تحلیل جامعه‌شناختی نقش فرهنگ مدرسه در پذیرش نوآوری آموزشی معلمان: با میانجی¬گری جو سازمانی نوآورانه در مدارس ابتدایی
محورهای موضوعی : در این فصلنامه موضوعات جامعه شناختی در اولویت چاپ هستند و موضوعات نزدیک به جامعه شناسی در اولویتهای بعد قرار می گیرند
1 - گروه مدیریت آموزشی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران
کلید واژه: پذیرش نوآوری آموزشی, فرهنگ مدرسه, جو سازمانی نوآورانه,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش، طراحی مدل علّی پذیرش نوآوری‌های آموزشی بر اساس ادراک از فرهنگ مدرسه با نقش واسطه‌ای جو سازمانی نوآورانه در میان معلمان دوره ابتدایی شهرستان کنگاور بود. با توجه به اهمیت عوامل فرهنگی و سازمانی در پذیرش نوآوری، این مطالعه در تلاش است تا با تحلیل ارتباط میان متغیرهای مذکور، راهکارهایی برای ارتقای نوآوری آموزشی در مدارس ارائه دهد.
روش پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی، از نظر نحوه اجرا، توصیفی-همبستگی و از نظر نوع دادهها، کمّی بود. جامعه آماری شامل کلیه معلمان ابتدایی شهرستان کنگاور در سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۴۰۱ (۴۰۲ نفر) بود. حجم نمونه ۱۹۶ نفر با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای تعیین شد. دادهها با استفاده از پرسشنامههای استاندارد آنلاین گردآوری شد که شامل سه ابزار: پرسشنامه انگیزه پذیرش نوآوری، فرهنگ مدرسه (با ۶ خرده‌مقیاس)، و جو سازمانی نوآورانه بود که همگی دارای روایی و پایایی مناسب گزارش شده در مطالعات پیشین بودند. دادهها به صورت آنلاین جمع‌آوری و با استفاده از نرمافزار SmartPLS و مدل‌یابی معادلات ساختاری تحلیل شدند.
یافته‌ها نشان داد که ادراک از فرهنگ مدرسه اثر مستقیم بر جو سازمانی نوآورانه و همچنین پذیرش نوآوری‌های آموزشی دارد. جو سازمانی نوآورانه نیز بهصورت مستقیم بر پذیرش نوآوری‌های آموزشی مؤثر است. همچنین، جو سازمانی نوآورانه نقش میانجی در رابطه بین فرهنگ مدرسه و پذیرش نوآوری ایفا می‌کند. درکل نتیجه شد که مدل مفهومی پیشنهادی با داده‌های تجربی برازش دارد. بنابراین، بهمنظور ارتقای نوآوری آموزشی در معلمان، باید به نقش فرهنگ مدرسه و جو سازمانی نوآورانه توجه ویژه‌ای داشت.
This study aimed to design a causal model of educational innovation adoption based on the perception of school culture, with the mediating role of innovative organizational climate among elementary school teachers in Kangavar County. Considering the importance of cultural and organizational factors in innovation adoption, this research seeks to provide strategies for promoting educational innovation in schools through the analysis of relationships among key variables.
The study was applied in purpose, descriptive-correlational in method, and quantitative in nature. The statistical population included all elementary school teachers in Kangavar County during the 2021–2022 academic year (n = 402). Based on Morgan’s table, a sample of 196 teachers was selected using stratified random sampling. Data were collected through standardized online questionnaires, including tools measuring innovation adoption motivation, school culture (with six subscales), and innovative organizational climate. All instruments demonstrated acceptable validity and reliability in prior studies. The data were collected online and analyzed using SmartPLS software and structural equation modeling (SEM).
The findings revealed that perception of school culture has a direct effect on both the innovative organizational climate and teachers’ adoption of educational innovations. Furthermore, innovative organizational climate directly affects innovation adoption and also plays a mediating role in the relationship between school culture and innovation adoption. Overall, the results indicated that the proposed conceptual model fits the empirical data. Therefore, in order to enhance educational innovation among teachers, special attention should be paid to the role of school culture and the innovative organizational climate.
احدي، پرويز(1396). بررسي رابطه فرهنگ سازماني وگرايش معلمان به نوآوريهاي آموزشي در مدارس ابتدايي شهر اردبيل. پايان‌نامه جهت دريافت درجه کارشناسي ارشد، رشته علوم تربيتي گرايش مديريت آموزشي، دانشگاه پيام نور تبريز، دانشکده علوم انساني، تابستان 1396
اسماعيلي، الهام؛ سامري، مريم و حسني، محمد(1398). تأثير شرايط سازماني مدرسه، ادراک رهبري و انگيزش معلمان بر بهبود فعاليت تدريس با ميانجي‌گري توسعه‌ي حرفهاي معلمان ابتدايي. رويکردهاي نوين آموزشي، دانشکده‌ي علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه اصفهان، سال چهاردهم، شماره2، شماره پياپي30، پاييز و زمستان 1398.
پازکي، مونس و افضل¬¬¬¬خاني، مريم(1395). بررسي رابطه فرهنگ سازماني مدارس با گرايش معلمان به نوآوري¬هاي آموزشي. فصلنامه رهبري و مديريت آموزشي دانشگاه آزاد اسلامي واحد گرمسار، سال دهم، شماره3، پاييز 1395،صص 29-49
پراز، محمدرضا و حيدري فرد، رضا(1399). تأثير ساختار سازماني مدارس بر ميزان بروز فعاليت‌هاي نوآورانهي معلمان با ميانجي‌گري نقش کيفيت زندگي کاري. فصلنامه علمي¬ پژوهشي مديريت مدرسه، دوره هشتم- شماره4- زمستان 1399.
پوربهشت‌نژاد، زينب و بهمني، طاهره(1396). بررسي رابطه جو سازماني نوآورانه با عملکرد شغلي معلمان ابتدايي شهر دهدشت در سال 1395. کنفرانس بين‌المللي پژوهش‌هاي نوين در مديريت، اقتصاد، توانمندي صنعت جهانگردي در توسعه- 1396. تقوي، جواد و همکاران(1394). بررسي رابطه¬ي جو يادگيري با رفتار نوآورانه¬ي معلمان مدارس ابتدايي. اولين همايش علمي پژوهشي علوم¬تربيتي و روانشناسي آسيب¬هاي اجتماعي و فرهنگي ايران.
توراني، حيدر(1395). سبک‌هاي زمينه‌ساز هدايت معلمان به ابداع و کاربرد نوآوري آموزشي چيست؟ مديريت بر مدار مشارکت. نشريه رشد مديريت مدرسه: زمستان1395- شماره 114.
توراني، حيدر؛ آقايي، امير و منطقي، مرتضي(1391). تجارب جهاني در زمينه‌ي نوآوريهاي آموزشي از منظر شيوه‌هاي توليد، پذيرش و اجراي نوآوري در آموزش عمومي ايران. فصلنامه نوآوريهاي آموزشي، شماره43، سال يازدهم، پاييز1391.
جمالي، سيده فاطمه(1394). رابطه جو سازماني و پذيرش نوآوري برنامه‌ريزي درسي. انتشارات اراده، تيراژ1000نسخه، چاپ نوبت اول، تعداد صفحات 82.
حسني، دلارام و احمدي، عباداله(1394). رابطه بين فرهنگ سازماني با توسعه حرفهاي معلمان. نوآوريهاي مديريت آموزشي، سال دهم، شماره چهار(مسلسل40)،پاييز1394،صص18-7. حاجي پورعبايي، نجمه و بسيج، سميه(1395). بررسي رابطه فرهنگ سازماني و انگيزه خلاقيت و نوآوري با توجه به نقش ميانجي تسهيم دانش در معلمان مدارس ابتدايي شهر رودبار.
حيدري‌فرد، رضا و همکاران(1394). فرهنگ و جو سازماني نوآورانه مدرسه؛ يک پژوهش کيفي. پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، پرتال جامع علوم انساني.
حيدري‌فرد، رضا و همکاران(1394). تأملي بر رهبري نوآورانه در مدرسه؛ مطالعه‌اي پديدارنگارانه. مديريت بر آموزش سازمانها، سال چهارم، شماره2، پاييز و زمستان 1394- شماره صفحه 62-33.
خاکپور، مريم و رضايي، ناهيد(1397). فراتحليلي پيرامون نقش نوآوري، خلاقيت و کارآفريني در سازمان‌هاي آموزشي عصرنوين. سومين کنفرانس ملي رويکردهاي نوين در آموزش و پژوهش.
خدارحمي، مريم؛ خسروي، محبوبه و عبدالملکي، صابر(1398). تحليل و شناسايي مولفه‌هاي کليدي تدريس نوآورانه(تدريس نوآورانه اساتيد در حوزه آموزش عالي). فصلنامه علمي تدريس پژوهي، سال هفتم- شماره4- زمستان 1398- صفحات 23-1
خسروي، حسين؛ طاهرپور، فاطمه و پورشافعي، هادي(1398). نقش نشاط کاري در رفتار نوآورانه با توجه به ميانجي‌گري سرمايه روانشناختي در معلمان دوره ابتدايي شهر بيرجند. مجله مطالعات روانشناسي تربيتي، شماره 36، زمستان1398، صفحات50-29.
