Antecedents and consequences of entrepreneurial culture in higher education (case study: selected Iraqi universities)
Subject Areas :Hazem Abdul Ali 1 , سعید شریفی 2 , Entidhar Ahmed Jasim 3 , mehrdad sadeghi, 4
1 - PhD student in public administration, Islamic Azad University, Isfahan branch (Khorasgan), Isfahan, Iran
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)
3 - Assistant Professor, Al-Mustansiriyah University, Baghdad, Iraq.
4 - Assistant professor departmentof cultural and planning faculty of islamic governance islamic azad university isfahan khorasgan branchAdvisor
Keywords: Entrepreneurship, entrepreneurial culture, higher education, Iraq.,
Abstract :
The current research was conducted with the aim of analyzing antecedents and consequences of entrepreneurial culture in Iraqi higher education in two qualitative and quantitative parts. The first part of the research was conducted using qualitative content analysis method. Based on the principle of theoretical saturation, it was done from the number of 20 knowledgeable experts in the field of study using the purposeful sampling method based on the semi-structured interview criteria. Two methods of review by two coders and review by experts who did not participate in the research, returning to the interviewees were used to measure the validity of the data. The research method in descriptive-survey quantitative part and the statistical population included all subject matter experts and specialists in the field of public administration, higher education and entrepreneurship with an estimated number of 1200 people, out of which 290 people were available as a sample size for the company. Were selected in the study. The tool used was a questionnaire created by the researcher, whose content validity was confirmed. The data was analyzed using social science software package and AIMOS. Results of the qualitative section with 190 general categories in form of 158 sub-components and 27 main components and 6 dimensions included cognitive antecedents, emotional antecedents, behavioral antecedents, administrative and organizational antecedents, entrepreneurial culture.
احمدی, فریدون, مفاخری‌نیا, فرانک، فرجی, بهیه. (1391). ترویج فرهنگ کارآفرینی با رویکرد اسلامی در دانشگاههای استان کردستان. مدیریت در دانشگاه اسلامی, 1(3), 485-502.
إمى محمد سعد الدين. (2021). رؤية مستقبلية من منظور طريقة تنظيم المجتمع لتعزيز ثقافة ريادة الأعمال لدى الشباب الجامعى. مجلة کلية الخدمة الاجتماعية للدراسات والبحوث الاجتماعية, 22(العدد 22 الجزء الرابع), 193-230.
سامي الأخضر الدبوسي. (2017). رؤية طلاب جامعة تبوك حول ثقافة ريادة الأعمال. مجلة العلوم الإقتصادية و الإدارية و القانونية, 1(8), 41-20.
السيد، محمد عبد الرؤوف عطية. (2021). متطلبات تنمية ثقافة ريادة الأعمال بجامعة الملک خالد من وجهة نظر القيادات الأکاديمية. المجلة العلمية لکلية التربية جامعة الوادي الجديد, 13(38), 76-106.
المحروقية, ب. ب. ح. ب. ن., بدرية بنت حمود بن ناصر, البلوشية, باسمة بنت سالم بن جمعة, الحدابي, & داوود عبدالملک يحي. (2021). واقع ثقافة ريادة الأعمال ومعوقاتها لدى طلبة الصفين العاشر والحادي عشر بسلطنة عمان. المجلة العربية للعلوم التربوية والنفسية, 5(22), 133-164.
محمود باسنت فتحى. (2021). واقع نشر ثقافة ريادة الأعمال بجامعة السويس ومقترحات تفعيلها من وجهة نظر الطلبة: دراسة ميدانية. مجلة البحث العلمى فى التربية, 22(1), 56-115.
مرادیان, پریسا, سلیمی, مهتاب, جهانیان, رمضان. (1399). شناسایی عوامل توسعه کارآفرینی آموزشی در نظام آموزش عالی. آموزش علوم دریایی, 7(2), 151-162.
معتمدی نیا, زهره, موحد محمدی, سید حمید، مهدیزاده, حسین. (1401). تبیین مدل اکوسیستم کارآفرینی در بستر نظام آموزش عالی کشاورزی در ایران. مطالعات کارآفرینی و توسعه پایدار کشاورزی, 9(2), 19-36.
Adeel, S., Daniel, A. D., & Botelho, A. (2023). The effect of entrepreneurship education on the determinants of entrepreneurial behaviour among higher education students: A multi-group analysis. Journal of Innovation & Knowledge, 8(1), 100324.
Al-Lawati, E. H., Abdul Kohar, U. H., & Shahrin Suleiman, E. (2022). Entrepreneurial culture in educational institutions: A scoping review. Cogent Business & Management, 9(1), 1997237.
Ballantine, J. H., Stuber, J., & Everitt, J. G. (2021). The sociology of education: A systematic analysis. Routledge.
Barron, G. R. (2022). How university rankings are made through globally coordinated action: a transnational institutional ethnography in the sociology of quantification. Higher Education, 1-18.
Chowdhury, F., Audretsch, D. B., & Belitski, M. (2019). Institutions and entrepreneurship quality. Entrepreneurship theory and practice, 43(1), 51-81. https://doi.org/10.1177/1042258718780431.
Clark BR (1998) Creating entrepreneurial universities, organisational pathways of transformation. Pergamon IAU Press, Oxford
Danish, R. Q., Asghar, J., Ahmad, Z., & Ali, H. F. (2019). Factors affecting “entrepreneurial culture”: the mediating role of creativity. Journal of Innovation and Entrepreneurship, 8(1), 1-12. https://doi.org/10.1186/s13731-019-0108-9.
Etzkowitz, H. 2008. Triple Helix—University Industry Government Innovation in Action, New York, Routledge
Ferreira, N. C., & Dinis, A. R. (2024). Linking national culture and entrepreneurship: a systematic literature review. Management Decision.
Fragoso, R., Rocha-Junior, W., & Xavier, A. (2020). Determinant factors of entrepreneurial intention among university students in Brazil and Portugal. Journal of Small Business & Entrepreneurship, 32(1), 33-57.
Hasan, K. K. (2021). The relationship between intellectual capital and organizational trust and its impact on achieving the requirements of entrepreneurship strategy (The case of Korek Telecom Company, Iraq). International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 8(2), 130-146.
Hayton, J. C., & Cacciotti, G. (2013). Is there an entrepreneurial culture? A review of empirical research. Entrepreneurship & Regional Development, 25(9-10), 708-731. https://doi.org/10.1080/08985626.2013.862962.
Karlsson C, Friis C, Paulsson T (2004) Relating entrepreneurship to economic growth, CESIS/JIBS Electronic Working Paper Series.
Kioupi, V., & Voulvoulis, N. (2022). The Contribution of Higher Education to Sustainability: The Development and Assessment of Sustainability Competences in a University Case Bula (2012) Performance of women Entrepreneurs in Small Scale Enterprises (SSEs): Marital and Family Characteristics.iiste publication Vol. 4 No. 7 of 2012.
Klofsten, M., Fayolle, A., Guerrero, M., Mian, S., Urbano, D., & Wright, M. (2019). The entrepreneurial university as driver for economic growth and social change-Key strategic challenges. Technological Forecasting and Social Change, 141, 149-158.
Kukharska, L. (2022). QUALITY OF EDUCATIONAL SERVICE IN UKRAINIAN HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS: CHALLENGE-RESULT PARADIGM. Collection of scientific papers «ΛΌГOΣ», (August 12, 2022; Zurich, Switzerland), 142-146.
Mustafa, M., Gavin, F., & Hughes, M. (2018). Contextual determinants of employee entrepreneurial behavior in support of corporate entrepreneurship: a systematic review and research agenda. Journal of Enterprising Culture, 26(03), 285-326. https://doi.org/10.1142/s0218495818500115.
North, D. C. (1990). Institutions, institutional change and economic performance (Vol. 4). Cambridge university press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511808678
Ogunsanya, O. F. (2021). Monitoring and evaluation mechanisms of community engagement initiatives in Universities of Technology in South Africa (Doctoral dissertation).
Otache, I., Edopkolor, J. E., Sani, I. A., & Umar, K. (2024). Entrepreneurship education and entrepreneurial intentions: Do entrepreneurial self-efficacy, alertness and opportunity recognition matter?. The International Journal of Management Education, 22(1), 100917.
Panda NM (2000). What Brings Entrepreneurial Success in a Developing Region? J. Entrep., 9(2): 199-212
Pechter, K. (2022). A Retrospective on the University–Industry Innovation Nexus in Japan: Empirical Assessment of Coauthorship in the Light of New Data. In Systems Research II (pp. 21-51). Springer, Singapore.
Rhoades, G., & Smart, D. (2018). The political economy of entrepreneurial culture in higher education: Policies toward foreign students in Australia and the United States. In The Social Role of Higher Education (pp. 125-160). Routledge.
Rigtering, J. C., Eggers, F., Kraus, S., & Chang, M. L. (2017). Entrepreneurial orientation, strategic planning and firm performance: The impact of national cultures. European Journal of International Management, 11(3), 301-324. https://doi.org/10.1504/ejim.2017.10004231.
Semrau, T., Ambos, T., & Kraus, S. (2016). Entrepreneurial orientation and SME performance across societal cultures: An international study. Journal of Business Research, 69(5), 1928-1932. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2015.10.082.
Shattock, M. (Ed) (2008). Entrepreneurialism in Universities and the Knowledge Economy. Diversification and Organisational Change in European Higher Education. University of London.
Study. Education Sciences, 12(6), 406.
Subotzky, G. (1999). Alternatives to the Entrepreneurial University: New Modes of Knowledge Production in Community Service Programs. Higher Education, 38(4), 401-440.
Zhai, Q., Su, J., Ye, M., & Xu, Y. (2019). How do institutions relate to entrepreneurship: An integrative model. Entrepreneurship Research Journal, 9(2), 20170001. https://doi.org/10.1515/erj-2017-0001.
