The relationship between resilience and cognitive flexibility in students of Islamic Azad University, Ayatollah Amoli branch

Subject Areas : Educational Science

Somaie Abbaspour ¹ , shabanali bagherian ²

1 -
2 - بازنشسته اموزش و پرورش

Received: 2024-04-22 Accepted : 2024-06-23 Published : 2024-06-23

Keywords: Cognitive flexibility, resilience, students,

Abstract :

The purpose of this research was to investigate the relationship between resilience and cognitive flexibility among students of Islamic Azad University, Ayatollah Amoli branch. The present research method was descriptive-correlation type of structural equations. The statistical population of this research included all undergraduate students of Ayatollah Amoli branch of Islamic Azad University in the academic year of 2011-1402, of which 250 people were selected as a multi-stage cluster sampling for the sample size. were selected as research samples. Dennis and Vanderwaal (2010) cognitive flexibility questionnaires and Kanozer and Davison (2003) resilience questionnaires were used to collect data. In order to analyze the data, statistical methods based on structural equations and Pearson's correlation coefficient and regression analysis were used with the help of SPSS and Amos version 24 software. The findings showed that there is a significant relationship between resilience and cognitive flexibility in students. Also, the goodness of fit indices of the data indicated the appropriate fit of the model.

References:

- خاورزمینی، پریوش.، و حبیبی کلیبر، رامین. (1401). پیش بینی پایستگی تحصیلی بر اساس انعطاف پذیری شناختی و خودپنداره تحصیلی دانش آموزان دوره دوم متوسطه. رویش روان شناسی، ۱۱(۴)، ۱۶۸-۱۵۷.
- طالبی امرئی، ملیحه.، شریفی، نسترن.، و طاهری، افسانه. (1400). مدل یابی کفایت اجتماعی از روی تاب‎آوری با میانجی‎گری سازگاری تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی مازندران. مجله تحقیقات سلامت در جامعه، ۷(۴)، 65-74.
- فتحی، مرجان.، احدی، حسن.، جمهری، فرهاد.، و کلهرنیاگل کار، مریم. (1398). نقش میانجی تاب‌آوری در ارتباط میان هیجان‌خواهی و مصرف الکل در جوانان ۴۰-۲۴ سال شهر تهران: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، ۱۸(۱۲)، ۱۲۳۲-۱۲۱۱.
- مهرابیان، فردین.، کاشی، سمانه.، گنجه مرکیه، زهرا. (1401). بررسی وضعیت سلامت روان و عوامل مرتبط با آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان. پژوهش در آموزش علوم پزشكي، ۱۴(۱)، ۷۸-۷۳
- منجم، عارفه.، و ابراهیمی، مرضیه سادات. (1396). رابطه باورهای فراشناخت و ذهن آگاهی و پذیرش و عمل با سلامت عمومی دانشجویان. نشریه طب انتظامی، ۶(۱)،
- Banich MT. Executive function: the search for an integrated account. Curr. Dir. Psychol. Sci. 2009;18:89–94. doi: 10.1111/j.1467-8721.2009.01615.x.
- Smith K. Mental health: a world of depression. Nature. (2012) 515:181. 10.1038/515180a Cyranowski J, Frank E, Young E, Shear M. Adolescent onset of the gender difference in lifetime rates of major depression: a theoretical model. Arch Gen Psychiatry. (2000) 57:21–7. 10.1001/archpsyc.57.1.21
- Sisto A, Vicinanza F, Campanozzi L, Ricci G, Tartaglini D, Tambone V. Towards a transversal definition of psychological resilience: a literature review. Medicina. (2019) 55:745. 10.3390/medicina55110745
- Grace A, Floresco S, Goto Y, Lodge D. Regulation of firing of dopaminergic neurons and control of goal-directed behaviors. Trends Neurosci. (2007) 30:220–7. 10.1016/j.tins.2007.03.003
- Castro J, Diessler S, Varea E, Márquez C, Larsen M, Cordero M, et al. Personality traits in rats predict vulnerability and resilience to developing stress-induced depression-like behaviors, HPA axis hyper-reactivity and brain changes in pERK1/2 activity. Psychoneuroendocrinology. (2012) 37:1209–10.1016/j.psyneuen.2011.12.014
- Friedman A, Walsh J, Juarez B, Ku S, Chaudhury D, Wang J, et al. Enhancing depression mechanisms in midbrain dopamine neurons achieves homeostatic resilience. Science. (2016) 344:313–9. 10.1126/science.1249240
- Karstoft K, Nielsen T, Nielsen A. Measuring social support among soldiers with the Experienced Post-Deployment Social Support Scale (EPSSS): a rasch-based construct validity study. Behav Med. (2017) 47:131–9. 10.1080/08964289.2019.1676192
- Gonzalez A, Boyle M, Kyu H, Georgiades K, Duncan L, MacMillan H. Childhood and family influences on depression, chronic physical conditions, and their comorbidity: findings from the Ontario Child Health Study. J Psychiatr Res. (2012) 46:1475–82. 10.1016/j.jpsychires.2012.08.004
- Guang Y, Feng Z, Yang G, Yang Y, Wang L, Dai Q, et al. Depressive symptoms and negative life events: what psycho-social factors protect or harm left-behind children in China? BMC Psychiatry. (2017) 17:402. 10.1186/s12888-017-1554-1
- Chami J, Pooley J. Widowed young: the role of stressors and protective factors for resilience in coping with spousal loss. Omega. (2021). 9:302228211047088. 10.1177/00302228211047088
- Feng Z, Lugtenberg M, Franse C, Fang X, Hu S, Jin C, et al. Risk factors and protective factors associated with incident or increase of frailty among community-dwelling older adults: a systematic review of longitudinal studies. PLoS One. (2017) 12:e0178383. 10.1371/journal.pone.0178383
- Goldstein A, Faulkner B, Wekerle C. The relationship among internal resilience, smoking, alcohol use, and depression symptoms in emerging adults transitioning out of child welfare. Child Abuse Negl. (2012) 37:22–32. 10.1016/j.chiabu.2012.08.007
- Cañas, J., Quesada, J., Antolí, A., & Fajardo, I. (2003). Cognitive flexibility and adaptability to environmental changes in dynamic complex problem-solving tasks. Ergonomics, 46(5), 482–501. https://doi.org/10.1080/0014013031000061640
- Chatham CH, Badre D. Multiple gates on working memory. Curr. Opin. Behav. Sci. 2015;1:23–31. doi: 10.1016/j.cobeha.2014.08.001.
- Hildebrandt, L. K., Mccall, C., Engen, H. G., & Singer, T. (2016). Cognitive flexibility, heart rate variability, and resilience predict fine-grained regulation of arousal during prolonged threat. Psychophysiology, 53, 880–890. https://doi.org/10.1111/psyp.12632
- He, Z., & Li, M. (2022). Executive function and social media addiction in female college students: The mediating role of affective state and stress. The Journal of Genetic Psychology, 1–15. https://doi.org/10.1080/00221325.2022.2025757
- Ott T, Nieder A. Dopamine and cognitive control in prefrontal cortex. Trends Cogn. Sci. 2019;23:213–234. doi: 10.1016/j.tics.2019.12.006.
- Pellerin, N., Raufaste, E., Corman, M., & et al. psychological resources and flexibility predict resilient mental health trajectories during the French covid-19 lockdown. Sci Rep 12, 10674. https://doi.org/10.1038/s41598-022-14572-5.