درفش، حجت اله و جويداوي، نوشين(1397). بررسي رابطه جو سازماني مدارس با خلاقيت و نوآوري معلمان مقطع ابتدايي شهرستان حميديه. دومين کنفرانس ملي توسعه پايدار در علوم مديريت و حسابداري ايران.
داورپناه، سيد هدايت‌اله؛ رجائي‌پور، سعيد و صيادي، ياسر(1397). پيشبيني پذيرش نوآوريهاي آموزشي براساس رفتار به اشتراک‌گذاري دانش و توسعه حرفهاي اعضاي هيئت علمي. نشريه علمي- پژوهشي آموزش و ارزشيابي، سال يازدهم، شماره 42، تابستان 1397، ص.ص.156-131.
سليمي، جمال و عبدي، آرش(1394). مطالعه رابطه راهبردهاي تغييرسازماني وعملکرد شغلي معلمان
سنجري، ملاحت و جهانيان، رمضان(1397). مديريت فرهنگ سازماني در مديريت آموزشي. فصلنامه علمي تخصصي مديريت، حسابداري و اقتصاد، دوره2، شماره1، بهار1397، ص 178-170.
طالب‌زاده، فاطمه و رسولي‌تبار، بهاره(1397). بررسي رابطه فرهنگ سازماني وابعاد آن با نوآوري سازماني معلمان و مديران آموزشي مدارس. پنجمين کنفرانس ملي پژوهش‌هاي کاربردي در مديريت وحسابداري.
عليجاني، رسول و امين بيدختي، علي‌اکبر(1393). بررسي ظرفيت پذيرش نوآوريهاي آموزشي مديران مدارس و رابطه آن با رشته تحصيلي مديران، سابقه کاري، مقطع تحصيلي، ميزان تحصيلات و جنسيت. مرکز همايش‌هاي بين‌المللي صدا و سيما، 16و17 مرداد 1393.
عبدالهي، بيژن و صفري، اکرم(1395). بررسي موانع اساسي فراروي رشد حرفهاي معلمان. فصلنامه نوآوريهاي آموزشي، شماره 58، سال پانزدهم، تابستان 1395.
قنبري، سيروس(1395). بررسي رابطه مولفه‌هاي مدارس يادگيرنده با نوآوري شغلي معلمان و کيفيت فعاليت‌هاي آموزشي و پرورشي. مديريت و برنامه‌ريزي در نظام‌هاي آموزشي، دوره 9، شماره 16، بهار و تابستان 1395، صص30-9.
کولايي، قدرت‌الله و همکاران(1397). ويژگيهاي روانسنجي پرسشنامه فرهنگ مدرسه. دانشگاه فرهنگيان، دو فصلنامه علمي پژوهشي مطالعات آموزشي و آموزشگاهي، 6(16). بهار و تابستان.
کولیوند، فاطمه(1401). مدل علمی پذیرش نوآوری‌های آموزشی براساس ادراک از فرهنگ مدرسه با نقش واسطه‌ای جو سازمانی نوآورانه در معلمان دوره ابتدایی شهرستان کنگاور، ششمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات میان رشته‌ای علوم بهداشتی، روانشناسی، مدیریت و علوم تربیتی
معيني¬کيا، مهدي و همکاران(1396). بررسي تأثير ادراک معلمان از جو سازماني نوآورانه بر استفاده¬ي مداوم از تدريس الکترونيکي با نقش ميانجي متغير خودکارآمدي رايانه. فصلنامه نوآوري¬هاي آموزشي، شماره 62- سال شانزدهم– تابستان 1396.
ميرکياني، سرور؛ مرزوقي، رحمت‌اله و محمدي، مهدي(1394). بررسي ادراک معلمان از فرهنگ سازماني و اثربخشي مدارس ابتدايي شهرکرمان. دومين کنفرانس ملي و اولين کنفرانس بين‌المللي پژوهش‌هاي نوين در علوم انساني.
موسوي، ستاره و همکاران(1390). رابطه بين ميزان پذيرش نوآوري برنامه درسي و بعدهاي جو سازماني: مطالعه موردي دانشگاه علوم پزشکي اصفهان. مجله ايراني آموزش در علوم پزشکي، ويژه‌نامه توسعه آموزش و ارتقاء سلامت، اسفند90؛ 11(9).
محمدي، مهدي و همکاران(1391). رابطهي ميان ادراک معلمان از فرهنگ مدرسه با ميزان سازگاري نوآورانه آنان در به کارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات در فرايند ياددهي- يادگيري. فصلنامه نوآوريهاي آموزشي، شماره41، سال يازدهم، بهار1391.
نجفي، زهرا(1397). رابطهي مديريت تغيير مديران و فرهنگ سازماني با خلاقيت و نوآوري معلمان مدارس ابتدايي ناحيه يک اردبيل. نيکنامي، مصطفي و همکاران(1388). طراحي و ارزيابي مدل علي خلاقيت و نوآوري مديران آموزشي شهر تهران. فصلنامه علمي- پژوهشي رهيافتي نو در
ياسيني، علي(1396). نقش تعديل¬گر تسهيم تجارب تدريس در تأثيرگذاري فرهنگ نوآورانه مدرسه بر واکنش¬هاي شناختي و روانشناختي معلمان. دو فصلنامه علمي ¬پژوهشي مديريت مدرسه: دوره پنجم- شماره 2- پاييز و زمستان 1396.
Arlestig, H. (2008). Communication between principals and teachers in successful schools, Umea Universitet.
Anderson, T.Varnhagen, S. Campbell, K.(1998). Faculty adoption of teaching and learning technologies Contrasting earlier adopters and mainstream faculty. The Canadian Journal of Higher Education, 28(23).
Amy V. Cruse.(2021). An Analysis of the Relationship Between School Culture and Teachers’ Professional Learning. Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Education in the Educational Leadership
Bruce Steven, Frana.(1995). Process of educational innovation: A micropolitical study of the implementation of a team teaching model, University of Northern Iowa
Chang Zhu.(2015). Organisational culture and technology-enhanced innovation in higher education. Department of Educational Sciences, Vrije Universiteit Brussel, Belgium, Vol. 24, No. 1, 65–79.
Chin-Wen Chien. (2019). Pre-Service Teachers' Innovation on English Activity Designs and Materials for Young Learners, The Teacher Educator, 54:1, 4-2.
Dedering, K., & Pitsch, M. (2023). School leaders' trust and teachers’ collective innovation: On the mediating role of individual and organizational ambidexterity. Journal of Education, (https://doi.org/10.1080/00131911.2023.2195593301)
Gruenert, S. (2005). Correlations of collaborative school cultures with student achievement. Nassp Bulletin, 89(645, 43-55).
Margaret, E. Taylor.(2010). Teaching efficacy eaching efficacy, innovation, school cultur ation, school culture and teacher risk and teacher risk. The University of Louisville ersity of Louisville's Institutional Reposits Institutional Repository.
MacNeil, A. J. Prater, D.L and Busch, S (2009). The effects of school Culture and climate on student achievement. International Journal of Leadership in Education, 12 (1), 73-84.
Mees, G. W. (2008). The relationship among principal leadership, school culture, and student achievement in Missouri middle schools (Doctoral dissertation). Available from ProQuest Dissertations and Theses database (UMI No. 3371083).
Peterson, K. D & Deal, Terrence (2009). The shaping school culture fieldbook. The
Jossey-Bass Business & Management Series.
Peggy, L.S. Marcel, R. Van der, K. Simon, B. Monique, B & Mien, S.(2020). When innovation in education works: stimulating teachers' innovative work. International Journal of Training and Development 24:2 ISSN 1360-3736
Sufyan, S., Sembiring, R., Danilwan, Y., Angriani, R., & Sudirman, A. (2022). Innovative work behavior and its effect on teacher performance: The role of organizational culture and self-efficacy as predictors. Journal of Educational Research and Evaluation, 6(1), 44–52. (https://doi.org/10.23887/jere.v6i1.38255)
Supriyatna, S., Kadar, I., & Wulandari, D. (2023). Strengthening organizational culture, transformational leadership, self-efficacy, and achievement motivation in increasing innovation efforts. *International Journal of Social Humanities, 2(5), 202–216. (https://doi.org/10.58860/ijsh.v2i5.44)
Sajid Khan.(2018). Dilemmas of Educational Innovation. A thesis presented in partial fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy, Massey University, Manawatu, New Zealand.
