Investigation of the effect of reduced doses of four insecticides (Dartone, Larvin, Avant, Consult) on the larvae of Diamondback moth (Plutella xylostella L.) under field conditions

Subject Areas : Plant Pests

Seyyd Heydar Mousavi Anzabi ¹ , Neda Kheradpir ²

1 - Assistant Professor, Department of Plant Protection, Khoy.C., Islamic Azad University, Khoy, Iran
2 - Assistant Professor, Department of Plant Protection, VaP.C., Islamic Azad University, Varamin, Iran

Received: 2024-11-21 Accepted : 2025-02-24 Published : 2025-03-18

Keywords: Brassicaceae, Chemical control, Dimondback moth, Field pest,

Abstract :

Cultivation of cabbage crops is one of the most important sources of income for farmers. The diamondback moth Plutella xylostella L. (Lep.: Plutellidae) is one of the most destructive pests of cabbage, causing significant damage every year. Chemical control of this pest is inevitable and the most basic strategy for suppressing the diamondback moth. In order to evaluate the effect of reduced doses of four insecticides, an experiment was conducted using a randomized complete block design at two different times in field conditions. Before spraying, sampling of pest larva density was done and pest infestation levels were observed in all experimental plots. Sampling the population of pest larvae was performed on cabbage plants on the third, fifth, seventh and ninth days after spraying. Simple and compound analysis of variance based on split plot in randomized complete block design revealed that insecticides (factor A), sampling time (factor B) and all their interactions showed significant difference at the 1% probability level (α=1%). The results of the compound variance analysis of the data on the effectiveness percentage of insecticides demonstrated that the treatments (Factor A) and sampling time had significant difference at the probability level of one percent (α=1%). Avant with the lowest number of larvae 0.86 and the highest percentage of effectiveness (71%). The first sampling time (third day after spraying) had the lowest infestation number of pest larva (1.47) and the highest effectiveness percentage of insecticide (55.3%). Larvin, on the other hand, was the least effective in pest control in this study.

References:

جوان¬مقدم، ح.، علوی، ج. و تقی¬زاده، م. 1381. ارزیابی کارآیی چند سم حشره¬کش برای کنترل کرم غوزه پنبه Helicoverpa armigera. مجموعه خلاصه مقالات پانزدهمین کنگره گیاه¬پزشکی ایران. دانشگاه رازی کرمانشاه. صفحه 34.
سیدی صاحباری، ف. 1389. مقایسه کارآیی چند سم حشره¬کش در کنترل کرم پیله¬خوار نخود Heliothis viriplaca (Lep.: Noctuidae). گیاه¬پزشکی 2(2): 99-109.
طالبی جهرمی، خ. 1393. سم شناسی آفت کش ها. انتشارات دانشگاه تهران. 492 صفحه.
کیهانیان، ع.ا.، براری، ح.، فرهنگی، س.و.، امین، غ.ع. و شیخی گرجان، ع. 1398. بررسی کارآیی حشره¬کش آلفاسایپرمترین + تفلوبنزورون (ایمونیت 15% SC) جهت کنترل کرم میوه¬خوار گوجه¬فرنگی Helicoverpa armigera. آفت-کش¬ها در علوم گیاه¬پزشکی 2(8): 136-145.
محقق نیشابوری، ج.، رستمکلایی مطلق، س.ا. و گودرزیان، ن. 1388. بررسی تأثیر حشره¬کش¬های ایندوکساکارب، تیودیکارب و مونوکروتوفوس بر کرم غنچه توتون Helicoverpa armigera در مزرعه. آفات و بیماریهای گیاهی 77: 67-88.
مصلی¬نژاد، ه. 1398. مقاومت آفات به حشره¬کش¬ها و راهکار¬های مدیریت آن. مؤسسه تحقیقات گیاه¬پزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی. 29 صفحه.
Abro, G.H., Syed, T.S., Kalhoro, A.N., Sheikh, G.H., Awan, M.S., Jessar, R.D. and Shelton, A.M. 2013. Insecticides for control of the diamondback moth, Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) in Pakistan and factors that affect their toxicity. Crop Protection 52: 91-96. https://doi.org/10.1016/j.cropro.2013.05.017.
Ahmad, M. 2007. Insecticide resistance mechanisms and their management in Helicoverpa armigera (Hubner): A review. Journal of Agricultural Research 45(4): 319-335.
Anonymous, 2006. DuPont Steward EC Technical Bulletin. 24p.
Bermudez, N., de la Pava. N., Nascimento, D.V., Ribeiro, L.M.S., Squeira, H.A.A. and Torres, J.B. 2024. Fitness costs in diamondback moth Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) resistance to Lufenuron, a chitin syntheisi inhibitor insecticide. Insects 15(11): 856. https://doi.org/10.3390/insects15110856.
Ernest, C.H. 1996. Differences in Heliothis virescens resistance development after laboratory election with profenofos, thiodicarb and cypermethrin. Proceeding of Beltwide Cotton Conferences, Nashville. 2: 1069-1071.
Guessan, R.N., Corbel, V., Bonnet, J., Yates, A., Asidi, A., Pelagie Boko, P., Odjo, A., Akogbe´to, M. and Rowland, M. 2007. Evaluation of indoxacarb, an oxadiazine insecticide for the control of Pyrethroid-resistant Anopheles gambiae (Diptera: Culicidae). Journal of Medical Entomology 44: 270-276.
Grzywacz, D., Rossbach, A., Rauf, A., Russell, D., Srinivasan, R. and Shelton, A.M. 2010. Current control methods for diamondback moth and prospects for improved management with lepidopteran-resistant Bt vegetable brassicas in Asia and Africa. Crop Protection 29: 68-79.
Kfir, R. 1998. Origin of the diamondback moth (Lepidoptera: Plutellidae). Annals of the Entomological Society of America 91(2): 164-167. https://doi.org/10.1093/aesa/91.2.164
Karaağaç, S.U. 2012. Insecticide Resistance, Insecticides - Advances in Integrated Pest Management. InTech, 708pp.
Karimzadeh, J., Bonsall, M.B. and Wright, D.J. 2004. Bottom-up and top-down effects in a tritrophic system: the population dynamics of Plutella xylostella (L.)-Cotesia plutellae (Kurdjumov) on different host plants. Ecological Entomology 29: 285-293.
Liu, X., Chen, M., Collins, H.L., Onstad, D., Roush, R., Zhang, Q. and Shelton, A.M. 2002. Effect of insecticides and Plutella xylostella (Lepidoptera: Plutellidae) genotype on a predator and parasitoid and implications for the evolution of insecticide resistance. Journal of Economic Entomology 105(2): 354-362. http://dx.doi.org/10.1603/EC11299.
Liu, T.X., Sparks, A.N., Chen, W., Lian, G.M. and Brister, C. 2012. Toxicity, persistence and efficacy of indoxacarb on cabbage looper (Lepidoptera: Noctuidae) on cabbage. Journal of Economic Entomology 95(2): 360-367. http://dx.doi.org/10.1603/0022-0493-95.2.360.
Henderson, C.F. and Tilton, E.W. 1955. Tests with acaricides against the brown wheat mite. Journal of Economic Entomology 48(2): 157-161. https://doi.org/10.1093/jee/48.2.157
Massarolli, A., Gualda Bersani, B.C., Dalla Roza, F.H., Butnariu, A.R., Barbosa Pereira, M.J. and Foerster, L.A. 2019. Evaluation of leaf consumption and determination of economic injury level caused by Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) in Brassica oleracea var. acephala (Brassicales: Brassicaceae). Journal of Economic Entomology 112(4): 1805-1811. https://doi.org/10.1093/jee/toz113.
Mathews, K.L. and Crossa, J. 2022. Experimental Design for Plant Improvement. Pp. 215-235. In: Reynolds, M.P. and Braun, H.J. (eds). Wheat Improvement. Cham: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-90673-3_13
Murray, D.A.H., Lloyd, R.J. and Hopkinson, J.E. 2005. Efficacy of new insecticides for management of Helicoverpa spp. (Lepidoptera: Noctuidae) in Australian grain crops. Australian Journal of Entomology 44(1): 62-67. https://doi.org/10.1111/j.1440-6055.2005.00422.x.
Paudel, A., Yadav, P.K. and Karna, P. 2022. Diamondback moth Plutella xylostella (Linnaeus, 1758)(Lepidoptera: Plutellidae); A real menace to crucifers and its integrated management tactics. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology 10(12): 2504-2525. https://doi.org/10.24925/turjaf.v10i12.2504.
Rashid, A., Ahmed Saeed, H., Akhtar, L.H., Zameen Siddiqi, S. and Arshad, M. 2003. Comparative efficacy of various insecticides to control of gram pod borer, Helicoverpa armigera on chickpea. Asian Journal of Plant Sciences 2: 403-405.
Sarafraz, M., Keddie, A.B. and Dosdall, L.M. 2005. Biological control of the diamondback moth, Plutella xylostella: A review. Biocontrol Science and Technology 15(8): 763-789. https://doi.org/10.1080/09583150500136956.
Talekar, N.S. and Shelton, A.M. 1993. Biology, ecology and management of diamondback moth. Annual Review of Entomology 38(1): 275-301. http://dx.doi.org/10.1146/annurev.en.38.010193.001423.
Wang, Z.J., Wang, N.M., Yu, Q.T. and Xue, C.B. 2023. Sublethal effects of and indoxacarb enantiomet insecticide on Plutella xylostella caterpillar and Chrysoperla sinica predator. Ecotoxicology and Environmental Safety 249(12): 114400. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecoenv.2022.114400.
Zhang, S., Zhang, X., Shen, J., Mao, K., You, H. and Li, J. 2016. Susceptibility of field populations of the diamondback moth Plutella xylostella to a selection of insecticides in central China, Pesticide Biochemistry and Physiology 132: 38-46. https://doi.org/10.1016/j.pestbp.2016.01.007.
Zhao, J.Z., Collins, H.L., Li, Y.X., Mau, R.F., Thompson, G.D., Hertlein, M.S., Andaloro, J.T., Boyken, R. and Shelton, A.M. 2006. Monitoring of diamondback moth resistance to spinosad, indoxacarb and emamectin benzoate. Journal of Economic Entomology 99(1): 176-181. https://doi.org/10.1603/0022-0493(2006)099[0176:modmlp]2.0.co;2.

