مقایسۀ استعارۀ دستوری گذرایی در شعر تعلیمی و عاشقانۀ سعدی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
فرخنده زاده هفت تنانیان
1
(گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران)
شاهرخ حکمت
2
(گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد اراک ،دانشگاه آزاد اسلامی ، اراک ، ایران)
محسن ایزدیار
3
(گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک ،دانشگاه آزاد اسلامی ،اراک ، ایران)
کلید واژه: شعر تعلیمی و عاشقانۀ سعدی, دستور نقشگرای نظام‌مند هلیدی, استعارۀ دستوری گذرایی,
چکیده مقاله :
استعارۀ گذرایی، یکی از استعاره‌های دستوری است که در دستور نقشگرای نظام‌مند هلیدی، بدان پرداخته می‌شود. این مقاله می‌کوشد که استعارۀ گذرایی را در دو گونۀ ادبی تعلیمی و عاشفانۀ سعدی مقایسه کند. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و مقایسه‌ای است یافته‌های این مطالعه عبارتند از: روساخت بندها نشان می‌دهد که بر خلاف انتظار، در شعر عاشقانۀ سعدی، بسامد فرایند مادی بیشتر از فرایندهای دیگر است. پس از آن فرایند رابطه‎ای با اختلاف بسیار قرار دارد. در شعر تعلیمی نیز، به لحاظ روساختی، فرایندهای مادی و رابطه‎ای با یسامدی تقریباً یکسان از دیگر فرایندها پیشی گرفته‌اند. فرایند بعدی، از لحاظ کاربرد، فرایند ذهنی است اما تحلیل ژرف‌ساختی بندها، نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از فرایندها در شعر سعدی، اساساً در ژرف‌ساخت، ذهنی یا رفتاری بوده‌اند که احساسات درونی انسان را به خوبی نشان می‌دهند اما تحت تأثیر استعارۀ گذرایی، غالباً در رو ساخت به فرایندهای مادی و رابطه‌ای تغییر ماهیت داده‌اند. به نظر می‌رسد شاعر کوشیده است، احساسات درونی شخصیت‌های حاضر در حکایات و یا عاشق و معشوق را در شعر عاشقانه به نحو برجسته‌ای، عینی‌تر و ملموس‌تر کند. تبدیل فرایندهای ذهنی و رفتاری به مادی و رابطه‌ای در شعر عاشقانۀ سعدی نسبت به شعرتعلیمی به طور معناداری بیشتر است. با توجه به این‌که پاره‌ای از استعاره‌های گذرایی در شعر سعدی، یا مصداق کنایه‌اند و یا دارای معنای ثانویه هستند که در علم بلاغت ارزیابی می‌شوند؛ به نظر می‌رسد که استعارۀ گذرایی می‌تواند پژوهشگران حوزه ادبیات را در بازتعریف پاره‌ای از مباحث علم معانی و بیان یاری نماید.
As a subcategory of grammatical metaphors, metaphors of transitivity are discussed in Halliday's Systemic Functional Grammar. This article attempts to compare metaphors of transitivity in two of Saadi's literary genres – didactic and romantic. Findings of the study, conducted in a descriptive-analytical method, are as follows: 1) Surprisingly, the surface structure of clauses from Saadi's romantic poetry indicates a higher frequency of material processes over others, followed by relational processes by far. In didactic poetry, at surface structure level, material and relational processes exceeded others, both having been used almost in the same frequency. Next frequently used process type is mental. However, the analysis of clauses suggests that a considerable number of clauses from Saadi's poetry are, substantially, mental or behavioral at deep structure level. This depicts human's internal emotions thoroughly, but, when carried into surface structure level, these processes are transformed into material and relational processes under metaphor of transitivity.It seems that, for romantic poems, the poet has been trying to further visualize and perceptualize the internal emotions of characters or lovers in his stories significantly. The transformation of mental and behavioral processes into material and relational ones is significantly more frequent in Saadi's romantic poetry compared to his didactic poetry. 2) Considering the fact that a segment of metaphors of transitivity in Saadi's poetry are either indicative of metonymy or contain secondary connotations construed in rhetoric, it seems so that the metaphor of transitivity can help literary researchers rethink a number of concepts related to semantics and eloquence.
منابعو مآخذ
کتابها
1ـ خرمشاهی، بهاءالدین. کلیات سعدی، بر اساس تصحیح و طبع محمدعلی فروغی. تهران: انتشارات دوستان. چاپ چهارم، 1383.
2ـ داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبی، واژه نامۀ مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی. تهران: انتشارات مروارید، چاپ پنجم، 1390.
3ـ دبیرمقدم، محمد. زبان شناسی نظری، پیدایش و تکوین دستور زایشی. تهران: انتشارات سمت، 1396.
4ـ شمیسا، سیروس. بیان. تهران: انتشارات فردوس، چاپ هشتم، 1379.
5ـ ــــــــــــــــ. معانی. تهران: نشر میترا، چاپ ششم، 1379.
6ـ مهاجر مهران نبوی محمد. به سوی زبان‌شناسی شعر. تهران: انتشارات آگه، چاپ دوم، 1395.
7ـ یوسفی، غلامحسین. بوستان سعدی (سعدی نامه) با تصحیح و توضیح. تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ هفتم، 1381.
مقالات
1ـ ایران‌زاده، نعمت‌الله؛ مرادی، کبری. «یادداشتهای درد جاودانگی قیصر امین‌پور بر اساس نظریّة نقش‌گرایی هلیدی»، متن‌پژوهی ادبی، سال 9، شمارۀ 65، 1394، صص 22ـ7.
2ـ چاوشی، مهسا. «کارکرد استعارۀ دستوری در زبان علم». رسالۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی، 1390.
3ـ رضاپور، ابراهیم و عربانی دانا، علی. «استعارۀ دستوری به مثابۀ تنوع نحوی از منظر دستور نقشگرای نظام مند» . پژوهشهای زبان شناسی: سال هشتم، شمارۀ 2 (پیاپی 15)، 1395، صص 102ـ83.
4ـ ـــــــــــــــ. «تحلیل انتقادی استعارۀ دستوری در گفتمان سیاسی روزنامههای داخلی»، پژوهشهای زبان‌شناسی: سال هفتم، شمارۀ 1 (پیاپی 12)، 1394، صص49-64.
5ـ رضویان، حسین و احسانی، وجیهه. «کاربرد استعارۀ دستوری گذرایی در مقایسۀ سبک دو رمان (تطبیقی سبکِ مدیر مدرسه و اسرار گنج دره جنی)»، نقد ادبی: سال هفتم بهار 1394 شمارۀ 29، 1394، صص 165ـ143.
6ـ صحرایی، رضامراد؛ یگانه، شهناز. «بررسی مقایسه‌ای استعارۀ دستوری در مقاله‌های علمی رشته‌های مختلف زبان فارسی در سه دهۀ اخیر»، مطالعات واژه گزینی (ویژه نامه نامه فرهنگستان): شمارۀ 2 و 3، 1398، صص 136 ـ 113.
_||_