فصلنامه مهندسی مدیریت نوین
سال ...... ، شماره ....... ، بهار 1403
پیشایندها و پسایندهای فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی (مورد مطالعه: دانشگاه های منتخب عراق)
حازم عبد علی1، سعید شریفی، انتذار احمد جاسم، مهرداد صادقی
چکیده
پژوهش حاضر با هدف واکاوی پیشایندها و پسایندهای فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی عراق در دو بخش کیفی و کمی انجام شد. بخش اول پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی انجام گرفت. بر مبنای اصل اشباع نظری از تعداد 20 نفر از صاحب‌نظران مطلع حوزه موردمطالعه با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند وابسته به معیار مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. برای سنجش اعتبار یابی داده‌ها از دو روش بازبینی دو کدگذار و مرور خبرگان غیر شرکت‌کننده در پژوهش، بازگشت به مصاحبه‌شوندگان استفاده گردید. روش پژوهش در قسمت کمی توصیفی-پیمایشی و جامعه آماری شامل کلیه کارشناسان و متخصصان موضوعی در زمینه مدیریت دولتی، آموزش عالی و کارآفرینی به تعداد برآوردی 1200 نفر بود که از این میان به روش نمونه‌گیری در دسترس تعداد 290 نفر به عنوان حجم نمونه برای شرکت در پژوهش انتخاب شدند. ابزار مورداستفاده، پرسشنامه محقق ساخته بود که اعتبار محتوایی آن تائید شد. داده‌ها با استفاده از بسته نرم‌افزاری علوم اجتماعی و آیموس، مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. نتایج بخش کیفی با 190 مقوله کلی در قالب 158 خرده مولفه و 27 مولفه اصلی و 6 بعد شامل پیشایندهای شناختی، پیشایندهای عاطفی، پیشایندهای رفتاری، پیشایندهای اداری و سازمانی، فرهنگ کارآفرینی و پسایندهای فرهنگ کارآفرینی بود. نتایج بخش کمی نشان داد مدل فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی عراق از برازش مناسب برخوردار است.
واژگان کلیدی: کارآفرینی، فرهنگ کارآفرینی، آموزش عالی، عراق.
مقدمه
اگر امروزه دانشگاه ها و موسسات آموزش عالي را از يك سو، محل پرورش نيروي انساني متخصص مورد نياز توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي(Kioupi & Voulvoulis,2011)؛ و از سوي ديگر، محل توليد و توزيع انديشه در نظر می گيرند، به اين دليل است كه دانشگاه ها بايد به عنوان يك نهاد اجتماعي به نيازها، ضروريات و الزامات توسعه ی جامع پاسخگو باشند؛ زيرا ماموريت اصلي آموزش عالي برآورده كردن نيازهاي خاص آموزشي و آموزش حرفه اي افراد و همين طور نيازهاي جامعه و توسعه اقتصادي جامعه است.
نگاه به تحولات نسلی دانشگاه نشان می‌دهد در فرارَوی از آموزش در نسل اوّل و نیز به تولید علم در نسل دوم اتصال آن به جامعه و صنعت و به نسل های بعدی یک مطالبه جدی از دانشگاه است. حال آنکه ضعف هر یک از نسل‌ها سبب شده است نسل دیگری در راستای تکمیل آن ظهور یابد. چنین بازتفکری نسبت به آموزش عالی امکانی برای رویارویی دانشگاهها با تمام قوا در سطح جهان برای برتری نسبت به هم بر اساس شاخصهای جدید ایجاد میکند (Barron,2022).
ارتباط ميان كارآفريني و فرهنگ، از دو جنبه قابل‌بحث است. از یک‌سو، نتـايج كـارآفريني بـر جامعه تأثير می‌گذارد و از سوي ديگر، فرايند كارآفريني و فرهنگ حاكم بر آن، علاوه بر اينكه متـأثر از مباني فرهنگ جامعه است، می‌تواند تحولات اساسي نيـز در آن ايجـاد كنـد. كـارآفريني بـا ايجـاد فرصتهای شغلي، توليد ثروت و بهبود شرايط اقتصادي، پیش‌زمینه‌ای اساسي براي ارتقـاي فرهنـگ جامعه است. با رفع نيازهاي اوليه معيشتي، زمينه براي بروز نيازهاي عالی‌تر انساني فراهم میشود و اگر اين كار در مسيري درست هدايت شود، بـه شـكوفايي و تعـالي انسان‌ها و جامعـه می‌انجامد. علاوه براین، نوآوري كه از مشخصه‌های اساسي كارآفريني است، موجب توليد محـصولات و خـدمات جديدتر و متنوع‌تر می‌گردد و بدين ترتيب، قدرت انتخاب مردم افزايش می‌یابد. با افزايش ميزان رفاه، آسايش و اوقات فراغت افراد، فرصتهای بيشتري براي فعالیت‌های فرهنگـي ايجـاد میشود.
کارآفرینی یکی از راه حل های بیکاری در بین جوانانی است که ملت های آنها با آن مواجه هستند که بخش های مختلف چالش های اقتصادی را ایجاد می کند. در نتیجه، گام‌های متعددی توسط دولت‌ها به‌عنوان سیاست‌گذار برای ارتقای بخش کارآفرینی برای افزایش خوداشتغالی و ایجاد شغل از طریق تنوع‌بخشی به اقتصاد ملی به‌جای وابستگی صرفاً به منابع درآمد خاص، برداشته شده است. فرهنگ کارآفرینی برای سال‌ها از زمان رشد سرمایه‌گذاری‌های تجاری مبتنی بر فناوری، حوزه‌ای ارزشمند در تحقیقات مدیریت بوده است. در زمینه کسب‌وکارها، فرهنگ کارآفرینی ممکن است به عنوان نگرش‌ها، ارزش‌ها، مهارت‌ها و قدرت یک گروه یا فردی که در سازمانی کار میکند که با ریسک مشخص میشود، توصیف شود.
بی‌شک در توسعه فرهنگ كارآفريني در نظام آموزش عالی عراق ، عوامل متعددي دخيـل هـستند كـه ضـرورت دارد شناسـايي شوند و درجه تأثيرگذاري هر يك از آنها مشخص گردد. با توجه به‌ضرورت تقويت زمینه‌های ايجـاد و توسعه خلاقيت و نوآوري و نيز برخي ملاحظات سياسي و اجتماعي;کشور عراق نتوانـسته اند انعطاف‌پذیری لازم را در مواجه با فعل‌وانفعالات محيطي كسب كنند. ازاین‌رو، پژوهش حاضـر بـه دنبال پاسخگويي به اين سؤال است كه عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگ كـارآفريني در نظام آموزش عالی عراق كدام هستند و ميزان اهميت هر يك از آنها چقدر است؟ و درنهایت اينكـه راهكارهـا و راه‌حل‌های وعوامل زمینه ای ومداخله گر در توسعه فرهنگ كارآفريني در نظام آموزش عالی عراق كدام هستند؟
پژوهش حاضر به این دلایل از حیث نظری و عملی حائز اهمیت است که به دنبال توسعه مفهومی مدل فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی عراق و استخراج مؤلفه های مناسب و کارآمد، پیشینه جدیدی فراهم می آورد و زمینه تفکیک آن را از سایر سبک ها مشخص می سازد. با انجام این تحقیق شکاف نظری در حوزه فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی مرتفع میشود و مفهوم این فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی ، ابعاد، مؤلفه ها و شاخص ها و نحوه بهبود و توسعه آن شناسایی و توسعه داده می شود.
کارآفرینی یکی از راه حل های بیکاری یا جویای کار در بین جوانانی است که ملت ها با آن مواجه هستند که بخش های مختلف اقتصادی را ایجاد می کند. در نتیجه، گام‌های متعددی توسط دولت‌ها به‌عنوان سیاست‌گذار برای ارتقای بخش کارآفرینی برای افزایش خوداشتغالی و ایجاد شغل از طریق تنوع‌بخشی به اقتصاد ملی به‌جای وابستگی صرفاً به منابع درآمد خاص، برداشته شده است. تمرکز بر آموزش با اجرا و تقویت آموزش کارآفرینی بر قصد کارآفرینی دانشجویان تأثیر می‌گذارد که دانش، مهارت‌ها و طرز فکر مورد نیاز را برای دنبال کردن کارآفرینی به عنوان مسیر شغلی ارائه می‌دهد(Al-Lawati,2022).
با توجه به خلاء علمي و عملي پژوهش و مطالعات تجربي، باور بر اين است كه مدل جامع و يكپارچه به منظور ايجاد پيشرفت هاي نظري و تجربي در ادبيات مفهومی مدل فرهنگ کارآفرینی مدل فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی عراق با توجه به نيازهاي آتی جامعه مورد نياز است. لذا انجام پژوهشي جامع در سطح پاسخگوبودن الگوی مفهومی آموزش عالی عراق در برابر جامعه ای متفاوت از گذشته با خواسته ها و انتظارات و آرزوهای متفاوت در عصری پیچیده اما شفاف در قبال نيازهاي جامعه حائز اهميت است.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
اگرچه نظریه‌پردازان برای تعریف کارآفرینی همت کرده‌اند، امّا همچنان تعریف واحدی از آن وجود ندارد (Bula,2012). چراکه کارآفرینی یک اصطلاح چندبعدی2 بوده و برای تعریف بسیار دشوار است. اگرچه تا مدت‌ها کارآفرین به‌مثابه سرمایه‌گذار پنداشته می‌شد امّا بعدها، مطالعه‌های نظری و تجربی تمایزی غنی بین آنها به وجود آورد و کارآفرینی با ویژگی‌هایی مانند ریسک‌پذیری، نوآوری و صلاحیت مدیریتی را از سرمایه‌گذار متمایز کرد (Karlsson et al.,2004). در معنای مدرن اقتصاد بازار، یک کارآفرین یک عامل اقتصادی است که نوآورانه رفتار فعّال و عمداً مالی را می‌پذیرد (Panda,2011).