Full-Text:



گیاه­پزشکی کاربردی، جلد 13، شماره 2، سال 1403

بررسی تأثیر دز کاهش یافته چهار سم حشره­کش دارتون، لاروین، آوانت، کنسالت بر روی لارو بید کلم Plutella xylostella L. در شرایط زراعی

Investigation of the effect of reduced doses of four insecticides (Dartone, Larvin, Avant, Consult) on the larvae of Diamondback moth (Plutella xylostella L.) under field conditions

 

سید حیدر موسوی انزابی1* و ندا خردپیر2

 

دریافت: 1/9/1403 پذیرش: 6/12/1403

 

چکیده

زراعـت گـیاهـان تـیـره کـلـمـیـان یـکـی از مـهـم­ترین مـنـابع درآمـد کشـاورزان اسـت. شـب­پـره پـشـت الـمـاسـی Plutella xylostella L. (Lep.: Plutellidae) یکی از مهم­ترین آفات کلم است که همه ساله خسارت زیادی را به این محصول وارد می­کند. کنترل شیمیایی این آفت اجتناب­ناپذیر بوده و یکی از مهم­ترین روش­های کنترل این آفت می­باشد. تأثیر دز­های کاهش یافته چهار حشره­کش در آزمایشی در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در دو زمان مختلف در شرایط زراعی ارزیابی شد. قبل از شروع سم­پاشی، نمونه‌برداری از تراکم لارو آفت انجام و وجود آلودگی به آفت در تمام کرت‌های آزمایشی تأیید گردید. بعد از تیمار سم­پاشی، جمعیت لارو آفت از روی بوته­های مورد تیمار در فواصل زمانی سومین، پنجمین، هفتمین و نهمین روز بعد از سم­پاشی شمارش شد. تجزیه واریانس ساده و مرکب بر اساس طرح اسپلیت پلات بر پایه بلوک­های کامل تصادفی نشان داد که سموم، مراحل نمونه‌برداری و تمام اثرات متقابل آنها دارای تفاوت معنی­داری در سطح احتمال یک درصد بودند. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‌های درصد تأثیر سموم نشان داد که تیمار­های سموم و مراحل نمونه‌برداری دارای اختلاف معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد بودند. سم آوانت با تعداد 86/ 0، کمترین لارو و بیشترین درصد تأثیر (71%)، تفاوت معنی‌داری را نسبت به سایر سموم داشت. نوبت اول نمونه­برداری یعنی سه روز بعد از سم­پاشی با دارا بودن کمترین میانگین تراکم لارو، بالا­ترین درصد تأثیر سموم را نشان داد. سم لاروین در این مطالعه دارای کمترین کارایی در کنترل آفت بود.

واژگان کلیدي: Plutella xylostella، بید کلم، چلیپائیان، کنترل شیمیایی

 

مقدمه

شب­پره پشت الماسی Plutella xylostella L. (Lep.: Plutellidae) در سال‌هاي اخیر جزء مهم‌ترین آفات گیاهان تیره چلیپائیان در دنیا بوده و ارزش سالانه مدیریت این آفت با تکیه بر روش­های شیمیایی و کنترل بیولوژیک بیش از یک میلیارد دلار برآورد شده است (Paudel et al., 2022). شب­پره پشت الماسی بومی منطقه مدیترانه می‌باشد، جایی که مبدأ و زادگاه تعدادي از مهم‌ترین گیاهان خانواده چلیپائیان نیز است (Kfir, 1998)؛ با این وجود این آفت در اغلب نقاط دنیا گسترش یافته است. تنوع جغرافیایی در امکان کشت چلیپائیان خصوصاً کلم در مناطق مختلف دنیا از یک سو و تنوع ژنتیکی و بروز استرین­های مختلف شب­پره پشت الماسی فعال در مزارع از سوی دیگر، باعث بروز نتایج غیر­قابل پیش­بینی از مدیریت شیمیایی و گاهی حتی شکست مبارزه شیمیایی با آن را سبب شده است (Sarafraz et al., 2005). اکنون این آفت در اکثر مناطق تحت کشت چلیپائیان حضور دارد و از میان بال­پولک‌داران، بیش‌ترین پراکنش را در جهان دارا می‌باشد (Talelar and Shelton, 1993). وجود گلوکوزینولات در ترکیبات گیاهان خانواده چلیپائیان از جمله کلم، کلم قمری، کلزا، کلم چینی، خردل، شلغم و دیگر گونه­های این خانواده باعث جذب شب­پره پشت الماسی به این گونه­هـا می­گردد (Karimzadeh et al., 2004). سطح زیان اقتصادی P. xylostella بر روی گیاهان خانواده کلمیان بسته به تعداد روز­های پس از آلودگی 35/1-7/0 لارو بر روی هر بوته

