بررسی تأثیر دز کاهش یافته چهار سم حشره¬کش دارتون، لاروین، آوانت، کنسالت بر روی لارو بید کلم Plutella xylostella L. در شرایط زراعی
الموضوعات :
سید حیدر موسوی انزابی
1
,
ندا خردپیر
2
1 - استادیار، گروه گیاهپزشکی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران
2 - استادیار، گروه گیاهپزشکی، واحد ورامین-پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران
الکلمات المفتاحية: Plutella xylostella, بید کلم, چلیپائیان, کنترل شیمیایی ,
ملخص المقالة :
زراعـت گـیاهـان تـیـره کـلـمـیـان یـکـی از مـهـمترین مـنـابع درآمـد کشـاورزان اسـت. شـبپـره پـشـت الـمـاسـی Plutella xylostella L. (Lep.: Plutellidae) یکی از مهمترین آفات کلم است که همه ساله خسارت زیادی را به این محصول وارد میکند. کنترل شیمیایی این آفت اجتنابناپذیر بوده و یکی از مهمترین روشهای کنترل این آفت میباشد. تأثیر دزهای کاهش یافته چهار حشرهکش در آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در دو زمان مختلف در شرایط زراعی ارزیابی شد. قبل از شروع سمپاشی، نمونهبرداری از تراکم لارو آفت انجام و وجود آلودگی به آفت در تمام کرت‌های آزمایشی تأیید گردید. بعد از تیمار سمپاشی، جمعیت لارو آفت از روی بوتههای مورد تیمار در فواصل زمانی سومین، پنجمین، هفتمین و نهمین روز بعد از سمپاشی شمارش شد. تجزیه واریانس ساده و مرکب بر اساس طرح اسپلیت پلات بر پایه بلوکهای کامل تصادفی نشان داد که سموم، مراحل نمونهبرداری و تمام اثرات متقابل آنها دارای تفاوت معنیداری در سطح احتمال یک درصد بودند. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‌های درصد تأثیر سموم نشان داد که تیمارهای سموم و مراحل نمونهبرداری دارای اختلاف معنیداری در سطح احتمال یک درصد بودند. سم آوانت با تعداد 86/ 0، کمترین لارو و بیشترین درصد تأثیر (71%)، تفاوت معنیداری را نسبت به سایر سموم داشت. نوبت اول نمونهبرداری یعنی سه روز بعد از سمپاشی با دارا بودن کمترین میانگین تراکم لارو، بالاترین درصد تأثیر سموم را نشان داد. سم لاروین در این مطالعه دارای کمترین کارایی در کنترل آفت بود.
جوان¬مقدم، ح.، علوی، ج. و تقی¬زاده، م. 1381. ارزیابی کارآیی چند سم حشره¬کش برای کنترل کرم غوزه پنبه Helicoverpa armigera. مجموعه خلاصه مقالات پانزدهمین کنگره گیاه¬پزشکی ایران. دانشگاه رازی کرمانشاه. صفحه 34.
سیدی صاحباری، ف. 1389. مقایسه کارآیی چند سم حشره¬کش در کنترل کرم پیله¬خوار نخود Heliothis viriplaca (Lep.: Noctuidae). گیاه¬پزشکی 2(2): 99-109.
طالبی جهرمی، خ. 1393. سم شناسی آفت کش ها. انتشارات دانشگاه تهران. 492 صفحه.
کیهانیان، ع.ا.، براری، ح.، فرهنگی، س.و.، امین، غ.ع. و شیخی گرجان، ع. 1398. بررسی کارآیی حشره¬کش آلفاسایپرمترین + تفلوبنزورون (ایمونیت 15% SC) جهت کنترل کرم میوه¬خوار گوجه¬فرنگی Helicoverpa armigera. آفت-کش¬ها در علوم گیاه¬پزشکی 2(8): 136-145.
محقق نیشابوری، ج.، رستمکلایی مطلق، س.ا. و گودرزیان، ن. 1388. بررسی تأثیر حشره¬کش¬های ایندوکساکارب، تیودیکارب و مونوکروتوفوس بر کرم غنچه توتون Helicoverpa armigera در مزرعه. آفات و بیماریهای گیاهی 77: 67-88.
مصلی¬نژاد، ه. 1398. مقاومت آفات به حشره¬کش¬ها و راهکار¬های مدیریت آن. مؤسسه تحقیقات گیاه¬پزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی. 29 صفحه.
Abro, G.H., Syed, T.S., Kalhoro, A.N., Sheikh, G.H., Awan, M.S., Jessar, R.D. and Shelton, A.M. 2013. Insecticides for control of the diamondback moth, Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) in Pakistan and factors that affect their toxicity. Crop Protection 52: 91-96. https://doi.org/10.1016/j.cropro.2013.05.017.
Ahmad, M. 2007. Insecticide resistance mechanisms and their management in Helicoverpa armigera (Hubner): A review. Journal of Agricultural Research 45(4): 319-335.
Anonymous, 2006. DuPont Steward EC Technical Bulletin. 24p.
Bermudez, N., de la Pava. N., Nascimento, D.V., Ribeiro, L.M.S., Squeira, H.A.A. and Torres, J.B. 2024. Fitness costs in diamondback moth Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) resistance to Lufenuron, a chitin syntheisi inhibitor insecticide. Insects 15(11): 856. https://doi.org/10.3390/insects15110856.
Ernest, C.H. 1996. Differences in Heliothis virescens resistance development after laboratory election with profenofos, thiodicarb and cypermethrin. Proceeding of Beltwide Cotton Conferences, Nashville. 2: 1069-1071.
Guessan, R.N., Corbel, V., Bonnet, J., Yates, A., Asidi, A., Pelagie Boko, P., Odjo, A., Akogbe´to, M. and Rowland, M. 2007. Evaluation of indoxacarb, an oxadiazine insecticide for the control of Pyrethroid-resistant Anopheles gambiae (Diptera: Culicidae). Journal of Medical Entomology 44: 270-276.
Grzywacz, D., Rossbach, A., Rauf, A., Russell, D., Srinivasan, R. and Shelton, A.M. 2010. Current control methods for diamondback moth and prospects for improved management with lepidopteran-resistant Bt vegetable brassicas in Asia and Africa. Crop Protection 29: 68-79.
Kfir, R. 1998. Origin of the diamondback moth (Lepidoptera: Plutellidae). Annals of the Entomological Society of America 91(2): 164-167. https://doi.org/10.1093/aesa/91.2.164
Karaağaç, S.U. 2012. Insecticide Resistance, Insecticides - Advances in Integrated Pest Management. InTech, 708pp.
Karimzadeh, J., Bonsall, M.B. and Wright, D.J. 2004. Bottom-up and top-down effects in a tritrophic system: the population dynamics of Plutella xylostella (L.)-Cotesia plutellae (Kurdjumov) on different host plants. Ecological Entomology 29: 285-293.
Liu, X., Chen, M., Collins, H.L., Onstad, D., Roush, R., Zhang, Q. and Shelton, A.M. 2002. Effect of insecticides and Plutella xylostella (Lepidoptera: Plutellidae) genotype on a predator and parasitoid and implications for the evolution of insecticide resistance. Journal of Economic Entomology 105(2): 354-362. http://dx.doi.org/10.1603/EC11299.
