C., Dedola, F., Ibba, E., Zedda, G., Canu, F. and Angioni, A. 2020. Effects of Industrial Processing on Pesticide Multiresidues Transfer from Raw Tomatoes to Processed Products. Foods, 9, 1497. https://doi.org/10.3390/foods9101497.
Damalas, C.A., and Eleftherohorinos, I.G. 2011. Pesticide exposure, safety issues and risk assessment indicators. International Journal of Environmental Research and Public Health, 8:1402–1419. https://doi.org/10.3390/ijerph8051402.
Eslami, Z., Mahdavi, V., and Tajdar-oranj, B. 2021. Probabilistic health risk assessment based on Monte Carlo simulation for pesticide residues in date fruits of Iran. Environmental Science and Pollution Research, 28(31), pp. 42037-42050. https://doi.org/10.1007/s11356-021-13542-0.
Jallow, M.F.A., Awadh, D.G., Albaho, M.S., Devi, V.Y., and Thomas, B.M. 2017b. Pesticide knowledge and safety practices among farm workers in Kuwait: results of a survey. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(4): 340. https://doi.org/10.3390/ijerph14040340.
Lozowicka, B., Abzeitova, E., Sagitov, A., Kaczynski, P., Toleubayev, K., and Li, A. 2015. Studies of pesticide residues in tomatoes and cucumbers from Kazakhstan and the associated health risks. Environment Monitoring Assessment, 187(10):609. https://doi.org/10.1007/s10661-015-4818-6.
Mahdavi, V., Eslami, Z., Gordan, H., Ramezani, S., Peivasteh-roudsari, L., Maˈmani, L., and Mousavi Khaneghah, A. 2022. Pesticide residues in green-house cucumber, cantaloupe, and melon samples from Iran: A risk assessment by Monte Carlo Simulation. Environmental Research,15:206:112563. https://doi.org/10.1016/j.envres.2021.112563 .
Mahdavi, V., Heris, M.E.S., Dastranj, M., Eslami, Z., and Aboul-Enein, H.Y. 2021. Assessment of Pesticide Residues in Soils Using a QuEChERS Extraction Procedure and LC-MS/MS. Water, Air, and Soil Pollution, 232(4),159. https://doi.org/10.1007/s11270-021-05104-4.
Melo, A., Cunha, S.C., Mansilha, C., Aguiar, A., Pinho, O., and Ferreira, I. 2012. Monitoring pesticide residues in greenhouse tomato by combining acetonitrile-based extraction with dispersive liquid–liquid micro extraction followed by gas chromatography-mass spectrometry. Food Chemistry, 135(3):1071–1077. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2012.05.112.
Ripley, B.D., Lissemore, L.L., Leishman, P.D., Denomme M.A., and Ritter L. 1995. Pesticide residue in fruits and vegetables from Ontario, Canada. Journal of AOAC International, AOAC International publication. 83(1):196-2013. https://doi.org/10.1093/jaoac/83.1.196.
Schusterova, D.; Hajslova, J.; Kocourek, V.; and Pulkrabova, J. 2021. Pesticide Residues and Their Metabolites in Grapes and Wines from Conventional and Organic Farming System. Foods, 10(2), 307. https://doi.org/10.3390/foods10020307.
Viana, E., Malto, J.C., and Font, G. 1996. Optimization of a Matrix Solid-Phase Dispersion Method for the Analysis of Pesticide residues in Vegetables. Journal of Chromatography,754(1-2),437-444. https://doi.org/10.1016/S0021-9673(96)00538-9.

Full-Text:



گیاه­پزشکی کاربردی، جلد 13، شماره 1، سال 1403

بررسی روند کاهشی باقیمانده قارچ‌کش اوروگو® (آمتوکترادين+ دايمتومورف) جهت کنترل عامل بيماري سفيدک دروغي (Phytophtora infestans) در گوجه‌فرنگي در استان مازندران

Investigation on the reduction of Orvego® fungicide (Ametoctradin+ Dimethomorph) residue levels used to control tomato downy mildew disease in Mazandaran province

 

محسن مروتی1*، عباسعلی روانلو2، وحیده مهدوی1 و سید علیرضا دلیلی3

 

دریافت: 19/3/1403 پذیرش: 30/5/1403

 

چکیده

به منظور اندازه‌گیری باقیمانده قارچ‌کش‌ اوروگو® (آمتوکترادین+ دایمتومورف) با دوز 80 میلی‌لیتر/100 لیتر آب، 15 نمونه از گوجه‌فرنگی‌های تیمار شده (5 نمونه با 3 تکرار) و یک نمونه شاهد در زمان‌های 1، 2، 3، 5 و 8 روز پس از محلول‌پاشی جمع­آوری شدند. استخراج آفت‌كش‌ها با روش کچرز طبق استاندارد ملی ایران با عنوان اندازه‌گیری باقیمانده آفت‌کش‌ها انجام شد. تجزیه آفت‌کش‌ها با دستگاه LC-MS/MS انجام و مقادیر محاسبه شده با مرز بیشینه مانده مجاز (MRL) ملی و کدکس مقایسه گردید. نتايج نشان داد یک روز پس از سم‌پاشی میانگین مانده آمتوکترادین (11/0 میلی‌گرم/ کیلوگرم) کمتر از مرز بیشینه مانده مجاز آن (5/1 میلی‌گرم/ کیلوگرم-کدکس) بود و میانگین مانده قارچ‌کش دایمتومورف یک روز بعد از سم‌پاشی معادل 076/0 میلی‌گرم/ کیلوگرم در نمونه‌های اندازه‌گیری شده بود که کمتر از مرز بیشینه مانده مجاز آن (مرز بیشینه مانده مجاز 3 میلی‌گرم/ کیلوگرم- ملی) می‌باشد. دوره کارنس اوروگو® (آمتوکترادین+ دایمتومورف) طبق منابع یک روز تعیین شده است و با توجه به مقادیر اندازه‌گیری شده در نمونه‌های این پژوهش مورد تأئید می­باشد. به این ترتیب قارچ‌کش‌ اوروگو® با مقدار 80 میلی‌لیتر در 100 لیتر آب با دوره کارنس یک روز قابل توصیه برای کنترل بیماری سفیدک دروغی گوجه‌فرنگی می­باشد.