Full-Text:



رابطه بین تاب آوری و انعطاف پذیری شناختی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت اله آملی

سمیه عباس پور

دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت ا.. آملی

[e-mail]

دکتر شعبانعلی باقریان*

دکتری روانشناسی تربیتی

[e-mail]

 

چکیده: هدف از پژوهش حاضر بررسی ارتباط بین تاب آوری و انعطاف پذیری شناختی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌اله آملی بود. روش پژوهش حاضر توصیفی- همبستگی از نوع معادلات ساختاری بود جامعه ی آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌اله آملی در سال تحصیلی 1402-401 بودند، که برای حجم نمونه تعداد250 نفر از آنها به صورت نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه‌های انعطاف‌پذیری شناختی دنیس و وندروال (2010)، و تاب‌اوری کانوزر و دیویسون (2003) استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آماری مبتنی بر معادلات ساختاری و ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون به شیوه ورود با کمک نرم‌افزارهایSPSS و Amos نسخه 24 استفاده شد. یافته‌ها نشان داد که بین تاب آوری و انعطاف پذیری شناختی در دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد. همچنین شاخص‌های نیکویی برازش داده‌ها نشان‌دهنده برازش مناسب مدل بود.

کلیدواژه‌ها: انعطاف‌پذیری شناختی، تاب‌آوری، دانشجویان

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه: قرار گرفتن در شرایط حساس دانشگاهی غالباً با فشارها، نگرانی ها و هیجان های خاص این دوره توأم است و عملکرد، کارکرد، بازدهی، سلامت روانی و سلامت جسمانی دانشجویان را تحت تأثیر قرار می دهد. با توجه به تشدید سطوح استرس، تنش و تنیدگی در دوره تحصیلات دانشگاهی می توان انتظار داشت تعداد زیادی از دانشجویان سطوح بیشتری از آسیب پذیری را تجربه نمایند و در معرض خطر ابتلاء به بیماری ها و اختلالات روانشناختی، هیجانی و عاطفی قرار بگیرند (مهرابیان و همکاران، 1401). بر این اساس توجه به انعطاف پذیری شناختی دانشجویان از اهمیت ویژه  و مهمی برخوردار هستند. انعطاف‌پذیری شناختی به عنوان ویژگی عمده شناخت و نگرش انسان توصیف شده است و به توانایی فرد برای در نظر گرفتن هم‌زمان بازنمایی‌های متناقضی از یک شیء یا یک رویداد اشاره دارد  .بر اساس منطق نظری، به نظر می رسد تاب آوری انسان ها از جمله دانشجویان نیز می تواند بر انعطاف پذیری شناختی آنها مؤثر باشد. تاب آوری یکی از عوامل محافظت کننده مهم در زمینه انعطاف پذیری شناختی است. تاب آوری از اساسی ترین الگوهای بهبود سلامت است که در زمینه جلوگیری از آسیب های اجتماعی است. تاب‌آوری از مولفه هایی است که روانشناسان و مشاوران در سال‌های اخیر در نظریه پیشگیری بر آن تاکید کرده اند. تاب آوری ذاتی نیست، هر فردی دارای تاب آوری است و می تواند آن را تقویت کند. تاب آوری از هفت ستون تشکیل شده است که عبارتند از: خوش بینی، پذیرفتن، تمرکز بر حل مسئله، مکانیسم های دفاعی سازگارانه، بخشش، مسئولیت، آشنایی و برنامه ریزی برای آینده. افراد تاب آور تمایل دارند خوشبین باشند، تمایل دارند هر چیزی را که در حال وقوع است از منظر تجربه مفید، ببینند و تمرکز کنند، مهارت های اجتماعی را توسعه دهند و از احساسات خود، آگاه هستند. بعضی دیدگاه‌ها، تاب‌آوری را به‌عنوان پاسخ به یک واقعه خاص و بعضی دیگر آن را به‌ عنوان یک راهبرد مقابله‌ای پایدار در نظر می گیرند همچنین تاب‌آوری را یک فرآیند پویا می‌دانند که درآن افراد با وجود تجارب آسیب ‌زا یا مصیبت بار، سازگاری مثبت نشان می‌دهند. تاب آوری یک سیستم سازگارانه است که فرد را قادر می سازد تا از یک گرفتاری یا شکست به‌سرعت به حالت عادی بازگردد. با توجه به مطالب فوق، از طریق شناسایی عوامل موثر و تقویت عوامل محافظت کننده می توان موجبات آگاهی افزایی افراد در جامعه از جمله دانشجویان را فراهم نمود و از طریق مهارت آموزی در سطوح مختلف آمادگی های لازم را در اختیار آنها قرار داد بر این اساس، در پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این سوال خواهیم بود که آیا بین انعطاف پذیری شناختی و تاب آوری ارتباط وجود دارد؟ 