Liu, T.X., Sparks, A.N., Chen, W., Lian, G.M. and Brister, C. 2012. Toxicity, persistence and efficacy of indoxacarb on cabbage looper (Lepidoptera: Noctuidae) on cabbage. Journal of Economic Entomology 95(2): 360-367. http://dx.doi.org/10.1603/0022-0493-95.2.360.
Henderson, C.F. and Tilton, E.W. 1955. Tests with acaricides against the brown wheat mite. Journal of Economic Entomology 48(2): 157-161. https://doi.org/10.1093/jee/48.2.157
Massarolli, A., Gualda Bersani, B.C., Dalla Roza, F.H., Butnariu, A.R., Barbosa Pereira, M.J. and Foerster, L.A. 2019. Evaluation of leaf consumption and determination of economic injury level caused by Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) in Brassica oleracea var. acephala (Brassicales: Brassicaceae). Journal of Economic Entomology 112(4): 1805-1811. https://doi.org/10.1093/jee/toz113.
Mathews, K.L. and Crossa, J. 2022. Experimental Design for Plant Improvement. Pp. 215-235. In: Reynolds, M.P. and Braun, H.J. (eds). Wheat Improvement. Cham: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-90673-3_13
Murray, D.A.H., Lloyd, R.J. and Hopkinson, J.E. 2005. Efficacy of new insecticides for management of Helicoverpa spp. (Lepidoptera: Noctuidae) in Australian grain crops. Australian Journal of Entomology 44(1): 62-67. https://doi.org/10.1111/j.1440-6055.2005.00422.x.
Paudel, A., Yadav, P.K. and Karna, P. 2022. Diamondback moth Plutella xylostella (Linnaeus, 1758)(Lepidoptera: Plutellidae); A real menace to crucifers and its integrated management tactics. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology 10(12): 2504-2525. https://doi.org/10.24925/turjaf.v10i12.2504.
Rashid, A., Ahmed Saeed, H., Akhtar, L.H., Zameen Siddiqi, S. and Arshad, M. 2003. Comparative efficacy of various insecticides to control of gram pod borer, Helicoverpa armigera on chickpea. Asian Journal of Plant Sciences 2: 403-405.
Sarafraz, M., Keddie, A.B. and Dosdall, L.M. 2005. Biological control of the diamondback moth, Plutella xylostella: A review. Biocontrol Science and Technology 15(8): 763-789. https://doi.org/10.1080/09583150500136956.
Talekar, N.S. and Shelton, A.M. 1993. Biology, ecology and management of diamondback moth. Annual Review of Entomology 38(1): 275-301. http://dx.doi.org/10.1146/annurev.en.38.010193.001423.
Wang, Z.J., Wang, N.M., Yu, Q.T. and Xue, C.B. 2023. Sublethal effects of and indoxacarb enantiomet insecticide on Plutella xylostella caterpillar and Chrysoperla sinica predator. Ecotoxicology and Environmental Safety 249(12): 114400. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecoenv.2022.114400.
Zhang, S., Zhang, X., Shen, J., Mao, K., You, H. and Li, J. 2016. Susceptibility of field populations of the diamondback moth Plutella xylostella to a selection of insecticides in central China, Pesticide Biochemistry and Physiology 132: 38-46. https://doi.org/10.1016/j.pestbp.2016.01.007.
Zhao, J.Z., Collins, H.L., Li, Y.X., Mau, R.F., Thompson, G.D., Hertlein, M.S., Andaloro, J.T., Boyken, R. and Shelton, A.M. 2006. Monitoring of diamondback moth resistance to spinosad, indoxacarb and emamectin benzoate. Journal of Economic Entomology 99(1): 176-181. https://doi.org/10.1603/0022-0493(2006)099[0176:modmlp]2.0.co;2.
گیاهپزشکی کاربردی، جلد 13، شماره 2، سال 1403
بررسی تأثیر دز کاهش یافته چهار سم حشرهکش دارتون، لاروین، آوانت، کنسالت بر روی لارو بید کلم Plutella xylostella L. در شرایط زراعی
Investigation of the effect of reduced doses of four insecticides (Dartone, Larvin, Avant, Consult) on the larvae of Diamondback moth (Plutella xylostella L.) under field conditions
سید حیدر موسوی انزابی1* و ندا خردپیر2
دریافت: 1/9/1403 پذیرش: 6/12/1403
چکیده
زراعـت گـیاهـان تـیـره کـلـمـیـان یـکـی از مـهـمترین مـنـابع درآمـد کشـاورزان اسـت. شـبپـره پـشـت الـمـاسـی Plutella xylostella L. (Lep.: Plutellidae) یکی از مهمترین آفات کلم است که همه ساله خسارت زیادی را به این محصول وارد میکند. کنترل شیمیایی این آفت اجتنابناپذیر بوده و یکی از مهمترین روشهای کنترل این آفت میباشد. تأثیر دزهای کاهش یافته چهار حشرهکش در آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در دو زمان مختلف در شرایط زراعی ارزیابی شد. قبل از شروع سمپاشی، نمونهبرداری از تراکم لارو آفت انجام و وجود آلودگی به آفت در تمام کرت‌های آزمایشی تأیید گردید. بعد از تیمار سمپاشی، جمعیت لارو آفت از روی بوتههای مورد تیمار در فواصل زمانی سومین، پنجمین، هفتمین و نهمین روز بعد از سمپاشی شمارش شد. تجزیه واریانس ساده و مرکب بر اساس طرح اسپلیت پلات بر پایه بلوکهای کامل تصادفی نشان داد که سموم، مراحل نمونهبرداری و تمام اثرات متقابل آنها دارای تفاوت معنیداری در سطح احتمال یک درصد بودند. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‌های درصد تأثیر سموم نشان داد که تیمارهای سموم و مراحل نمونهبرداری دارای اختلاف معنیداری در سطح احتمال یک درصد بودند. سم آوانت با تعداد 86/ 0، کمترین لارو و بیشترین درصد تأثیر (71%)، تفاوت معنیداری را نسبت به سایر سموم داشت. نوبت اول نمونهبرداری یعنی سه روز بعد از سمپاشی با دارا بودن کمترین میانگین تراکم لارو، بالاترین درصد تأثیر سموم را نشان داد. سم لاروین در این مطالعه دارای کمترین کارایی در کنترل آفت بود.