1- استادیار، گروه گیاهپزشکی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران

2- استادیار، گروه گیاهپزشکی، واحد ورامین-پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران

نویسنده مسئول مکاتبات: [e-mail]

برآورد گردیده است (Massarolli et al., 2019)؛ مقدار بسیار ناچیز EIL در واحد نمونه­برداری برای این آفت نشان دهنده پتانسیل برگخواری قابل توجه آن و همچنین شدت اهمیت این آفت در محصولات کشاورزی است.

به دلیل عوامل بیوشیمیایی و خصوصیات رفتاری، ایجاد مقاومت به طیف وسیعی از حشره‌‌کش‌ها از جمله بسیاری از سموم گروه‌های پایرتروئیدی، کارباماتی، ارگانوفسفات، اسپینوسین، اکسیدیازین، نئونیکوتیـن، آورمکتین و پیـرازول‌ها در شب­پـره پشت الماسی کلم گزارش شده است (Zhao et al. 2006؛ Ahmad, 2007؛ Grzywacz et al. 2010؛ Abro et al., 2013). برای مثال، مقاومت به بیش از 101 ماده فعال شیمیایی در این حشره گزارش شده است (Bermudez et al., 2024). عدم تأثیر حشره­کش­هاي توصیه شده علیه بید کلم باعث افزایش دفعات سم­پاشی (Sarafraz et al., 2005) و کاهش نقش مدیریتی سموم شیمیایی و نیز آلودگی­های محیط زیستی و غذایی گردیده است، بنابراین لازم است در ارتباط با حشره­کش­هاي جدید با مقدار مصـرف کمتـر در هکتار، دوره کارنس کمتر و همچنـین آسیب­زایی کمتر برای حشرات مفید و غیر­هدف اقداماتی صورت گیرد. 

در یک تحقیق اثر دو سم اسپینوساد و لامبدا-سای‌هالوترین بر روی آفت پشت الماسی و دشمنان طبیعی آن بررسی شد و مشخص شد که سم اسپینوساد با داشتن کارایی بیشتر در طول سه نسل متوالی با توجه به اثر ضعیف­تر بر کفشدوزک­های شکارگر، کارایی طولانی مدت و مؤثرتری را در مزارع کلم داشت (Liu et al., 2012).

در تحـقـیقی دیگر سم کلرفـلوزورون از تـرکیبات تنظیم کننده رشد و سم دیمتوات بر روی لارو پشت الماسی کلم به ترتیب با LC50 به مقدار 0006/0 و 6/76 میلی‌گرم در میلی‌لیتر دارای بالاترین و پایین‌ترین سمیت گزارش شدند. در این تحقیق مشخص شد که تغذیه از جوموشی و کلم به ترتیب باعث تغییر LC50 یا سمیت لامبدا-سای­هالوترین با مقادیر 105/0 و 035/0 میلی­گرم در میلی­لیتر در دز کشندگی لارو شد که دلالت بر اثر میزبان بر درجه اثر داشت. در این تحقیق مشخص گردید که اثر برخی ترکیبات سینرژیست مانند پایپرونیل بوتوکساید و اس‌اس‌اس تری ‌بوتیل ‌فسفر تری ‌تیوآت در افزایش سمیت مؤثر بودند (Abro et al., 2013).

در یک مطالعه صحرایی سم آوانت در غلظت‌های مختلف با سموم اندوسولفان و تیودیکارب برای کنترل کرم قوزه پنبه در مغان مورد استفاده قرار گرفت که بر اساس نتایج حاصله سم آوانت به میزان 250 میلی‌لیتر ماده مؤثره 15% SCدر هکتار بیش‌ترین تأثیر را در بین تیمار­های مورد آزمایش نشان داده است (جوان مقدم و همکاران، 1381). 

در یک تـحقیق بـیشترین میزان مرگ و میر لارو­های آفت مربوط به حشره­کش‌های ایندوکساکارب (آوانت) %15SC با دز­های 200، 250 و 300 میلی­لیتر در هکتار و تیودیکارب (لاروین) 80 DF به میزان یک کیلو­گرم در هکتار و کمترین آن مربوط به مونوکروتوفوس 40SL به میزان دو لیتر در هکتار بود. در این تحقیق آوانت با دز 200 تا 250 مـیلی­لیتر در هکتار برای کنترل کرم غنچه توتون توصیه شده است و در نهایـت سـم آوانت با دو دز 200 و 250 میلی­لیتر در هـکتار تـوصـیه گردید (محقق نیشابوری و همکاران، 1388). 

بررسی اثر سه سم شامل آلفا­سایپرمترین و تفلوبنزورون 15% SC(ترکیب ایمونیت) با دو غلظت 250 و 300 میلی­لیتر در هکتار، ایندوکساکارب (آوانت) %15SC به مقدار 250 میلی­لیتر در هکتار و کرموفنوزید (ماتریک) %5SC به میزان 2000 میلی­لیتر در هکتار و شاهد آب­پاشی بر علیه کرم گوجه­فرنگی در سـه مـنطـقه مختـلف نشـان داد که آوانت بـیشترین کارایی 6 ± 78 درصد مرگ و میر را در استان مازندران نشان داد و ترکیب سمی ایمونیت باعث 5 ± 37 درصد مرگ و میر لارو­ها گـردید. در دشـت قـزوین نیز تیمار آوانت با کارایی 7 ± 88 درصد و ایمونیت با کارایی 5 ± 83 درصد بیشترین تأثیر را در مرگ و میر لارو­ها داشتند. در استان فارس، تیمار ایندوکساکارب باعث 1 ± 87 درصد مرگ و میر لاور­ها گردید و پس از آن ایمونیت با میانگین مرگ و میر 71 درصد برتر از تیمار سوم قرار داشتند (کیهانیان و همکاران، 1398). 

کاربرد حـشره‌کش­هاي ایـندوکساکارب 15%EC با دز ml/ha 200 و ایندوکساکارب 15%SC با دز ml/ha250 نتیجـه رضـایت­بخشـی در کنتـرل لارو پیلـه­خـوار نـخـود در مقـایـسـه بـا سمـوم متـداول داشـتـه و قابل توصیه بود (سیدی صاحباری، 1389). در تحقیقی مشخص شد که ایندوکساکارب و اسپینوساد و تیودیکارب برای کنترل کرم غوزه پنبه Helicoverpa armigera Hubner در مقایسه با حشره‌کش‌های پیرتروئیدی و کاربامات مؤثرتر بودند (Murray et al., 2005). مقاومت لارو­هاي نسل سوم کرم غوزه Heliothis virescens Fabricius و نیز مقاومـت لارو­هـاي سـنین اول تـا چهارم این گونه به حشره­کش لاروین در مزارع پنبه آمریکـا مشاهده شده است (Ahmad, 2007؛ Ernest, 1996). محققین در آزمایش‌های صحرایی خود پی بردند که تأثـیر ایـندوکسـاکارب و اسپـینوساد بهتر از آبامکتین بنزوآت روی لارو­های بید کلم می‌باشد. همچنین مشخص گردید که بیشتـرین تأثـیـر ایـندوکسـاکـارب از راه گوارشی بـوده و از راه تمـاسی چنـدان مـؤثر واقع نـمی‌شـود (Liu et al., 2002).