دوران دانشجویی، دوره ای مهیج و پرچالش برای دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی است. دانشجویان در هر کشور، آینده‌سازان پر‌شور و هیجانی هستند که لازم است نه تنها خود از سلامت جسمانی، هیجانی، اجتماعی، عاطفی و روانشناختی بالایی برخوردار باشند، بلکه عهده‌دار تأمین، بهبود و ارتقاءِ سطح سلامت و بهزیستی جامعه نیز خواهند بود (منجم و ابراهیمی، 1396). از سوی دیگر، انعطاف پذیری شناختی یکی از مهم ترین و برجسته ترین دغدغه های اجتماعی و اقتصادی در سطح جهان است .محققان و پژوهشگران بر این باور و اعتقاد هستند که ایجاد سلامت روانی، انعطاف پذیری شناختی و شادمانی درونی، باثبات و پایدار، انسان ها از جمله دانشجویان را به سمت موفقیت و پیشرفت بیشتر، ارتباطات و تعاملات اجتماعی و بین فردی سالم تر و در نهایت انعطاف پذیری شناختی، سلامت روانی و جسمانی بالاتری رهنمون می سازد .به نظر می رسد که جامعه علمی و پژوهشی آنچنان که بایسته و شایسته است به اهمیت پژوهش در زمینه بهبود و ارتقای زندگی روانشناختی و هیجانی دانشجویان پی نبرده اند. لذا انجام این پژوهش ضروری به نظر می رسد

ادبیات و پیشینه تحقیق:

انعطاف پذیری شناختی:

انعطاف‌پذیری شناختی جنبه‌ای از عملکرد اجرایی است که نیاز به تغییر بین بازنمایی‌ها، استراتژی‌ها یا پاسخ‌های متعدد و متضاد در پاسخ به تغییرات محیطی دارد(Kanase et al.2003). تمرکز، انتخاب و دستیابی به اهداف اولیه به شدت به مجموعه‌ای از عملکردهای شناختی که به عنوان کارکردهای اجرایی شناخته می شوند بستگی دارد . این شامل راهبردهای سازماندهی و برنامه ریزی، به حداقل رساندن اختلال تداخلی، اقدامات سازمانی، کنترل بازدارنده و انعطاف‌پذیری شناختی است Friedman et al,2016).( به طور مثال، افراد در حین گذراندن وقت در اینترنت به طور گسترده از این عملکردها استفاده می‌کنند با این حال، بدتنظیمی و بدتر شدن این عملکردها نقش اساسی در ایجاد مشکلات و اختلالات مختلف از جمله مشکلات مربوط به اینترنت (به عنوان مثال، اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی) دارد He & Li ,2022) (افراد با انعطاف‌پذیری شناختی پایین نمی‌توانند به طور انعطاف‌پذیری رفتارهای خود را برای تحقق برنامه‌های هدفمند برنامه‌ریزی و تعدیل کنند و نمی‌توانند حواس خود را از محرک‌های نامطلوب منحرف کنند (Hildebrandt et al,2016) مشکلات برونی‌سازی و درونی‌سازی بیشتری را تجربه می‌کنند علاوه بر این، مطالعات اخیر نشان داده است که افراد مبتلا به رفتارهای اعتیادگونه در این عملکردها دچار اختلالاتی هستند. نتایج یک مطالعه همچنین نشان داد که سطوح بالاتری از مشکلات بیرونی (مانند پرخاشگری فیزیکی، قلدری کلامی) به طور مداوم با سطوح پایین‌تر انعطاف‌پذیری شناختی (که با یک سری وظایف رفتاری جهت سنجش توانایی کودکان برای سرکوب و شروع فعالیت‌ها اندازه‌گیری می‌شود) مرتبط است 