SUKRAN, U. IBRAHIM, H.A.(2018). Teachers' innovativeness & teaching approach: the mediating role of creative classroom behaviors. Scientific Journal Publishers Limited, social behavior & personality, 2018, 46(10), 1697-1712
پژوهش‌های جامعه شناختی، سال نوزدهم/شماره سوم / پاییز ۱۴۰۴
Journal of Sociological Researches, 2025 (Autumn), Vol.19, No.3
DOI: 10.71854/soc.2025-81214371
A Sociological Analysis of the Role of School Culture in Teachers' Educational Innovation Adoption: The Mediating Role of Innovative Organizational Climate in Elementary Schools
Fatemeh Kolivand 1 0009-0006-5850-1010 
Department of Educational Management, Ker.C., Islamic Azad University, Kermanshah, Iran
Abstract
Educational innovation is a key factor in improving the quality of teaching and learning. However, its adoption in elementary schools often faces cultural and organizational barriers. The present study aimed to investigate the role of school culture in teachers' adoption of educational innovation, with an innovative organizational climate as a mediating factor. This research employed a descriptive-correlational method using structural equation modeling (SEM). The statistical population comprised all elementary school teachers in Kermanshah’s Kangavar city during the academic year (1400-1401), of whom 196 were selected through stratified random sampling. Data were collected using standard questionnaires: School Culture, Innovative Organizational Climate, and Educational Innovation Adoption. The validity of the instruments was confirmed through confirmatory factor analysis, and reliability was assessed using Cronbach’s alpha. Data were analyzed using SPSS and AMOS/SmartPLS. The findings revealed that school culture positively and significantly affects both innovative organizational climate and educational innovation adoption. Furthermore, a creative organizational climate positively influences innovation adoption and mediates the relationship between school culture and adoption. Overall, the results highlight that fostering educational innovation in elementary schools requires simultaneous improvements in school culture and the innovative organizational climate.
Keywords: Educational innovation adoption, School culture, Innovative organizational climate, Elementary teachers
تحلیل جامعه‌شناختی نقش فرهنگ مدرسه در پذیرش نوآوری آموزشی معلمان: با میانجیگری جو سازمانی نوآورانه در مدارس ابتدایی
فاطمه کولیوند2
گروه مدیریت آموزشی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران
تاریخ ارسال: 1404/5/18 تاریخ پذیرش: 1404/7/19
چکیده
نوآوری آموزشی یکی از مهم‌ترین عوامل ارتقای کیفیت تدریس و یادگیری است؛ با این حال، پذیرش آن در مدارس ابتدایی اغلب با موانع فرهنگی و سازمانی روبه‌رو می‌شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش فرهنگ مدرسه در پذیرش نوآوری آموزشی معلمان با میانجیگری جو سازمانی نوآورانه انجام شد. روش پژوهش توصیفی–همبستگی و از نوع مدل‌یابی معادلات ساختاری بود. جامعه آماری شامل کلیه معلمان ابتدایی شهرستان کنگاور در سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۴۰۱ (۴۰۲ نفر) بود، که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای، ۱۹۶ نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامههای استاندارد فرهنگ مدرسه، جو سازمانی نوآورانه و پذیرش نوآوری آموزشی بود. روایی ابزارها با تحلیل عاملی تأییدی و پایایی آن‌ها با آلفای کرونباخ تأیید شد. دادهها با نرم‌افزارهای SPSS و AMOS/SmartPLS تحلیل شدند. نتایج نشان داد فرهنگ مدرسه بر جو سازمانی نوآورانه و پذیرش نوآوری اثر مثبت و معناداری دارد. همچنین جو سازمانی نوآورانه بر پذیرش نوآوری آموزشی مؤثر است و نقش میانجی در رابطه بین فرهنگ مدرسه و پذیرش نوآوری ایفا می‌کند. به‌طور کلی، یافته‌ها بیانگر آن است که برای ارتقای نوآوری آموزشی در مدارس ابتدایی باید همزمان به بهبود فرهنگ مدرسه و تقویت جو سازمانی نوآورانه توجه شود.
واژگان کلیدی: پذیرش نوآوری آموزشی، فرهنگ مدرسه، جو سازمانی نوآورانه، معلمان ابتدایی
مقدمه و بیان مسئله
آموزش و پرورش در دنیای امروز با دگرگونی‌های سریع علمی، فناورانه و اجتماعی مواجه است. استمرار کارآمدی و بقا در چنین شرایطی در گرو توانایی نظام آموزشی برای پاسخ به این تغییرات و همسویی با الزامات جدید است (تورانی، ۱۳۹۱). مدرسه به‌عنوان بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی و فرهنگی، نقشی اساسی در تربیت نسل نوآور، خلاق و پرسشگر ایفا می‌کند (پترسون و دیل3، ۲۰۰۹). نوآوری آموزشی در این میان جایگاهی کلیدی دارد؛ زیرا می‌تواند فرآیند یاددهی–یادگیری را ارتقا بخشد، کیفیت تدریس را بهبود دهد و انگیزه معلمان و دانش‌آموزان را افزایش دهد. با وجود این، شواهد نشان می‌دهد نوآوری در مدارس همواره با موانعی چون مقاومت ساختاری، کمبود منابع، فرهنگ‌های محافظه‌کار و ضعف در جو سازمانی روبه‌روست (پازکی و افضل‌خانی، ۲۰۱۶؛ ژو4، ۲۰۱۵). دوره ابتدایی به دلیل نقش زیربنایی در رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی کودکان، بیش از سایر مقاطع نیازمند محیطی خلاق و نوآور است. در این دوره، تجارب آموزشی می‌تواند نگرش یادگیری و توانایی حل مسئله نسل آینده را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد (صافی، ۱۳۸۶). از این رو، بررسی عوامل زمینه‌ساز نوآوری در مدارس ابتدایی ضرورتی انکارناپذیر است. فرهنگ مدرسه مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و هنجارهای مشترک است که رفتارها و تعاملات اعضای مدرسه را هدایت می‌کند (کلین‌اشمیت5، ۲۰۰۴). فرهنگی که بر همکاری، اعتماد متقابل و حمایت از خلاقیت استوار باشد، زمینه‌ساز پذیرش تغییر و نوآوری است؛ در حالی که فرهنگ رسمی و سلسله‌مراتبی می‌تواند مقاومت در برابر تغییر را تقویت کند (ژو، ۲۰۱۵). از سوی دیگر، جو سازمانی نوآورانه محیطی است که در آن معلمان احساس امنیت روانی، آزادی عمل و حمایت کافی برای آزمون ایده‌های جدید دارند (حیدری‌فرد و همکاران، ۲۰۱۵). چنین جوی علاوه بر تأثیر مستقیم بر بروز رفتارهای نوآورانه، می‌تواند نقش میانجی میان فرهنگ مدرسه و پذیرش نوآوری را ایفا کند (راسخ و مظفری، ۲۰۱۴). با وجود اهمیت این دو عامل، بسیاری از مدارس ابتدایی در ایران با موانع فرهنگی و سازمانی روبه‌رو هستند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد مقاومت معلمان، کمبود حمایت سازمانی و ضعف ساختار مدیریتی از موانع جدی در پذیرش نوآوری است (احدی، ۱۳۹۶؛ نجفی، ۱۳۹۷).
با توجه به تحولات پرشتاب نظام‌های آموزشی و ضرورت انطباق مدارس با نوآوری‌های آموزشی، شناسایی عوامل مؤثر بر پذیرش این نوآوری‌ها از سوی معلمان، اهمیتی اساسی یافته است. مرور پیشینه نشان می‌دهد که اگرچه متغیرهایی همچون فرهنگ مدرسه و جو سازمانی نوآورانه در مطالعات مختلف مورد توجه قرار گرفته‌اند، اما بررسی نقش ادراک معلمان از فرهنگ مدرسه در پذیرش نوآوری‌های آموزشی و نیز تبیین نقش میانجی جو سازمانی نوآورانه در این رابطه، کمتر بهصورت یکپارچه مورد مطالعه واقع شده است. این خلأ پژوهشی ضرورت انجام مطالعه‌ای جامع و نظام‌مند در این زمینه را آشکار می‌سازد. براین اساس، پرسش اصلی پژوهش حاضر چنین مطرح می‌شود: " آیا ادراک معلمان از فرهنگ مدرسه بر پذیرش نوآوری‌های آموزشی در مدارس ابتدایی تأثیرگذار است و آیا جو سازمانی نوآورانه نقش میانجی در این رابطه ایفا می‌کند؟"
پیشینه پژوهش
مرور مطالعات داخلی و خارجی نشان می‌دهد عوامل فرهنگی و سازمانی نقش تعیین‌کننده‌ای در نوآوری آموزشی دارند.