واژگان کلیدی: اوروگو®، باقیمانده آفت‌کش‌ها، کروماتوگرافی مایع-طیف‌سنجی جرمی، مرز بیشینه مانده آفت‌کش‌ها

 

مقدمه

کشاورزان به منظور محافظت از محصولات کشاورزی در برابر آفات و بیماری‌ها از آفت‌کش‌ها استفاده می‌کنند و قرار گرفتن در معرض آفتکش‌ها و یا باقی‌مانده آنها روی محصولات کشاورزی ممکن است باعث مسمومیت حاد یا مزمن در انسان و موجودات غیر هدف شود (Damalas and Eleftherohorinos, 2011). این معضل می‌تواند به دلیل عدم رعایت دستورالعمل‌های لازم در استفاده از آفت‌کش‌ها جهت کنترل آفات و نوع، زمان یا دوز مناسب استفاده از آفت‌کش‌ها توسط کشاورزان باشد (Jallow et al., 2017). بنابراین، نظارت و پایش میزان باقی‌مانده آفت‌کش‌ها در محصولات کشاورزی اصلی‌ترین راه برای حمایت از مصرف‌کنندگان در برابر اثرات مضر آفت‌کش‌ها می‌باشد.

1- دانشیار، بخش تحقیقات آفت‌کش‌ها، مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

2- استادیار، بخش تحقیقات بیماری‌های گیاهی، مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3- استادیار، بخش تحقیقات گیاه‌پزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مازندران، ساری، ایران

نویسنده مسئول مکاتبات: [e-mail]

در خصوص اندازه­گیری باقیمانده آفت‌کش‌ها در محیط­زیست و محصولات کشاورزی، تحقیقات زیادی در سایر کشور­ها و همچنین ایران صورت گرفته است. در تحقیقاتی در قزاقستان 26 نوع آفت‌کش دارای باقیمانده در 9/65 درصد از نمونه‌های گوجه‌فرنگی آزمایش شده شناسایی شد. علاوه بر این، 14 نمونه دارای باقیمانده آفت‌کش‌ها بالاتر از مرز بیشینه مانده مجاز آفت‌کش‌ها (MRL= Maximum Residue Limit) در اتحادیه اروپا بود (Lozowicka et al., 2015). همچنین در برزیل، 12 نوع آفت‌کش در 60% از نمونه‌های گوجه‌فرنگی تحت آزمایش شناسایی شدند (Andrade et al., 2015). در پرتغال، از هر 30 باقیمانده آفت‌کش بررسی شده 6 مورد در 20 نمونه گوجه‌فرنگی یافت شد؛ هر­چند که میزان باقیمانده آفت‌کش‌ها در تمامی موارد پایین­تر از MRL اتحادیه اروپا بودند (Melo et al., 2012). در یک مطالعه نگران­کننده در کویت مشخص گردید که %88 از نمونه‌های گوجه‌فرنگی مورد تجزیه حاوی باقیمانده چندین آفت‌کش بودند. در حدود 19% از این نمونه‌ها دارای آلودگی بیش از بیشینه ماده آفت‌کش‌های کدکس بودند (Jallow et al., 2017). در دو مطالعه دیگر در کلمبیا باقیمانده آفت‌کش‌ها در 1/73 و 5/70 درصد از نمونه‌های گوجه‌فرنگی آزمایش شده شناسایی شدند (Bojaca et al., 2013؛ Arias et al., 2014). در تحقیقات دیگری در آلماتی قزاقستان مشخص گردید که بیش از 15 درصد نمونه‌های گوجه‌فرنگی تحت آزمایش دارای مقادیر بیش از حد مجاز آفت‌کش‌ها بودند (Lozowicka et al., 2015). محققینی از کلمبیا گزارش کردند 6/57 درصد از نـمونـه‌هـای گوجـه‌فرنـگی آزمـایش شـده دارای بـاقـیمـانـده آفـت­کـش با مـقـادیـر بیـشتر از MRL­های اتـحادیه اروپا بود (Bojaca et al., 2013). طی مطالعه‌ای در نپال، در برخی از سبزیجات از جمله گوجه‌فرنگی وجود باقیمانده چندین آفت‌کش در تمام نمونه‌ها مشاهده گردید. علاوه بر این، 44% از آفت‌کش‌های اندازه‌گیری شده دارای میزان باقیمانده بیش از بیشینه مانده مجاز اتحادیه اروپا بودند (Bhandari et al., 2019). در عربستان سعودی باقیمانده چندین آفت‌کش در 27% نمونه‌های تحت مطالعه وجود داشت که ممکن است به دلیل استفاده از چندین آفت‌کش برای محافظت بهتر از گوجه‌فرنگی در برابر آفات بوده باشد (Lozowicka et al., 2015). بیشترین گروه آفت‌کش‌های شناسایی شده قارچ‌کش بودند و حشره‌کش‌ها در رتبه بعدی قرار داشتند؛ دلیل این امر را می­توان به استفاده بیش از حد از قارچ‌کش برای محصول گوجه‌فرنگی (با توجه به اینکه این محصول بیشتر در معرض بیماری‌های قارچی است) نسبت داد. باقیمانده آفت‌کش‌های شناسایی شده عمدتاً متعلق به سایپرمترین، کاربندازیم، پیریمتانیل، بوسکالید، بوپروفنزین، توبوکونازول، ایپرودیون و فلوبندیامید بودند. سایپرمترین در بیشـتـر نـمـونه‌ها تشـخـیص داده شـد در حالـی­که فلوبنـدیـامـید و ایپرودیون در کمترین تعداد نمونه تشـخیـص داده شدند (Abd-Elhaleem, 2020). در ایران نیز در تحقیقی، باقيمانده آفت‌کش‌های اندوسولفان و ديازينون در مزارع خيار و گوجه­فرنگي در استان كهكيلويه و بويراحمد طي سال­هاي 82-1381 مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید كه بيشترين ميزان باقيمانده مربوط به آفت­کش ديازينون در محصول خيار بود كه حدود 5/3 برابر بيشتر از حد استاندارد جهاني بوده است. همچنين، مقدار باقيمانده آفت‌کش‌های ديازينون و اندوسولفان در گوجه­فرنگي و خيار در برخي مناطق استان بالاتر از حد مجاز برآورد گرديد (صلاحی اردکانی و همکاران، 1391). در تحقیقی به منظور تعيين ميزان باقيمانده 105 آفت­كش‌ در برخي از سبزيجات تازه و گلخانه­اي (گوجه­فرنگي، خیار گلخانه‌اي و هويج تازه) روي 25 نمونه، با استفاده از كروماتوگرافي گازي- طيف­سنجي جرمي مجهز به آشكار­ساز تله يوني صورت گرفت. داده‌ها نشان داد كه 80 درصد از نمونه‌هاي بررسي شده داراي انواع باقيمانده آفت‌کش‌های ایپرودیون، فن­ولریت، کلرپیریفوس، فن­پروپاترین، پرمترین و تری­فلورالین بودند. نتايج مقايسه ميانگين باقيمانده آفت­كش‌هاي شناسايي شده در نمونه‌ها با ميزان حداكثر مجاز توصيه شده کدکس آلیمنتاریوس اختـلاف آماري معني‌داري را نـشان داد و كمتر از مقادير مجـاز اعلام شده بود (هادیان و عزیزی، 1387). وجود باقیمانده غیر­مجاز آفت‌کش‌ها در انواع محصولات مانندگوجه‌فرنگی که هم به‌صورت تازه‌خوری و هم پخته مصرف می‌شود، اهمیت ویژه‌ای دارد. پس از آگاهی از میزان باقیمانده این آفت‌کش‌ها و میزان خطر آنها در مقایسه با استاندارد­های جهانی بایستی راهکار­های مناسب جهت کاهش باقیمانده خطرناک آفت‌کش‌ها ارائه گردد (مروتی و نعمت‌اللهی، 1393). با توجه به این­که قارچ‌کش اوروگو برای اولین بار در کشور جهت کنترل عامل بيماري سفيدک دروغي (Phytophtora infestans) در گوجه‌فرنگي مورد آزمایش قرار گرفته است، تعیین دوز بهینه جهت کنترل این بیماری و باقیمانده آن روی محصول اهمیت بسزایی دارد. لذا آزمایشات تعیین دوز بهینه طی طرح تحقیقاتی انجام پذیرفت و دوز 80 میلی‌لیتر/100 لیتر آب به عنوان دوز بهینه تعیین گردید و از همین تیمار میزان باقیمانده این قارچ­کش در نمونه‌های تصادفی در زمان‌های مختلف بررسی گردید. 