واژگان کلیدي: Plutella xylostella، بید کلم، چلیپائیان، کنترل شیمیایی
مقدمه
شبپره پشت الماسی Plutella xylostella L. (Lep.: Plutellidae) در سال‌هاي اخیر جزء مهمترین آفات گیاهان تیره چلیپائیان در دنیا بوده و ارزش سالانه مدیریت این آفت با تکیه بر روشهای شیمیایی و کنترل بیولوژیک بیش از یک میلیارد دلار برآورد شده است (Paudel et al., 2022). شبپره پشت الماسی بومی منطقه مدیترانه میباشد، جایی که مبدأ و زادگاه تعدادي از مهمترین گیاهان خانواده چلیپائیان نیز است (Kfir, 1998)؛ با این وجود این آفت در اغلب نقاط دنیا گسترش یافته است. تنوع جغرافیایی در امکان کشت چلیپائیان خصوصاً کلم در مناطق مختلف دنیا از یک سو و تنوع ژنتیکی و بروز استرینهای مختلف شبپره پشت الماسی فعال در مزارع از سوی دیگر، باعث بروز نتایج غیرقابل پیشبینی از مدیریت شیمیایی و گاهی حتی شکست مبارزه شیمیایی با آن را سبب شده است (Sarafraz et al., 2005). اکنون این آفت در اکثر مناطق تحت کشت چلیپائیان حضور دارد و از میان بالپولک‌داران، بیشترین پراکنش را در جهان دارا میباشد (Talelar and Shelton, 1993). وجود گلوکوزینولات در ترکیبات گیاهان خانواده چلیپائیان از جمله کلم، کلم قمری، کلزا، کلم چینی، خردل، شلغم و دیگر گونههای این خانواده باعث جذب شبپره پشت الماسی به این گونههـا میگردد (Karimzadeh et al., 2004). سطح زیان اقتصادی P. xylostella بر روی گیاهان خانواده کلمیان بسته به تعداد روزهای پس از آلودگی 35/1-7/0 لارو بر روی هر بوته
1- استادیار، گروه گیاهپزشکی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران
2- استادیار، گروه گیاهپزشکی، واحد ورامین-پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران
نویسنده مسئول مکاتبات: mousavianzabi@gmail.com
برآورد گردیده است (Massarolli et al., 2019)؛ مقدار بسیار ناچیز EIL در واحد نمونهبرداری برای این آفت نشان دهنده پتانسیل برگخواری قابل توجه آن و همچنین شدت اهمیت این آفت در محصولات کشاورزی است.
به دلیل عوامل بیوشیمیایی و خصوصیات رفتاری، ایجاد مقاومت به طیف وسیعی از حشرهکشها از جمله بسیاری از سموم گروه‌های پایرتروئیدی، کارباماتی، ارگانوفسفات، اسپینوسین، اکسیدیازین، نئونیکوتیـن، آورمکتین و پیـرازول‌ها در شبپـره پشت الماسی کلم گزارش شده است (Zhao et al. 2006؛ Ahmad, 2007؛ Grzywacz et al. 2010؛ Abro et al., 2013). برای مثال، مقاومت به بیش از 101 ماده فعال شیمیایی در این حشره گزارش شده است (Bermudez et al., 2024). عدم تأثیر حشرهکشهاي توصیه شده علیه بید کلم باعث افزایش دفعات سمپاشی (Sarafraz et al., 2005) و کاهش نقش مدیریتی سموم شیمیایی و نیز آلودگیهای محیط زیستی و غذایی گردیده است، بنابراین لازم است در ارتباط با حشرهکشهاي جدید با مقدار مصـرف کمتـر در هکتار، دوره کارنس کمتر و همچنـین آسیبزایی کمتر برای حشرات مفید و غیرهدف اقداماتی صورت گیرد.
در یک تحقیق اثر دو سم اسپینوساد و لامبدا-سایهالوترین بر روی آفت پشت الماسی و دشمنان طبیعی آن بررسی شد و مشخص شد که سم اسپینوساد با داشتن کارایی بیشتر در طول سه نسل متوالی با توجه به اثر ضعیفتر بر کفشدوزکهای شکارگر، کارایی طولانی مدت و مؤثرتری را در مزارع کلم داشت (Liu et al., 2012).
در تحـقـیقی دیگر سم کلرفـلوزورون از تـرکیبات تنظیم کننده رشد و سم دیمتوات بر روی لارو پشت الماسی کلم به ترتیب با LC50 به مقدار 0006/0 و 6/76 میلیگرم در میلیلیتر دارای بالاترین و پایین‌ترین سمیت گزارش شدند. در این تحقیق مشخص شد که تغذیه از جوموشی و کلم به ترتیب باعث تغییر LC50 یا سمیت لامبدا-سایهالوترین با مقادیر 105/0 و 035/0 میلیگرم در میلیلیتر در دز کشندگی لارو شد که دلالت بر اثر میزبان بر درجه اثر داشت. در این تحقیق مشخص گردید که اثر برخی ترکیبات سینرژیست مانند پایپرونیل بوتوکساید و اس‌اس‌اس تری بوتیل فسفر تری تیوآت در افزایش سمیت مؤثر بودند (Abro et al., 2013).
در یک مطالعه صحرایی سم آوانت در غلظت‌های مختلف با سموم اندوسولفان و تیودیکارب برای کنترل کرم قوزه پنبه در مغان مورد استفاده قرار گرفت که بر اساس نتایج حاصله سم آوانت به میزان 250 میلیلیتر ماده مؤثره 15% SCدر هکتار بیشترین تأثیر را در بین تیمارهای مورد آزمایش نشان داده است (جوان مقدم و همکاران، 1381).
در یک تـحقیق بـیشترین میزان مرگ و میر لاروهای آفت مربوط به حشرهکشهای ایندوکساکارب (آوانت) %15SC با دزهای 200، 250 و 300 میلیلیتر در هکتار و تیودیکارب (لاروین) 80 DF به میزان یک کیلوگرم در هکتار و کمترین آن مربوط به مونوکروتوفوس 40SL به میزان دو لیتر در هکتار بود. در این تحقیق آوانت با دز 200 تا 250 مـیلیلیتر در هکتار برای کنترل کرم غنچه توتون توصیه شده است و در نهایـت سـم آوانت با دو دز 200 و 250 میلیلیتر در هـکتار تـوصـیه گردید (محقق نیشابوری و همکاران، 1388).
بررسی اثر سه سم شامل آلفاسایپرمترین و تفلوبنزورون 15% SC(ترکیب ایمونیت) با دو غلظت 250 و 300 میلیلیتر در هکتار، ایندوکساکارب (آوانت) %15SC به مقدار 250 میلیلیتر در هکتار و کرموفنوزید (ماتریک) %5SC به میزان 2000 میلیلیتر در هکتار و شاهد آبپاشی بر علیه کرم گوجهفرنگی در سـه مـنطـقه مختـلف نشـان داد که آوانت بـیشترین کارایی 6 ± 78 درصد مرگ و میر را در استان مازندران نشان داد و ترکیب سمی ایمونیت باعث 5 ± 37 درصد مرگ و میر لاروها گـردید. در دشـت قـزوین نیز تیمار آوانت با کارایی 7 ± 88 درصد و ایمونیت با کارایی 5 ± 83 درصد بیشترین تأثیر را در مرگ و میر لاروها داشتند. در استان فارس، تیمار ایندوکساکارب باعث 1 ± 87 درصد مرگ و میر لاورها گردید و پس از آن ایمونیت با میانگین مرگ و میر 71 درصد برتر از تیمار سوم قرار داشتند (کیهانیان و همکاران، 1398).