با توجه اهمیت بسیار زیاد شب­پره پشت الماسی به­عنوان یک آفت بسیار مهم برای گیاهان خانواده چلیپائیان و لزوم ارائه راهـکار­های مدیریتی جهـت کاهش جمـعیت­های این آفت، نـیاز به بررسـی روش­های کارآمد مانـند مبـارزه شیـمیـایی به­عنوان یکی از ارکان مـدیریت آفـت ضـروری به نـظر می­رسـد. عـلاوه بر ایـن بـا تـوجه به ایـجاد مـقاومـت سـریـع در حشره به سموم (Abro et al., 2013)، در این تحقیق سموم کمتر استفاده شده یا استفاده نشده در مزارع کلم بر روی این آفت با دز­های زیر­کشندگی ارزیابی شد.

 

مواد و روش‌ها

بررسی اثر سموم در یک مزرعه 900 مترمربعی در آزمایش اسپلیت پلات در زمان بر پایه بلوک‌های کامل تصادفی انجام شد. فاکتور اصلی سموم در پنج سطح و فاکتور فرعی زمان‌های نمونه‌برداری بعد از سم‌پاشی چهار زمان نمونه برداری در روزهای سوم، پنجم، هفتم و نهم بعد از تیمار در نظر گرفته شدند. ابعاد هر بلوك 125 متر­مربع (5 متر در 25 متر)، فواصل بلوك‌ها از هم 2 متر، ابعاد هر کرت در داخل بلوک 20 متر­مربع (4 در 5) و فواصل کرت‌ها از هم در یک بلوك 1 متر در نظر گرفته شد. پس از تهیه بذر کلم­گل Brassica olereacea var. botrytis از مدیـریت جهاد کشـاورزی شهرستـان شهـریار اقدام به کاشت شد. چهار حشره‌کش دارتون (زولون + تفلوبنزورون) %21EC از مقدار 5/2 لیتر توصیه‌ای 2 در هـزار لیتر، آوانـت (اینـدوکساکارب) %15EC از مقدار 250 سی‌سی توصیه شده در هکتار 200 سی‌سی در هکتار، لاروین (تیودیکارب) %15PW از مقدار توصیه شده یک کیلو­گرم در هکتار 750 گرم در هکتار، کنسالت (هگزافلومورون) با فرمولاسیون 10%EC از مقدار توصیه‌ای 500 سی‌سی در هکتار مقدار 350 سی‌سی در هکتار تهیه گردید. تیمار شاهد بدون استفاده از تیمار شیمیایی و به­صورت آب­پاشی انجام گرفت. با توجه به مطالعات مشابه (Wang et al., 2023) و با هدف کاهش دوز مصرفی سموم، برای تیمار­های آزمایشی از دز­های زیر­کشندگی سموم مورد مطالعه استفاده گردید. تعداد لارو­هاي موجود در هر قطعه به­صورت تصادفی در پنج گیاه، قبل از سم‌پاشی و طی نمونه‌برداري ثبت شد. پس از آن تیمار­های سم‌پاشی اعمال گردید و با توجه به دوره رشد حشره، 35-28 روز در شرایط صحرایی، تاریخ­های نمونه­برداری به ترتیب 3، 5، 7 و 9 روز پس از سم­پاشی انتخاب و تعداد لارو­هاي زنده در پنج گیاه به­صورت تصادفی شمارش و ثبت گردید. 

مرحله دوم سمپاشی 20 روز بعد از مرحله اول با همان دوز­های استفاده شده در مرحله اول و مطابق با روش‌های ذکر شده به ترتیب انجام شد. پس از انجام عملیات میدانی و ثبت داده‌ها، تجزیه واریانس داده­ها انجام شد و آنالیز داده­ها با استفاده از آزمون اسپلیت پلات در زمان بر پایه طرح بلوک‌های­کامل تصادفی با نرم­افزار آماری Mstat-C انجام و مقایسه میانگین­ها با آزمون چند دامنه­ای دانکن انجام گرفت (Mathews and Crossa, 2022). محاسبات و جداول با استفاده از نرم­افزار Excel ترسیم شد.

 

درجه تأثیر سم

جهت به­دست آوردن درصد تأثیر تصحیح شده از فرمول Henderson and Tilton (1955) استفاده شد.

M%=[1-(Ta×Cb/ Tb×Ca)] ×100

Tb: تعداد لارو زنده در کرت تیمار قبل از سم­پاشی، Ta: تعداد لارو زنده در کرت تیمار بعد از سم‌پاشی، Cb: تعداد لارو زنده در تیمار شاهد قبل از سم‌پاشی و Ca: تعداد لارو زنده در تیمار شاهد بعد از سم‌پاشی

برای محاسبه میزان آلودگی هر کرت 20 بوته کلم به­طور تصادفی انتخاب شد و در نمونه­برداری­های متوالی در صورت آلودگی حتی با یک لارو بید کلم به­عنوان گیاه آلوده محاسبه گردید و شمارش لارو­ها در روز­های قبل از سم­پاشی، سوم، پنجم، هفتم و نهم بعد از سم­پاشی انجام شد. در این آزمایش بر خلاف آزمایش اول به منظور مقایسه کارایی تیمار­های شیمیایی مورد استفاده، کرت‌های شاهد غیر­سم‌پاشی‌شده حذف گردیدند. آنالیز آماری با استفاده از نرم­افزار Mstat-C انجام و نمودار­ها با استفاده از نرم­افزار Excel ترسیم شدند.  

نتایج و بحث

نتایج مربوط به اثر کشندگی سموم آزمایشی

نتایج تجزیه واریانس ساده و مرکب (جدول 1) بر پایه طرح اسپلیت پلات در زمان مربوط به تعداد لارو­های شمارش شده در تیمار­های مختلف سموم نشان داد که داده­ها اختلاف آماری معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد بین تیمار­های سموم اعمال شده (فاکتور اصلی)، زمان‌های نمونه‌برداری (فاکتور فرعی) و اثرات متقابل دوجانبه تیمار سموم در زمان آزمایش، زمان آزمایش × نمونه­برداری و تیمار سموم × نمونه‌برداری و اثرات متقابل سه جانبه‌ زمان آزمایش × تیمار سموم × نمونه­برداری داشتند.