در تحقیق احدی (۱۳۹۶)، با عنوان بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و گرایش معلمان به نوآوری، نتایج نشان داد همه ابعاد فرهنگ سازمانی از دیدگاه رابینز با گرایش معلمان به نوآوری رابطه مثبت و معنادار دارند. پژوهش نجفی (۱۳۹۷)، «رابطه مدیریت تغییر مدیران و فرهنگ سازمانی با خلاقیت و نوآوری معلمان ابتدایی، تأیید کرد فرهنگ سازمانی مدارس از عوامل کلیدی مرتبط با خلاقیت و نوآوری معلمان است. در تحقیق جویداوی و درفش (۱۳۹۷)، با عنوان رابطه جو سازمانی مدارس با خلاقیت و نوآوری معلمان مقطع ابتدایی شهرستان حمیدیه، نتایج نشان داد بین تمامی مؤلفه‌های جو سازمانی و نوآوری معلمان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. پراز و حیدری (۱۳۹۹)، در تحقیقی با عنوان تأثیر ساختار سازمانی مدارس بر میزان بروز فعالیت‌های نوآورانه معلمان با نقش میانجی کیفیت زندگی کاری، نشان دادند کیفیت زندگی کاری معلمان رابطه مستقیمی با فعالیت‌های نوآورانه آنان دارد. پژوهش خاکپور و رضایی (۱۳۹۷)، با عنوان فراتحلیلی پیرامون نقش نوآوری، خلاقیت و کارآفرینی در آموزش، تأکید کرد که فرهنگ مشارکتی و حمایت مدیران بستر اصلی نوآوری معلمان است. نتایج تحقیق سوفیان6 و همکاران (۲۰۲۲)، با عنوان بررسی تأثیر فرهنگ سازمانی بر رفتار نوآورانه و عملکرد آموزشی معلمان در اندونزی، نشان داد فرهنگ سازمانی مثبت و حمایتگر می‌تواند انگیزه و نوآوری معلمان را به‌طور معناداری افزایش دهد. سوپریاتنا7 و همکاران (۲۰۲۳)، در تحقیقی با عنوان نقش رهبری تحول‌گرا و فرهنگ مشارکتی در نوآوری معلمان، نشان دادند رهبری تحول‌گرا همراه با فرهنگ مشارکتی خودکارآمدی و نوآوری معلمان را تقویت می‌کند. پگی لامبریکس8 و همکاران (۲۰۲۰)، در تحقیقی با عنوان حمایت سازمانی و نقش مواجهه با نوآوری در تحریک رفتار نوآورانه معلمان، پژوهشگران تأکید کردند حمایت مستمر مدیران و فراهم‌سازی فرصت‌های نوآوری، نقش مهمی در تقویت نوآوری دارد. تحقیق ژو (۲۰۱۵)، با عنوان نقش فرهنگ سازمانی در نوآوری فناورانه در آموزش عالی، نشان داد فرهنگ رسمی و محافظه‌کار مانع نوآوری است، در حالی که فرهنگ باز و انعطاف‌پذیر زمینه‌ساز نوآوری است.
به طور کلی، شواهد پیشین بیانگر آن است که فرهنگ مدرسه و جو سازمانی نوآورانه به‌طور هم‌افزا در پذیرش نوآوری آموزشی مؤثرند. با این حال، پژوهش‌های اندکی این دو عامل را همزمان و در قالب یک مدل علّی بررسی کرده‌اند. پژوهش حاضر با تمرکز بر معلمان ابتدایی شهرستان کنگاور تلاش می‌کند این خلأ پژوهشی را پر کند.
مبانی و چارچوب نظری پژوهش
فرهنگ مدرسه
فرهنگ مدرسه مجموعه‌ای از ارزش‌ها، باورها، هنجارها و سنت‌های مشترک است که رفتار اعضای مدرسه را هدایت و تعاملات آنان را شکل می‌دهد (پترسون و دیل، ۲۰۰۹). کلین‌اشمیت (۲۰۰۴)، فرهنگ مدرسه را عاملی می‌داند که درک افراد از میزان رسمیت، تمرکز و هنجارهای حاکم بر مدرسه را تعیین می‌کند. فرهنگ مدرسه زمانی می‌تواند زمینه‌ساز نوآوری شود که مبتنی بر اعتماد، همکاری، رهبری حمایتی، یادگیری مشترک و وحدت هدف باشد (کولایی و همکاران، ۱۳۹۷). در مقابل، فرهنگ محافظه‌کار و سلسله‌مراتبی مانع بروز خلاقیت و پذیرش نوآوری خواهد بود (ژو، ۲۰۱۵).
جو سازمانی نوآورانه
جو سازمانی نوآورانه محیطی است که در آن اعضای سازمان احساس آزادی، حمایت و انگیزه برای آزمون ایده‌های جدید دارند. سیگل و کایمر9 (۱۹۷۸)، این جو را شامل ابعادی چون حمایت از خلاقیت، تأمین منابع برای نوآوری و تشویق به ریسک‌پذیری می‌دانند. جو نوآورانه با تقویت روحیه همکارانه و اعتماد متقابل میان کارکنان، احتمال بروز رفتارهای نوآورانه را افزایش می‌دهد (راسخ و مظفری، ۱۳۹۳). در مدارس، جو سازمانی نوآورانه می‌تواند نقش میانجی میان فرهنگ مدرسه و نوآوری آموزشی ایفا کند و شرایط را برای خلاقیت معلمان فراهم سازد (حیدری‌فرد و همکاران، ۲۰۱۵).
پذیرش نوآوری آموزشی
پذیرش نوآوری فرایندی است که طی آن معلمان ایده‌ها، روش‌ها یا فناوری‌های جدید آموزشی را می‌پذیرند و در عمل بهکار می‌گیرند. اندرسون10 و همکاران (۱۹۹۸)، پذیرش نوآوری را به میزان تمایل فرد برای استفاده از شیوه‌های نوین تدریس تعریف کرده‌اند. در آموزش و پرورش، پذیرش نوآوری به عواملی همچون انگیزه فردی، حمایت سازمانی، وجود فرهنگ مدرسه حمایتی و جو سازمانی نوآورانه وابسته است (صوفیان و همکاران، ۲۰۲۲؛ پگی لامبریکس و همکاران، ۲۰۲۰).
بر اساس مبانی نظری و پیشینه پژوهش، می‌توان استدلال کرد که:
- ادراک معلمان از فرهنگ مدرسه مستقیماً بر جو سازمانی نوآورانه اثر دارد. - فرهنگ مدرسه همچنین می‌تواند به‌طور مستقیم بر پذیرش نوآوری آموزشی مؤثر باشد.
- جو سازمانی نوآورانه علاوه بر اثر مستقیم بر پذیرش نوآوری، نقش میانجی میان فرهنگ مدرسه و پذیرش نوآوری را نیز ایفا می‌کند.
این روابط در مدل مفهومی پژوهش (شکل ۱) نشان داده شده است:
ادراک فرهنگ مدرسه |
پذيرش نوآوريهاي آموزشي معلمان |
جوسازماني نوآورانه |
شکل ۱: مدل مفهومي پژوهش
فرضیههای پژوهش
با توجه به چارچوب نظری، فرضیههای این مطالعه عبارتند از:
فرضیه ۱ : ادراک معلمان از فرهنگ مدرسه بر جو سازمانی نوآورانه اثر مثبت و معنادار دارد.
فرضیه ۲ : ادراک معلمان از فرهنگ مدرسه بر پذیرش نوآوری آموزشی اثر مثبت و معنادار دارد.
فرضیه ۳: جو سازمانی نوآورانه بر پذیرش نوآوری آموزشی اثر مثبت و معنادار دارد.