سنجش انعطاف‌پذیری شناختی

انعطاف‌پذیری شناختی تحت دسته وسیع‌تری از کارکردهای اجرایی یا فرآیندهای لازم برای کنترل رفتار هدفمند قرار می‌گیرد پروژه‌هایی مانند اطلس شناختی که هدف آن مشخص کردن سیستماتیک فرآیندهای روانی و شناختی است، انعطاف‌پذیری شناختی را تحت کنترل عملکردهای اجرایی و شناختی طبقه‌بندی می‌کند. این سوال که آیا فرآیندهای مختلف تحت چتر عملکرد اجرایی را می‌توان بازتاب واحدی از یک مکانیسم زیربنایی در نظر گرفت یا خیر، با استفاده از تحلیل متغیر پنهان برای بررسی میزان وحدت یا تنوع عملکردهای اجرایی مورد بررسی قرار گرفته است. در یک گزارش تأثیرگذار، کارکردهای اجرایی شامل سه متغیر پنهان فرض شده‌اند که به‌عنوان جابجایی مجموعه ذهنی (تغییر)، به‌روزرسانی و نظارت اطلاعات در حافظه کاری (به‌روزرسانی) و مهار پاسخ‌های قوی (بازداری) توصیف می‌شوند. که به طور متوسط ​​با یکدیگر همبستگی دارند، اما به وضوح قابل تفکیک هستند. این چارچوب به حل مشکل ناخالصی وظیفه کمک کرده است. از آنجایی که کارکردهای اجرایی لزوماً خود را با عملکرد سایر فرآیندهای شناختی نشان می‌دهند، هر کار اجرایی به شدت بر فرآیندهای دیگری تأثیر می‌گذارد که مستقیماً با عملکرد اجرایی هدف مرتبط نیستند. هنگامی که ما از اصطلاح "انعطاف‌پذیری" استفاده می‌کنیم، منظور ما این است که جنبه‌ای از عملکرد اجرایی را فراخوانی کنیم که معمولاً با جابجایی مرتبط است  به همین ترتیب، ادبیات بزرگ و رو به رشدی در مورد انعطاف‌پذیری شناختی از مطالعه دروازه‌بندی حافظه کاری یا فرآیندی که توسط آن اطلاعات متنی مرتبط در حافظه کاری به‌روزرسانی می‌شود در حالی که اطلاعات حواس‌پرت کننده خارج می‌شوند، به دست می‌آید. مطالعاتی که مکانیسم‌های عصبی را در زمینه انعطاف‌پذیری شناختی در حافظه کاری مشخص کرده است Chatham & Badre, 2015) (تست مرتب‌سازی کارت ویسکانسین¹ (WCST) و یادگیری معکوس دو پارادایم کلاسیک در علوم اعصاب شناختی و رفتاری را توصیف می‌کنند که در طول تاریخ برای ارزیابی انعطاف‌پذیری شناختی در انسان و حیوانات استفاده شده است. تست مرتب‌سازی کارت ویسکانسین (WCST) یک کار عصب‌روان‌شناختی است که برای انسان‌ها ایجاد شده است که توانایی استنباط قوانین برای هدایت رفتار، ایجاد مجموعه‌ای توجه بر اساس مقوله‌های انتزاعی و تغییر توجه و تنظیم رفتار با تغییر تقاضاهای کار را اندازه‌گیری می‌کند (Banich,2009)عملکرد در WCST به شدت با تغییر (که «تغییر توجه» یا «تغییر وظیفه» نیز گفته می‌شود) مرتبط است، که شامل جداسازی یک مجموعه وظایف نامربوط و درگیری فعال متعاقب یک مجموعه وظایف مربوطه می‌شود. وظایف یادگیری معکوس اغلب برای مطالعه انعطاف‌پذیری رفتاری در انسان و همچنین جوندگان و نخستی‌های غیرانسانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پارادایم‌ها توانایی پاسخگویی سازگارانه را در مواجهه با تغییرات محرک-نتیجه یا پاسخ-نتیجه ارزیابی می‌کنند. آنچه در مطالعات انعطاف‌پذیری شناختی به عنوان «آزمایش‌های سوئیچ» شناخته می‌شود، با «معکوس‌ها» در آزمایش‌های انعطاف‌پذیری رفتاری مشابهت دارد. هم سوئیچ‌ها و هم معکوس‌ها نقاطی هستند که در آن جابجایی از یک کار یا حالت پاسخ به دیگری لازم است. اولین هدف این بخش از پایان‌نامه فوق، استخراج اطلاعات از این مطالعات و مطالعات علوم اعصاب مرتبط برای خلاصه کردن آنچه در مورد سیستم‌های مغز و فرآیندهای زیربنایی انعطاف‌پذیری شناختی شناخته شده است، است (ott &bayder,2019)

تعریف تاب‌آوری 

بر اساس کاوش ادبیات و مطالعات بررسی قبلی تأیید می‌کند که تاب‌آوری روان‌شناختی "توانایی سازگاری مثبت با شرایط زندگی است. این یک فرآیند پویا است که در طول زمان تکامل می‌یابد و مستلزم نوعی عملکرد تطبیقی ​​است که به طور خاص به ما امکان می‌دهد با بازیابی تعادل اولیه یا بازگشت به عقب به عنوان فرصتی برای رشد، با مشکلاتی روبرو شویم." (Sisto et al.2019) تاب‌آوری ساختار پیچیده‌ای دارد که می‌توان آن را به‌عنوان یک ویژگی با درجات مختلف در افراد مختلف، حالتی با رابطه دوسویه با متغیرهای محیطی و رشدی و به‌عنوان پیامد مواجهه با استرس یا ناملایمات تصور کرد (Smith ,2012)

بنابراین، چگونه می‌توان تاب‌آوری در برابر افسردگی را تعریف کرد؟ اساساً فرض بر این است که افراد تاب‌آور به افسردگی، حتی با انواع خاصی از استرس (تجارب شدید زندگی یا استرس‌های مزمن روزمره) کمتر دچار افسردگی می‌شوند Grace et al,2007) (این گروه از افراد دارای چندین ویژگی هستند: سبک اسنادی مثبت‌تر، اضطراب کمتر، فعالیت‌های اجتماعی بیشتر، همراهی بیشتر مراقبین و همکاران را دارا هستند، همچنین، آنها یک حساسیت انعطاف‌پذیر در برابر افسردگی (حساسیت افسردگی ضعیف) نشان می‌دهند2012) (Castro et al, (Goldstein et al.2012), بنابراین، با ترکیب ادبیات با هم، تاب‌آوری در برابر افسردگی را می‌توان چنین توصیف کرد: تحت مشکلات مزمن زندگی روزمره یا رویدادهای استرس‌زای زندگی، افراد مبتلا به حساسیت افسردگی ضعیف سطح مشخصی از پاسخ‌های استرس را با یا بدون اختلال عملکرد نشان می‌دهند. با این حال، آنها از علائم افسردگی معمولی معاف هستند و نمی‌توان آنها را به عنوان هر یک از انواع اختلالات افسردگی بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویرایش پنجم² (DSM-V) تشخیص داد (انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013).