 

مواد و روش‌ها

تعیین دوز بهینه قارچ‌کش اوروگو و اندازه‌گیری باقیمانده آن روی گوجه‌فرنگی

در طرح جداگانه‌ای جـهت تـعیـیـن دوز بـهینه قارچ‌کش اوروگو برای کنترل عامل بيماري سفيدک دروغي (Phytophtora infestans) يك مزرعه گوجه­فرنگي در استان‌ مازندران كه شرايط اقليمي مساعد براي وقوع بيماري موجود بود، به­عنوان مزرعه‌ آزمايشي در نظر گرفته شد. آزمايش در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با 6 تيمار و چهار تكرار انجام شد. تيمار­هاي آزمايش شامل قارچ­کش اوروگو در دوز­های 60، 80 (دوز پیشنهادی شرکت متقاضی) و 100میلی­لیتر در 100 لیتر آب، قارچ­کش سیازوفامید 40% SCبا غلظت 5/1 در هزار، قارچ­کش ریدومیل و شاهد بدون استفاده از قارچ­کش در شرایط مزرعه اجرا گردید. هر كرت آزمايشي شامل 5 رديف كاشت به‌طول 8 متر در نظر گرفته ‌شد. با مشاهده اولين علائم بيماري نسبت به نشانه گذاري و محلول­پاشي با سموم مورد نظر اقدام شد. در هر كرت 5 بوته كه علايم اوليه بيماري در آن‌ها ظاهر شده بود با اتيكت مشخص و سپس اقدام به سمپاشي شد. بوته‌ها سه روز پس از سمپاشي اول و بعد از آن هر 7 روز يك‌بار بررسي و شدت بيماري بر اساس مقياس ارزيابي انجمن قارچ‌شناسی بریتانیا نمره‌دهي و تاريخ‌هاي ارزيابي براي هر مشاهده ثبت شد (Anonymous, 1947). سطح زير نمودار پيشرفت نسبي بيماري (AUDPC) براي هر تكرار محاسبه و داده‌ها با استفاده از نرم­افزار SAS تجزيه واريانس و مقايسه آماري شد (روانلو و همکاران 1402). سپس از تیمار قارچ‌کش‌ اوروگو® (آمتوکترادین+ دایمتومورف) با دوز 80 میلی‌لیتر/100 لیتر آب که دوز بهینه تشخیص داده شده بود، تعداد 15 نمونه گوجه‌فرنگی (5 نمونه با 3 تکرار) در پنج زمان 1، 2، 3، 5 و 8 روز پس از سمپاشی و یک نمونه شاهد (بدون سمپاشی) به­صورت تصادفی از استان مازندران گرفته شد. وزن هر نمونه یک کیلوگرم، معادل 10 تا 12 عدد در نظر گرفته شد. نمونه­ها پس از نمونه‌برداری با برچسب مشخصات، داخل کیسه‌های پلی‌اتیلن تیره رنگ، با حفظ دمای مناسب در یخ قرار داده شده و سریعاً به آزمایشگاه مرجع باقیمانده سموم در بخش تحقیقات آفت‌کش­های مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور منتقل شد. نمونه­برداری طبق استاندارد ملی ایران به شماره 8366 سال 1386 با عنوان آفت­کش­ها-تعیین باقیمانده در محصولات کشاورزی و دامی-روش‌های نمونه­برداری، انجام گرفت (استاندارد ملی ایران، 1386).