فرضیه ۴: جو سازمانی نوآورانه در رابطه بین ادراک از فرهنگ مدرسه و پذیرش نوآوری آموزشی نقش میانجی ایفا می‌کند.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی ، از لحاظ اجرا و شیوهي گردآوري دادهها، توصیفی و از نوع همبستگی میباشد و از لحاظ نوع دادهها کمي است. جامعه آماری در این مطالعه شامل کلیه معلمان مقطع ابتدایی شهرستان کنگاور در سال تحصیلي ۱۴۰۱- ۱۴۰۰ به تعداد ۴۰۲ نفر بود. حجم نمونه براساس جدول برآورد حجم نمونه مورگان، برابر با ۱۹۶ نفر بود. براي انتخاب نمونه با توجه به اينکه در اين جامعهي آماري، دو زير گروه معلمان مرد و معلمان زن وجود دارد، از روش نمونهگيري تصادفي طبقهاي براي انتخاب نمونهها استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از شاخصهای آمار توصیفی شامل: شاخصهای میانگین، انحراف معیار، فراواني و درصد استفاده شد و به منظور تحليل نتايج و پاسخگویی به فرضیههای تحقیق از نرمافزارSmart PLS بهروش معادلات ساختاري و تحليل مسير، استفاده گرديد. شیوه اجرای این تحقیق با توجه به شیوع ویروس کرونا، فردی و ازطریق فضای مجازی بود. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات که در این تحقیق از آن استفاده شد، پرسشنامههای استاندارد میباشد که بهصورت آنلاین طراحی شد. اين پرسشنامهها شامل: الف)پرسشنامه انگيزه پذيرش نوآوريهاي آموزشي: اين پرسشنامه از۱۸ گويه تشکيل شدهاست که بهمنظور سنجش انگيزه پذيرش نوآوريهاي آموزشي بهکار ميرود. نمرهگذاري پرسشنامه براساس مقياس ليکرت ۵ درجهاي ميباشد. اين پرسشنامه ترجمه شدهي يک ابزار انگليسي زبان است که اندرسون11 در تحقيق خود در سال ۱۹۹۸ با عنوان پذيرش فن آوريهاي آموزش و يادگيري اعضاي هيئت علمي، مطلوب بودن روايي اين پرسشنامه را گزارش کرده و همچنين پايايي آن طبق آلفاي کرونباخ بالاي۸۰% ذکر شده است. ب)پرسشنامه فرهنگ مدرسه(SCS ): اين پرسشنامه توسط گرونرت و ولنتاين در دانشگاه ميسوري و در سال ۱۹۹۷ طراحي شده است(به نقل از کولايي و مکاران، ۱۳۹۷). اين پرسشنامه داراي 35 سوال است که منعکس کننده ۶ خرده مقياس در سوالات خود ميباشد که عبارتاند از: رهبري هميارانه، حمايت همکاران، اشتراک يادگيري، توسعه حرفهاي، مشارکت معلمان و وحدت هدف. شيوه نمرهگذاري اين پرسشنامه برطبق يک مقياس ۵ درجهاي ليکرت ميباشد. در پژوهش گرونرت و ولنتاين (۱۹۹۷، به نقل از ميس، ۲۰۰۸)، آلفاي کرونباخ محاسبه شده براي زير مقياس رهبري هميارانه ۹۱/۰، حمايت همکاران ۸۰/۰، اشتراک يادگيري ۶۶/۰، توسعه حرفهاي ۸۷/۰، مشارکت معلمان ۸۳/۰ و وحدت هدف ۸۲/۰ محاسبه گرديد. همچنين تحليل عاملي سازهاي انجامشده، وجود ۶ زير مقياس فوق را تأييد کردند. در ايران و در پژوهش کولايي و همکاران(۱۳۹۷)، با عنوان ويژگيهاي روانسنجي پرسشنامه فرهنگ مدرسه، آلفاي کرونباخ براي هر يک از زيرمقياسهاي مطرح شده، محاسبه شد و براي کل پرسشنامه نيز معادل ۹۷/۰ به‌دستآمد. همچنين تحليل عاملي تأييدي انجام شده براي اين پرسشنامه وجود ۶ خرده مقياس فوق را تأييد نمود.ج) پرسشنامه جو سازماني نوآورانه سيگل و کايمر: بهمنظور بررسي جو سازماني نوآورانه ميتوان از پرسشنامهاي که توسط سيگل و کايمر در سال ۱۹۷۸ ساخته شده است و بهوسيله افشاري و انعامي (۱۳۸۵) به زبان فارسي ترجمه شده است، استفاده کرد. اين پرسشنامه دربردارنده ۲۴ گويه و ۲ خرده مقياس حمايت از خلاقيت و تأمين منابع براي نوآوري در سازمانها ميباشد. افشاري و انعامي در سال ۱۳۸۵، در بررسي تأثير آموزش ضمن خدمت بر نوآوري سازماني کارکنان اداري دانشگاه رازي کرمانشاه، اعتبار پرسشنامه را بهوسيله آلفاي کرونباخ محاسبه شده براي ابعاد حمايت از خلاقيت و تأمين منابع براي نوآوري در سازمان به ترتيب ۷۹ /۰ و ۷۴ /۰ گزارش نمودهاند. در پژوهش راسخ و مظفري (۱۳۹۳)، با عنوان پيشبيني جو سازماني نوآورانه براساس عدالت و حمايت سازماني اداره کل ورزش و جوانان شهر مشهد، روايي صوري و محتوايي اين پرسشنامه مورد بررسي و تأييد قرار گرفته است. همچنين پايايي با استفاده از آلفاي کرونباخ براي مؤلفههاي حمايت از خلاقيت و تأمين منابع براي نوآوري در سازمان به ترتيب ۷۳/۰ و ۸/۰ بهدست آمده است.
يافتههاي پژوهش
توزیع فراوانی جنسیت افراد نمونه در پژوهش حاضر؛ تعداد مردان برابر ۸۷ نفر (۴/۴۴ درصد) و تعداد زنان برابر ۱۰۹ نفر (۶/۵۶ درصد) می‌باشند. توزیع فراوانی سن پاسخگویان؛ تعداد ۴۷ نفر (۲۴ درصد) کمتر از ۳۰ سال، تعداد ۷۸ نفر (۸/۳۹ درصد) ۳۱ تا ۴۰ سال، تعداد ۵۷ نفر (۱/۲۹ درصد) ۴۱ تا ۵۰ سال و تعداد ۱۴ نفر (۱/۷ درصد) بیشتر از ۵۰ سال سن دارند.
توزیع فراوانی سابقه خدمت پاسخگویان؛ تعداد ۹۸ نفر (۵۰ درصد) کمتر از ۱۰ سال، تعداد ۲۵ نفر (۸/۱۲ درصد) ۱۱ تا ۱۵ سال، تعداد ۲۵ نفر (۸/۱۲ درصد ) ۱۶ تا ۲۰ سال، تعداد ۴۸ نفر (۵/۲۴ درصد) بیشتر از ۲۱ سال سابقه خدمت دارند.
توزیع فراوانی تحصیلات پاسخگويان؛ تعداد ۶ نفر (۱/۳ درصد) فوق دیپلم، تعداد ۹۵ نفر (۵/۴۸ درصد) لیسانس، تعداد ۹۳ نفر (۴/۴۷ درصد) فوق لیسانس و تعداد ۲ نفر (۱ درصد) دکتری هستند.
شاخصهای توصیفی ابعاد متغیرهای اصلی پژوهش؛ میانگین و انحراف استاندارد متغیر ادراک از فرهنگ مدرسه به ترتیب برابر ۳۷/۱۳۲ و ۰۷/۲۲، میانگین و انحراف استاندارد جو سازمانی نوآورانه به ترتیب برابر ۳۲/۷۱ و ۱۰/۱۴ ، میانگین و انحراف استاندارد متغیر پذیرش نوآوری‌های آموزشی معلمان برابر ۸۵/۶۱ و ۹۹/۶ میباشد.
جدول ۱. ضرایب همبستگی بین متغیرهای اصلی پژوهش
متغیر | جو سازمانی نوآورانه | ادراک از فرهنگ مدرسه |
ادراک از فرهنگ مدرسه | **622/0 |
|
پذیرش نوآوری‌های آموزشی معلمان | **193/0 | **514/0 |
** معناداری در سطح 01/0
با توجه به اينکه در جدول ۱ ضرایب همبستگی بین سه متغیر اصلی پژوهش نشان داده شده است، می‌توان نتیجه گرفت بین هر سه متغیر اصلی پژوهش رابطه مستقیم و معنی‌داری وجود دارد.
شکل ۲ نمودار مدل ساختاری نهایی بر اساس مدل مفهومی با مقادیر سطح معنی‌داری ضرایب مسیر و شکل 3 نمودار مدل ساختاری نهایی پژوهش بر اساس مدل مفهومی پژوهش با مقادیر AVE را نشان می‌دهند. همانطور که ملاحظه می‌شود مقادیر میانگین
واریانس استخراجی برای همه متغیرهای مکنون بیشتر از مقدار معیار ۵/۰ می‌باشند و همه ضرایب مسیر در سطح 05/0>P معنی‌دار می‌باشند. حال برای بررسی مدل اندازه‌گیری سایر نتایج نیز مشاهده می‌شوند.
اولین معیار برای بررسی مدل درونی، بررسی عدم هم‌خطی بودن متغیرهاست که به این منظور از شاخص تحمل و عامل تورم واریانس (VIF) استفاده می‌شود. سطح تحمل کمتر از ۲/۰ (VIF بالاتر از ۵)، نشان‌دهنده هم‌خطی بودن بین متغیرها میباشد که با توجه به جدول ۲ مشاهده می‌شود؛ شرط عدم هم‌خطی برای هر متغیر رعایت شده است.
دومین معیار ارزیابی مدل درونی، ضرایب مسیر می‌باشند که بهمنظور بررسی معناداری آن‌ها از رویه خودگردان سازی استفاده‌شده که این ضرایب به همراه مقدار آماره T متناظر خود، سطح معنی‌داری و همچنین فاصله اطمینان برای اثرات مستقیم و غیرمستقیم در جدول ۲ آورده شده است.
سومین معیار ارزیابی مدل درونی، اندازه اثر (f2) میباشد که نشان‌دهنده تغییر در مقدار (R2) پس از حذف یک متغیر مکنون برون‌زای معین از مدل میباشد. کوهن (1988) مقادیر ۰۲/۰، ۱۵/۰ و ۳۵/۰ را به ترتیب اثرات کوچک، متوسط و بزرگ معرفی کرده است. بر اساس نتایج جدول ۲ مشاهده می‌شود که اثر ادراک از فرهنگ مدرسه بر پذیرش نوآوری‌های آموزشی معلمان (195/0=f2) اندازه اثر متوسط و اثر جوسازمانی نوآورانه بر پذیرش نوآوری‌های آموزشی معلمان (034/0=f2) اندازه اثر کوچک و اثر ادراک از فرهنگ مدرسه بر جوسازمانی نوآورانه (083/1=f2) اندازه اثر بزرگ می‌باشند.