کاربرد حـشره‌کشهاي ایـندوکساکارب 15%EC با دز ml/ha 200 و ایندوکساکارب 15%SC با دز ml/ha250 نتیجـه رضـایتبخشـی در کنتـرل لارو پیلـهخـوار نـخـود در مقـایـسـه بـا سمـوم متـداول داشـتـه و قابل توصیه بود (سیدی صاحباری، 1389). در تحقیقی مشخص شد که ایندوکساکارب و اسپینوساد و تیودیکارب برای کنترل کرم غوزه پنبه Helicoverpa armigera Hubner در مقایسه با حشرهکشهای پیرتروئیدی و کاربامات مؤثرتر بودند (Murray et al., 2005). مقاومت لاروهاي نسل سوم کرم غوزه Heliothis virescens Fabricius و نیز مقاومـت لاروهـاي سـنین اول تـا چهارم این گونه به حشرهکش لاروین در مزارع پنبه آمریکـا مشاهده شده است (Ahmad, 2007؛ Ernest, 1996). محققین در آزمایش‌های صحرایی خود پی بردند که تأثـیر ایـندوکسـاکارب و اسپـینوساد بهتر از آبامکتین بنزوآت روی لاروهای بید کلم میباشد. همچنین مشخص گردید که بیشتـرین تأثـیـر ایـندوکسـاکـارب از راه گوارشی بـوده و از راه تمـاسی چنـدان مـؤثر واقع نـمی‌شـود (Liu et al., 2002).
با توجه اهمیت بسیار زیاد شبپره پشت الماسی بهعنوان یک آفت بسیار مهم برای گیاهان خانواده چلیپائیان و لزوم ارائه راهـکارهای مدیریتی جهـت کاهش جمـعیتهای این آفت، نـیاز به بررسـی روشهای کارآمد مانـند مبـارزه شیـمیـایی بهعنوان یکی از ارکان مـدیریت آفـت ضـروری به نـظر میرسـد. عـلاوه بر ایـن بـا تـوجه به ایـجاد مـقاومـت سـریـع در حشره به سموم (Abro et al., 2013)، در این تحقیق سموم کمتر استفاده شده یا استفاده نشده در مزارع کلم بر روی این آفت با دزهای زیرکشندگی ارزیابی شد.
مواد و روش‌ها
بررسی اثر سموم در یک مزرعه 900 مترمربعی در آزمایش اسپلیت پلات در زمان بر پایه بلوکهای کامل تصادفی انجام شد. فاکتور اصلی سموم در پنج سطح و فاکتور فرعی زمانهای نمونهبرداری بعد از سمپاشی چهار زمان نمونه برداری در روزهای سوم، پنجم، هفتم و نهم بعد از تیمار در نظر گرفته شدند. ابعاد هر بلوك 125 مترمربع (5 متر در 25 متر)، فواصل بلوك‌ها از هم 2 متر، ابعاد هر کرت در داخل بلوک 20 مترمربع (4 در 5) و فواصل کرت‌ها از هم در یک بلوك 1 متر در نظر گرفته شد. پس از تهیه بذر کلمگل Brassica olereacea var. botrytis از مدیـریت جهاد کشـاورزی شهرستـان شهـریار اقدام به کاشت شد. چهار حشرهکش دارتون (زولون + تفلوبنزورون) %21EC از مقدار 5/2 لیتر توصیه‌ای 2 در هـزار لیتر، آوانـت (اینـدوکساکارب) %15EC از مقدار 250 سی‌سی توصیه شده در هکتار 200 سی‌سی در هکتار، لاروین (تیودیکارب) %15PW از مقدار توصیه شده یک کیلوگرم در هکتار 750 گرم در هکتار، کنسالت (هگزافلومورون) با فرمولاسیون 10%EC از مقدار توصیه‌ای 500 سی‌سی در هکتار مقدار 350 سی‌سی در هکتار تهیه گردید. تیمار شاهد بدون استفاده از تیمار شیمیایی و بهصورت آبپاشی انجام گرفت. با توجه به مطالعات مشابه (Wang et al., 2023) و با هدف کاهش دوز مصرفی سموم، برای تیمارهای آزمایشی از دزهای زیرکشندگی سموم مورد مطالعه استفاده گردید. تعداد لاروهاي موجود در هر قطعه بهصورت تصادفی در پنج گیاه، قبل از سمپاشی و طی نمونه‌برداري ثبت شد. پس از آن تیمارهای سمپاشی اعمال گردید و با توجه به دوره رشد حشره، 35-28 روز در شرایط صحرایی، تاریخهای نمونهبرداری به ترتیب 3، 5، 7 و 9 روز پس از سمپاشی انتخاب و تعداد لاروهاي زنده در پنج گیاه بهصورت تصادفی شمارش و ثبت گردید.
مرحله دوم سمپاشی 20 روز بعد از مرحله اول با همان دوزهای استفاده شده در مرحله اول و مطابق با روشهای ذکر شده به ترتیب انجام شد. پس از انجام عملیات میدانی و ثبت دادهها، تجزیه واریانس دادهها انجام شد و آنالیز دادهها با استفاده از آزمون اسپلیت پلات در زمان بر پایه طرح بلوک‌هایکامل تصادفی با نرمافزار آماری Mstat-C انجام و مقایسه میانگینها با آزمون چند دامنهای دانکن انجام گرفت (Mathews and Crossa, 2022). محاسبات و جداول با استفاده از نرمافزار Excel ترسیم شد.
درجه تأثیر سم
جهت بهدست آوردن درصد تأثیر تصحیح شده از فرمول Henderson and Tilton (1955) استفاده شد.
M%=[1-(Ta×Cb/ Tb×Ca)] ×100
Tb: تعداد لارو زنده در کرت تیمار قبل از سمپاشی، Ta: تعداد لارو زنده در کرت تیمار بعد از سمپاشی، Cb: تعداد لارو زنده در تیمار شاهد قبل از سمپاشی و Ca: تعداد لارو زنده در تیمار شاهد بعد از سمپاشی
برای محاسبه میزان آلودگی هر کرت 20 بوته کلم بهطور تصادفی انتخاب شد و در نمونهبرداریهای متوالی در صورت آلودگی حتی با یک لارو بید کلم بهعنوان گیاه آلوده محاسبه گردید و شمارش لاروها در روزهای قبل از سمپاشی، سوم، پنجم، هفتم و نهم بعد از سمپاشی انجام شد. در این آزمایش بر خلاف آزمایش اول به منظور مقایسه کارایی تیمارهای شیمیایی مورد استفاده، کرت‌های شاهد غیرسم‌پاشی‌شده حذف گردیدند. آنالیز آماری با استفاده از نرمافزار Mstat-C انجام و نمودارها با استفاده از نرمافزار Excel ترسیم شدند.
نتایج و بحث
نتایج مربوط به اثر کشندگی سموم آزمایشی
نتایج تجزیه واریانس ساده و مرکب (جدول 1) بر پایه طرح اسپلیت پلات در زمان مربوط به تعداد لاروهای شمارش شده در تیمارهای مختلف سموم نشان داد که دادهها اختلاف آماری معنیداری در سطح احتمال یک درصد بین تیمارهای سموم اعمال شده (فاکتور اصلی)، زمانهای نمونهبرداری (فاکتور فرعی) و اثرات متقابل دوجانبه تیمار سموم در زمان آزمایش، زمان آزمایش × نمونهبرداری و تیمار سموم × نمونهبرداری و اثرات متقابل سه جانبه زمان آزمایش × تیمار سموم × نمونهبرداری داشتند.