استخراج نمونه‌ها به منظور اندازه‌گیری باقیمانده آفت‌کش‌ها

در اين پروژه از روش کچرز (QuEChERS) براي استخراج باقيمانده آفت‌کش‌ها در نمونه‌هاي گوجه‌فرنگی استفاده شد. براي آماده‌سازي، نمونه‌های گوجه‌فرنگی خرد و همگن شدند. 15 گرم از نمونه همگن و خرد شده به­عنوان آزمایه از نمونه آزمایشگاهی توزین شد. با افزودن 15 میلی‌لیتر استونیتریل حاوی 1% استیک اسید فرآیند استخراج کلی انجام شد. برای تکمیل فرآیند استخراج از جاذب‌های منیزیم سولفات بدون آب، سدیم کلراید و سدیم استات استفاده شد. با سانتریفوژ، فاز آلی از بافت آبی جدا شد و ml 5 فاز آلی به­دست آمده از این مرحله برای مرحله تصفیه استفاده گردید. برای تصفیه از جاذب‌های منیزیم سولفات به منظور حذف آب اضافی در محیط و پلی­آمین ثانوی به منظور حذف مولکول‌های درشت، اسید­های آلی، پروتئین‌ها و سایر هم-استخراج‌های مزاحم استفاده شد که در نهایت پس از سانتریفوژ ml 1 از فاز آلی حاصل، پس از عبور از فیلتر سر­سرنگی برای تبخیر و سپس تزریق به دستگاه آماده شد (Anastassiades et al., 2003).

 

آنالیز آفت‌کش‌ها با دستگاه کروماتوگرافی مایع-طیف­سنج جرمی دوگانه LC-MS/MS)) 

دستگاه با قارچ­کش اروگو کالیبره شد و بهتـرین ولتـاژ قـطعـه قطـعه شدن (Fragmentation voltage) برای یون­های والد (Precursor ion) هر آفت­کش، انرژی برخورد (Collision energy)، یون­های تولیـدی (Product ion) و کمـی‌سازی آفت­کش­ها نیز بهینه شد و با تنظیم و بهینه­سازی شرایط دستگاه LC-MS/MS شناسایی و کمی‌سازی مقادیر باقیمانده آن انجام گرفت. در نهايت، مقادیر محاسبه شده باMRL­های ملی و کدکس (آمتوکترادین MRL ملی ندارد) مقایسه گردیدند.

-       شرایط شویش در دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا (HPLC): تعیین نوع و درصد فاز متحرک

-       برای جدا­سازی از فاز­های متحرک استو­نیتریل و آب حاوی 1/0% فرمیک اسید استفاده شد که شرایط شویش طبق جدول 1 انجام گرفت.

 

جدول 1- شرایط شویش استفاده شده در HPLC جهت جدا­سازی و آنالیز آفت‌کش‌های مورد آزمایش

Table 1. Washing conditions used in HPLC for separation and analysis of the pesticides

حداکثر فشار Max. Pressure (bar)	جریان Flow (ml/min)	فاز متحرک (آب) % Mobile Phase (water) %	زمان Time (min)
400	0.4	90	0.1
400	0.4	60	7
400	0.4	60	13
400	0.4	90	20

 

کالیبره کردن دستگاه LC-MS/MS با استانداردهای آفت‌کش‌های مورد مطالعه

نتایج شرایط بهینه در جدول 2 نشان داده شده است.

جدول 2- شرایط بهینه برای به­دست آوردن حداکثر حساسیت جرمی نسبت به آفت‌کش‌های مورد مطالعه

Table 2. Optimum conditions to obtain maximum mass sensitivity to the studied pesticides

Dwell time (ms)	یون کمی Qualitative ion (collision energy) (eV)	یون کیفی Qualitative ion (collision energy) (eV)	ولتاژ قطعه قطعه شدن Fragmentation Voltage (V)	زمان بازداری Retention Time (min)	آفت‌کش Pesticide
70	149 (20)	176 (20)	276	8.5	آمتوکترادین Ametoctradin
70	165 (10)	301 (15)	388	9.0	دیمتومورف Dimethomorph

 

روش اعتبارسنجی 

اعتبارسنجی طبق استاندارد سانکو در سه سطح غلظتی انجام گرفت که در حلال استو­نیتریل و ماتریس گوجه‌فرنگی ساخته شدند. به این منظور با رقیق‌سازی مناسب محلول مادر، محلول‌هایی در سه سطح غلظتی متفاوت با غلظت‌های 05/0، 1/0 و 2/0 میلی‌گرم در لیتر از مخلوط آفت‌کش‌های مورد مطالعه در حلال و ماتریس تهیه شد. در مورد محدوده دیـنامیـکی خـطی (Linear Dynamic Range=LDR) بـرای هـمـه آفـت‌کـش‌هـای مـوجـود در جـدول ابـتدای مـحـدوده دینامیـکی خـطـی هـمـان حـد انـدازه‌گیـری کـمـی (Limit of Quantification=LOQ) اسـت کـه در جــدول 3 نشان داده شده است. ارقام شایستگی قابل قبول و بازیابی در محدوده 1/80 تا 111 درصـد با انحراف استاندارد نسبی (Relative Standard Deviation=RSD) از 10 تا 5/14 درصد، نشان از قابل قبول بودن روش آنالیز پیشنهادی می‌باشد (Eslami et al., 2021؛ Mahdavi et al., 2021 and 2022).