آخرین معیار ارزیابی درونی، معیاری است که بهمنظور بسط یافته‌های اساسی مدل‌سازی معادلات ساختاری و واریانس محور مورداستفاده قرار می‌گیرد که تحلیل ماتریس اهمیت- عملکرد (IPMA) میباشد (آذر و همکاران، ۱۳۹۱). این ماتریس اثرات کل مدل درونی (اهمیت) و مقادیر متوسط متغیرهای مکنون (عملکرد) را مقابله می‌دهد تا حوزه‌ای پراهمیت برای بهبود را مشخص کند. مقیاس عملکرد از صفر تا ۱۰۰ بوده و نمره بالاتر به معنی عملکرد بهتر و بیشتر است. در جدول ۳ شاخصهای R2، Q2 و ماتریس اهمیت-عملکرد مدل درونی پژوهش را مشاهده کنيد.
جدول ۲. شاخصهای هم‌خطی، اثرات مستقیم و غیرمستقیم و اندازه اثر مدل درونی پژوهش | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
مسیر | هم‌خطی (VIF) | اثر مستقیم | اندازه (f2) | |||||||||||||
مقادیر | فاصله اطمینان | |||||||||||||||
مبدأ | مقصد |
| B | T | Sig | 5/2 % | 5/97 % |
| ||||||||
ادراک از فرهنگ مدرسه | اشتراک یادگیری | 00/1 | 719/0 | 490/18 | 001/0 | 644/0 | 787/0 | 070/1 | ||||||||
ادراک از فرهنگ مدرسه | توسعه حرفه‌ای | 00/1 | 767/0 | 00/23 | 001/0 | 701/0 | 824/0 | 430/1 | ||||||||
ادراک از فرهنگ مدرسه | جوسازمانی نوآورانه | 00/1 | 721/0 | 968/17 | 001/0 | 636/0 | 791/0 | 083/1 | ||||||||
ادراک از فرهنگ مدرسه | حمایت همکارانه | 00/1 | 843/0 | 760/39 | 001/0 | 800/0 | 883/0 | 464/2 | ||||||||
ادراک از فرهنگ مدرسه | رهبری همیارانه | 00/1 | 858/0 | 072/38 | 001/0 | 817/0 | 903/0 | 799/2 | ||||||||
ادراک از فرهنگ مدرسه | مشارکت معلمان | 00/1 | 809/0 | 960/31 | 001/0 | 753/0 | 853/0 | 889/1 | ||||||||
ادراک از فرهنگ مدرسه | وحدت هدف | 00/1 | 673/0 | 693/14 | 001/0 | 576/0 | 752/0 | 826/0 | ||||||||
ادراک از فرهنگ مدرسه | پذیرش نوآوری‌های آموزشی معلمان | 083/2 | 574/0 | 218/6 | 001/0 | 415/0 | 767/0 | 195/0 | ||||||||
جوسازمانی نوآورانه | تامین منابع برای نوآوری در سازمان | 00/1 | 960/0 | 140/135 | 001/0 | 945/0 | 971/0 | 819/0 | ||||||||
جوسازمانی نوآورانه | حمایت از خلاقیت | 00/1 | 957/0 | 423/132 | 001/0 | 942/0 | 969/0 | 840/10 | ||||||||
جوسازمانی نوآورانه | پذیرش نوآوری‌های آموزشی معلمان | 083/2 | 238/0- | 605/2 | 009/0 | 419/0- | 073/0- | 034/0 | ||||||||
|
|
| اثر غیرمستقیم |
| ||||||||||||
ادراک |
| - | 172/0- | 596/0 | 010/0 | 299/0- | 055/0- | - | ||||||||
جدول ۳. شاخصهای R2، Q2 و ماتریس اهمیت-عملکرد مدل درونی پژوهش | |||||
متغیر | R2 | Q2 | ماتریس اهمیت-عملکرد (IPMA) | ||
اثر کل (اهمیت) | عملکرد | ||||
ادراک از فرهنگ مدرسه | - | - | 402/0 | 582/68 | |
جوسازمانی نوآورانه | - | - | 238/0- | 219/59 | |
جدول ۴. آزمون فرضيههاي پژوهش
فرضيه | P | نتيجه فرضيه β |
H1 : ادراک از فرهنگ مدرسه بر جو سازمانی نوآورانه اثر مستقیم دارد. H2: ادراک از فرهنگ مدرسه بر پذیرش نوآوری‌های آموزشی معلمان اثر مستقیم دارد.
|
001/0
001/0
| 721/0 تأييد شد.
574/0 تأييد شد.
|
H3 : جوسازمانی نوآورانه بر پذیرش نوآوری‌های آموزشی معلمان اثر مستقیم دارد.
H4: ادراک از فرهنگ مدرسه بر پذیرش نوآوری‌های آموزشی معلمان با نقش میانجیگری جوسازمانی نوآورانه اثر غیر مستقیم دارد.
| 009/0
010/0
| 238/0- تأييد شد.
172/0- تأييد شد.
|
فرضیه اول: تأثیر فرهنگ مدرسه بر جو سازمانی نوآورانه
نتایج مدل‌یابی معادلات ساختاری نشان داد فرهنگ مدرسه تأثیر مثبت و معناداری بر جو سازمانی نوآورانه دارد. (β =0/721 , p < 0.01) به عبارت دیگر، هرچه معلمان فرهنگ مدرسه را مثبت‌تر ادراک کنند (بر پایه ارزش‌هایی چون همکاری، اعتماد و حمایت مدیر)، جو نوآورانه نیز در مدارس تقویت می‌شود.
فرضیه دوم: تأثیر فرهنگ مدرسه بر پذیرش نوآوری آموزشی
اثر مستقیم فرهنگ مدرسه بر پذیرش نوآوری معلمان مثبت و معنادار به دست آمد (β = 0/574 , p < 0.05). این یافته نشان می‌دهد در مدارسی که فرهنگ سازمانی مشارکتی و انعطاف‌پذیر است، معلمان تمایل بیشتری به استفاده از نوآوری‌های آموزشی دارند.
فرضیه سوم: تأثیر جو سازمانی نوآورانه بر پذیرش نوآوری آموزشی
یافته‌ها حاکی از آن است که جو سازمانی نوآورانه بر پذیرش نوآوری آموزشی اثر مثبت و معناداری دارد. (β = -0/238 , p <0.009)بدین معنا که وجود فضایی مبتنی بر آزادی عمل، حمایت مدیر و تشویق به خلاقیت، زمینه‌ساز پذیرش نوآوری‌های آموزشی توسط معلمان است.
فرضیه چهارم: نقش میانجی جو سازمانی نوآورانه
آزمون اثرات غیرمستقیم نشان داد جو سازمانی نوآورانه در رابطه بین فرهنگ مدرسه و پذیرش نوآوری نقش میانجی ایفا می‌کند. اثر غیرمستقیم معنادار بود (β = - 0/172 , p < 0.10). این یافته بیانگر آن است که فرهنگ مثبت مدرسه تنها به‌طور مستقیم بر نوآوری مؤثر نیست، بلکه از طریق شکل‌گیری جو نوآورانه نیز پذیرش نوآوری در میان معلمان را تسهیل می‌کند.
بحث و نتیجه‌گیری
یافته‌های پژوهش حاضر نشان دادند که فرهنگ مدرسه اثر مستقیم و مثبتی بر جو سازمانی نوآورانه دارد. این نتیجه همسو با پژوهش احدی (۱۳۹۶) و نجفی (۱۳۹۷) است که بیان کرده‌اند مدارس با فرهنگ سازمانی مثبت و مشارکتی بستر مناسبی برای نوآوری فراهم می‌کنند. بر اساس مبانی نظری، فرهنگ سازمانی مجموعه‌ای از ارزش‌ها و هنجارهاست که می‌تواند رفتار نوآورانه را تسهیل یا محدود کند (کلین‌اشمیت، ۲۰۰۴). در واقع، زمانی که معلمان احساس کنند فرهنگ مدرسه بر پایه اعتماد، همکاری و حمایت استوار است، جو نوآورانه نیز شکل می‌گیرد و خلاقیت آن‌ها شکوفا می‌شود.
یافته دوم نشان داد فرهنگ مدرسه به‌طور مستقیم بر پذیرش نوآوری آموزشی اثرگذار است. این یافته با نتایج پژوهش ژو (۲۰۱۵) و سوفیان و همکاران (۲۰۲۲) مطابقت دارد که تأکید کرده‌اند فرهنگ باز و انعطاف‌پذیر باعث افزایش تمایل کارکنان به نوآوری می‌شود. در محیط‌های آموزشی ایران نیز، مدارس با فرهنگ انعطاف‌پذیر بیشتر پذیرای تغییرات آموزشی هستند (نجفی، ۱۳۹۷).