در پژوهش‌های متعدد، برخی از عناصر کارآفرینی دانشگاه مشخص میشود، موضوعاتی همچون سازگاری سازمانی با تغییرات محیطی، تمایز مدیریتی و حکومتی، مسئولیت‌های جدید خود اعضاء، فعالیت‌های جدیدی که به توسعۀ فرهنگ کارآفرینی در تمام سطوح می‌پردازند. به این ترتیب، کارآفرینی در دانشگاهها بازتابی از سازگاری سازمانی با محیط‌های متغیر و ظرفیت دانشگاهها برای تولید نوآوری از طریق پژوهش و ایده‌های جدید است.
نتیجه نهایی فعالیت مؤسسات آموزش عالی، خدمات آموزشی به عنوان فرآیندی برای تأمین نیازهای نامشهود مصرف کنندگان به دانش و کالا در قالب کتاب های درسی، راهنما، تک نگاری، تحولات روش شناختی و غیره است(Kukharska,2022). حرکت به‌سوی الگوی سه‌گانه هلیکس از مشارکت بین دولت، صنعت و آموزش عالی (Pechter,2022; Ogunsanya,2021 ) است.
پاسخ راهبردی به «تسریع» تقاضا برای آموزش عالی (Klofsten,2019) بین‌المللی کردن دانشگاه (Ballantine,2021) و راهبردهای مقابله با رقابت جهانی (هر دو فرصت و تهدید)؛ ماهیت در حال تغییر جامعه دانش و چالشی که این موضوع در سازمان‌دهی دانش در آموزش عالی به وجود می‌آورد. فشار بر روی دانشگاهها برای پاسخگویی اجتماعی و اقتصادی به مشکلات توسعۀ منطقه‌ای در یک زمینه جهانی همه نشان از ناتوانی آموزش عالی در فرهنگسازی کارآفرینی در گذشته برای پاسخ گویی به نیازها و تحولات جامعه دارند.
از اواسط دهه 1980، نقش سنتی دانشگاه به‌عنوان یک خالق علمی تا حدی محافظه‌کارانه بود. کارشناسان در حوزه آموزش عالی نقش تأثیرگذار در ساختن اقتصادهای دانش و جوامع دموکراتیک را تائید کرده‌اند. از این‌رو مجبور به تعدیلات مهم برای پاسخگویی به خواسته‌های جامعه شدند.
فرهنگ کارآفرینی اهمیت مجموعه نهادهای غیررسمی مانند ارزش ها، هنجارها و دانش موروثی را که به طور گسترده با فعالیت کارآفرینی در یک زمینه خاص مرتبط است، برجسته می کند(Ferreira & Dinis,2024; Mustafa et al.,2018; Zhai et al.,2019 ).
از دیدگاه نهادی، این امر که فعالیت کارآفرینی تا چه حد به فرهنگ کارآفرینی بستگی دارد مستلزم بررسی تأثیر بالقوه و سرریز مثبت نهادهای رسمی، مانند سیاست‌های دولتی به ویژه دانشگاه ها، بر نهادهای غیررسمی، مانند فرهنگ کارآفرینی است(Chowdhury et al.,2019).
شواهد موجود نشان می‌دهد که فرهنگ کارآفرینی معمولاً بازخورد مثبتی را برای افرادی فراهم میکند که جرأت می‌کنند ریسک کنند و راه‌حل‌های جدیدی برای روش انجام کسب‌وکار پیشنهاد کنند(Danish et al.,2019).
در چند سال اخیر، فرهنگ کارآفرینی به عنوان یک مفهوم بسیار قابل توجه در ادبیات مدیریت ظاهر شده است. فرهنگ کارآفرینی به عنوان نگرش، ارزش ها، مهارت ها و قدرت یک گروه یا افراد شاغل در یک موسسه یا یک سازمان برای ایجاد درآمد تعریف شده است(Danish et al.,2019). باید توجه داشت که با توجه به فرهنگ کارآفرینی در یک سازمان، نوآوری یکی از مهمترین عناصر رشد و موفقیت آن است، بنابراین تحقیق در مورد این موضوع به طور خاص در زمینه کارآفرینی همچنان مورد نیاز است.در عرصه آموزش عالی توسعه عناصر فرهنگ کارآفرینی مستلزم ایجاد یک محیط آموزشی مناسب برای ایجاد ارزش های کارآفرینانه، پروژه های اجتماعی-حرفه ای منحصر به فرد، محصولات مفید و خدمات نوآورانه است.
پژوهش های فراوانی در خصوص کارآفرینی و حتی فرهنگ کارآفرینی در ایران و اکثر کشورهای پیشرو در مقوله کارافرینی دانشگاهی انجام شده است؛ فعالیت‌های درون‌آفرینی در زمینه دانشگاه کارآفرینی(Henry & Lahikainen, 2024) فرهنگ کارآفرینی و آموزش کارآفرینی (Valencia-Arias,2022) رفتار کارآفرینانه دانشجویان آموزش عالی(Adeel,2023)، فرهنگ کارآفرینی در مؤسسات آموزشی(Al-Lawati,2023)، اقتصاد سیاسی فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی و توسعه فرهنگ کارآفرینی، توسعه کارآفرینی آموزشی(Moradian et al.,2019)، ترویج فرهنگ کارآفرینی با رویکرد اسلامی(Ahmadi , 2012) از این نمونه اند. در همین راستا هر چند پژوهش های قابل توجهی نیز در خصوص چالش های محیطی کارآفرینی در دانشگاه های دولتی عراق (Aldawod,2022)؛ کارآفرینی دانشگاهی دانشکده‌های خصوصی عراق (AL-TAIE, & ALSIEDE,2022)؛ الزامات استراتژی کارآفرینی (Hasan,2021)؛ فرهنگ کارآفرینی در بین دانش آموزان (Al-Mahrouqiya, 2021) ترویج فرهنگ کارآفرینی در بین جوانان دانشگاه (Amy. 2021) در فضای جامعه عربی انجام شده است. با این وجود شکاف نظری قابل توجهی در خصوص فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی عراق با مطالعات مربوط به کارآفرینی وجود دارد.
روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از منظر هدف اکتشافی - کاربردی، از نظر روش پژوهش به روش ترکیبی (کیفی و کمی) به انجام گرفت. در فاز کیفی روش از نوع تحلیل محتوای کیفی به شیوه استقرایی انجام گرفت. جامعه پژوهش در تحقیق حاضر کلیه خبرگان و متخصصان موضوعی در زمینه کارآفرینی شامل اساتید دانشگاه هستند. نمونه‌گیری نظری فرآیندی از جمع‌آوری داده‌ها برای تولید نظریه است که به موجب آن تحلیل‌گر به طور مشترک کدها را جمع‌آوری میکند و داده‌ها را تجزیه و تحلیل میکند و تصمیم می‌گیرد چه داده‌هایی را در مرحله بعدی جمع‌آوری کند و کجا آنها را پیدا کند تا نظریه‌ای را ایجاد کند. چندین روش مهم وجود دارد که مطالعات نظریه زمینه ای با سایر رویکردهای تحقیقات کیفی متفاوت است و یکی از آنها در نحوه انجام نمونه گیری است. درست مانند نمونه گیری کیفی هدفمند، نمونه گیری نظری شامل انتخاب شرکت کنندگان بر اساس ویژگی های خاص است.
محقق با 20 نفر به سطح اشباع داده‌ها رسید. به منظور تائید اشباع تا دو نفر دیگر مصاحبه ها ادامه یافت و محقق دریافت که داده جدیدی فراتر از آنچه با 20 نفر به آن دست یافته حاصل نمی شود؛ برای این منظور از نسبت کدهای استخراج شده به کدهای جدید در هر مصاحبه استفاده شد. ویژگی‌های جمعیت شناختی مشارکت‌کنندگان به شرح جدول (1) ارایه شده است.