 

جدول1- تجزیه واریانس مرکب اسپلیت پلات در زمان )اثرکشندگی سموم(

Table 1. Compound variance analysis of split plot in time (lethality effects of insecticides)

منابع تغییرات	Source of Variation	درجه آزادی df	میانگین مربعات MS
زمان آزمایش	Time	1	0.019ns
تکرار	Replication	8	0.033ns
فاکتور A (آفتکش)	Factor A (Pesticides)	4	28.609**
زمان آزمایش× تیمار	Time × Factor A	4	0.570**
اشتباه آزمایشی	Error	32	0.120
فاکتور B (نمونه برداری)	Factor B (Sampling)	3	8.855**
زمان آزمایش× نمونه برداری	Time × Factor B	3	0.749**
تیمار سموم× نمونه برداری	Pesticide × Sampling	12	0.502**
زمان آزمایش ×تیمار سموم× نمونه برداری	Time × Pesticide× Sampling	12	0.231**
اشتباه آزمایشی	Error	120	0.060
ضریب تغییرات%(CV%)	12.74

nsو** به ترتیب بی­معنی و معنی­دار در سطح احتمال آماری 1%

ns and ** are respectively non-significant and significant at the level of 1% probability

 

عدم وجود اختلاف آماری معنی‌دار بین دو زمان آزمایش، حاکی از اثرات تقریباً یکسان سموم در کنترل لارو بید کلم در هر دو زمان آزمایش بود و نتایج آن در نتیجه‌گیری قطعی‌ کارایی یا عدم کارایی سموم دارای اهمیت می‌باشد. تعداد لارو آفت در تیمار سم آوانت در هر دو زمان آزمایش در کمترین مقدار نسبت به سایر تیمار­های سمی بود. در آزمایش دوم سموم آوانت و کنسالت از نظر آماری در یک گروه قرار گرفته­اند (شکل 1). سم کنسالت بعد از سـم آوانـت دارای بیشتـرین تأثیر لارو­کـشی بید کلم بود. بیشترین تعداد لارو در هر دو آزمایش در تیمار شاهد مشاهده شد. دو سم دارتون و لاروین دارای ضعیف‌ترین اثر لارو­کشی در دو آزمایش بودند.

 

 

شکل 1- مقایسه درصد اثربخشی تیمار سموم مورد استفاده در دو آزمایش

Fig. 1. comparison of the pesticide efficiency in two tests

 

کمترین تعداد لارو آفت در هر دو زمان آزمایش در نمونه­برداری‌های اول (سه روز بعد از سم­پاشی) مشاهده شد (شکل2). در آزمایش اول بین نمونه­برداری اول و دوم از نظر تعداد لارو تفاوت معنی­داری وجود نداشت و با افزایش زمان سم‌پاشی تا نمونه‌برداری تعداد لارو شمارش شده در روی کلم افزایش یافت که نشان‌گر کاهش سمیت سموم آزمایشی با گذشت زمان سم‌پاشی می‌باشد. روند افزایشی جمعیت لارو بید کلم با گذشت زمان در هر دو آزمایش یکسان بود و تعداد لارو در زمان نمونه‌برداری چهارم یعنی 9 روز بعد از سم‌پاشی دارای بیشترین تعداد لارو بود (شکل 2).

 

 

شکل2- گروه­بندی میزان آلودگی به لارو آفت در نمونه­برداری­های مختلف دو آزمایش سم­پاشی (تجزیه واریانس ساده)

Fig. 2. Grouping of pest larvae infection in different samplings of two spraying experiments (simple variance analysis)

 

معنی­دار بودن اثر متقابل سه‌جانبه زمان آزمایش در تیمار سموم در نمونه‌برداری نشان داد که با گذشت زمان، سموم آزمایشی درجات مختلفی از کنترل را نشان دادند. این موضوع که در نمونه­برداری­های مختلف، قدرت کنترلی سموم دچار تغییر می‌شود به­خوبی قابل مشاهده است (جدول 2). سم آوانت هر دو آزمایش در روز سوم نمونه‌برداری از کمترین تعداد لارو زنده به میزان 2/0 لارو بر روی گیاه برخوردار بود.

از لحاظ گروه‌بندی سم کنسالت در هر دو آزمایش همانند سم آوانت در نمونه‌برداری اول کمتر از 8/0 تعداد لارو زنده بر روی گیاه بود. دو سم دارتون و لاروین در هر دو زمان آزمایش و در نمونه­برداری‌های مختلف میانگین 2/1 تا 8/2 تعداد لارو بر روی گیاه را داشتند. در تیمار شاهد در نمونه‌برداری‌های مختلف و در دو زمان آزمایش، میانگین تعداد لارو بالا­تر از 96/2 لارو بر روی هر گیاه مشاهده شد. صرف نظر از زمان‌های نمونه­برداری و سموم شیمیایی اعمال شده، میانگین تعداد لارو زنده شمارش شده بر روی گیاه در زمان آزمایش اول بیش‌تر از آزمایش دوم بود که دلیل آن ناشی از کاهش جمعیت پایه آلوده­کننده اولیه در زمان آزمایش دوم می‌باشد.

معنی­دار بودن اثر متقابل زمان و تیمار سم بر جمعیت لارو­های زنده، به معنی تفاوت در میزان جمعیت لارو شمارش شده طی روز­های پس از تیمار شیمیایی، نشان از روند تغییرات سموم در دو آزمایش مجزا بود؛ به دلیل این که این آزمایش­ها به­طور متوالی در یک مزرعه کلم انجام یافت، تفاوت جمعیت لارو در هر یک از آزمایش­ها با توجه به روند مناسب فصل زراعی برای رشد لارو از یک سو و نیز کاهش جمعیت لارو در آزمایش دوم قابل تفسیر می­باشد که باعث ایجاد تراکم جمعیتی متفاوت از لارو بید کلم بر روی گیاه در زمان­های مختلف گردید و لذا اثرات کنترلی تیمار­ها را تحت تأثیر قرار داد. لذا در کل می­توان این­طور بیان نمود که معنی­دار بودن تیمار سم­پاشی در نمونه­برداری­های مختلف در هر آزمایش نیز به اثر نوسانات جمعیت و کاهش جمعیت بلافاصله بعد از سم­پاشی و افزایش آن با گذشت زمان و کاهش ماده مؤثره سمی ارتباط دارد. علاوه بر این، معنی­دار بودن اثر متقابل زمان آزمایش در نمونه­برداری­های مختلف به تفاوت جمعیت­های اولیه آلودگی در زمان انجام آزمایشات از یک سو و نیز اثر کنترلی سموم در آزمایش اول و در نتیجه تفاوت جمعیت آنها در دو آزمایش دلالت دارد.