عوامل محافظت کننده تاب‌آوری

بر اساس بررسی اخیر، عوامل محافظت کننده افسردگی عمدتاً از عوامل اجتماعی، جمعیت‌شناختی، عوامل فیزیکی، عوامل بیولوژیکی، عوامل سبک زندگی و عوامل روانی تشکیل شده است(Feng et al,2017). یک فرض اساسی در مورد تاب‌آوری در برابر افسردگی این است که تاب‌آوری نوعی حساسیت و استعداد شخصی پایدار است که اغلب در سطوح بیولوژیکی، روانی و اجتماعی تجلی می‌یابد. که در آن، اکثر متغیرهای بیولوژیکی (به عنوان مثال، انتقال‌دهنده عصبی) و روانشناختی (شناخت، عاطفه و همکاران) ممکن است توسط عوامل محافظتی افسردگی و انعطاف‌پذیری در برابر افسردگی مشترک باشند. در حالی که بیشتر متغیرهای جمعیت‌شناختی (مانند سن، جنسیت و تحصیلات)، عوامل فیزیکی مانند وزن و عوامل سبک زندگی (مانند الگوهای رژیم غذایی، مصرف سیگار و الکل) ممکن است فقط به عوامل محافظت‌کننده افسردگی تعلق داشته باشند، زیرا آنها عوامل ناپایدار هستند (Chami & Pooley,2021) و برای متغیرهای اجتماعی (مثلاً رویدادهای استرس‌زای زندگی)، بخشی از آنها ممکن است به عوامل محافظت‌کننده افسردگی تعلق داشته باشد و برخی دیگر متعلق به تاب‌آوری در برابر افسردگی باشد. به عنوان مثال، رویدادهای زندگی با استرس کمتر، عوامل محافظتی از افسردگی هستند Guang et al.2017) (با این حال، آنطور که عموماً تصور می‌شود، یک ویژگی انعطاف‌پذیر در برابر افسردگی نیست. مطالعه دیگری نقش عدم وجود سابقه سوء استفاده جنسی در دوران کودکی را در پیشگیری از افسردگی نشان داد Gonzalez et al,2012) (اما این یک ویژگی انعطاف‌پذیر افسردگی نیز نیست، زیرا یک حساسیت درونی نیست، بلکه یک محیط بیرونی به سختی کنترل‌شده است. علاوه بر این، حمایت اجتماعی شامل سه بخش است، یعنی حمایت عینی، حمایت ذهنی و استفاده از حمایت (  Karstoft et al.2017)  است که در آن، حمایت ذهنی (مثلاً تعداد دوستان نزدیک‌تری که دارید، که می‌توانید از آنها حمایت و کمک بگیرید) و استفاده از حمایت (مثلاً، وقتی در مشکل هستید چه کسی به شما کمک می‌کند) ممکن است هر دو تاب‌آوری تعلق داشته باشد. افسردگی و عوامل محافظت کننده افسردگی، در حالی که حمایت عینی (به عنوان مثال، در گذشته، زمانی که در بحران بودید، حمایت مالی یا حل مشکل شما را شامل می‌شد) ممکن است تنها بخشی از عوامل محافظت‌کننده افسردگی باشد، اما یک ویژگی انعطاف‌پذیر افسردگی نیست. در مجموع، عوامل محافظت‌کننده افسردگی شامل عوامل درونی و بیرونی محافظت از افراد در برابر افسردگی است که بر میزان تاب‌آوری در برابر افسردگی همراه با عوامل خطر افسردگی به صورت پویا تأثیر می‌گذارد، در حالی که تاب‌آوری در برابر افسردگی بر ویژگی فردی با ثبات درونی در برابر وقوع و عود افسردگی تمرکز می‌کند.

پیشینه تحقیق:

- خاورزمینی و حبیبی کلیبر (1401) در پژوهش و مطالعه ای که در بین دانش آموزان انجام دادند، دریافتند که بین انعطاف‌پذیری شناختی، جایگزین ها، کنترل، خودپنداره تحصیلی و مولفه‌های آن با پایستگی تحصیلی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که خودپنداره تحصیلی، انعطاف‌پذیری شناختی و جایگزین‌هایی برای رفتار انسانی تغییرات مربوط به پایستگی تحصیلی را پیش‌بینی می‌کنند.

- طالبی امری و همکاران (1400) در پژوهشی که در بین دانشجویان انجام دادند، نشان دادند که تاب‌آوری اثر مستقیمی بر سازگاری تحصیلی و کفایت اجتماعی دانشجویان دارد. همچنین سازگاری تحصیلی اثر مستقیمی بر کفایت اجتماعی دانشجویان دارد. سازگاری تحصیلی در رابطه بین تاب‌آوری و کفایت اجتماعی در بین دانشجویان نقش میانجی داشته است.

- فتحی و همکاران (1398) در مطالعه و پژوهشی که در بین جوانان 20 تا 40 ساله شهر تهران انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که بین هیجان خواهی، تاب آوری و تمامی مولفه‌های آن‌ها رابطه معکوس و معناداری بود. هم‌چنین بین هیجان خواهی با مصرف الکل رابطه مستقیم و بین تاب آوری با مصرف الکل رابطه معکوس وجود داشت.

- Pellerin et al,2022 در پژوهشی نشان دادند که بین خوش­بینی، امیدواری، خودکارآمدی، انعطاف­پذیری روانشناختی و سلامت روانی با تاب­آوری ارتباط و همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد و تاب­آوری توانایی پیش­بینی و تبیین معنادار انعطاف­پذیری روانشناختی، سلامت­روانی، امیدواری، خودکارآمدی و خوش­بینی را دارا هستند.

هدف تحقیق:

رابطه بین تاب آوری با انعطاف پذیری شناختی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت اله آملی

فرضیه تحقیق:

بین تاب آوری با انعطاف پذیری شناختی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت اله آملی رابطه وجود دارد

روش شناسی تحقیق: روش پژوهش حاضر توصیفی- همبستگی از نوع معادلات ساختاری بود جامعه ی آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌اله آملی در سال تحصیلی 1402-401 بودند، که برای حجم نمونه تعداد250 نفر از آنها به صورت نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه‌های انعطاف‌پذیری شناختی دنیس و وندروال (2010)، و تاب‌اوری کانوزر و دیویسون (2003) استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آماری مبتنی بر معادلات ساختاری و ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون به شیوه ورود با کمک نرم‌افزارهایSPSS و Amos نسخه 24 استفاده شد.