جدول(1) ویژگی‌های جمعیت شناختی مشارکت‌کنندگان
جنس | سابقه کار | سمت و جایگاه | رشته تحصیلی و مقطع تحصیلی | ردیف
|
مرد | 30 سال | رئیس گروه مدیریت بازرگانی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه کربلا | استاد سیستم های اطلاعاتی و مدیریت دانش | 1 |
زن | 25 سال | رئیس گروه مدیریت بازرگانی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه المستنصریه | استاد منابع انسانی و مدیریت دانش | 2 |
مرد | 20 سال | رئیس گروه مدیریت بازرگانی دانشگاه واسط | استادیار مدیریت کیفیت و استراتژی | 3 |
مرد | 25 سال | تدریس در دانشگاه المستنصریه، گروه مدیریت بازرگانی | استاد در مدیریت تولید و عملیات | 4 |
مرد | 23 سال | تدریس در دانشگاه المستنصریه، گروه مدیریت بازرگانی | استادیار مدیریت استراتژیک و تئوری سازمان | 5 |
مرد | 19 سال | رئیس گروه مدیریت بازرگانی دانشگاه کوفه | استاد تئوری سازمان و مدیریت استراتژیک | 6 |
مرد | 26 سال | مدیر مرکز تحقیقات و مطالعات و رئیس گروه مدیریت بازرگانی دانشگاه دهوک | استاد مدیریت استراتژیک | 7 |
زن | 15 سال | يك كارمند در دفتر رئيس اداره ادارى | كارشناسى ارشد مديريت منابع انسانى | 8 |
زن | 22 سال | رئیس گروه مدیریت بازرگانی دانشگاه موصل | استادیار مدیریت بازاریابی | 9 |
مرد | 25 سال | مدير اداره بهداشت واسط | دكترى علوم ادارى | 10 |
زن | 29 سال | رئیس دانشکده اقتصاد بازرگانی دانشگاه النهرین | استاد بانکداری و مدیریت مالی | 11 |
زن | 15 سال | تدریس در گروه مدیریت بازرگانی دانشگاه کربلا | استادیار، دکترای مدیریت مالی و بانکی | 12 |
مرد | 30 سال | مدير اداره بانك اطلاعات | دكترى ارشد مديريت سيستم ها | 13 |
مرد | 23 سال | كارمند | كارشناسى ارشد رافتار سازمانى | 14 |
زن | 28 سال | بخش ادارى | كارشناسى ارشد مديريت اموزشى | 15 |
مرد | 24 سال | مدير كروه برنامه ريزى منابع | دكترى سياست كذارى | 16 |
مرد | 23 سال | رئیس گروه مدیریت بازرگانی در کالج دانشگاه الکوت | استاد سیاست عمومی | 17 |
زن | 26 سال | مدير بخش ادارى وزارت بهداشت | دكترى سياست عمومى | 18 |
مرد | 21 سال | تدریس در گروه مدیریت دانشگاه کربلا | استاد مدیریت تولید و عملیات | 19 |
مرد | 15 | رئیس بخش حسابداری کالج دانشگاه کوت | استادیار، دکترای فناوری حسابداری | 20 |
در این تحقیق از شیوه کدگذاری باز، محوری استفاده شد. در تجزیه‌وتحلیل پژوهش حاضر، مراحل مختلف فرایندهای ذکر شده، با دقت انجام شد. در ابتدا کلیه اظهارات حاصل از مصاحبه شرکت کنندگان پیاده و پس از چندین بار بررسی مطالب مهم استخراج و به طور مجزا در مورد هر مصاحبه شونده دسته بندی شد. با توجه به اینکه جامعه آماری در بخش دوم پژوهش شامل کلیه کارشناسان کارآفرینی، متخصصان آموزش عالی، مدیریت آموزشی، کسب و کار و مدیریت دولتی در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی مرتبط با وزارت علوم عراق فعالیت دارند. از آنجایی که تعداد آنها قابل برآورد نیست با استفاده از یک مطالعه مقدماتی و محاسبه میزان واریانس و همچنین سطح خطای یک درصد حجم نمونه برابر 291 نفر برآورد گردید؛ که از این میان 290 پرسشنامه قابلیت استفاده در تحلیل های آماری را داشت؛ بنابر این نرخ بازگشت پرسشنامه 99 درصد بدست آمد. با توجه به اینکه امکان دسترسی به صورت یکجا و به شکل تصادفی برای همه اعضای جامعه وجود نداشت و از سویی نمونه آماری به دلیل بهره مندی از نظرات متخصصین دارای پراکندگی بود نمونه‌گیری در این پژوهش به صورت تصادفی از طریق توزیع الکترونیکی پرسشنامه انجام گرفت.
در این پژوهش به منظور تعیین پایایی ابزار پژوهش از ضریب آلفای کرونباخ3 استفاده شده است. بر اساس جدول (2) ضرایب پایایی به دست آمده حاکی از اعتبار بالای ابزار اندازه گیری است.
جدول (2) ضرایب پایایی
ابعاد | ضریب آلفا |
پیشایندهای شناختی | 0.89 |
پیشایندهای عاطفی | 0.88 |
پیشایندهای رفتاری | 0.87 |
پیشایندهای اداری و سازمانی | 0.86 |
فرهنگ کارآفرینی | 0.8 |
پسایندهای فرهنگ کارآفرینی | 0.87 |
به منظور سنجش روایی محتوایی از ضریب لاوشه استفاده شد برای تعیین CVR از 5 نفر متخصص رشته‌های علوم انسانی شامل مدیریت، آموزش عالی و علوم اجتماعی درخواست شد تا هر آیتم را بر اساس طیف دو قسمتی «ضروری است» و «ضرورتی ندارد» به شکل موافق و مخالف بررسی نمایند و سپس پاسخ‌ها مطابق فرمول زیر محاسبه گردید. باتوجه به ضریب نسبی روایی محتوا (CVR) تمامی گویه های دارای امتیاز بالای 0.75می باشند و از نظر خبرگان دارای اعتبار کافی برای سنجش در قالب پرسشنامه می باشند.در پردازش اطلاعات و آزمودن فرضيات از بسته نرم افزاري SPSS و Amos استفاده گرديد
اهداف تحقیق
1. شناسایی مولفه های مدل فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی عراق
2. تعیین برازش مدل تحلیل با استفاده معادلات ساختاری
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
در بخش یافته های پژوهش بر اساس سوالات و اهداف و با توجه به فرآیند تحقیق از طریق کد گذاری باز و محوری مولفه های پیشایندهای مدل فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی عراق پیشایندهای شناختی،پیشایندهای عاطفی،پیشایندهای رفتاری، پیشایندهای اداری و سازمانی و پسایندهای فرهنگ کارآفرینی در ادامه همراه با خرده مولفه ها و مفاهیم اولیه استخراج شده آورده شده است. به منظور پاسخ به سؤال پژوهش در خصوص مولفه های فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی یافته‌های پژوهش در جدول(3) در قالب مؤلفه‌ها و خرده مؤلفه‌ها و درصد فراوانی بین پاسخ‌دهندگان ارائه شده است.
جدول(3) مؤلفه‌ها و خرده مؤلفه‌ها و درصد فراوانی کدهای استخراج‌شده از مصاحبه‌ها در بعد پیشایندهای شناختی
مؤلفه | مؤلفه اصلی/ درصد | خرده مؤلفه | خلاصه اظهارات بیان‌شده |
|---|---|---|---|
پیشایندهای شناختی | سواد فرهنگی | شناخت فرهنگی | درک مفاهیم و مضامین فرهنگی بین کنشگران دانشگاهی |
آگاهی فرهنگی | فهم روزآمد مسائل در حوزه‌های مختلف آموزشی و پژوهشی اعم از آگاهی از باورهای قومی و فرهنگ | ||
تفکر خلاق | برانگیختن علاقه و انگیزه برای راه‌اندازی کسب‌وکار | ||
دانش فرهنگی | سطح اطلاعات فرهنگی در زمینه‌های مختلف آموزش عالی | ||
حساسیت فرهنگی | تعصب فرهنگی | کنترل تعصبات فرهنگی خود برای درک بهتر واقعیت‌های فرهنگی برخاسته از بستر | |
توان تحمل ابهام | گشودگی نسبت به تفاوت‌های فرهنگی برای درک تفاوت‌ها | ||
بومی‌سازی | متناسب‌سازی رویکردهای کارآفرینانه بافرهنگ بومی | ||
چند مهارتی | توسعه مهارت‌های زبانی برای ارتباطات فرهنگی | ||
مهندسی تغییر | تغییر در انتظارات سیستم‌های آموزشی از یادگیرندگان و فرآیند یادگیری | ||
نگرش فرهنگی | نگرش بین نسلی | درک تفاوت در نگرش‌های نسل جدید نسبت به مسائل مختلف در دانشگاهها | |
نگرش های قومی | توانایی درک نفاوت های قومی و فرهنگی و استفاده از فرصت های کارآفرینانه بین آنها | ||
فرهنگ دانشگاهی | درک ظرفیت های دانشگاهی در فضای کارآفرینانانه | ||
فرهنگ توسعه | تمایل به توسعه از طریق کارافرینی در فضای دانشگاهی | ||
میراث فرهنگی | دانش نسبت به ظرفیت های نظان دانشگاهی بر اساس قابلیت های کارآفرینی | ||
دانش تخصصی | آگاهی حرفه ای | کارآفرینان توانایی درک مفاهیم و مضامین تخصصی را بیش از عموم دارند. | |
دانش کارآفرینی | آنها می توانند فراتر از انتظار دانش تخصصی نسبت به موضوعات داشته باشند | ||
سواد مالی | قابلیت های درک سرمایه گذاری و سودآوری | ||
سواد دیجیتالی | ظرفیت یادگیری و کاربست دیجیتالی | ||
ذهنیت کارآفرینی | توانایی درک فرصت ها و قابلیت های کارآفرینی | ||
تجربه | تجربه مواجهه با فرصت های مختلف به کارآفرینان قابلیت های تخصصی می دهد | ||
آگاهی روزمره | دانش نسبت به تحولات و مسایل روزمره | ||
آگاهی عمومی | داشتن اطلاعات نسبت به موضوعات عمومی و غیر تخصصی مهم است. |
همانطور که یافته‌های جدول (3) نشان می دهد مولفه های کارآفرینی در آموزش عالی در سطح شناختی، در چهار سطح سواد، نگرش و حساسیت فرهنگی و دانش تخصصی دسته‌بندی می‌شوند.