 

 

 

جدول 2- گروه­بندی اثرات متقابل آزمایش×تیمار× نمونه­برداری بر میانگین تراکم لارو­های زنده پس از تیمار

Table 2. Grouping of interaction effects of experiment × treatment × sampling on the mean density of larvae after treatment

تعداد لارو No. Larvae	نمونه برداری Sampling	تیمار Treatment	آزمایش Experiment	تعداد لارو No. Larvae	نمونه برداری Sampling	تیمار Treatment	آزمایش Experiment
2.656ef	اول      First	شاهد Control	دوم Second	3.080ac	اول      First	شاهد Control	اول First
2.924ae	دوم  Second	3.042ad	دوم  Second
3.276a	سوم    Third	3.100ac	سوم    Third
3.018ad	چهارم   Forth	3.200ab	چهارم   Forth
0.182p	اول      First	آوانت Avant	0.200p	اول      First	آوانت Avant
1.312lm	دوم  Second	0.408p	دوم  Second
0.998mo	سوم    Third	0.902no	سوم    Third
1.736jk	چهارم   Forth	1.200ln	چهارم   Forth
1.308lm	اول      First	دارتون Dartone	1.846ij	اول      First	دارتون Dartone
1.838ij	دوم  Second	1.204ln	دوم  Second
2.120gi	سوم    Third	2.302gh	سوم    Third
2.720df	چهارم   Forth	2.904be	چهارم   Forth
0.894no	اول      First	کنسالت Consult	0.800o	اول      First	کنسالت Consult
0.968mo	دوم  Second	1.206ln	دوم  Second
1.460kl	سوم    Third	1.406kl	سوم    Third
2.000hj	چهارم   Forth	2.000hj	چهارم   Forth
1.496kl	اول      First	لاروین Larvin	2.302gh	اول      First	لاروین Larvin
2.100gi	دوم  Second	2.004hj	دوم  Second
2.398fg	سوم    Third	2.664ef	سوم    Third
2.780ce	چهارم   Forth	2.800ce	چهارم   Forth

حروف در جدول نشان­دهنده طبقه­بندی بر اساس دانکن در سطح احتمال 5% هستند.

The letters are Duncan classification indices in 5% probability level.

 

نتایج مربوط به درجه تأثیر سموم مختلف

نتایج تجزیه واریانس مرکب اسپلیت پلات زمان با درصد تأثیر سموم نشان داد که تفاوت آماری بسیار معنی­داری در سموم و زمان­های نمونه­برداری با سطح اطمینان 99% وجود داشت و همچنین اثر متقابل دوگانه زمان آزمایش در نمونه‌برداری با سطح اطمینان 95% اختلاف معنی­داری داشتند (جدول 3). 

 

جدول3- تجزیه واریانس مرکب اسپلیت پلات در زمان درصد تأثیر سموم

Table 3. Compound variance analysis of split plot in time the degree of the effect of insecticides

منابع تغییرات	Source of Variation	درجه آزادی df	میانگین مربعات MS
زمان	Time	1	500.07ns
تکرار	Replication	6	3442.95**
فاکتور A (تیمار­های سم)	Factor A (Pesticides)	3	11330.02**
زمان × تیمار سموم	Time × Factor A	3	354.75ns
اشتباه آزمایشی	Error	18	142.08
فاکتور B (نمونه­برداری)	Factor B (Sampling)	3	508.23**
زمان × نمونه­برداری	Time × Factor B	3	20.508*
تیمار سموم × نمونه­برداری	Pesticide × Sampling	9	9.06
زمان ×تیمار سموم × نمونه­برداری	Time × Pesticide× Sampling	9	8.05
اشتباه آزمایشی	Error	72	9.11
ضریب تغییرات%(CV%)	5.98

nsو** به ترتیب بی معنی و معنی دار در سطح احتمال آماری 1%

ns and ** are respectively non-significant and significant at the level of 1% probability

زمان آزمایش، اثرات متقابل دوگانه زمان در تیمار سم و تیمار سم در نمونه­برداری و اثر سه‌گانه آنها فاقد اختلاف آماری معنی­دار بود.

مقایسه میانگین تیمار­های سموم صرف نظر از تاریخ­های نمونه­برداری نشان داد که سم آوانت با درجه تأثیر 71% بالاترین تأثیر را بر جمعیت لارو­ها داشت؛ در مقابل، سم لاروین کمترین درجه تأثیر %41/29 را نشان داد. دو سم دارتون و کنسالت در محدوده‌‌ بین این دو مقدار قرار گرفتند (شکل 3). بالا­ترین درجه تأثیر در تاریخ نمونه­برداری دوم بعد از سم­پاشی مشاهده شد (جدول 4). با گذشت زمان درجه تأثیر سموم آفت‌کش کاهش یافت به­طوری­که تاریخ‌های آخر نمونه‌برداری کمترین میزان درجه تأثیر را نشان دادند که این روند در تمام سموم مشاهده گردید و مؤید کاهش اثر سموم به مرور زمان بود. این موضوع اهمیت سم‌پاشی مجدد بر علیه این آفت چند نسلی در مزارع کلم برای کنترل افزایش جمعیت آفت و کاهش خسارت آن را نشان می‌دهد.

 

شکل 3- گروه­بندی درجه تأثیر سموم آزمایشی

Fig. 3. Grouping the degree of effect of experimental insecticides

 

عدم استفاده مکرر از سموم در مبارزه با آفات چند نسلی باعث افزایش کارایی کنترل آفات و عدم ایجاد مقاومت در آفات نسبت به مواد سمی به­کار رفته می­گردد (مصلی­نژاد، 1398).

 

جدول 4- درصد تأثیر تیمار­های شیمیایی بر تراکم لارو­های P. xylostella طی دو مرحله آزمایش در چهار تاریخ نمونه­برداری (اول: سه روز، دوم: پنج روز، سوم: هفت روز و چهارم: نه روز پس از تیمار)

Table 4. Percentage effect of chemical treatments on P. xylostella larval density during two experimental stages on four sampling dates (first: three days, second: five days, third: seven days and fourth: nine days after treatment)

درصد ‌تأثیر و گروه‌بندی	نمونه­برداری Sampling	آزمایش Experiment
51.94bc	اول                    First	اول               First
57.75a	دوم               Second
53.19b	سوم                 Third
47.06d	چهارم               Forth
49.63cd	اول                    First	دوم             Second
52.94b	دوم               Second
47.44d	سوم                 Third
44.13e	چهارم               Forth

حروف در جدول نشان دهنده طبقه­بندی بر اساس دانکن در سطح احتمال 5% هستند.

The letters are Duncan classification indices in 5% probability level.

 

معنی‌دار بودن اثر متقابل دوگانه درجه تأثیر زمان آزمایش در تاریخ نمونه‌برداری نیز حاکی از آن است که روند تأثیر سموم در مراحل نمونه‌برداری از آزمایش اول تا آزمایش دوم کاهش یافت. با گذشت زمان درجه تأثیر سموم در هر دو آزمایش از تاریخ‌های نمونه‌برداری اول تا چهارم به ترتیب 10 و 12 درصد تقلیل یافته است.

نمونه‌برداری دوم آزمایش اول با 57% درجه تأثیر را داشت و کمترین درجه تأثیر نیز مربوط به نمونه‌برداری چهارم هر دو آزمایش‌های اول و دوم به ترتیب با 47% و 44% بود. در هر کدام از آزمایش‌ها، نمونه­برداری روز سوم مقدار درجه تأثیر کمتری نسبت به نمونه‌برداری روز پنجم پس از تیمار داشت و این نشان‌دهنده زمان‌بر بودن بروز کامل اثر سموم مصرفی می‌باشد که البته با گذشت زمان از زمان تیمار درجه تأثیر به­طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافت. استمرار در کاربرد یک سم خاص نیز در کاهش درجه تأثیر سموم اثر ویژه‌ای داشته و این موضوع توسط سایر محققین نیز تأیید شده است (Karaağaç, 2012). 