یافته های تحقیق:

یافته های توصیفی تحقیق:

جدول 1: یافته‌های توصیفی متغیرهای پژوهش

متغیرهای پژوهش		کمترین	بیشترین	میانگین	انحراف معیار
انعطاف‌پذیری شناختی	ادراک گزینه‌های مختلف و توجیه رفتار	40	92	89/61	23/9
	ادراک کنترل‌پذیری	12	42	50/28	64/6
	نمره کل	60	127	39/90	66/12
تاب‌آوری	شایستگی- استحکام شخصی	4	32	57/21	77/5
	اعتماد به غرایز شخصی	3	28	06/17	66/4
	تحمل عواطف منفی	0	20	87/13	39/3
	مهار	0	12	95/7	50/2
	معنویت در افراد	0	8	08/5	99/1
	نمره کل	12	100	55/65	12/15

 

جدل1، یافته‌های توصیفی مربوط به متغیرهای پژوهش؛ انعطاف‌پذیری شناختی (ادراک گزینه‌های مختلف و توجیه رفتار و ادراک کنترل‌پذیری) و تاب‌آوری (شایستگی- استحکام شخصی، اعتماد به غرایز شخصی، تحمل عواطف منفی، مهار و معنویت در افراد) را در بین افراد شرکت‌کننده در پژوهش (دانشجویان) را نشان می‌دهد.

فرضیه پژوهش: بین تاب­آوری با انعطاف­پذیری شناختی در دانشجویان رابطه وجود دارد.

برای بررسی فرضیه پژوهش حاضر از دو آزمون تحلیل رگرسیون و ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‌شود.

قبل از استفاده از تحلیل رگرسیون چندگانه مفروضه­های آن یعنی آماره­ی دوربین- واتسون³ و پیش­فرض عدم وجود هم­خطی بودن چندگانه، از طریق بررسی ضرایب همبستگی بین متغیرهایی که قرار است به عنوان متغیرهای پیش­بین وارد معادله رگرسیون شوند بررسی گردید که نتایج آن در جدول 2 آمده است.

 

جدول 2: پیش فرض استقلال خطاها و عدم هم خطی بین متغیرهای پیش­بین

متغیرها	1	2	3	4	5	دوربین- واتسون
1- شایستگی- استحکام شخصی	1					94/1
2- اعتماد به غرایز شخصی	59/0 (001/0)	1
3- تحمل عواطف منفی	54/0 (001/0)	55/0(001/0)	1
4- مهار	56/0 (001/0)	58/0(001/0)	51/0 (001/0)	1
5- معنویت در افراد	28/0(001/0)	34/0(001/0)	35/0(001/0)	25/0(001/0)	1

 

بر اساس جدول 2ضریب دوربین واتسون برای مدل رگرسیون برابر 94/1 بود، که با توجه به قرار داشتن در دامنه 5/2-5/1، نشان­دهنده رعایت استقلال خطاهاست. بر اساس پیشنهاد تاباچنیک و فیدل⁴ (1996) هم­خطی چندگانه هنگامی پیش می­آید که همبستگی بین متغیرهای پیش­بین در تحلیل رگرسیون بیشتر از 70/0 باشد. در این پژوهش، بیشترین و بالاترین همبستگی بین دو متغیر شایستگی- استحکام شخصی و اعتماد به غرایز شخصی 59/0 می‌باشد و کمتر از 70/0 است. بر اساس این نتایج پیش‌فرض‌های آزمون تحلیل رگرسیون رعایت شده است و می‌توان از این آزمون استفاده کرد.

 

جدول 3: تحلیل رگرسیون ابعاد تاب‌آوری بر انعطاف‌پذیری شناختی دانشجویان

مدل	متغیرهای پیش­بین	ضریب همبستگی چندگانهR	مجذور ضریب همبستگی چندگانهR2	مجذور ضریب همبستگی چندگانه تعدیلی	خطای استاندار برآورد
1	ابعاد بهزیستی روانشناختی	456/0	208/0	188/0	408/11

متغیر وابسته: انعطاف‌پذیری شناختی 

 

نتایج مندرج در جدول 3 نشان می­دهد که ابعاد تاب‌آوری (شایستگی- استحکام شخصی، اعتماد به غرایز شخصی، تحمل عواطف منفی، مهار و معنویت در افراد) تقریباً توانسته 45 درصد از واریانس انعطاف‌پذیری شناختی را در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌اله آملی تبیین نمایند.

 

جدول 4: نتایج تحلیل واریانس رگرسیون ابعاد تاب‌آوری بر انعطاف‌پذیری شناختی در دانشجویان

مدل	مجموع مجذورات	درجه­آزادی	میانگین مجذورات	F	معناداری
1- رگرسیون	79/6825	5	15/1365	48/10	a001/0
باقیمانده	56/26031	244	15/130
کل	35/32857	249	-
متغیر وابسته: انعطاف‌پذیری شناختی a. متغیرهای پیش­بین: ابعاد تاب‌آوری

 

بر اساس نتایج جدول 4با توجه به مقدار تحلیل واریانس بدست آمده مسیر پیش­بینی انعطاف‌پذیری شناختی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌اله آملی توسط ابعاد تاب‌آوری (شایستگی- استحکام شخصی، اعتماد به غرایز شخصی، تحمل عواطف منفی، مهار و معنویت در افراد) (48/10= F) در سطح 001/0 معنی­دار می­باشد.