جدول1- تجزیه واریانس مرکب اسپلیت پلات در زمان )اثرکشندگی سموم(
Table 1. Compound variance analysis of split plot in time (lethality effects of insecticides)
منابع تغییرات | Source of Variation | درجه آزادی df | میانگین مربعات MS |
زمان آزمایش | Time | 1 | 0.019ns |
تکرار | Replication | 8 | 0.033ns |
فاکتور A (آفتکش) | Factor A (Pesticides) | 4 | 28.609** |
زمان آزمایش× تیمار | Time × Factor A | 4 | 0.570** |
اشتباه آزمایشی | Error | 32 | 0.120 |
فاکتور B (نمونه برداری) | Factor B (Sampling) | 3 | 8.855** |
زمان آزمایش× نمونه برداری | Time × Factor B | 3 | 0.749** |
تیمار سموم× نمونه برداری | Pesticide × Sampling | 12 | 0.502** |
زمان آزمایش ×تیمار سموم× نمونه برداری | Time × Pesticide× Sampling | 12 | 0.231** |
اشتباه آزمایشی | Error | 120 | 0.060 |
ضریب تغییرات%(CV%) | 12.74 | ||
nsو** به ترتیب بیمعنی و معنیدار در سطح احتمال آماری 1%
ns and ** are respectively non-significant and significant at the level of 1% probability
عدم وجود اختلاف آماری معنیدار بین دو زمان آزمایش، حاکی از اثرات تقریباً یکسان سموم در کنترل لارو بید کلم در هر دو زمان آزمایش بود و نتایج آن در نتیجه‌گیری قطعی کارایی یا عدم کارایی سموم دارای اهمیت میباشد. تعداد لارو آفت در تیمار سم آوانت در هر دو زمان آزمایش در کمترین مقدار نسبت به سایر تیمارهای سمی بود. در آزمایش دوم سموم آوانت و کنسالت از نظر آماری در یک گروه قرار گرفتهاند (شکل 1). سم کنسالت بعد از سـم آوانـت دارای بیشتـرین تأثیر لاروکـشی بید کلم بود. بیشترین تعداد لارو در هر دو آزمایش در تیمار شاهد مشاهده شد. دو سم دارتون و لاروین دارای ضعیف‌ترین اثر لاروکشی در دو آزمایش بودند.
شکل 1- مقایسه درصد اثربخشی تیمار سموم مورد استفاده در دو آزمایش
Fig. 1. comparison of the pesticide efficiency in two tests
کمترین تعداد لارو آفت در هر دو زمان آزمایش در نمونهبرداریهای اول (سه روز بعد از سمپاشی) مشاهده شد (شکل2). در آزمایش اول بین نمونهبرداری اول و دوم از نظر تعداد لارو تفاوت معنیداری وجود نداشت و با افزایش زمان سمپاشی تا نمونهبرداری تعداد لارو شمارش شده در روی کلم افزایش یافت که نشان‌گر کاهش سمیت سموم آزمایشی با گذشت زمان سمپاشی میباشد. روند افزایشی جمعیت لارو بید کلم با گذشت زمان در هر دو آزمایش یکسان بود و تعداد لارو در زمان نمونهبرداری چهارم یعنی 9 روز بعد از سمپاشی دارای بیشترین تعداد لارو بود (شکل 2).
شکل2- گروهبندی میزان آلودگی به لارو آفت در نمونهبرداریهای مختلف دو آزمایش سمپاشی (تجزیه واریانس ساده)
Fig. 2. Grouping of pest larvae infection in different samplings of two spraying experiments (simple variance analysis)
معنیدار بودن اثر متقابل سه‌جانبه زمان آزمایش در تیمار سموم در نمونهبرداری نشان داد که با گذشت زمان، سموم آزمایشی درجات مختلفی از کنترل را نشان دادند. این موضوع که در نمونهبرداریهای مختلف، قدرت کنترلی سموم دچار تغییر می‌شود بهخوبی قابل مشاهده است (جدول 2). سم آوانت هر دو آزمایش در روز سوم نمونهبرداری از کمترین تعداد لارو زنده به میزان 2/0 لارو بر روی گیاه برخوردار بود.
از لحاظ گروهبندی سم کنسالت در هر دو آزمایش همانند سم آوانت در نمونهبرداری اول کمتر از 8/0 تعداد لارو زنده بر روی گیاه بود. دو سم دارتون و لاروین در هر دو زمان آزمایش و در نمونهبرداریهای مختلف میانگین 2/1 تا 8/2 تعداد لارو بر روی گیاه را داشتند. در تیمار شاهد در نمونهبرداریهای مختلف و در دو زمان آزمایش، میانگین تعداد لارو بالاتر از 96/2 لارو بر روی هر گیاه مشاهده شد. صرف نظر از زمانهای نمونهبرداری و سموم شیمیایی اعمال شده، میانگین تعداد لارو زنده شمارش شده بر روی گیاه در زمان آزمایش اول بیشتر از آزمایش دوم بود که دلیل آن ناشی از کاهش جمعیت پایه آلودهکننده اولیه در زمان آزمایش دوم میباشد.
معنیدار بودن اثر متقابل زمان و تیمار سم بر جمعیت لاروهای زنده، به معنی تفاوت در میزان جمعیت لارو شمارش شده طی روزهای پس از تیمار شیمیایی، نشان از روند تغییرات سموم در دو آزمایش مجزا بود؛ به دلیل این که این آزمایشها بهطور متوالی در یک مزرعه کلم انجام یافت، تفاوت جمعیت لارو در هر یک از آزمایشها با توجه به روند مناسب فصل زراعی برای رشد لارو از یک سو و نیز کاهش جمعیت لارو در آزمایش دوم قابل تفسیر میباشد که باعث ایجاد تراکم جمعیتی متفاوت از لارو بید کلم بر روی گیاه در زمانهای مختلف گردید و لذا اثرات کنترلی تیمارها را تحت تأثیر قرار داد. لذا در کل میتوان اینطور بیان نمود که معنیدار بودن تیمار سمپاشی در نمونهبرداریهای مختلف در هر آزمایش نیز به اثر نوسانات جمعیت و کاهش جمعیت بلافاصله بعد از سمپاشی و افزایش آن با گذشت زمان و کاهش ماده مؤثره سمی ارتباط دارد. علاوه بر این، معنیدار بودن اثر متقابل زمان آزمایش در نمونهبرداریهای مختلف به تفاوت جمعیتهای اولیه آلودگی در زمان انجام آزمایشات از یک سو و نیز اثر کنترلی سموم در آزمایش اول و در نتیجه تفاوت جمعیت آنها در دو آزمایش دلالت دارد.