جدول(4) مؤلفه‌ها و خرده مؤلفه‌ها و درصد فراوانی کدهای استخراج‌شده از مصاحبه‌ها در بعد پیشایندهای عاطفی
مؤلفه | مؤلفه اصلی/ درصد | خرده مؤلفه | خلاصه اظهارات بیان‌شده |
پیشایندهای عاطفی | خودکارآمدی فرهنگی | مهارت‌های ارتباطی | توسعه مهارت‌های ارتباطی در بین گروه‌های کاری |
تجربه فرهنگی | تجربه فردی در فرهنگ‌های متفاوت | ||
نگرش کارآفرینانه | چالش‌انگیزی | توان مواجه با چالش‌های پویایی اقتصادی | |
شناخت فرصت | شناخت فرصتهای آموزش عالی | ||
انسجام دهی | تقویت نگره‌های همگرا در بین اعضای گروه | ||
سازگاری فرهنگی | هوش فرهنگی شبکه‌ای | سطح هوش فرهنگی در فعالیت شبکه‌ای | |
انطباق‌پذیری | انطباق در محیط‌های میان فرهنگی | ||
حذف تعصب | کنترل سوي‌گيري‌هاي نامطلوب | ||
هوش هیجانی | مدیریت خود | درک قابلیت های عاطفی و فردی در تعاملات میان فردی | |
مدیریت دیگران | توانایی کنترل دیگران در موقعیت های هیجانی | ||
شناخت ظرفیت | درک ظرفیت های خود و دیگران در تعاملات دانشگاهی | ||
مدیریت نشانه ها | درک صحیح ظرفیت های نشانه های و نمادین در تعاملات بین فردی | ||
ویژگی های فردی | قوه هیجانی | توانایی درک هیجانهای منفی در محیط های دانشگاهی | |
خلق بالا | بالا بودن سطح خلق در مراودات میان فردی و اداری | ||
گشاده رویی | برخورده مناسب و باز با دیگران در مواجهه با چالش های محیطی | ||
ابتكار عمل | حضور به موقع و پیشدستانه برای اقدام | ||
توسعه دادن ديگران | توانایی و ظرفیت توجه به دیگران برای توسعه شخصی | ||
احساسات مثبت | ارایه احساس خوب به دیگران برای انجام کار | ||
خودآگاهي عاطفي | احساس قوي از خودآگاهي | ||
خودراهبری | توانایی خودراهبری در امور | ||
خود تنظیمی | توانایی کنترل و تنظیم رفتارهابی خود در مقابل محیط | ||
حافظه کاری | توانایی به خاطر سپاری مسایل محیط دانشگاهی | ||
خودشکوفایی | توانایی شناخت ظرفیت های درونی و شکوفا کردن آن | ||
دلبستگی عاطفی | احساس دلبستگی و تمایل عاطفی به انجام کار | ||
اخلاق جمعی | خلق اعتماد و انصاف | ||
آگاهي اجتماعي | سطح آگاهی از مسائل اجتماعی در سطوح مختلف سازمانی/شهری/ملی و.. |
همانطور که یافته‌های جدول (4) نشان می دهد مولفه های کارآفرینی در آموزش عالی در سطح عاطفی، در چند بعد نگرش کارآفرینانه و سازگاری فرهنگی، هوش هیجانی و ویژگی های فردی دسته‌بندی می‌شوند.
جدول(5) مؤلفه‌ها و خرده مؤلفه‌ها و درصد فراوانی کدهای استخراج‌شده از مصاحبه‌ها در بعد پیشایندهای رفتاری
مؤلفه | مؤلفه اصلی/ درصد | خرده مؤلفه | خلاصه اظهارات بیان‌شده |
پیشایندهای رفتاری | رفتارهای ابتکاری | درک شبکه‌ای | درک بی‌مرز شدن جهان شبکه‌ای و توسعه محیط‌های مجازی |
فرصت‌یابی | کشف و خلق فرصت از بازارهای جدید | ||
مدیریت استعداد | جذب استعدادهای خلاق فرهنگی | ||
شایستگی کارآفرینی
| تنوع‌پذیری فرهنگی | ظرفیت‌سازی و توسعه نهادی در محیط‌های چند فرهنگی | |
گروه‌محوری | قابلیت‌های ایجاد و تقویت کار گروهی | ||
میل به موفقیت طلبی | افزایش نیاز به موفقیت در اقدام به انجام کارهای ریسک دار | ||
آموزش پذیری | قابلیت‌های آموزش بین فرهنگی | ||
قدرت انتخاب | توانایی انتخاب راهبردهای مؤثر | ||
فهم نیاز | توانایی تشخیص نیازهای نظام آموزش عالی | ||
استقلال شخصی | توانایی مستقل بودن در مقابل فشارها و نفوذ دیگران | ||
فرصت سازی | ایجاد بسترهای لازم برای توسعه کسب و کارهای دانشگاهی | ||
میل به پیشرفت | میل به توسعه و پیشرفت در خود و دیگران |
همانطور که یافته‌های جدول (5) نشان می دهد مولفه های کارآفرینی در آموزش عالی در سطح رفتاری، در دو بعد شایستگی کارآفرینی و رفتارهای ابتکاری دسته‌بندی می‌شوند.
جدول(6) مؤلفه‌ها و خرده مؤلفه های استخراج‌شده از مصاحبه‌ها در بعد پیشایندهای اداری و سازمانی
مؤلفه | مؤلفه اصلی/ درصد | خرده مؤلفه | خلاصه اظهارات بیان‌شده |
|---|---|---|---|
پیشایندهای اداری و سازمانی | مهندسی سرمایه | وجدان کاری و اخلاق گرایی | وجدان کاری از الزامات اولیه حفظ سرمایه |
انعطاف پذیری و انطباق با محیط | توسعه سرمایه با انعطاف پذیری و تطابق با محیط انجام میشود | ||
انسجام سرمایه های سازمانی | توسعه ابعاد مختلف سرمایه های سازمانی | ||
مشارکت ذینفعان کلیدی | تلاش برای مشارکت همه ذینفعان در آموزش عالی | ||
حقوق مالكيت فكري | توجه به جنبه های مختلف مالکیت فکری و معنوی افراد در حوزه آموزشی | ||
رفتار سازمانی مثبت گرا | جو مثبت سازمانی | ایجاد جو مثبت سازمانی برای ایجاد رفتارهای مثبت | |
مثبت اندیشی | مثبت اندیشی در تقویت فرهنگ کارآفرینی الزام اساسی است | ||
خود انگاره مثبت کارکنان | کارکنان با خود انگاره مثبت رفتارهای مطلوب دارند | ||
رهبـري استعدادها | استعدادهای افراد به نفع اهداف کارآفرینی در سطح گروه جهت داده شود | ||
مدارا و رواداری | تساهل و پذیرش خطای دیگران و تفاوت های رفتاری در جهت دهی به رفتار های مثبت | ||
خوش بینی | نگرش های خوش بینانه باعث توسعه خوش بینی می شود | ||
تقویت حس امیدواری | توسعه امیدواری در رفتارهای کارآفرینانه آموزشی تاثیر مثبتی دارد | ||
تقویت احساس امنیت | احساس امنیت باعث توسعه رفتارهای کارآفریناه خواهد شد | ||
توسعه شبکه ای | توسعه شبکه های اجتماعی | شبکه های اجتماعی ابار تاثیرگذار در توسعه ارتباطات کارآفرینی است | |
توسعه شبکه های کسب وکار بین المللی | ارتباطات در شبکه های کسب وکار بین المللی فرصت آفرین است. | ||
بروکراسی اداری | بروکراسی اداری مانع جدی برای توسعه کارآفرینی در سطح سازمان است | ||
هوش فرهنگی در فعالیت شبکه ای | توجه به هوش فرهنگی برای توسعه فعالیت شبکه ای حیاتی است | ||
تعاملات پایدار درون شبکه ای | حفظ تعاملات کارکنان دانشی درون شبکه ای به سمت پایداری برای کارآفرینی آموزشی توصیه می شود | ||
بازخوردگیری مؤثر | رهبران باید مستمر بازخوردگیری داشته باشند | ||
فرهنگ توسعه منابع | پذیرش اینکه حوزه آموزش نیاز به توسعه منابع دارد مبنای حرکت به سمت توسعه است. | ||
ارزش افزوده در فضای شبکه ای | فضای شبکه ای امکانی برا یایحاد ارزش های جدید و توسعه آن فراهم می کند. | ||
میزان به اشتراک گذاری مسایل | هر چقدر تمایل برای اشتراک گذاری مسایل بیشتر باشد میل به تعامل درون شبکه ای بیشتر خواهد بود | ||
کشف و خلق فرصت های درون شبکه ای | درون شبکه فرصت های برای توسعه وجود دارند که تقویت و توسعه آن از طریق تعاملات مداوم شکل می گیرد. | ||
دانش فناورانه
| کاهش ترس استفاده از فناوری | ترس استفاده از فناوری برای بهبود استفاده باید کاهش یابد. | |
تقویت سطح سواد فناورانه | سواد فناورانه به ما برای درک و فهم فرصت های کمک می کند. | ||
توسعه پذیرش فناوری جدید | هر چقدر فناوری های جدید پذیرش شوند میل به کارآفرینی در محیط های فناور بالاتر خواهد رفت. | ||
مدیریت دانش زیر ساختی | برای توسعه زیر ساختی کارآفرینی مدیریت دانش باید در نظر گرفته شود. | ||
ارتقای نگرش و دیدگاه راهبردی به استفاده فناوری | توجه به استفاده از فناوری برای اهداف راهبردی در آموزش | ||
شایستگی های حرفه ای | ایجاد بستر اعتماد درون نهادی | اعتماد درون نهادی به عنوان بستر مهمی برای تعاملات و ایجاد شبکه نقش بنیادی دارد | |
توسعه سرمایه های حرفه ای | سرمایه های حرفه ای در حوزه حرفه ای سازی آموزش باید مد نظر قرار گیرند. | ||
تقویت نگره های همگرا | همگرایی برای رسیدن به اهداف بنیادین در کارآفرینی و آموزش | ||
توسعه هوش چندگانه | توجه به ابعاد مختلف هوش | ||
توسعه انسجام درون گروهی | انسجام درون گروهی برای ایجاد کارآفرینی در سطح گروه حیاتی است | ||
تقویت صلاحیت‌های کارکنان | توجه به تقویت سطوح مختلف صلاحیت‌های کارکنان | ||
انگیزش | تقویت حس موفقیت طلبی گروهی | حس موفقیت طلبی در گروه تقویت شود | |
افزایش حمایت سازمانی ادراک شده | افزایش حمایت سازمانی ادراک شده | ||
انگیزه های میان فردی | در ارتباطات و تهداف گروهی نیاز به توجه و تقویت انگیزه های میان فردی | ||
هدف گذاری انگیزشی | اهدافی که به صورت انگیزشی تنظیم می شوند محرک گروهی هستند | ||
افزایش سیستم های حمایتی | سیستم های حمایتی می توانن گروه های کاری را برای دستیابی به اهداف تقویت کنند | ||
ایجاد سیستم تشویقی مشارکت زا | برای توسعه مشارکت در بین اعضای گروه نیاز به سیستم های مشوقی وجود دارد | ||
آزادی فرهنگی | باورهای مشترک فرهنگی | باورهای مشترک زیرساخت های درک مشترک را برای اعضای گروه های کاری فراهم می کند. | |
تقویت گفتگوی فرهنگی | گفتگوی فرهنگی باعث می شود افراد تعاملات خودشان را بر مبنای اشتراک در فهم جهت دهی کنند. | ||
احترام به تفاوت‌های فرهنگی | تفاوت‌های فرهنگی برای یافتن فرصت ها مناسب است اگر درک آنها توام با احترام باشد | ||
افزایش شفافیت | وجود و توسعه شفافیت برای ایجاد یک فضای گفتگوی آزاد در تسهیل درک متقابل کمک خواهد کرد. | ||
ایجاد فضای مناظره و بحث | مناظره و بحث به توسعه فضای آزاد و تسهیل گفتگوهای بین سازمانی و فرصت یابی کمک می کند. | ||
تشویق آواهای سازمانی | آواهای سازمانی برای چند صدایی شدن و تقویت فرصت یابی کمک کننده است. | ||
بيان داوطلبانه ايده ها | زمانی که ايده ها به شکل داوطلبانه بیان می شوند شناخت خلاقانه بیشتر شکل می گیرد. | ||
| کنترل ناامنی ادراک شده | ناامنی در سطح همکاران می تواند توسعه ایده های خلاقانه را متوقف کند. |
همانطور که یافته های جدول(6) نشان می دهد فرهنگ کارآفرینی در بعد پیشایندهای اداری و سازمانی در مدیریت آموزش عالی در مولفه هایی شامل مهندسی سرمایه، رفتار سازمانی مثبت گرا، توسعه شبکه ای، دانش فناورانه، شایستگی های حرفه ای، انگیزش و آزادی فرهنگی دسته بندی می شوند.