 

 

جدول 3- ارزیابی عملکرد روش‌های استخراج و آنالیز از نظر محدوده دینامیکی خطی، حد کمی (میلی‌گرم/ لیتر)

Table 3. Evaluation of the performance of sample treatment procedures in terms of calibration curve equation, LOQ (mg kg-1), linear dynamic range

آفت‌کش Pesticide	Linear matrix-matched equation	R2	RSD %	LOQ
آمتوکترادین Ametoctradin	y = 628.88x – 113.56	0.999	14.5	0.01
دیمتومورف Dimethomorph	y = 1677093x + 328.25	0.998	10.0	0.01

 

نتایج

نتایج به­دست آمده از آزمایشات اندازه‌گیری باقیمانده قارچ‌کش اوروگو (آمتوکترادین و دایمتومورف) در شکل 1 نشان داده شده است. با توجه به مرز بیشینه مانده مجاز قارچ‌کش آمتوکترادین که معادل 5/1 میلی‌گرم بر کیلوگرم می‌باشد، میزان باقیمانده آن در نمونه‌ها یک روز پس از سمـپاشی کمتـر از مـرز بیشینه مانده مجـاز بود. دیمـتومورف دارای مرز بیشینه مانده 3 میلی‌گرم بر کیلوگرم می‌باشد و از یک روز بعد از سمپاشی با میزان اندازه‌گیری شده 076/0 میلی‌گرم بر کیلوگرم در نمونه شناسایی شده که کمتر از مرز بیشینه مانده مجاز می‌باشد و قابل مصرف است. بنابراین اوروگو از روز اول پس از سمپاشی میزان باقیمانده در حد مجاز را دارا می‌باشد. در نمونه‌های شاهد باقیمانده قارچ‌کش‌های تحت آزمایش در حد قابل تشخیص و اندازه‌گیری یافت نگردید (شکل 1).

 

 

شکل 1- میانگین (± SE) باقیمانده قارچ‌کش اوروگو® (آمتوکترادین+ دیمتومورف) در میوه گوجه‌فرنگی در روز­های 1 تا 8 روز پس از محلول‌پاشی ((Ametoctradin Codex MRL= 1.5 mg/kg, Dimethomorph National MRL= 3 mg/kg

Fig. 1. Mean (± SE) residue of Orvego® (Ametoctradin+ Dimethomorph) in tomato from 1 to 8 days after the treatment (Ametoctradin Codex MRL= 1.5 mg/kg, Dimethomorph National MRL= 3 mg/kg)

 

قارچ‌کش اوروگو® متشکل از دو قارچ‌کش آمتوکترادین و دایمتومورف می‌باشد، هر دو مورد در نمونه‌های جمع‌آوری شده گوجه‌فرنگی که در روز­های اول، دوم، سوم، پنجم و هشتم پس از سمپاشی جمع‌آوری شده بود اندازه‌گیری شد. با توجه به مرز بیشینه مانده مجاز قارچ‌کش آمتوکترادین که معادل 5/1 میلی‌گرم بر کیلوگرم (کدکس) می‌باشد، نمونه یک روز پس از سمپاشی کمتر از مرز بیشینه مانده مجاز، باقیمانده دارد و همین­طور قارچ‌کش دایمتومورف که دارای مرز بیشینه مانده مجاز 3 میلی‌گرم بر کیلوگرم (ملی) می‌باشد، از یک روز بعد از سمپاشی با میزان اندازه‌گیری شده 076/0 میلی‌گرم بر کیلوگرم در نمونه یافت شده که کمتر از مرز بیشینه مانده مجاز بوده و قابل مصرف می‌باشد. بنابراین اوروگو در مجموع از روز اول پس از سمپاشی میزان باقیمانده در حد مجاز را دارا می‌باشد. با توجه به دوره کارنس اعلام شده از طرف شرکت تولید­کننده و دیگر منابع که یک روز می‌باشد، در آزمایشات فعلی نیز این دوره مورد تأیید قرار می‌گیرد.

 