درجه تأثیر سموم نیز کما­بیش دارای اثری شبیه به نتایج اثر سموم بر کاهش جمعیت لارو­های آفت بود، به­طوری­که در هر دو آزمایش سم آوانت بیشترین درجه تأثیر محاسبه شده را نشان داد و بعد از آن بیشترین تأثیر مربوط به سم کنسالت بود.

اثر متقابل درجه تأثیر تیمار سموم در نمونه­برداری معنی‌دار نبود؛ در نتیجه عدم تغییر اثر هر سم در قیاس با سایر سموم با گذشت زمان را نشان می‌دهد و مؤید این نکته می‌باشد که سم قوی مانند آوانت با بیشترین میانگین مرگ و میر لارو­ها در همه تاریخ‌های نمونه‌برداری نسبت به سایر سموم، کشندگی بیشتری در لارو آفت کلم ایجاد نموده است و در نتیجه می­توان اثر سیستمیک ماندگار­تر و یا فرمولاسیون کارآمد­تر را برای این سم به­عنوان شاخص­های برتری نسبت به سایر سموم مورد مطالعه در نظر گرفت. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود حشره‌کش لاروین در همه این بررسی‌ها در گروه آخر واقع شد و تلفات رضایت بخشی را روی لارو­ها نشان نداد. احتمال دارد کم­اثر بـودن لارویـن در بـررسـی حـاضر به مسئـله مقاومت لارو­هـای بـید کـلم در برابر آن مربوط باشد. کاربرد طولانی مدت یک حـشره‌کـش یـکی از دلایل ایجـاد مـقاومـت در حشـرات آفـت تلقـی مـی‌گردد (طالبی جهرمی، 1393). در مطالعات مشابه نیز چنین شواهدی مشاهده گردید؛ به­طوری­که در یک تحقیق که سم ایندوکساکارب 15%EC به میزان ml/ha200 در مقایسه با سم کارباریل 85% PW با مقدار K/ha 3 و سم پیرادلیل 50% EC با مقدار ml/ha 150 بر علیه لارو کرم پیله­خوار نخود، گزارش شد که در نمونه­برداری‌های روز سوم، هفتم و 12 بیشترین درصد تلفات لاروی متعلق به سم ایندوکساکارب بوده است. ضمن آن­که بیشترین تأثیر نیز از این سم در مقایسه با دو سم بعدی به­دست آمد و عملکرد نخود در تیمار سم ایندوکساکارب در بالا­ترین مقدار بود که از نظر تلفات و بیشترین درجه تأثیر سم با تحقیق اخیر مطابقت دارد (سیدی صاحباری، 1389). در تحقیق دیگری تــأثیر پــنج حشــره‌کــش کلرپیریفوس به میزان 2500 میلی­لیتر در هکتار، اندوســولفان به میزان 2500 میلی­لیتر در هکتار، تریسـر به میزان 200 میلی­لیتر در هکتار، پروفنوفـوس به میزان 2500 میلی­لیتر در هکتار و ایندوکسـاکارب به میزان 425 میلی­لیتر در هکتار روي H. armigera در روی نخود مورد ارزیابی قرار گرفت؛ نتایج نشان داد که سم تریسـر و ایندوکسـاکارب مؤثر­تر از بقیه بودند (Rashid et al., 2003). در این تحقیق نیز سم آوانت (ایندوکساکارب) همانند آزمایش اخیر دارای بهترین اثر بود.

 در بررسی اثر حشـره‌کشـی ایندوکساکارب (آوانت) 15%SL در قیاس با سموم تیودیکارب 80%DF و اندوسولفان 25%EC در کنترل لارو­هاي کرم غوزه پنبـه مشخص شد که این سم در دو غلظت 200 و 250 میلی­لیتر در هکتار با حدود 80 تـا 85 درصد تلفات، نسبت به دو سم دیگر از کارآیی بالاتري در کنترل آفت برخوردار بود و اثـر سوء چندانی روي حشرات مفید و پارازیتوئید‌­ها نداشت (جوان­مقدم و همکاران، 1381). با وجود ادعای عدم مقاومت تقاطعی بین ایندوکساکارب و سموم معمول فسفره، پایرتروئیدی و کاربامات (Anonymous, 2006)، در صورت ضرورت بهتر است از تناوب این حشره‌کش با سموم جدید با نقطه اثر کاملاً متفاوت استفاده گردد(Liu et al., 2002) . نتایج این تحقیق با آزمایش دیگر محققین در مورد سم آوانت و دوز­های استفاده شده آن مطابقت داشت (طالبی جهرمی، 1393). در یک تحقیق استفاده از سم آوانت به میزان (200 میلی‌لیتر در هکتار) اثرات مرگ و میر تأخیری داشته است (Guessan et al., 2007).

 

نتیجه گیری

با توجه به نتایج دو آزمایش و تاریخ‌های نمونه­برداری متعدد، استفاده از سم آوانت به میزان 200 تا 250 میلی‌لیتر در هکتار توصیه می‌شود. طبق نتایج این بررسی حشره‌کش کنسالت نیز مانند آوانت در مرگ و میر کرم بید کلم نتایج رضایت­بخشی نشان داد و کماکان می‌تواند در برنامه مدیریت کنترل شیمیایی آفت بید کلم مورد استفاده قرار گیرد. ضمن آن­که در مبارزه با آفات چند نسلی در مزارعی مانند مزرعه کلم، حتی­الامکان از کاربرد مداوم یک سم آفت‌کش اجتناب شود. بدین منظور سموم جدید معرفی شده نیز ابتدا مورد ارزیابی علمی و عملی قرار گیرد و پس از تأئید در تناوب با سموم آفت‌کش دیگر استفاده گردد. همچنان علی­رغم موارد متعددی از تحقیقاتی که ایندوکساکارب و ترکیبات مشابه را جزء بهترین گزینه­های مدیریت شب­پره پشت الماسی معرفی کرده­اند، برخی تحقیقات (Zhang et al., 2016) سطوحی از مقاومت به این آفت­کش­ها را نیز گزارش نموده­اند که از این جهت نیاز به تحقیقات گسترده­تر جهت کاربرد این ترکیبات در برنامه مدیریت تلفیقی با سایر روش­های مدیریتی را الزامی می­سازد.

 

منابع                                                                                                                                                          References

جوان­مقدم، ح.، علوی، ج. و تقی­زاده، م. 1381. ارزیابی کارآیی چند سم حشره­کش برای کنترل کرم غوزه پنبه Helicoverpa armigera. مجموعه خلاصه مقالات پانزدهمین کنگره گیاه­پزشکی ایران. دانشگاه رازی کرمانشاه. صفحه 34.

سیدی صاحباری، ف. 1389. مقایسه کارآیی چند سم حشره­کش در کنترل کرم پیله­خوار نخود Heliothis viriplaca (Lep.: Noctuidae). گیاه­پزشکی 2(2): 99-109.

طالبی جهرمی، خ. 1393. سم شناسی آفت کش ها. انتشارات دانشگاه تهران. 492 صفحه.

کیهانیان، ع.ا.، براری، ح.، فرهنگی، س.و.، امین، غ.ع. و شیخی گرجان، ع. 1398. بررسی کارآیی حشره­کش آلفاسایپرمترین + تفلوبنزورون (ایمونیت 15% SC) جهت کنترل کرم میوه­خوار گوجه­فرنگی Helicoverpa armigera. آفت­کش­ها در علوم گیاه­پزشکی 2(8): 136-145.