جدول(7) مؤلفه‌ها و خرده مؤلفه های فرهنگ کارآفرینی استخراج‌شده از مصاحبه‌ها
مؤلفه | مؤلفه اصلی/ درصد | خرده مؤلفه | خلاصه اظهارات بیان‌شده |
|---|---|---|---|
فرهنگ کارآفرینی | صفات کارآفرینانه | نگرش کارآفرینانه | نگرش استقلال طلبانه |
مشارکت داوطلبانه | |||
نگرش زیبایی شناسانه | |||
نگرش نقادانه | |||
نگرش زیبایی شناسانه | |||
نگرش کاوش گرانه | |||
نگرش نو گرایانه | |||
منش کارآفرینانه | منش کسب و کاری | ||
منش اخلاق مدارانه | |||
ضد بروکراسی | |||
مهارت کارآفرینانه | توانایی ایجاد اعتماد | ||
تدوین چشم انداز | |||
گفتگوی همگرا | |||
توسعه روابط صنعت و دانشگاه | |||
تعامل چندگانه | |||
کنش کارآفرینانه | مدیریت آینده | برنامه ریزی برای آینده | |
احساس نياز بـه تغييـر | |||
توجه به ارزش های آینده | |||
کشف بازاری | |||
مدیریت دانش | اشتراک گذاری دانش | ||
مدیریت دانش | |||
آگاهی‌بخش | |||
اکتشاف و توسعۀ دانش | |||
حفاظت از حقوق مالکیت معنوی | |||
توسعه فرهنگ فناوری | |||
انتقال و تبادل فناوری | |||
توسعه ایده‌های تجاری | |||
تجاری‌سازی دانش | |||
مدیریت تیم | توانمند سازی تیمی | ||
توسعه سبک رهبری مشارکتی | |||
انگیزه بخشی | |||
درک الگوهاي رفتاری تیم | |||
مدیریت سرمایه | جذب سرمایه های انسانی | ||
بازارمحوری | |||
فروش حرفه‌ای | |||
ایجاد ارزش | |||
توجه به سرمایه های غیر پولی | |||
ثروت آفريني |
همانطور که یافته های جدول(7) نشان می دهد فرهنگ کارآفرینی در مدیریت آموزش عالی در مولفه هایی شامل صفات کارآفرینانه و کنش کارآفرینانه دسته بندی می شوند.
جدول(8) مؤلفه‌ها و خرده مؤلفه های پسایندهای فرهنگ کارآفرینی استخراج‌شده از مصاحبه‌ها
مؤلفه | مؤلفه اصلی/ درصد | خرده مؤلفه | خلاصه اظهارات بیان‌شده |
|---|---|---|---|
پسایندهای فرهنگ کارآفرینی | کارآفرینی آموزشی | تحریک رشد اقتصادی | فرهنگ کارآفرینی به تحریک اقتصادی برای رشد در سطح محلی و کلان منجر می شود |
كشف فرصت هاي بازار | کارآفرینی در آموزش به كشف فرصت هاي بازار برای فعالان آموزشی می انجامد | ||
تنوع مدل‌های کسب‌وکار جدید آموزشی | مدل‌های کسب‌وکار جدید آموزشی برای توسعه نیاز به درک تنوع از طریق کارآفرینی دارند. | ||
رویكردهای چند رشته‌ای به آموزش | کارآفرینی به توسعه رویكردهای چند رشته‌ای و تقویت آموزش کمک می کند | ||
توسعه تحقیقات کارآفرینی | توسعه تحقیقات کارآفرینی نیازمند تقویت فرهنگ کارآفرینی در سطح دانشگاه است. | ||
ارزش افزوده شركت هاي نوپا | فرهنگ کارآفرینی ارزش افزوده شركت هاي نوپا در سطح دانشگاه را تقویت می کند. | ||
ایجاد فرصتهای رشد و توسعه آموزشی | فرصتهای رشد و توسعه آموزشی در بستر کارآفرینی آموزشی ایجاد می شود. | ||
یادگیری خلاق | گسترش فعالیت های نوآورانه اجتماعی | نتایج کارآفرینی در سطح دانشگاه و نظام آموزشی گسترش فعالیت های نوآورانه اجتماعی است | |
تقویت نظام ملی نوآوری | نظام ملی نوآوری با ایجاد بسترهای کارآفرینی در حوزه آموزشی متحول خواهند شد. | ||
تقویت هوش خلاق جمعی | خلاقیت از طریق تقویت هوش در محیط های گروهی از طریق کارآفرینی توسعه می یابد. | ||
توسعه ظرفیت یادگیری سازمانی | با اتکا به قابلیت های یادگیری سازمانی که در فضای کارآفرینی توسعه یافته می توان خلاقیت را بهبود داد. | ||
توسعه استراتژی خلاقیت | استراتژی های سازمانی که به خلاقیت منجر می شوند از طریق کارآفرینی توسعه یافته اند | ||
تقویت تفکر خلاق | تفکر خلاق را می توان نتیجه فضای نوآورانه دانست | ||
افزایش ضریب نوآوری | فضای نوآورانه به توسعه خود نوآوری و تقویت آن کمک می کند | ||
ایجاد خوشه های کسب و کار خلاق | خوشه های کسب و کار خلاق در دانشگاه و ارتباط با صنعت تقویت می شوند | ||
تقویت رویکرد یادگیری | ضرورت توجه به یادگیری در موقعیت های کارآفرینانه | ||
مشارکت دموکراتیک پایدار | پایداری نظام منابع انسانی آموزشی | منابع انسانی در حوزه آموزشی از طریق تقویت کارآفرینی به پایداری می رسد | |
مشارکت داوطلبانه برون سازمانی | در این فضا بخش قابل توجهی از مشارکت از بیرون داوطلبانه خواهد بود | ||
تقویت انعطاف‌پذیری | انعطاف‌پذیری زمانی که کارآفرینی نهادینه شود تقویت خواهد شد | ||
مسئولیت اجتماعی | نتیجه کارآفرین شدن نظام آموزشی دستیابی به مسئولیت اجتماعی است | ||
ارزش افزوده نیروی انسانی ماهر | نیروی انسانی ماهر با ایجاد بسترهای کارآفرینانه ارزش افزوده مهمی خواهد یافت. | ||
توسعه دموکراسی سازمانی | دموکراسی سازمانی در محیط کارآفرینی به تقویت حضور جمعی منجر می شود | ||
هویت سازمانی پویا | احساس هویت جمعی | گروه در موقعیت کارآفرینانه به اتحاد قابل توجه و احساس هویت جمعی مشترکی می رسد | |
تقویت اعتماد اجتماعی | بسترهای اعتماد اجتماعی در دانشگاه تقویت می شود | ||
منزلت اجتماعی | فضای منزلت اجتماعی در بین کارکنان دانشی افزایش می یابد. | ||
بهبود همدلی بین نسلی | همدلی بین نسلی در فضای کار گروهی خلاقانه بهبود می یابد | ||
بهبود اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ | اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ در فضای خلاقانه ناشی از تمایل به کارآفرینی در موقعیت جمعی دانشگاه است. | ||
تقویت مشارکت های تیمی | برای بیشتر فعالیت های آموزشی نیز مشارکت های تیمی تقویت خواهد شد | ||
خود مدیریتی | افزایش خوداشتغالی | بدون شک خوداشتغالی نتیجه کارآفرینی است که دانشگاه ایجاد می کند | |
افزایش خودنظارتی | کارآفرینان موفق سطح بالایی از خودنظارتی را تجربه می کنند | ||
افزایش خودکارآمدی نسلی | میل به خودکارآمدی در بین نسل های دانشگاهی نیز افزایش خواهد یافت | ||
برونداد اجتماعی دانش | مدیریت سرمایه‌های اجتماعی | سرمایه‌های اجتماعی در تعاملات بین فردی و نهادی تقویت خواهد شد. | |
پاسخگویی به نیازهای واقعی جامعه | نیازهای جامعه در سطحی از انتظارات واقعی پاسخ داده خواهد شد | ||
توسعه ظرفیت های دانش بنیان | ظرفیت های دانش بنیانی دانشگاه ها از طریق فعالیت های کارآفرینانه تقویت می شود | ||
بهره‌برداری از دانش | دانش کاربردی از طریق فضای کارآفرینانه بهره‌برداری می شود | ||
تحول دانشگاهی | دانشگاه محوری | استقلال دانشگاهی | |
استقلال فکری اعضای دانشگاه | |||
مسئولیت پذیری اعضای دانشگاه | |||
محدود کردن قدرت سیاسی | |||
عمومی‌سازی دانش | |||
توسعه گفتمان دانشگاه محور | |||
باز اندیشی آموزش عالی | چرخ از الگوهای سنتی اداره | ||
باز اندیشی در میراث ضمنی آموزش عالی | |||
ساختار شکنی در فرآیند و محتوای آموزش |
همانطور که یافته های جدول(8) نشان می دهد پسایندهای فرهنگ کارآفرینی در مدیریت آموزش عالی در مولفه هایی کارآفرینی آموزشی، یادگیری خلاق، مشارکت دموکراتیک پایدار، هویت سازمانی پویا، خود مدیریتی و برونداد اجتماعی دانش دسته بندی می شوند.