بحث

در پژوهشی توسط مروتی و همکاران، 43 نمونه گوجه‌فرنگی تولید شده در گلخانه‌های استان همدان مورد بررسی و پایش باقیمانده 55 آفت‌کش قرار گرفت. در این مطالعه باقیمانده هشت آفت‌کش شناسایی شد که در 7% از نمونه‌ها این مقدار بیش از حد مجاز، در 33% از آنها مقدار باقیمانده کمتر و یا برابر با حد مجاز و در 60% از نمونه‌ها هیچ­گونه آفت‌کشی یافت نگردید و در ارزیابی ریسک انجام شده خوشبختانه خطری برای کودکان و بزرگسالان مشاهده نگردید (Morowati et al., 2024). دیون و همکاران در بورکینوفاسو، 656 نمونه گوجه‌فرنگی از 26 میدان تره‌بار در سطح شهر اوگادوگو جمع آوری کرده و جهت بررسی 6 آفت‌کش رایج در آفریقای غربی شامل استامی‌پراید، کلرپیریفوس، لامبدا سایهالوترین، دلتامترین، د.د.ت و پرمترین مورد آزمایش قرار دادند. نتایج نشانگر آلودگی 2/62% نمونه‌ها به حداقل یک آفت‌کش شامل استامی‌پراید، لامبدا سایهالوترین و د.د.ت بود و دلتامترین و پرمترین در هیچکدام از نمونه‌ها دیده نشد. بیشترین میزان آلودگی به د.د.ت، استامی‌پراید، لامبدا سایهالوترین و کلرپیریفوس مشاهده شد که 3/21% آنها بیش از حد استاندارد مجاز اتحادیه اروپا بود. در 7/27% از نمونه‌ها حداقل چهار آفت‌کش شناسایی گردید. پیشنهاد این محققین پایش مداوم محصولات تولیدی و جایگزینی روش‌های فعلی کنترل آفات با روش‌های جایگزین و کم­خطر می‌باشد (Dione et al., 2023). در دو شهرستان مورانگا و کیامبو در کنیا نیز مطالعاتی روی باقیمانده چند آفت‌کش در گوجه‌فرنگی انجام گرفت. مقادیر اندازه‌گیری آفت‌کش‌های مورد بررسی با اینکه در برخی از نمونه‌ها موجود بوده اما کلاً کم‌تر از حد مجاز استاندارد­های اتحادیه اروپا بود (Kipkemoi et al., 2020). در مطالعاتی که در جمهوری چک روی 16 نمونه انگور و 33 نمونه شراب انجام شد، باقیمانده 406 آفت‌کش از جمله آمتوکترادین و دایمتومورف اندازه‌گیری شد که صرفاً در دو نمونه انگور آمتوکترادین کمتر از MRL بود و در نمونه‌های شراب یافت نشد. اما دایمتومورف به مقدار ناچیز در چهار نمونه انگور و شش نمونه شراب یافت شد که در کل کمتر از مرز بیشینه مانده مجاز این قارچ‌کش بود. دلیل عدم وجود و مقدار ناچیز این قارچ‌کش‌ها در شـراب اثـر فـرآوری انگور در تجـزیه آنها ذکـر گـردیده اسـت (Schusterova et al., 2021). در منطقه آگه‌آن ترکیه، محققین تعداد 1423 نمونه میوه و سبزیجات جمع‌آوری کرده و اقدام به اندازه‌گیری و پایش باقیمانده 186 آفت‌کش نمودند و به این نتیجه رسیدند که کلیه نمونه‌های انار، گل­کلم و کلم عاری از هرگونه آفت‌کش بودند و 754 نمونه از محصولات دارای باقیمانده قابل اندازه‌گیری برخی از آفت‌کش‌ها بودند که شامل 48 نمونه میوه و 83 نمونه سبزیجات با باقیمانده بیش از بیشنه مانده مجاز بودند. این محصولات شامل انگور، شاهی، خیار، لیمو بودند. در میان آفت‌کش‌های پایش شده دایمتومورف نیز موجود بوده که صرفاً در چند نمونه خیار مقدار آن بیش از مرز بیشینه مانده مجاز بوده است. این محققین مقدار یافت شده آفت‌کش‌های مورد مطالعه را اندک دانسته و پیشنهاد کردند برای کاهش آنها از روش‌هایی مانند شست و شو، پوست‌گیری و پخت­و­پز استفاده گردد (Bakirci et al., 2014). در مطالعات دیگری در ترکیه که روی سبزیجات برگی جمع‌آوری شده از بازار عمده‌فروشی، مغازه‌ها و گلخانه‌ها انجام پذیرفت، باقیمانده 260 آفت‌کش توسط دستگاه LC-MS/MS پایش گردید. باقیمانده آفت‌کش‌ها در 6/57% شناسایی شد که فقط در 5 نمونه باقیمانده آنها بیش از حد مجاز بود. در این بررسی که آفت‌کش‌های آمتوکترادین و دایمتومورف نیز بررسی شده بودند، فقط در یک نمونه کاهو و یک نمونه شاهی آمتوکترادین با مقدار کمتر از مرز بیشینه مجاز مشاهده شد که پس از ارزیابی خطر، این مقدار باقیمانده بدون خطر گزارش شده است (Balkan and Yilmaz, 2022). در تحقیقات دیگری توسط بالکان و کاراگاکلی تعداد 301 آفت‌کش در 48 میوه استوایی مورد بررسی و پایش قرار گرفت که در هیچکدام از نمونه‌ها آمتوکترادین و دایمـتومورف یافت نـشـد و مـقـادیـر آفـت‌کش‌های شناسایی شده پاییـن‌تر از حد مجاز اتحـادیه اروپـا بـودند، اگـر­چه مـحقـقـین ایـن مطالعه پیـشنهاد کردند کـه کلـیه مـیوه‌های وارداتی مـی‌بایستی به­طـور مـعمول پایش شوند (Balkan and Karaagacli, 2023). تولید سس با محصولات کشاورزی مورد پایش چهار آفت‌کش شامل استامی‌پراید، آمتوکترادین، ایمازالیل سولفات و متالاکسیل قرار گرفت که در کلیه نمونه‌ها باقیمانده این چهار آفت‌کش به­دلیل فرآوری محصول اولیه، کمتر از مرز بیشینه مانده مجاز آنها بودند (Balkan and Kara, 2023). از دیگر تحقیقاتی که اثر فرآوری در کاهش باقیمانده سموم در گوجه‌فرنگی را به اثبات می‌رساند، می‌توان به پژوهش کاستا و همکاران در برزیل اشاره نمود که ضمن مطالعه روی 15 نمونه عصاره، سس و کچـاپ گـوجه‌فرنگی، تـنها در یـک نـمـونه آلـودگی به آفـت‌کـش مشـاهده گـردیـد کـه پایـیـن‌تر از حـد مـجـاز بـود. به عـقیده این مـحققـین دلیـل عـاری بـودن مـحـصـولات از باقیمانده آفـت‌کش‌ها اثرات فرآوری در تولید صنعتی می‌بـاشـد (Costa et al., 2023). در چهار تحقیقی که توسـط مرجـع سلامت غذای اروپا (European Food Safety Authority- EFSA) بررسی گردید، باقیمانده آمتوکترادین در گوجه‌فرنگی خام و انواع فرآوری شده آن کمتر از حد اندازه‌گیری کمی آن گزارش شده است (Anastassiadou et al., 2019). در ایتالیا، باقیمانده 116 آفت‌کش شامل آمتوکترادین و دایمتومورف روی 759 نمونه گوجه‌فرنگی خام، گوجه‌فرنگی آسیاب شده (Fine pulp)، رب سه بار تغلیظ شده (Triple concentrated paste)، پوره گوجه‌فرنگی (Tomato puree) و گوجه‌فرنگی نگینی شده (Diced tomato) ارزیابی گردید و نشان داده شد که در هیچکدام از نمونه‌ها باقیمانده این دو قارچ­کش یافت نگردید و دلیل آن عملیات‌های فرآوری بعد از برداشت ذکر گردیده است (Corrias et al., 2020). در مطالعه‌ای توسط سانکار و همکاران در استانبول ترکیه روی 100 نمونه میوه و سبزیجات شامل گوجه‌فرنگی، فلفل، خیار، توت‌فرنگی و سیب، 393 آفت‌کش بررسی گردید. در این بررسـی در 43% از نـمـونه‌ها باقـیمانده آفت‌کش‌های مختلف شـناسایی شد که 7% از آنها دارای باقیمانده بیش از حد مجاز و 36% از آنها کمتر از حد مجاز در گوجه‌فرنگی، توت‌فرنگی و خیار بودند. در 57% از نمونه‌ها (فلفل و سیب) باقیمانده آفت‌کشی مشاهده نگردید. در این محصولات باقیمانده 42 آفت‌کش شناسایی شد که بیشترین آنها متعلق به استامی‌پراید، پریمیکارب، تبوکونازول، پریمیفوس متیل، پیریداین و فورت سولفون بودند. باقیمانده آمتوکترادین و دایمتومورف در نمونه‌های بررسی شده کمتر از حد مجاز بود. این محققین برای سلامت محصولات و مصرف­کنندگان آن پیشنهاد استفاده از نهاده‌های ایمن و بیولوژیک کشاورزی را دادند (Sancar et al., 2022).