جدول 2- گروهبندی اثرات متقابل آزمایش×تیمار× نمونهبرداری بر میانگین تراکم لاروهای زنده پس از تیمار
Table 2. Grouping of interaction effects of experiment × treatment × sampling on the mean density of larvae after treatment
تعداد لارو No. Larvae | نمونه برداری Sampling | تیمار Treatment | آزمایش Experiment | تعداد لارو No. Larvae | نمونه برداری Sampling | تیمار Treatment | آزمایش Experiment |
اول First | شاهد Control | دوم Second | 3.080ac | اول First | شاهد Control | اول First | |
2.924ae | دوم Second | 3.042ad | دوم Second | ||||
3.276a | سوم Third | 3.100ac | سوم Third | ||||
3.018ad | چهارم Forth | 3.200ab | چهارم Forth | ||||
0.182p | اول First | آوانت Avant | 0.200p | اول First | آوانت Avant | ||
1.312lm | دوم Second | 0.408p | دوم Second | ||||
0.998mo | سوم Third | 0.902no | سوم Third | ||||
1.736jk | چهارم Forth | 1.200ln | چهارم Forth | ||||
1.308lm | اول First | دارتون Dartone | 1.846ij | اول First | دارتون Dartone | ||
1.838ij | دوم Second | 1.204ln | دوم Second | ||||
2.120gi | سوم Third | 2.302gh | سوم Third | ||||
2.720df | چهارم Forth | 2.904be | چهارم Forth | ||||
0.894no | اول First | کنسالت Consult | 0.800o | اول First | کنسالت Consult | ||
0.968mo | دوم Second | 1.206ln | دوم Second | ||||
1.460kl | سوم Third | 1.406kl | سوم Third | ||||
2.000hj | چهارم Forth | 2.000hj | چهارم Forth | ||||
1.496kl | اول First | لاروین Larvin | 2.302gh | اول First | لاروین Larvin | ||
2.100gi | دوم Second | 2.004hj | دوم Second | ||||
2.398fg | سوم Third | 2.664ef | سوم Third | ||||
2.780ce | چهارم Forth | 2.800ce | چهارم Forth |
حروف در جدول نشاندهنده طبقهبندی بر اساس دانکن در سطح احتمال 5% هستند.
The letters are Duncan classification indices in 5% probability level.
نتایج مربوط به درجه تأثیر سموم مختلف
نتایج تجزیه واریانس مرکب اسپلیت پلات زمان با درصد تأثیر سموم نشان داد که تفاوت آماری بسیار معنیداری در سموم و زمانهای نمونهبرداری با سطح اطمینان 99% وجود داشت و همچنین اثر متقابل دوگانه زمان آزمایش در نمونهبرداری با سطح اطمینان 95% اختلاف معنیداری داشتند (جدول 3).
جدول3- تجزیه واریانس مرکب اسپلیت پلات در زمان درصد تأثیر سموم
Table 3. Compound variance analysis of split plot in time the degree of the effect of insecticides
منابع تغییرات | Source of Variation | درجه آزادی df | میانگین مربعات MS |
زمان | Time | 1 | 500.07ns |
تکرار | Replication | 6 | 3442.95** |
فاکتور A (تیمارهای سم) | Factor A (Pesticides) | 3 | 11330.02** |
زمان × تیمار سموم | Time × Factor A | 3 | 354.75ns |
اشتباه آزمایشی | Error | 18 | 142.08 |
فاکتور B (نمونهبرداری) | Factor B (Sampling) | 3 | 508.23** |
زمان × نمونهبرداری | Time × Factor B | 3 | 20.508* |
تیمار سموم × نمونهبرداری | Pesticide × Sampling | 9 | 9.06 |
زمان ×تیمار سموم × نمونهبرداری | Time × Pesticide× Sampling | 9 | 8.05 |
اشتباه آزمایشی | Error | 72 | 9.11 |
ضریب تغییرات%(CV%) | 5.98 | ||
nsو** به ترتیب بی معنی و معنی دار در سطح احتمال آماری 1%
ns and ** are respectively non-significant and significant at the level of 1% probability
زمان آزمایش، اثرات متقابل دوگانه زمان در تیمار سم و تیمار سم در نمونهبرداری و اثر سه‌گانه آنها فاقد اختلاف آماری معنیدار بود.
مقایسه میانگین تیمارهای سموم صرف نظر از تاریخهای نمونهبرداری نشان داد که سم آوانت با درجه تأثیر 71% بالاترین تأثیر را بر جمعیت لاروها داشت؛ در مقابل، سم لاروین کمترین درجه تأثیر %41/29 را نشان داد. دو سم دارتون و کنسالت در محدوده بین این دو مقدار قرار گرفتند (شکل 3). بالاترین درجه تأثیر در تاریخ نمونهبرداری دوم بعد از سمپاشی مشاهده شد (جدول 4). با گذشت زمان درجه تأثیر سموم آفتکش کاهش یافت بهطوریکه تاریخهای آخر نمونهبرداری کمترین میزان درجه تأثیر را نشان دادند که این روند در تمام سموم مشاهده گردید و مؤید کاهش اثر سموم به مرور زمان بود. این موضوع اهمیت سمپاشی مجدد بر علیه این آفت چند نسلی در مزارع کلم برای کنترل افزایش جمعیت آفت و کاهش خسارت آن را نشان می‌دهد.
شکل 3- گروهبندی درجه تأثیر سموم آزمایشی
Fig. 3. Grouping the degree of effect of experimental insecticides
عدم استفاده مکرر از سموم در مبارزه با آفات چند نسلی باعث افزایش کارایی کنترل آفات و عدم ایجاد مقاومت در آفات نسبت به مواد سمی بهکار رفته میگردد (مصلینژاد، 1398).
جدول 4- درصد تأثیر تیمارهای شیمیایی بر تراکم لاروهای P. xylostella طی دو مرحله آزمایش در چهار تاریخ نمونهبرداری (اول: سه روز، دوم: پنج روز، سوم: هفت روز و چهارم: نه روز پس از تیمار)
Table 4. Percentage effect of chemical treatments on P. xylostella larval density during two experimental stages on four sampling dates (first: three days, second: five days, third: seven days and fourth: nine days after treatment)
درصد تأثیر و گروهبندی | آزمایش Experiment | |
51.94bc | اول First | اول First |
57.75a | دوم Second | |
53.19b | سوم Third | |
47.06d | چهارم Forth | |
49.63cd | اول First | دوم Second |
52.94b | دوم Second | |
47.44d | سوم Third | |
44.13e | چهارم Forth |
حروف در جدول نشان دهنده طبقهبندی بر اساس دانکن در سطح احتمال 5% هستند.
The letters are Duncan classification indices in 5% probability level.
معنیدار بودن اثر متقابل دوگانه درجه تأثیر زمان آزمایش در تاریخ نمونهبرداری نیز حاکی از آن است که روند تأثیر سموم در مراحل نمونهبرداری از آزمایش اول تا آزمایش دوم کاهش یافت. با گذشت زمان درجه تأثیر سموم در هر دو آزمایش از تاریخهای نمونهبرداری اول تا چهارم به ترتیب 10 و 12 درصد تقلیل یافته است.
نمونهبرداری دوم آزمایش اول با 57% درجه تأثیر را داشت و کمترین درجه تأثیر نیز مربوط به نمونهبرداری چهارم هر دو آزمایش‌های اول و دوم به ترتیب با 47% و 44% بود. در هر کدام از آزمایشها، نمونهبرداری روز سوم مقدار درجه تأثیر کمتری نسبت به نمونهبرداری روز پنجم پس از تیمار داشت و این نشاندهنده زمان‌بر بودن بروز کامل اثر سموم مصرفی میباشد که البته با گذشت زمان از زمان تیمار درجه تأثیر بهطور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافت. استمرار در کاربرد یک سم خاص نیز در کاهش درجه تأثیر سموم اثر ویژه‌ای داشته و این موضوع توسط سایر محققین نیز تأیید شده است (Karaağaç, 2012).