 

جدول 5 ضرایب رگرسیون برای پیش بینی انعطاف‌پذیری شناختی بر اساس متغیرهای پیش­بین (ابعاد تاب‌آوری)

مدل	ضرایب استانداردنشده		ضرایب استانداردشده	t	سطح معناداری
	B	خطای استاندارد	بتا
ضریب ثابت	80/67	67/3	-	45/18	001/0
شایستگی- استحکام شخصی	15/0	23/0	07/0	64/0	52/0
اعتماد به غرایز شخصی	26/0	26/0	09/0	98/0	32/0
تحمل عواطف منفی	26/1	33/0	34/0	72/3	001/0
مهار	19/0	52/0	03/0	37/0	70/0
معنویت در افراد	84/0	43/0	13/0	93/1	05/0

 

بر اساس نتایج به دست آمده از جدول 5 دو بُعد تاب‌آوری (تحمل عواطف منفی و معنویت در افراد) توانایی پیش‌بینی و تبیین معنادار انعطاف‌پذیری شناختی را در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌اله آملی را دارا بودند، اما مولفه‌ها و ابعاد بهزیستی روانشناختی (شایستگی- استحکام شخصی، اعتماد به غرایز شخصی و مهار) توانایی و تبیین و پیش‌بینی معنادار انعطاف‌پذیری شناختی را در بین دانشجویان دارا نبودند.

 

جدول 6 نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری شناختی در بین دانشجویان

متغیرها	ضریب همبستگی پیرسون	سطح معناداری
انعطاف‌پذیری شناختی/ شایستگی- استحکام شخصی	34/0	001/0
انعطاف‌پذیری شناختی/ اعتماد به غرایز شخصی	35/0	001/0
انعطاف‌پذیری شناختی/ تحمل عواطف منفی	42/0	001/0
انعطاف‌پذیری شناختی/ مهار	33/0	001/0
انعطاف‌پذیری شناختی/ معنویت در افراد	25/0	001/0
انعطاف‌پذیری شناختی/ نمره کلی تاب‌آوری	40/0	001/0

 

نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی پیرسون در جدول 6، بیانگر این مطلب است که بین ابعاد تاب‌آوری؛ شایستگی- استحکام شخصی و انعطاف‌پذیری شناختی (34/0 =r؛ 001/0>P)، اعتماد به غرایز شخصی و انعطاف‌پذیری شناختی (35/0 =r؛ 001/0>P)، تحمل عواطف منفی و انعطاف‌پذیری شناختی (42/0 =r؛ 001/0>P)، مهار و انعطاف‌پذیری شناختی (25/0 =r؛ 001/0>P) و معنویت در افراد و انعطاف‌پذیری شناختی (25/0 =r؛ 001/0>P) در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌اله آملی ارتباط و همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد، همچنین بین نمره کلی تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری شناختی (40/0 =r؛ 001/0>P) در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌اله آملی ارتباط و همبستگی مثبت و معناداری وجود داشته است. بر این اساس بخش عمده‌ای از فرضیه فرعی دوم پژوهش حاضر مورد تایید و پذیرش قرار می‌گیرد.

بحث و نتیجه گیری:

بین تاب آوری با انعطاف پذیری شناختی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایت اله آملی رابطه وجود دارد.

بر اساس نتایج به دست آمده مشخص شد که بین تمامی نمره کلی تاب‌آوری و تمامی ابعاد آن (تحمل عواطف منفی، معنویت در افراد، شایستگی- استحکام شخصی، اعتماد به غرایز شخصی و مهار) با انعطاف‌پذیری شناختی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌اله آملی ارتباط و همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد و همچنین دو بُعد تاب‌آوری؛ تحمل عواطف منفی و معنویت در افراد توانایی پیش‌بینی و تبیین مثبت و معنادار انعطاف‌پذیری شناختی را در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی را دارا بودند. بر اساس این یافته‌ها بخش اعظمی از فرضیه فرعی دوم پژوهش حاضر مورد تایید قرار می‌گیرد. نتایج حاصل از فرضیه فرعی دوم پژوهش حاضر با نتایج حاصل از پژوهش‌های پیشین همچون؛ Pellerin et al,2022)  همسو بوده و در یک راستا قرار دارند. همچنین تحقیقات این محقق نشان دادند که بین خوش بینی، امیدواری، خودکارآمدی، انعطاف پذیری شناختی و روانشناختی و سلامت روانی با تاب آوری ارتباط و همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد و تاب آوری توانایی پیش بینی و تبیین معنادار انعطاف پذیری شناختی و روانشناختی، سلامت روانی، امیدواری، خودکارآمدی و خوش بینی را دارا هستند. در تبیین نتایج حاصل از فرضیه پژوهش حاضر می‌توان گفت که؛ دانشجویانی که تاب‎آوری، تحمل عواطف و هیجانات منفی و معنویت بالایی دارند، احتمالاً محیط اطراف خود را بهتر کنترل و مدیریت می‌کنند و به توانایی‌شان در پاسخگویی و حل موانع ایمان بیشتری دارند و بهتر می‌توانند با شرایط سخت و دشوار دوران دانشجویی کنار بیایند و سازگار شوند. همچنین این دسته از دانشجویان در مواجهه با سختی‌ها و دشواری‌های ناشی از زندگی دانشجویی از سبک‌های مقابله‌ای کارآمد و انطباقی استفاده می‌کنند به عبارت دیگر، تاب‌آوری به همراه مولفه‌هایش همچون؛ تحمل عواطف منفی و ناسازگار و معنویت، باعث بهبود و افزایش انعطاف‌پذیری شناختی در بین دانشجویان می‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع تحقیق:

- خاورزمینی، پریوش.، و حبیبی کلیبر، رامین. (1401). پیش بینی پایستگی تحصیلی بر اساس انعطاف پذیری شناختی و خودپنداره تحصیلی دانش آموزان دوره دوم متوسطه. رویش روان شناسی، ۱۱(۴)، ۱۶۸-۱۵۷.