معادلات ساختاری فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی
شکل(1) مدل معادلات ساختاری فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی
جدول 9 شاخص های ارزیابی مدل عاملی فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی
شاخص | درجه آزادی | کای اسکوئر نسبی | شاخص برازش تطبیقی | شاخص برازش تطبیقی مقتصد | شاخص نیکویی برازش | شاخص نیکویی برازش اصلاح شده | شاخص برازش اصلاح شده | شاخص برازندگی فزاینده |
مقدار | 321 | 9/2 | 82/0 | 82/0 | 87/0 | 86/0 | 86/0 | 87/0 |
شاخصهای ارزیابی کلیت مدل عاملی در مجموع بیانگر این است که برازش داده‌ها به مدل برقرار است. همه شاخصهای ارزیابی کلیت مدل عاملی با مدنظر قراردادن مقادیر مطلوب به این شاخص‌ها دلالت بر مطلوبیت مدل فرهنگ کارآفرینی در آموزش عالی دارند.
بحث و نتیجه‌گیری
توسعه فرهنگ کارآفرینی برای دانشجویان به یک موضوع مهم در مطالعه کارآفرینی تبدیل شده است. فرهنگ کارآفرینی به عنوان ارزش‌ها، رفتارها و مهارت‌های جوامع یا افراد تعریف میشود که خلاقیت و نوآوری را درگیر می‌کنند. فرهنگ کارآفرینی در مؤسسات آموزشی در ارتقای سطح اعتماد به نفس و خلاقیت دانشجویان نقش دارد، همچنین آگاهی دانش آموزان از فرصت های کارآفرین بودن به جای کارگر بودن در آینده را در بر می گیرد مطالعات قبلی و شواهد تجربی عمدتاً تأیید کرده‌اند که فرهنگ کارآفرینی می‌تواند قصد کارآفرینی را تحریک کند(Fragoso et al., 2020). مجموعه رو به رشد ادبیات استدلال می کند که فرهنگ کارآفرینی می تواند طرز فکر دانشجویان را در مورد کارآفرینی شکل دهد.
نتایج این پژوهش با تحقیقات( Motamedinia et al.2021 ، Moradian et al.,2019، Hassan , 2021) هم سویی دارد. معتمدی نیا و همکاران به مؤلفه های حمایتی پشتیبانی، سرمایه انسانی، سیاستگذاری، توسعه بازار، فرهنگی اجتماعی و مالی اقتصادی بهترتیب در رشد اکوسیستم کارآفرینی در بستر نظام آموزش عالی ایران تاکید داشتند(Motamedinia et al.2021). مرادیان و همکاران مولفه های انتشارات، گواهی ثبت اختراع ، قرارداد پژوهشی،فرهنگ سازمانی، مدیریت کلان و ساختار سازمانی از عوامل اثرگذار و دانشجو، محتوای درسی، کسب و کار زایشی، منابع مالی، اساتید و مدیریت کلان از عوامل اثرپذیر شناسایی کردند(Moradian et al.,2019). حسن به عواملی همچون سرمایه ساختاری، سرمایه انسانی و سرمایه مشتری، صداقت، خیرخواهی و توانایی، قابلیت های خلاقانه، ریسک پذیری و فرهنگ کارآفرینی دست یافتند(Hasan , 2021).
به نظر می رسد عناصر زیادی برای حمایت از توسعه اقدامات کارآفرینانه به ویژه در محیط دانشگاهی ضروری باشد. از جمله، دسترسی به منابع مالی به شیوه ای کارآمد ضروری است. توانایی دسترسی به منابع مالی مختلف به عوامل دیگری بستگی دارد. در سمت عرضه، توانایی جمع‌آوری وجوه در بازارهای کارآمد، یا استقراض پول از واسطه‌ها و بانک‌های کارآمد، به‌ویژه، شرایط اساسی برای جمع‌آوری پول در شرایط مناسب را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، توانایی کل نظام اقتصادی برای به دست آوردن تأمین مالی لازم اغلب عنصری معین در نظر گرفته می شود که با ساختار نظام اقتصادی و مالی کشور مرتبط است. این جنبه‌ها بر ریسک و در نتیجه بر قیمت‌گذاری هر معامله تأثیر می‌گذارند.
یافته های مربوط به این پژوهش در بخش پیشایندهای شناختی دانش تخصصی را به عنوان یک عنصر مهم نشان می دهند؛ به نظر می رسد سواد مالی نقش اصلی را در رابطه بین کارآفرین، بازارهای مالی و واسطه‌ها و به طور کلی وام دهندگان بالقوه ایفا میکند. سواد مالی منبعی است که اجازه می دهد تا رابطه بین عوامل بازار بهبود یابد، زیرا عدم تقارن اطلاعاتی بین وام دهندگان و وام گیرندگان را کاهش می دهد به عبارت دیگر، سواد مالی نباید صرفاً یک عامل تشویقی در نظر گرفته شود. این یک عنصر ضروری برای توسعه یک کارآفرینی است.
در نهایت، توسعه کارآفرینی در آموزش عالی به ایجاد یک فرهنگ کارآفرینی قوی کمک می کند. از طریق برنامه‌ها و فعالیت‌هایی که توسعه کسب‌وکار را تشویق می‌کنند، دانشگاهها می‌توانند محیطی را ایجاد کنند که دانشجویان را به ریسک‌پذیری، نوآوری و ایجاد فرصتهای شغلی ترغیب کند. دانش‌آموزانی که درگیر فعالیت‌های کارآفرینی می‌شوند، الهام‌بخش هستند و به عنوان الگو برای همسالان خود عمل می‌کنند. همچنین می‌تواند روابط نزدیک بین دانشگاهها و جامعه تجاری ایجاد کند و فرصتهای همکاری سودمندی را بین دانشجویان و صنایع ایجاد کند.
در نتیجه، توسعه کارآفرینی در آموزش عالی مزایای قابل توجهی دارد. از طریق توسعه کارآفرینی، دانشجویان می توانند مهارت های تجاری خود را تقویت کنند، تجربه عملی کسب کنند و خود را برای مشاغل کارآفرینی آماده کنند. علاوه بر این، فرصت هایی برای ایجاد اشتغال، تقویت نوآوری و تقویت رابطه بین مؤسسات آموزش عالی و دنیای تجارت ایجاد می کند. دانشگاه ها باید با ارائه منابع، برنامه های مربیگری و محیطی که همکاری و نوآوری را تشویق می کند، به حمایت از توسعه کارآفرینی دانشجویی ادامه دهند. با انجام این کار، ما می توانیم نسلی با استعداد از کارآفرینان را پرورش دهیم که به رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی کشور کمک می کنند.
از این رو انتظار می رود در نظام آموزش عالی عراق یک استاد حرفه‌ای، نقش‌های تجاری و آکادمیک را ادغام کند و شکاف دانشگاه و صنعت را از بین ببرد و تضاد منافع را به تلاقی منافع تبدیل نماید. در اصل، این مدل برای ادغام نقش های داخلی و خارجی در هر یک از سه مأموریت اصلی دانشگاه - آموزش، پژوهش و کارآفرینی ساخته شده است. دورنمای کرسی استادی که به آنها اجازه می‌دهد یک گروه تحقیقاتی دانشگاهی بسازند و کمک مالی دریافت کنند، این پتانسیل را دارد که یک عامل کششی برای این کارآفرینان علمی باشد تا برخی یا همه فعالیت‌های شرکت خود را در مجاورت دانشگاه جابجا کنند. بنابراین، پژوهش و قابلیت‌های انتقال فناوری دانشگاه هر دو با این نقش جدید استاد تقویت می‌شوند. دانشجویان عراقی عمدتا ترجیح می دهند بلافاصله پس از فارغ التحصیلی در بخش خصوصی یا دولتی کارمند شوند تا اینکه یک تجارت جدید راه اندازی کنند. اکوسیستم تجاری عراق از کارآفرینی و مشاغل خانوادگی با هدف دستیابی به رشد اقتصادی پایدار با تنوع بخشیدن به اقتصاد حمایت می کند.