درجه تأثیر سموم نیز کمابیش دارای اثری شبیه به نتایج اثر سموم بر کاهش جمعیت لاروهای آفت بود، بهطوریکه در هر دو آزمایش سم آوانت بیشترین درجه تأثیر محاسبه شده را نشان داد و بعد از آن بیشترین تأثیر مربوط به سم کنسالت بود.
اثر متقابل درجه تأثیر تیمار سموم در نمونهبرداری معنیدار نبود؛ در نتیجه عدم تغییر اثر هر سم در قیاس با سایر سموم با گذشت زمان را نشان می‌دهد و مؤید این نکته میباشد که سم قوی مانند آوانت با بیشترین میانگین مرگ و میر لاروها در همه تاریخهای نمونهبرداری نسبت به سایر سموم، کشندگی بیشتری در لارو آفت کلم ایجاد نموده است و در نتیجه میتوان اثر سیستمیک ماندگارتر و یا فرمولاسیون کارآمدتر را برای این سم بهعنوان شاخصهای برتری نسبت به سایر سموم مورد مطالعه در نظر گرفت. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود حشرهکش لاروین در همه این بررسی‌ها در گروه آخر واقع شد و تلفات رضایت بخشی را روی لاروها نشان نداد. احتمال دارد کماثر بـودن لارویـن در بـررسـی حـاضر به مسئـله مقاومت لاروهـای بـید کـلم در برابر آن مربوط باشد. کاربرد طولانی مدت یک حـشره‌کـش یـکی از دلایل ایجـاد مـقاومـت در حشـرات آفـت تلقـی مـی‌گردد (طالبی جهرمی، 1393). در مطالعات مشابه نیز چنین شواهدی مشاهده گردید؛ بهطوریکه در یک تحقیق که سم ایندوکساکارب 15%EC به میزان ml/ha200 در مقایسه با سم کارباریل 85% PW با مقدار K/ha 3 و سم پیرادلیل 50% EC با مقدار ml/ha 150 بر علیه لارو کرم پیلهخوار نخود، گزارش شد که در نمونهبرداریهای روز سوم، هفتم و 12 بیشترین درصد تلفات لاروی متعلق به سم ایندوکساکارب بوده است. ضمن آنکه بیشترین تأثیر نیز از این سم در مقایسه با دو سم بعدی بهدست آمد و عملکرد نخود در تیمار سم ایندوکساکارب در بالاترین مقدار بود که از نظر تلفات و بیشترین درجه تأثیر سم با تحقیق اخیر مطابقت دارد (سیدی صاحباری، 1389). در تحقیق دیگری تــأثیر پــنج حشــره‌کــش کلرپیریفوس به میزان 2500 میلیلیتر در هکتار، اندوســولفان به میزان 2500 میلیلیتر در هکتار، تریسـر به میزان 200 میلیلیتر در هکتار، پروفنوفـوس به میزان 2500 میلیلیتر در هکتار و ایندوکسـاکارب به میزان 425 میلیلیتر در هکتار روي H. armigera در روی نخود مورد ارزیابی قرار گرفت؛ نتایج نشان داد که سم تریسـر و ایندوکسـاکارب مؤثرتر از بقیه بودند (Rashid et al., 2003). در این تحقیق نیز سم آوانت (ایندوکساکارب) همانند آزمایش اخیر دارای بهترین اثر بود.
در بررسی اثر حشـره‌کشـی ایندوکساکارب (آوانت) 15%SL در قیاس با سموم تیودیکارب 80%DF و اندوسولفان 25%EC در کنترل لاروهاي کرم غوزه پنبـه مشخص شد که این سم در دو غلظت 200 و 250 میلیلیتر در هکتار با حدود 80 تـا 85 درصد تلفات، نسبت به دو سم دیگر از کارآیی بالاتري در کنترل آفت برخوردار بود و اثـر سوء چندانی روي حشرات مفید و پارازیتوئید‌ها نداشت (جوانمقدم و همکاران، 1381). با وجود ادعای عدم مقاومت تقاطعی بین ایندوکساکارب و سموم معمول فسفره، پایرتروئیدی و کاربامات (Anonymous, 2006)، در صورت ضرورت بهتر است از تناوب این حشرهکش با سموم جدید با نقطه اثر کاملاً متفاوت استفاده گردد(Liu et al., 2002) . نتایج این تحقیق با آزمایش دیگر محققین در مورد سم آوانت و دوزهای استفاده شده آن مطابقت داشت (طالبی جهرمی، 1393). در یک تحقیق استفاده از سم آوانت به میزان (200 میلیلیتر در هکتار) اثرات مرگ و میر تأخیری داشته است (Guessan et al., 2007).
نتیجه گیری
با توجه به نتایج دو آزمایش و تاریخهای نمونهبرداری متعدد، استفاده از سم آوانت به میزان 200 تا 250 میلیلیتر در هکتار توصیه می‌شود. طبق نتایج این بررسی حشرهکش کنسالت نیز مانند آوانت در مرگ و میر کرم بید کلم نتایج رضایتبخشی نشان داد و کماکان می‌تواند در برنامه مدیریت کنترل شیمیایی آفت بید کلم مورد استفاده قرار گیرد. ضمن آنکه در مبارزه با آفات چند نسلی در مزارعی مانند مزرعه کلم، حتیالامکان از کاربرد مداوم یک سم آفتکش اجتناب شود. بدین منظور سموم جدید معرفی شده نیز ابتدا مورد ارزیابی علمی و عملی قرار گیرد و پس از تأئید در تناوب با سموم آفتکش دیگر استفاده گردد. همچنان علیرغم موارد متعددی از تحقیقاتی که ایندوکساکارب و ترکیبات مشابه را جزء بهترین گزینههای مدیریت شبپره پشت الماسی معرفی کردهاند، برخی تحقیقات (Zhang et al., 2016) سطوحی از مقاومت به این آفتکشها را نیز گزارش نمودهاند که از این جهت نیاز به تحقیقات گستردهتر جهت کاربرد این ترکیبات در برنامه مدیریت تلفیقی با سایر روشهای مدیریتی را الزامی میسازد.
منابع References
جوانمقدم، ح.، علوی، ج. و تقیزاده، م. 1381. ارزیابی کارآیی چند سم حشرهکش برای کنترل کرم غوزه پنبه Helicoverpa armigera. مجموعه خلاصه مقالات پانزدهمین کنگره گیاهپزشکی ایران. دانشگاه رازی کرمانشاه. صفحه 34.
سیدی صاحباری، ف. 1389. مقایسه کارآیی چند سم حشرهکش در کنترل کرم پیلهخوار نخود Heliothis viriplaca (Lep.: Noctuidae). گیاهپزشکی 2(2): 99-109.
طالبی جهرمی، خ. 1393. سم شناسی آفت کش ها. انتشارات دانشگاه تهران. 492 صفحه.
کیهانیان، ع.ا.، براری، ح.، فرهنگی، س.و.، امین، غ.ع. و شیخی گرجان، ع. 1398. بررسی کارآیی حشرهکش آلفاسایپرمترین + تفلوبنزورون (ایمونیت 15% SC) جهت کنترل کرم میوهخوار گوجهفرنگی Helicoverpa armigera. آفتکشها در علوم گیاهپزشکی 2(8): 136-145.