نتایج مربوط به فرضیه سوم نشان داد جو سازمانی نوآورانه اثر مثبت و معناداری بر پذیرش نوآوری دارد. این یافته همسو با پژوهش جویداوی و درفش (۱۳۹۷) و پگی لامبریکس و همکاران (۲۰۲۰) است که بیان کرده‌اند حمایت سازمانی، آزادی عمل و تشویق به خلاقیت موجب افزایش تمایل معلمان به استفاده از روش‌های نوین آموزشی می‌شود.
همچنین نقش میانجی جو نوآورانه در رابطه بین فرهنگ مدرسه و پذیرش نوآوری تأیید شد. این نتیجه با پژوهش‌های راسخ و مظفری (۱۳۹۳) و سوپریاتنا و همکاران (۲۰۲۳) مطابقت دارد. بدین معنا که فرهنگ مدرسه زمانی می‌تواند بیشترین تأثیر را بر نوآوری داشته باشد که در قالب جوی نوآورانه و حمایتگر بروز یابد. به بیان دیگر، فرهنگ به‌تنهایی کافی نیست و باید در تعامل با جو سازمانی نوآورانه قرار گیرد.
به صورت کلی نتایج این پژوهش نشان داد که فرهنگ مدرسه و جو سازمانی نوآورانه هر دو از عوامل کلیدی در پذیرش نوآوری آموزشی هستند. فرهنگ مثبت و مشارکتی بستر لازم را برای شکل‌گیری جو نوآورانه فراهم می‌کند و این جو نیز مسیر پذیرش نوآوری توسط معلمان را هموار می‌سازد. بنابراین، برای تقویت نوآوری آموزشی در مدارس ابتدایی باید همزمان به اصلاح فرهنگ مدرسه و بهبود جو سازمانی نوآورانه توجه شود.
محدودیت‌ها و پیشنهادها
از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به جامعه آماری محدود (معلمان ابتدایی شهرستان کنگاور) و استفاده از پرسشنامه خودگزارشی اشاره کرد که ممکن است تعمیم نتایج را با محدودیت روبه‌رو سازد. بنابراین، پیشنهاد می‌شود:
- پژوهش‌های آینده در مقاطع تحصیلی بالاتر و در شهرها و استان‌های دیگر تکرار شود.
- روش‌های کیفی مانند مصاحبه عمیق یا مشاهده برای درک بهتر فرایند پذیرش نوآوری استفاده شوند.
- نقش سایر متغیرها همچون رهبری آموزشی، انگیزش شغلی و حمایت والدین در پذیرش نوآوری معلمان بررسی شود.
پيشنهادهاي کاربردي
برای نیل به تحول واقعی در آموزش، لازم است :
_ مدیران مدارس با تقویت ارزش‌های مشارکتی، اعتماد متقابل و رهبری همیارانه، فرهنگ مدرسه را به سمت نوآوری هدایت کنند.
- ایجاد فضای حمایتگر، اعطای آزادی عمل به معلمان و فراهم‌سازی منابع لازم می‌تواند جو سازمانی نوآورانه را ارتقا دهد.
_ ارزیابی مستمر جو سازمانی و شناسایی موانع نوآوری، با هدف بهبود فضای مدرسه.
_ ترغیب معلمان به استفاده از فناوری‌های نوین آموزشی و فراهم کردن آموزش‌های لازم در این زمینه.
_ سیاست‌گذاران آموزشی باید برنامه‌های توانمندسازی معلمان و مدیران را با محوریت نوآوری آموزشی در دستور کار قرار دهند.
منابع
احدي، پرويز.(1396). بررسي رابطه فرهنگ سازماني وگرايش معلمان به نوآوريهاي آموزشي در مدارس ابتدايي شهر اردبيل. پايان‌نامه
جهت دريافت درجه کارشناسي ارشد، رشته علوم تربيتي گرايش مديريت آموزشي، دانشگاه پيام نور تبريز، دانشکده علوم انساني، تابستان 1396
اسماعيلي، الهام؛ سامري، مريم و حسني، محمد.(1398). تأثير شرايط سازماني مدرسه، ادراک رهبري و انگيزش معلمان بر بهبود فعاليت
تدريس با ميانجي‌گري توسعه‌ي حرفهاي معلمان ابتدايي. رويکردهاي نوين آموزشي، دانشکده‌ي علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه اصفهان،
سال چهاردهم، شماره2، شماره پياپي30، پاييز و زمستان 1398.
پازکي، مونس و افضلخاني، مريم.(1395). بررسي رابطه فرهنگ سازماني مدارس با گرايش معلمان به نوآوريهاي آموزشي. فصلنامه
رهبري و مديريت آموزشي دانشگاه آزاد اسلامي واحد گرمسار، سال دهم، شماره3، پاييز 1395،صص 29-49
پراز، محمدرضا و حيدري فرد، رضا.(1399). تأثير ساختار سازماني مدارس بر ميزان بروز فعاليت‌هاي نوآورانهي معلمان با ميانجي‌گري
نقش کيفيت زندگي کاري. فصلنامه علمي¬ پژوهشي مديريت مدرسه، دوره هشتم- شماره4- زمستان 1399.
پوربهشت‌نژاد، زينب و بهمني، طاهره.(1396). بررسي رابطه جو سازماني نوآورانه با عملکرد شغلي معلمان ابتدايي شهر دهدشت در سال
1395. کنفرانس بين‌المللي پژوهش‌هاي نوين در مديريت، اقتصاد، توانمندي صنعت جهانگردي در توسعه- 1396.
تقوي، جواد و همکاران.(1394). بررسي رابطهي جو يادگيري با رفتار نوآورانهي معلمان مدارس ابتدايي. اولين همايش علمي پژوهشي
علومتربيتي و روانشناسي آسيبهاي اجتماعي و فرهنگي ايران.
توراني، حيدر.(1395). سبک‌هاي زمينه‌ساز هدايت معلمان به ابداع و کاربرد نوآوري آموزشي چيست؟ مديريت بر مدار مشارکت. نشريه
رشد مديريت مدرسه: زمستان1395- شماره 114.
توراني، حيدر؛ آقايي، امير و منطقي، مرتضي.(1391). تجارب جهاني در زمينه‌ي نوآوريهاي آموزشي از منظر شيوه‌هاي توليد، پذيرش
و اجراي نوآوري در آموزش عمومي ايران. فصلنامه نوآوريهاي آموزشي، شماره43، سال يازدهم، پاييز1391.
جمالي، سيده فاطمه.(1394). رابطه جو سازماني و پذيرش نوآوري برنامه‌ريزي درسي. انتشارات اراده، تيراژ1000نسخه، چاپ نوبت
اول، تعداد صفحات 82.
حسني، دلارام و احمدي، عباداله.(1394). رابطه بين فرهنگ سازماني با توسعه حرفهاي معلمان. نوآوريهاي مديريت آموزشي، سال دهم،
شماره چهار(مسلسل40)،پاييز1394،صص18-7. حاجي پورعبايي، نجمه و بسيج، سميه.(1395). بررسي رابطه فرهنگ سازماني و انگيزه خلاقيت و نوآوري با توجه به نقش ميانجي
تسهيم دانش در معلمان مدارس ابتدايي شهر رودبار.
حيدري‌فرد، رضا و همکاران.(1394). فرهنگ و جو سازماني نوآورانه مدرسه؛ يک پژوهش کيفي. پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات
فرهنگي، پرتال جامع علوم انساني.
حيدري‌فرد، رضا و همکاران.(1394). تأملي بر رهبري نوآورانه در مدرسه؛ مطالعه‌اي پديدارنگارانه. مديريت بر آموزش سازمانها، سال
چهارم، شماره2، پاييز و زمستان 1394- شماره صفحه 62-33.
خاکپور، مريم و رضايي، ناهيد.(1397). فراتحليلي پيرامون نقش نوآوري، خلاقيت و کارآفريني در سازمان‌هاي آموزشي عصرنوين.
سومين کنفرانس ملي رويکردهاي نوين در آموزش و پژوهش.
خدارحمي، مريم؛ خسروي، محبوبه و عبدالملکي، صابر.(1398). تحليل و شناسايي مولفه‌هاي کليدي تدريس نوآورانه(تدريس نوآورانه اساتيد
در حوزه آموزش عالي). فصلنامه علمي تدريس پژوهي، سال هفتم- شماره4- زمستان 1398- صفحات 23-1
خسروي، حسين؛ طاهرپور، فاطمه و پورشافعي، هادي.(1398). نقش نشاط کاري در رفتار نوآورانه با توجه به ميانجي‌گري سرمايه
روانشناختي در معلمان دوره ابتدايي شهر بيرجند. مجله مطالعات روانشناسي تربيتي، شماره 36، زمستان1398، صفحات50-29.
درفش، حجت اله و جويداوي، نوشين.(1397). بررسي رابطه جو سازماني مدارس با خلاقيت و نوآوري معلمان مقطع ابتدايي شهرستان
حميديه. دومين کنفرانس ملي توسعه پايدار در علوم مديريت و حسابداري ايران.