محقق نیشابوری، ج.، رستمکلایی مطلق، س.ا. و گودرزیان، ن. 1388. بررسی تأثیر حشره­کش­های ایندوکساکارب، تیودیکارب و مونوکروتوفوس بر کرم غنچه توتون Helicoverpa armigera در مزرعه. آفات و بیماریهای گیاهی 77: 67-88.

مصلی­نژاد، ه. 1398. مقاومت آفات به حشره­کش­ها و راهکار­های مدیریت آن. مؤسسه تحقیقات گیاه­پزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی. 29 صفحه.

Abro, G.H., Syed, T.S., Kalhoro, A.N., Sheikh, G.H., Awan, M.S., Jessar, R.D. and Shelton, A.M. 2013. Insecticides for control of the diamondback moth, Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) in Pakistan and factors that affect their toxicity. Crop Protection 52: 91-96. https://doi.org/10.1016/j.cropro.2013.05.017.

Ahmad, M. 2007. Insecticide resistance mechanisms and their management in Helicoverpa armigera (Hubner): A review. Journal of Agricultural Research 45(4): 319-335.

Anonymous, 2006. DuPont Steward EC Technical Bulletin. 24p.

Bermudez, N., de la Pava. N., Nascimento, D.V., Ribeiro, L.M.S., Squeira, H.A.A. and Torres, J.B. 2024. Fitness costs in diamondback moth Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) resistance to Lufenuron, a chitin syntheisi inhibitor insecticide. Insects 15(11): 856. https://doi.org/10.3390/insects15110856.

Ernest, C.H. 1996. Differences in Heliothis virescens resistance development after laboratory election with profenofos, thiodicarb and cypermethrin. Proceeding of Beltwide Cotton Conferences, Nashville. 2: 1069-1071.

Guessan, R.N., Corbel, V., Bonnet, J., Yates, A., Asidi, A., Pelagie Boko, P., Odjo, A., Akogbe´to, M. and Rowland, M. 2007. Evaluation of indoxacarb, an oxadiazine insecticide for the control of Pyrethroid-resistant Anopheles gambiae (Diptera: Culicidae). Journal of Medical Entomology 44: 270-276.

Grzywacz, D., Rossbach, A., Rauf, A., Russell, D., Srinivasan, R. and Shelton, A.M. 2010. Current control methods for diamondback moth and prospects for improved management with lepidopteran-resistant Bt vegetable brassicas in Asia and Africa. Crop Protection 29: 68-79.

Kfir, R. 1998. Origin of the diamondback moth (Lepidoptera: Plutellidae). Annals of the Entomological Society of America 91(2): 164-167. https://doi.org/10.1093/aesa/91.2.164

Karaağaç, S.U. 2012. Insecticide Resistance, Insecticides - Advances in Integrated Pest Management. InTech, 708pp.

Karimzadeh, J., Bonsall, M.B. and Wright, D.J. 2004. Bottom-up and top-down effects in a tritrophic system: the population dynamics of Plutella xylostella (L.)-Cotesia plutellae (Kurdjumov) on different host plants. Ecological Entomology 29: 285-293.

Liu, X., Chen, M., Collins, H.L., Onstad, D., Roush, R., Zhang, Q. and Shelton, A.M. 2002. Effect of insecticides and Plutella xylostella (Lepidoptera: Plutellidae) genotype on a predator and parasitoid and implications for the evolution of insecticide resistance. Journal of Economic Entomology 105(2): 354-362. http://dx.doi.org/10.1603/EC11299.

Liu, T.X., Sparks, A.N., Chen, W., Lian, G.M. and Brister, C. 2012. Toxicity, persistence and efficacy of indoxacarb on cabbage looper (Lepidoptera: Noctuidae) on cabbage. Journal of Economic Entomology 95(2): 360-367. http://dx.doi.org/10.1603/0022-0493-95.2.360.

Henderson, C.F. and Tilton, E.W. 1955. Tests with acaricides against the brown wheat mite. Journal of Economic Entomology 48(2): 157-161. https://doi.org/10.1093/jee/48.2.157

Massarolli, A., Gualda Bersani, B.C., Dalla Roza, F.H., Butnariu, A.R., Barbosa Pereira, M.J. and Foerster, L.A. 2019. Evaluation of leaf consumption and determination of economic injury level caused by Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) in Brassica oleracea var. acephala (Brassicales: Brassicaceae). Journal of Economic Entomology 112(4): 1805-1811. https://doi.org/10.1093/jee/toz113.

Mathews, K.L. and Crossa, J. 2022. Experimental Design for Plant Improvement. Pp. 215-235. In: Reynolds, M.P. and Braun, H.J. (eds). Wheat Improvement. Cham: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-90673-3_13

Murray, D.A.H., Lloyd, R.J. and Hopkinson, J.E. 2005. Efficacy of new insecticides for management of Helicoverpa spp. (Lepidoptera: Noctuidae) in Australian grain crops. Australian Journal of Entomology 44(1): 62-67. https://doi.org/10.1111/j.1440-6055.2005.00422.x.

Paudel, A., Yadav, P.K. and Karna, P. 2022. Diamondback moth Plutella xylostella (Linnaeus, 1758)(Lepidoptera: Plutellidae); A real menace to crucifers and its integrated management tactics. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology 10(12): 2504-2525. https://doi.org/10.24925/turjaf.v10i12.2504.

Rashid, A., Ahmed Saeed, H., Akhtar, L.H., Zameen Siddiqi, S. and Arshad, M. 2003. Comparative efficacy of various insecticides to control of gram pod borer, Helicoverpa armigera on chickpea. Asian Journal of Plant Sciences 2: 403-405.

Sarafraz, M., Keddie, A.B. and Dosdall, L.M. 2005. Biological control of the diamondback moth, Plutella xylostella: A review. Biocontrol Science and Technology 15(8): 763-789. https://doi.org/10.1080/09583150500136956.

Talekar, N.S. and Shelton, A.M. 1993. Biology, ecology and management of diamondback moth. Annual Review of Entomology 38(1): 275-301. http://dx.doi.org/10.1146/annurev.en.38.010193.001423.

Wang, Z.J., Wang, N.M., Yu, Q.T. and Xue, C.B. 2023. Sublethal effects of and indoxacarb enantiomet insecticide on Plutella xylostella caterpillar and Chrysoperla sinica predator. Ecotoxicology and Environmental Safety 249(12): 114400. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecoenv.2022.114400.

Zhang, S., Zhang, X., Shen, J., Mao, K., You, H. and Li, J. 2016. Susceptibility of field populations of the diamondback moth Plutella xylostella to a selection of insecticides in central China, Pesticide Biochemistry and Physiology 132: 38-46. https://doi.org/10.1016/j.pestbp.2016.01.007.

Zhao, J.Z., Collins, H.L., Li, Y.X., Mau, R.F., Thompson, G.D., Hertlein, M.S., Andaloro, J.T., Boyken, R. and Shelton, A.M. 2006. Monitoring of diamondback moth resistance to spinosad, indoxacarb and emamectin benzoate. Journal of Economic Entomology 99(1): 176-181. https://doi.org/10.1603/0022-0493(2006)099[0176:modmlp]2.0.co;2.

123