نتیجه‌گیری

با توجه به این­که آزمایش فعلی زیر نظر محققین گیاه‌پزشکی جهت بررسی کارایی و تعیین دوز بهینه اوروگو بوده و تمامی اصول سم‌پاشی و دوره کارنس طبق دستورالعمل گپ انجام پذیرفته است، میزان باقیمانده قارچ‌کش‌های بررسی شده کمتر از مرز بیشینه مانده بود و بنابراین قارچ‌كش اوروگو® با مقدار مصرف 80 میلی‌لیتر/100 لیتر آب با توجه به کارایی این مقدار در کنترل بیماری سفیدک دروغی گوجه‌فرنگي و دارا بودن دوره کارنس یک روزه، قابل توصیه در مدیریت این بیماری می‌باشد. شایان ذکر است در صورت استفاده به موقع با اصول صحیح سم‌پاشی می‌توان دوره کارنس را رعایت کرده و محصول عاری از باقیمانده سموم را تولید نمود. در این مطالعه با توجه به این­که مرز بیشینه مانده مجاز ملی برای آمتوکترادین موجود نبود، از کدکس (Codex Alimentarius, 2023) و برای دایمتومورف از مرز بیشینه مانده مجاز ملی (مروتی و همکاران، 1397) استفاده گردید.

 

منابع                                                                                                                                           References 

استاندارد ملی ایران. 1386. آفت‌کش‌ها- تعیین باقیمانده در محصولات کشاورزی و دامی- روش‌های نمونه‌برداری. مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، شماره 8366، چاپ اول.

روانلو، ع. ع.، مروتی، م.، مدرس نجف‌آبادی، س.، دلیلی، ع. ر. و داودی، ع. 1402. ارزيابي كارآيي قارچ کش اوروگو (SC 525) (آمتوکترادین+ دایمتومورف) علیه Phytophtora infestans عامل بيماري سفیدک دروغی و بررسی میزان باقیمانده آن روی گوجه فرنگی در استان­های هرمزگان، قزوین و مازندران. گزارش نهایی، مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور.

صلاحی اردکانی، ع.، مروتی، م. و انتصاری، م. 1391. باقیمانده آفت‌کش‌های اندوسولفان و دیازینون در مزارع گوجه‌فرنگی و خیار سبز استان کهگیلویه و بویراحمد. مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی 1(2): 120-113. 

مروتی، م. و نعمت‌اللهی، م.ر. 1393. بررسی میزان باقیمانده چهار نوع حشره‌کش در خیار گلخانه‌ای استان اصفهان. مجله آفات و بیماری‌های گیاهی 12(1): 23-11.

مروتی، م.، مهدوی، و.، حیدری، ا.، نوربخش، ر.، فرآورده، ل. و حیدری علیزاده، ب. 1397. باقیمانده آفت‌کش‌ها در محصولات کشاورزی (مخاطرات، مقررات و حدود مجاز آنها). انتشارات مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، 267 صفحه.

هادیان، ز. و عزیزی، م.ح. 1387. تعيين ميزان باقي‌‌مانده انواع آفت‌كش‌ها در برخي از سبزيجات تازه و گلخانه‌اي. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی 12(43): 204-195.

Abd-Elhaleem, A. 2020. Pesticides residues in tomato and tomato products marketed in Majmaah province, KSA, and their impact on human health. Environmental Science and Pollution Research International 27(8): 8526-8534. https://doi.org/10.1007/s11356-019-07573-x. 

Anonymous. 1947. The measurement of potato blight. Trans British Mycological Society. 36: 267.

Anastassiades, M., Lehotay, S.J., Stajnbaher, D. and Schenck, F.J. 2003. Fast and easy multiresidue method employing acetonitrile extraction partitioning and dispersive solid-phase extraction for the determination of pesticide residues in product. Journal of AOAC International 86(2): 412-431.

Anastassiadou, M., Giovanni, B., Alba, B., Carrasco Cabrera, L., Greco, L., Jarrah, S., Kazocina, A., Leuschner, R., Magrans, J.O., Miron, I., Nave, S., Pedersen, R., Reich, H., Rojas, A., Sacchi, A., Santos, M., Stanek, A., Theobald, A., Vagenende, B. and Verani, A. 2019. Review of the existing maximum residue levels for Ametoctradin according to Article 12 of Regulation (EC) No 396/2005, European Food Safety Authority (EFSA).

Andrade, G.C., Monteiro, S. H., Francisco, J. G., Figueiredo, L. A., Botelho, R.G, and Tornisielo, V.L. 2015. Liquid chromatography-electrospray ionization tandem mass spectrometry and dynamic multiple reaction monitoring method for determining multiple pesticide residues in tomato. Food Chemistry 175: 57–65. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2014.11.105.

Arias, L.A., Bojacá, C.R., Ahumada, D.A. and Schrevens, E. 2014. Monitoring of pesticide residues in tomato marketed in Bogota, Colombia. Food Control 35(1): 213–217. https://doi.org/10.1016/j.foodcont. 2013.06.046.

Bakırcı, G.T., Acai, D.B Y., Bakırcı, F., and Ötleş, S. 2014. Pesticide residues in fruits and vegetables from the Aegean Region, Turkey. Food Chemistry 160: 379-92. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2014.02.051.