داورپناه، سيد هدايت‌اله؛ رجائي‌پور، سعيد و صيادي، ياسر.(1397). پيشبيني پذيرش نوآوريهاي آموزشي براساس رفتار به اشتراک‌گذاري
دانش و توسعه حرفهاي اعضاي هيئت علمي. نشريه علمي- پژوهشي آموزش و ارزشيابي، سال يازدهم، شماره 42، تابستان 1397،
ص.156-131.
سليمي، جمال و عبدي، آرش.(1394). مطالعه رابطه راهبردهاي تغييرسازماني وعملکرد شغلي معلمان
سنجري، ملاحت و جهانيان، رمضان.(1397). مديريت فرهنگ سازماني در مديريت آموزشي. فصلنامه علمي تخصصي مديريت، حسابداري
و اقتصاد، دوره2، شماره1، بهار1397، ص 178-170.
طالب‌زاده، فاطمه و رسولي‌تبار، بهاره.(1397). بررسي رابطه فرهنگ سازماني وابعاد آن با نوآوري سازماني معلمان و مديران آموزشي
مدارس. پنجمين کنفرانس ملي پژوهش‌هاي کاربردي در مديريت وحسابداري.
عليجاني، رسول و امين بيدختي، علي‌اکبر.(1393). بررسي ظرفيت پذيرش نوآوريهاي آموزشي مديران مدارس و رابطه آن با رشته
تحصيلي مديران، سابقه کاري، مقطع تحصيلي، ميزان تحصيلات و جنسيت. مرکز همايش‌هاي بين‌المللي صدا و سيما، 16و17 مرداد
1393.
عبدالهي، بيژن و صفري، اکرم.(1395). بررسي موانع اساسي فراروي رشد حرفهاي معلمان. فصلنامه نوآوريهاي آموزشي، شماره 58،
سال پانزدهم، تابستان 1395.
قنبري، سيروس.(1395). بررسي رابطه مولفه‌هاي مدارس يادگيرنده با نوآوري شغلي معلمان و کيفيت فعاليت‌هاي آموزشي و پرورشي.
مديريت و برنامه‌ريزي در نظام‌هاي آموزشي، دوره 9، شماره 16، بهار و تابستان 1395، صص30-9.
کولايي، قدرت‌الله و همکاران.(1397). ويژگيهاي روانسنجي پرسشنامه فرهنگ مدرسه. دانشگاه فرهنگيان، دو فصلنامه علمي پژوهشي
مطالعات آموزشي و آموزشگاهي، 6(16). بهار و تابستان.
کولیوند، فاطمه.(1401). مدل علمی پذیرش نوآوری‌های آموزشی براساس ادراک از فرهنگ مدرسه با نقش واسطه‌ای جو سازمانی نوآورانه
در معلمان دوره ابتدایی شهرستان کنگاور، ششمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات میان رشته‌ای علوم بهداشتی، روانشناسی، مدیریت و علوم
تربیتی
معينيکيا، مهدي و همکاران.(1396). بررسي تأثير ادراک معلمان از جو سازماني نوآورانه بر استفادهي مداوم از تدريس الکترونيکي با
نقش ميانجي متغير خودکارآمدي رايانه. فصلنامه نوآوريهاي آموزشي، شماره 62- سال شانزدهم– تابستان 1396.
ميرکياني، سرور؛ مرزوقي، رحمت‌اله و محمدي، مهدي.(1394). بررسي ادراک معلمان از فرهنگ سازماني و اثربخشي مدارس ابتدايي
شهرکرمان. دومين کنفرانس ملي و اولين کنفرانس بين‌المللي پژوهش‌هاي نوين در علوم انساني.
موسوي، ستاره و همکاران.(1390). رابطه بين ميزان پذيرش نوآوري برنامه درسي و بعدهاي جو سازماني: مطالعه موردي دانشگاه علوم
پزشکي اصفهان. مجله ايراني آموزش در علوم پزشکي، ويژه‌نامه توسعه آموزش و ارتقاء سلامت، اسفند90؛ 11(9).
محمدي، مهدي و همکاران.(1391). رابطهي ميان ادراک معلمان از فرهنگ مدرسه با ميزان سازگاري نوآورانه آنان در به کارگيري فناوري
اطلاعات و ارتباطات در فرايند ياددهي- يادگيري. فصلنامه نوآوريهاي آموزشي، شماره41، سال يازدهم، بهار1391.
نجفي، زهرا.(1397). رابطهي مديريت تغيير مديران و فرهنگ سازماني با خلاقيت و نوآوري معلمان مدارس ابتدايي ناحيه يک اردبيل. نيکنامي، مصطفي و همکاران.(1388). طراحي و ارزيابي مدل علي خلاقيت و نوآوري مديران آموزشي شهر تهران. فصلنامه علمي-
پژوهشي رهيافتي نو در مديريت آموزشي، سال دوم- شماره 5- پاييز88- صص 28¬-1.
ياسيني، علي.(1396). نقش تعديلگر تسهيم تجارب تدريس در تأثيرگذاري فرهنگ نوآورانه مدرسه بر واکنشهاي شناختي و روانشناختي
معلمان. دو فصلنامه علمي پژوهشي مديريت مدرسه: دوره پنجم- شماره 2- پاييز و زمستان 1396.
Arlestig, H. (2008). Communication between principals and teachers in successful schools, Umea Universitet.
Anderson, T.Varnhagen, S. Campbell, K.(1998). Faculty adoption of teaching and learning technologies Contrasting earlier adopters and mainstream faculty. The Canadian Journal of Higher Education, 28(23).
Amy V. Cruse.(2021). An Analysis of the Relationship Between School Culture and Teachers’ Professional Learning. Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Education in the Educational Leadership
Bruce Steven, Frana.(1995). Process of educational innovation: A micropolitical study of the implementation of a team teaching model, University of Northern Iowa
Chang Zhu.(2015). Organisational culture and technology-enhanced innovation in higher education. Department of Educational Sciences, Vrije Universiteit Brussel, Belgium, Vol. 24, No. 1, 65–79.
Chin-Wen Chien. (2019). Pre-Service Teachers' Innovation on English Activity Designs and Materials for Young Learners, The Teacher Educator, 54:1, 4-2.
Dedering, K., & Pitsch, M. (2023). School leaders' trust and teachers’ collective innovation: On the mediating role of individual and organizational ambidexterity. Journal of Education, (https://doi.org/10.1080/00131911.2023.2195593301)
Gruenert, S. (2005). Correlations of collaborative school cultures with student achievement. Nassp Bulletin, 89(645, 43-55).
Margaret, E. Taylor.(2010). Teaching efficacy eaching efficacy, innovation, school cultur ation, school culture and teacher risk and teacher risk. The University of Louisville ersity of Louisville's Institutional Reposits Institutional Repository.
MacNeil, A. J. Prater, D.L and Busch, S (2009). The effects of school Culture and climate on student achievement. International Journal of Leadership in Education, 12 (1), 73-84.
Mees, G. W. (2008). The relationship among principal leadership, school culture, and student achievement in Missouri middle schools (Doctoral dissertation). Available from ProQuest Dissertations and Theses database (UMI No. 3371083).
Peterson, K. D & Deal, Terrence (2009). The shaping school culture fieldbook. The
Jossey-Bass Business & Management Series.
Peggy, L.S. Marcel, R. Van der, K. Simon, B. Monique, B & Mien, S.(2020). When innovation in education works: stimulating teachers' innovative work. International Journal of Training and Development 24:2 ISSN 1360-3736
Sufyan, S., Sembiring, R., Danilwan, Y., Angriani, R., & Sudirman, A. (2022). Innovative work behavior and its effect on teacher performance: The role of organizational culture and self-efficacy as predictors. Journal of Educational Research and Evaluation, 6(1), 44–52. (https://doi.org/10.23887/jere.v6i1.38255)
Supriyatna, S., Kadar, I., & Wulandari, D. (2023). Strengthening organizational culture, transformational leadership, self-efficacy, and achievement motivation in increasing innovation efforts. *International Journal of Social Humanities, 2(5), 202–216. (https://doi.org/10.58860/ijsh.v2i5.44)
Sajid Khan.(2018). Dilemmas of Educational Innovation. A thesis presented in partial fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy, Massey University, Manawatu, New Zealand.
SUKRAN, U. IBRAHIM, H.A.(2018). Teachers' innovativeness & teaching approach: the mediating role of creative classroom behaviors. Scientific Journal Publishers Limited, social behavior & personality, 2018, 46(10), 1697-1712
[1] Corresponding Author: fkolivand72@gmail.com
[2] . نویسنده مسئول: fkolivand72@gmail.com
[3] Peterson & Deal
[4] zhu
[5] Clean Eshmit
[6] Sofyan & at all
[7] Supriyatna
[8] Peggy Lambrix Schmitz
[9] Sigl & Caymer
[10] Anderson
[11] Anderson