- طالبی امرئی، ملیحه.، شریفی، نسترن.، و طاهری، افسانه. (1400). مدل یابی کفایت اجتماعی از روی تاب‎آوری با میانجی‎گری سازگاری تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی مازندران. مجله تحقیقات سلامت در جامعه، ۷(۴)، 65-74.

- فتحی، مرجان.، احدی، حسن.، جمهری، فرهاد.، و کلهرنیاگل کار، مریم. (1398). نقش میانجی تاب‌آوری در ارتباط میان هیجان‌خواهی و مصرف الکل در جوانان ۴۰-۲۴ سال شهر تهران: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، ۱۸(۱۲)، ۱۲۳۲-۱۲۱۱.

- مهرابیان، فردین.، کاشی، سمانه.، گنجه مرکیه، زهرا. (1401). بررسی وضعیت سلامت روان و عوامل مرتبط با آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان. پژوهش در آموزش علوم پزشكي، ۱۴(۱)، ۷۸-۷۳

- منجم، عارفه.، و ابراهیمی، مرضیه سادات. (1396). رابطه باورهای فراشناخت و ذهن آگاهی و پذیرش و عمل با سلامت عمومی دانشجویان. نشریه طب انتظامی، ۶(۱)،

- Banich MT. Executive function: the search for an integrated account. Curr. Dir. Psychol. Sci. 2009;18:89–94. doi: 10.1111/j.1467-8721.2009.01615.x.

- Smith K. Mental health: a world of depression. Nature. (2012) 515:181. 10.1038/515180a Cyranowski J, Frank E, Young E, Shear M. Adolescent onset of the gender difference in lifetime rates of major depression: a theoretical model. Arch Gen Psychiatry. (2000) 57:21–7. 10.1001/archpsyc.57.1.21

- Sisto A, Vicinanza F, Campanozzi L, Ricci G, Tartaglini D, Tambone V. Towards a transversal definition of psychological resilience: a literature review. Medicina. (2019) 55:745. 10.3390/medicina55110745

- Grace A, Floresco S, Goto Y, Lodge D. Regulation of firing of dopaminergic neurons and control of goal-directed behaviors. Trends Neurosci. (2007) 30:220–7. 10.1016/j.tins.2007.03.003

- Castro J, Diessler S, Varea E, Márquez C, Larsen M, Cordero M, et al. Personality traits in rats predict vulnerability and resilience to developing stress-induced depression-like behaviors, HPA axis hyper-reactivity and brain changes in pERK1/2 activity. Psychoneuroendocrinology. (2012) 37:1209–10.1016/j.psyneuen.2011.12.014

- Friedman A, Walsh J, Juarez B, Ku S, Chaudhury D, Wang J, et al. Enhancing depression mechanisms in midbrain dopamine neurons achieves homeostatic resilience. Science. (2016) 344:313–9. 10.1126/science.1249240

- Karstoft K, Nielsen T, Nielsen A. Measuring social support among soldiers with the Experienced Post-Deployment Social Support Scale (EPSSS): a rasch-based construct validity study. Behav Med. (2017) 47:131–9. 10.1080/08964289.2019.1676192

- Gonzalez A, Boyle M, Kyu H, Georgiades K, Duncan L, MacMillan H. Childhood and family influences on depression, chronic physical conditions, and their comorbidity: findings from the Ontario Child Health Study. J Psychiatr Res. (2012) 46:1475–82. 10.1016/j.jpsychires.2012.08.004

- Guang Y, Feng Z, Yang G, Yang Y, Wang L, Dai Q, et al. Depressive symptoms and negative life events: what psycho-social factors protect or harm left-behind children in China? BMC Psychiatry. (2017) 17:402. 10.1186/s12888-017-1554-1

- Chami J, Pooley J. Widowed young: the role of stressors and protective factors for resilience in coping with spousal loss. Omega. (2021). 9:302228211047088. 10.1177/00302228211047088

- Feng Z, Lugtenberg M, Franse C, Fang X, Hu S, Jin C, et al. Risk factors and protective factors associated with incident or increase of frailty among community-dwelling older adults: a systematic review of longitudinal studies. PLoS One. (2017) 12:e0178383. 10.1371/journal.pone.0178383

- Goldstein A, Faulkner B, Wekerle C. The relationship among internal resilience, smoking, alcohol use, and depression symptoms in emerging adults transitioning out of child welfare. Child Abuse Negl. (2012) 37:22–32. 10.1016/j.chiabu.2012.08.007

- Cañas, J., Quesada, J., Antolí, A., & Fajardo, I. (2003). Cognitive flexibility and adaptability to environmental changes in dynamic complex problem-solving tasks. Ergonomics, 46(5), 482–501. https://doi.org/10.1080/0014013031000061640

- Chatham CH, Badre D. Multiple gates on working memory. Curr. Opin. Behav. Sci. 2015;1:23–31. doi: 10.1016/j.cobeha.2014.08.001.

- Hildebrandt, L. K., Mccall, C., Engen, H. G., & Singer, T. (2016). Cognitive flexibility, heart rate variability, and resilience predict fine-grained regulation of arousal during prolonged threat. Psychophysiology, 53, 880–890. https://doi.org/10.1111/psyp.12632

- He, Z., & Li, M. (2022). Executive function and social media addiction in female college students: The mediating role of affective state and stress. The Journal of Genetic Psychology, 1–15. https://doi.org/10.1080/00221325.2022.2025757

- Ott T, Nieder A. Dopamine and cognitive control in prefrontal cortex. Trends Cogn. Sci. 2019;23:213–234. doi: 10.1016/j.tics.2019.12.006.

- Pellerin, N., Raufaste, E., Corman, M., & et al. psychological resources and flexibility predict resilient mental health trajectories during the French covid-19 lockdown. Sci Rep 12, 10674. https://doi.org/10.1038/s41598-022-14572-5.

 

---

[1]  Wisconsin Card Sorting Test

[2]  Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders V 

[3]  Durbin-Watson

[4]  Tabachnick & Fidell

---