Balkan, T. and Karaagacli, O. 2023. Determination of 301 pesticide residues in tropical fruits imported to Turkey using LC–MS/MS and GC-MS. Food Control 147: 109576. https://doi.org/10.1016/j.foodcont. 2022.109576.

Balkan, T. and Kara, K. 2023. Pesticide residues in sauce manufactured from agricultural products. International Journal of Agriculture, Environment and Food Sciences 7(1): 131-135. https://doi.org/10. 31015/jaefs.2023.1.16.

Balkan, T. and Yilmaz, O. 2022. Method validation, residue and risk assessment of 260 pesticides in some leafy vegetables using liquid chromatography coupled to tandem mass spectrometry. Food chemistry 384: 132516. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2022.132516.

Bhandari, G., Zomer, P., Atreya, K., Mol, H.G.J, Yang, X. and Geissen, V. 2019. Pesticide residues in Nepalese vegetables and potential health risks. Environment Research 172: 511–521. https://doi.org/10. 1016/j.envres.2019.03.002.

Bojaca, C.R., Arias, L.A., Ahumada, D.A., Casilimas, H.A. and Schrevens, E. 2013. Evaluation of pesticide residues in open field and greenhouse tomatoes from Colombia. Food Control 30(2): 400–403. https://doi.org/10.1016/j.foodcont.2012.08.015.

Codex Alimentarius. 2023. International Food Standards. https://www.fao.org/fao-who codexalimentarius/ codex-texts/list-standards/en/. 

Corrias, F., Atzei, A., Lai, C., Dedola, F., Ibba, E., Zedda, G., Canu, F. and Angioni, A. 2020. Effects of industrial processing on pesticide multiresidues transfer from raw tomatoes to processed products. Foods 9: 1497. https://doi.org/10.3390/foods9101497.

Costa, F.R.S., Maia, P.L., da Siva, F.S., Nobre, C.A., Silva, R.O. and Milhome, A.L. 2023. Analysis of residues of pesticides in tomato processed foods. Journal of Brazilian Chemical Society 34(11): 1734-1742. https://dx.doi.org/10.21577/0103-5053.20230140. 

Damalas, C.A. and Eleftherohorinos, I.G. 2011. Pesticide exposure, safety issues and risk assessment indicators. International Journal of Environmental Research and Public Health 8: 1402–1419. https://doi.org/10.3390/ijerph8051402.

Dione, M.M., Djouaka, R., Mbokou, S.F., Ilboudo, G.S., Ouedraogo, A.A., Dinede, G., Roesel, K., Grace, D. and Knight-Jones, T.J.D. 2023. Detection and quantification of pesticide residues in tomatoes sold in urban markets of Ouagadougou, Burkina Faso. Frontiers in Sustainable Food Systems. https://doi.org/ 10.3389/fsufs.2023.1213085. 

Eslami, Z., Mahdavi, V. and Tajdar-Oranj, B. 2021. Probabilistic health risk assessment based on Monte Carlo simulation for pesticide residues in date fruits of Iran. Environmental Science and Pollution Research 28(31): 42037-42050. https://doi.org/10.1007/s11356-021-13542-0. 

Jallow, M.F.A., Awadh, D.G., Albaho, M.S., Devi, V.Y. and Thomas, B.M. 2017. Pesticide knowledge and safety practices among farm workers in Kuwait: results of a survey. International Journal of Environmental Research and Public Health 14(4): 340.https://doi.org/10.3390/ijerph14040340. 

Kipkemoi, E., Andayi, W.A., Njagi, E.C. and Ptoton, B. 2020. Analysis of pesticide residues in tomatoes and French beans from Murang’a and Kiambu Counties, Kenya. European Journal of Nutrition and Food Safety 12(11): 121-132. https://doi.org/10.9734/EJNFS/2020/v12i1130328. 

Lozowicka, B., Abzeitova, E., Sagitov, A., Kaczynski, P., Toleubayev, K. and Li, A. 2015. Studies of pesticide residues in tomatoes and cucumbers from Kazakhstan and the associated health risks. Environment Monitoring Assessment 187(10):609. https://doi.org/10.1007/s10661-015-4818-6. 

Mahdavi, V., Eslami, Z., Gordan, H., Ramezani, S., Peivasteh-roudsari, L., Maˈmani, L. and Mousavi Khaneghah, A. 2022. Pesticide residues in green-house cucumber, cantaloupe and melon samples from Iran: A risk assessment by Monte Carlo Simulation. Environmental Research 15(206): 112563. https://doi.org/10.1016/j.envres.2021.112563.

Mahdavi, V., Heris, M.E.S., Dastranj, M., Eslami, Z. and Aboul-Enein, H.Y. 2021. Assessment of pesticide residues in soils using a QuEChERS extraction procedure and LC-MS/MS. Water, Air and Soil Pollution 232(4): 159. https://doi.org/10.1007/s11270-021-05104-4.

Melo, A., Cunha, S.C., Mansilha, C., Aguiar, A., Pinho, O. and Ferreira, I. 2012. Monitoring pesticide residues in greenhouse tomato by combining acetonitrile-based extraction with dispersive liquid–liquid micro extraction followed by gas chromatography-mass spectrometry. Food Chemistry 135(3): 1071–1077. https://doi.org/10.1016/j.f oodchem.2012.05.112.

Morowati, M., Nikan, J. and Mahdavi, V. 2024. Residue levels of frequently used pesticides in greenhouse grown tomato from Hamadan province and assessment of potential health risks to consumers. Journal of Crop Protection 13(4): 399-409.

Sancar, B.C., Akhan, M., Ozturk, M. and Ergun, O. 2022. Pesticide residues in vegetables and fruits from Istanbul by LC-MS/MS. Harran Tanm ve Gida Derg 26(3): 303-315. https://doi.org/10.29050/harranziraat. 1063811.

Schusterova, D., Hajslova, J., Kocourek, V. and Pulkrabova, J. 2021. Pesticide residues and their metabolites in grapes and wine from conventional and organic farming system. Foods 10(2): 307. https://doi.org/10.3390/foods10020307.

 

39

 

---