محقق نیشابوری، ج.، رستمکلایی مطلق، س.ا. و گودرزیان، ن. 1388. بررسی تأثیر حشرهکشهای ایندوکساکارب، تیودیکارب و مونوکروتوفوس بر کرم غنچه توتون Helicoverpa armigera در مزرعه. آفات و بیماریهای گیاهی 77: 67-88.
مصلینژاد، ه. 1398. مقاومت آفات به حشرهکشها و راهکارهای مدیریت آن. مؤسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی. 29 صفحه.
Abro, G.H., Syed, T.S., Kalhoro, A.N., Sheikh, G.H., Awan, M.S., Jessar, R.D. and Shelton, A.M. 2013. Insecticides for control of the diamondback moth, Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) in Pakistan and factors that affect their toxicity. Crop Protection 52: 91-96. https://doi.org/10.1016/j.cropro.2013.05.017.
Ahmad, M. 2007. Insecticide resistance mechanisms and their management in Helicoverpa armigera (Hubner): A review. Journal of Agricultural Research 45(4): 319-335.
Anonymous, 2006. DuPont Steward EC Technical Bulletin. 24p.
Bermudez, N., de la Pava. N., Nascimento, D.V., Ribeiro, L.M.S., Squeira, H.A.A. and Torres, J.B. 2024. Fitness costs in diamondback moth Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) resistance to Lufenuron, a chitin syntheisi inhibitor insecticide. Insects 15(11): 856. https://doi.org/10.3390/insects15110856.
Ernest, C.H. 1996. Differences in Heliothis virescens resistance development after laboratory election with profenofos, thiodicarb and cypermethrin. Proceeding of Beltwide Cotton Conferences, Nashville. 2: 1069-1071.
Guessan, R.N., Corbel, V., Bonnet, J., Yates, A., Asidi, A., Pelagie Boko, P., Odjo, A., Akogbe´to, M. and Rowland, M. 2007. Evaluation of indoxacarb, an oxadiazine insecticide for the control of Pyrethroid-resistant Anopheles gambiae (Diptera: Culicidae). Journal of Medical Entomology 44: 270-276.
Grzywacz, D., Rossbach, A., Rauf, A., Russell, D., Srinivasan, R. and Shelton, A.M. 2010. Current control methods for diamondback moth and prospects for improved management with lepidopteran-resistant Bt vegetable brassicas in Asia and Africa. Crop Protection 29: 68-79.
Kfir, R. 1998. Origin of the diamondback moth (Lepidoptera: Plutellidae). Annals of the Entomological Society of America 91(2): 164-167. https://doi.org/10.1093/aesa/91.2.164
Karaağaç, S.U. 2012. Insecticide Resistance, Insecticides - Advances in Integrated Pest Management. InTech, 708pp.
Karimzadeh, J., Bonsall, M.B. and Wright, D.J. 2004. Bottom-up and top-down effects in a tritrophic system: the population dynamics of Plutella xylostella (L.)-Cotesia plutellae (Kurdjumov) on different host plants. Ecological Entomology 29: 285-293.
Liu, X., Chen, M., Collins, H.L., Onstad, D., Roush, R., Zhang, Q. and Shelton, A.M. 2002. Effect of insecticides and Plutella xylostella (Lepidoptera: Plutellidae) genotype on a predator and parasitoid and implications for the evolution of insecticide resistance. Journal of Economic Entomology 105(2): 354-362. http://dx.doi.org/10.1603/EC11299.
Liu, T.X., Sparks, A.N., Chen, W., Lian, G.M. and Brister, C. 2012. Toxicity, persistence and efficacy of indoxacarb on cabbage looper (Lepidoptera: Noctuidae) on cabbage. Journal of Economic Entomology 95(2): 360-367. http://dx.doi.org/10.1603/0022-0493-95.2.360.
Henderson, C.F. and Tilton, E.W. 1955. Tests with acaricides against the brown wheat mite. Journal of Economic Entomology 48(2): 157-161. https://doi.org/10.1093/jee/48.2.157
Massarolli, A., Gualda Bersani, B.C., Dalla Roza, F.H., Butnariu, A.R., Barbosa Pereira, M.J. and Foerster, L.A. 2019. Evaluation of leaf consumption and determination of economic injury level caused by Plutella xylostella (L.) (Lepidoptera: Plutellidae) in Brassica oleracea var. acephala (Brassicales: Brassicaceae). Journal of Economic Entomology 112(4): 1805-1811. https://doi.org/10.1093/jee/toz113.
Mathews, K.L. and Crossa, J. 2022. Experimental Design for Plant Improvement. Pp. 215-235. In: Reynolds, M.P. and Braun, H.J. (eds). Wheat Improvement. Cham: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-90673-3_13
Murray, D.A.H., Lloyd, R.J. and Hopkinson, J.E. 2005. Efficacy of new insecticides for management of Helicoverpa spp. (Lepidoptera: Noctuidae) in Australian grain crops. Australian Journal of Entomology 44(1): 62-67. https://doi.org/10.1111/j.1440-6055.2005.00422.x.
Paudel, A., Yadav, P.K. and Karna, P. 2022. Diamondback moth Plutella xylostella (Linnaeus, 1758)(Lepidoptera: Plutellidae); A real menace to crucifers and its integrated management tactics. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology 10(12): 2504-2525. https://doi.org/10.24925/turjaf.v10i12.2504.
Rashid, A., Ahmed Saeed, H., Akhtar, L.H., Zameen Siddiqi, S. and Arshad, M. 2003. Comparative efficacy of various insecticides to control of gram pod borer, Helicoverpa armigera on chickpea. Asian Journal of Plant Sciences 2: 403-405.
Sarafraz, M., Keddie, A.B. and Dosdall, L.M. 2005. Biological control of the diamondback moth, Plutella xylostella: A review. Biocontrol Science and Technology 15(8): 763-789. https://doi.org/10.1080/09583150500136956.
Talekar, N.S. and Shelton, A.M. 1993. Biology, ecology and management of diamondback moth. Annual Review of Entomology 38(1): 275-301. http://dx.doi.org/10.1146/annurev.en.38.010193.001423.
Wang, Z.J., Wang, N.M., Yu, Q.T. and Xue, C.B. 2023. Sublethal effects of and indoxacarb enantiomet insecticide on Plutella xylostella caterpillar and Chrysoperla sinica predator. Ecotoxicology and Environmental Safety 249(12): 114400. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecoenv.2022.114400.
Zhang, S., Zhang, X., Shen, J., Mao, K., You, H. and Li, J. 2016. Susceptibility of field populations of the diamondback moth Plutella xylostella to a selection of insecticides in central China, Pesticide Biochemistry and Physiology 132: 38-46. https://doi.org/10.1016/j.pestbp.2016.01.007.
Zhao, J.Z., Collins, H.L., Li, Y.X., Mau, R.F., Thompson, G.D., Hertlein, M.S., Andaloro, J.T., Boyken, R. and Shelton, A.M. 2006. Monitoring of diamondback moth resistance to spinosad, indoxacarb and emamectin benzoate. Journal of Economic Entomology 99(1): 176-181. https://doi.org/10.1603/0022-0493(2006)099[0176:modmlp]2.0.co;2.