این مقاله به سیاستگذاران کمک می کند تا درک جامع تری از رفتار کارآفرینانه و انگیزه آنها برای کارآفرین شدن به دست آورند. به همین دلیل است که ما به نقش مؤسسات آموزشی، به عنوان یکی از ذینفعان اصلی، در اکوسیستم تجاری و دانشگاهی در عراق توجه کردیم. از این رو توسعه سیاست های کلان کارآفرینی از طریق استقلال دانشگاهی و ورود نخبگان به فضای سیاستگذاری می تواند تاثیر قابل توجهی داشته باشد. به مدیران و روسای دانشگاه ها پیشنهاد می شود به منظور ایجاد و تقویت فرهنگ کارآفرینی در نظام آموزش عالی شبکه ها و منابع متنوع و فراگیر را ایجاد نمایند. برای ایجاد یک تیم متنوع و فراگیر، اتخاذ شیوه‌های استخدام و ارتقاء منصفانه و شفاف، فراهم کردن فرصتهای برابر و حمایت برای توسعه حرفه‌ای و پیشرفت شغلی، پرورش فرهنگ اعتماد، احترام، و تعلق، و تشویق و تشویق مهم است. یک شبکه متنوع و فراگیر گروهی از افراد است که دارای سوابق، تجربیات، مهارت‌ها، دیدگاه‌ها و هویت‌های متفاوتی هستند و می‌توانند پشتیبانی، مشاوره، راهنمایی، ارتباطات و فرصت‌هایی را برای سرمایه‌گذاری کارآفرینی ارائه دهند. یک شبکه متنوع و فراگیر می‌تواند به کارآفرین کمک کند تا به بازارها، مشتریان، سرمایه‌گذاران، شرکا و ذینفعان مختلف دسترسی داشته باشد و از آن بهره‌مند شود، همچنین از سایر کارآفرینان و سازمان‌ها یاد بگیرد و بهترین شیوه‌ها و تجربیات را با آنها تبادل کند. یک شبکه متنوع و فراگیر را می توان با حضور و مشارکت در رویدادها، برنامه ها و پلتفرم هایی که تنوع و شمول کارآفرینی را در نظر گرفته یا ترویج می کنند، مانند کنفرانس ها، کارگاه ها، مسابقات، مراکز رشد، شتاب دهنده ها و جوامع آنلاین ایجاد و نگهداری کرد. اتصال بخشی از درآمد دانشگاه و همچنین حقوق اعضای هیات علمی به عملکرد کارآفرینانه برحسب مؤلفه‌های مدیریت دانش که توسط این پژوهش نتیجه‌گیری شد می‌تواند به توسعه علوم کارآفرین منجر شود. درج آن در به‌عنوان یک امکان برای کسب امتیاز مادی توسط دانشگاه عملی خواهد بود. دانشگاه می‌تواند در چشم اندازه خود به‌صورت مأموریتی عملکرد گروه‌ها و رشته‌های دانشگاهی را مشخص و در قالب برنامه‌های زمان‌بندی‌شده جهت استعدادیابی درون رشته‌ای، شناسایی اولویت‌های راهبردی و تقویت شبکه‌های تخصصی دانش برای دستیابی به این چشم اندازها اقدام کند.
منابع
Adeel, S., Daniel, A. D., & Botelho, A. (2023). The effect of entrepreneurship education on the determinants of entrepreneurial behaviour among higher education students: A multi-group analysis. Journal of Innovation & Knowledge, 8(1), 100324.
Ahmadi, F, Mafakhrinia, F, Faraji, B.(2012). Promoting entrepreneurship culture with an Islamic approach in universities in Kurdistan province. Management in Islamic University, 1(3), 485-502.Al-Lawati, E. H., Abdul Kohar, U. H., & Shahrin Suleiman, E. (2022). Entrepreneurial culture in educational institutions: A scoping review. Cogent Business & Management, 9(1), 1997237.
Aldawod, A. (2022). Identifying the entrepreneurial environmental challenges in developing countries context: a study of public universities in Kurdistan Region–Iraq. Journal of Entrepreneurship in Emerging Economies.
AL-TAIE, A. D. S., & ALSIEDE, Y. A. H. (2022). The Impact of Marketing Culture and Rational Decision on Academic Entrepreneurship and Entrepreneurial Marketing: Field Research for Iraqi Private Colleges. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 9(4), 131-142.
Amy MS. (2021). Future vision means the way to organize society to promote the culture of entrepreneurship among al-Shabaab al-Jama'i. General Journal of Social Services for Social Studies and Research, 22 (22 part IV), 193-230.
Al-Sayed, M. (2021). Requirements for the development of entrepreneurship culture in Al-Mulk Khalid University from the point of view of the academic leaders. Al-Mujla Al-Elamiyya Lakliya Al-Hadij University Al-Wadi Al-Jadid University, 13(38), 76-106.
Al-Mahrouqiya, b. b. H. b. N., Badria bint Hamoud bin N, Al Balushiya, Basma bint Salem bin J, al-Hadabi, & Dawood Abdul Malik Y. (2021). The reality of entrepreneurship culture and delays among the students of the tenth and eleventh grades in the Sultanate of Oman. Al-Majla al-Arabiya for Al-Uloom al-Tarbuiya and Nafsiya, 5(22), 133-164.
Ballantine, J. H., Stuber, J., & Everitt, J. G. (2021). The sociology of education: A systematic analysis. Routledge.
Barron, G. R. (2022). How university rankings are made through globally coordinated action: a transnational institutional ethnography in the sociology of quantification. Higher Education, 1-18.
Danish, R. Q., Asghar, J., Ahmad, Z., & Ali, H. F. (2019). Factors affecting “entrepreneurial culture”: the mediating role of creativity. Journal of Innovation and Entrepreneurship, 8(1), 1-12. https://doi.org/10.1186/s13731-019-0108-9.
Etzkowitz, H. 2008. Triple Helix—University Industry Government Innovation in Action, New York, Routledge
Ferreira, N. C., & Dinis, A. R. (2024). Linking national culture and entrepreneurship: a systematic literature review. Management Decision.
Fragoso, R., Rocha-Junior, W., & Xavier, A. (2020). Determinant factors of entrepreneurial intention among university students in Brazil and Portugal. Journal of Small Business & Entrepreneurship, 32(1), 33-57.
Hasan, K. K. (2021). The relationship between intellectual capital and organizational trust and its impact on achieving the requirements of entrepreneurship strategy (The case of Korek Telecom Company, Iraq). International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 8(2), 130-146.
Henry, C., & Lahikainen, K. (2024). Exploring intrapreneurial activities in the context of the entrepreneurial university: an analysis of five EU HEIs. Technovation, 129, 102893.Hayton, J. C., & Cacciotti, G. (2013). Is there an entrepreneurial culture? A review of empirical research. Entrepreneurship & Regional Development, 25(9-10), 708-731. https://doi.org/10.1080/08985626.2013.862962.
Karlsson C, Friis C, Paulsson T (2004) Relating entrepreneurship to economic growth, CESIS/JIBS Electronic Working Paper Series.
Kioupi, V., & Voulvoulis, N. (2022). The Contribution of Higher Education to Sustainability: The Development and Assessment of Sustainability Competences in a University Case
Klofsten, M., Fayolle, A., Guerrero, M., Mian, S., Urbano, D., & Wright, M. (2019). The entrepreneurial university as driver for economic growth and social change-Key strategic challenges. Technological Forecasting and Social Change, 141, 149-158.
Kukharska, L. (2022). QUALITY OF EDUCATIONAL SERVICE IN UKRAINIAN HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS: CHALLENGE-RESULT PARADIGM. Collection of scientific papers «ΛΌГOΣ», (August 12, 2022; Zurich, Switzerland), 142-146.
Mahmoud Basent F. (2021). The reality of publishing the culture of entrepreneurship at the University of Suez and suggestions for activation from the student's point of view: a field study. Journal of Scientific Research in Education, 22(1), 115-56.
Moradian P, Salimi M, Jahaniyan R. (2019). Identifying the factors for the development of educational entrepreneurship in the higher education system. Marine Science Education, 7(2), 151-162.
Motamedinia Z, Movahed Mohammadi, SH, Mehdizadeh, H. (2022). Explaining the entrepreneurship ecosystem model in the context of the agricultural higher education system in Iran. Entrepreneurship Studies and Sustainable Agricultural Development, 9(2), 19-36.
Ogunsanya, O. F. (2021). Monitoring and evaluation mechanisms of community engagement initiatives in Universities of Technology in South Africa (Doctoral dissertation). Otache, I., Edopkolor, J. E., Sani, I. A., & Umar, K. (2024). Entrepreneurship education and entrepreneurial intentions: Do entrepreneurial self-efficacy, alertness and opportunity recognition matter?. The International Journal of Management Education, 22(1), 100917.
Panda NM (2000). What Brings Entrepreneurial Success in a Developing Region? J. Entrep., 9(2): 199-212
Pechter, K. (2022). A Retrospective on the University–Industry Innovation Nexus in Japan: Empirical Assessment of Coauthorship in the Light of New Data. In Systems Research II (pp. 21-51). Springer, Singapore.Sami LA. (2017). The vision of Tabuk University students about the culture of entrepreneurship. Journal of Economic and Administrative and Legal Sciences, 1(8), 20-41.
Shattock, M. (Ed) (2008). Entrepreneurialism in Universities and the Knowledge Economy. Diversification and Organisational Change in European Higher Education. University of London.
Subotzky, G. (1999). Alternatives to the Entrepreneurial University: New Modes of Knowledge Production in Community Service Programs. Higher Education, 38(4), 401-440.
Valencia-Arias, A., Arango-Botero, D., & Sánchez-Torres, J. A. (2022). Promoting entrepreneurship based on university students' perceptions of entrepreneurial attitude, university environment, entrepreneurial culture and entrepreneurial training. Higher Education, Skills and Work-Based Learning, 12(2), 328-345.
Zhai, Q., Su, J., Ye, M., & Xu, Y. (2019). How do institutions relate to entrepreneurship: An integrative model. Entrepreneurship Research Journal, 9(2), 20170001. https://doi.org/10.1515/erj-2017-0001.
[2] Multidimensional
[3] Coronbachs alpha coefficient
