بنية الفكاهة في النصوص الفارسية والعربية القديمة؛ "محاضرات الأدباء" و"رساله دلكشا" نموذجا
محورهای موضوعی : النقد الادبي
1 - عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، استان قزوین
کلید واژه: لراغب, عبید, محاضرات, رساله دلكشا, البنية, الفكاهة, عدم التوافق. ,
چکیده مقاله :
ساختار طنز در حکایات "رساله دلگشا" اثر عبید زاکانی و طنزهای موجود در "محاضرات الأدباء" اثر راغب اصفهانی ساختاری ناسازگار است. این پژوهش با هدف دست‌یابی به الگویی واحد در طنزهای این دو اثر و با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی بر مبنای تطبیق، به این نتیجه رسیده است که بر اساس نظریه ناسازگاری در طنز، ساختار و به تبع آن محتوا و فرم طنز در این دو اثر را می‌توان ناسازگار دانست. محتوای طنز این دو اثر ناسازگار است زیرا با تعریف‌ها و هنجارهای سازگارشده در ذهن مخاطب در تعارض است. فرم ناسازگار است زیرا وارونه انتظارات ذهنی مخاطب است و پیش‌زمینه‌های سازگاریافته با ذهن او را نقض می‌کند و بر این اساس در هر دو اثر یک الگوی طنز وجود دارد: محتوایی نامتعارف با فرمی وارونه بر مبنای ساختاری ناسازگار با یک اصل از پیش پذیرفته شده، در همدیگر ترکیب می‌شوند. این الگوی واحد پیامد خنده از پی طنزهای این دو اثر را برای هر دو مخاطب فارس و عرب زبان تبیین می‌کند و نشان‌دهنده اشتراکات ذهنیت فردی و جمعی میان آن‌ها است و در نهایت از قابلیت مطالعات تطبیقی در مورد این دو اثر خبر می‌دهد.
The structure of humor in the stories of "Resaalah Delgosha" by Obaid Zakani and the jokes in "Muhaḍarāt al-Adabā'" by Raghib Isfahani presents an inconsistent framework. This research aims to establish a unified model for the humor in these two works through a descriptive-analytical method based on comparison. It concludes that, according to the theory of inconsistency in humor, both the structure, and consequently the content and form of humor in these works can be considered inconsistent. The humorous content of these two works is inconsistent because it conflicts with the definitions and norms that have been adapted in the audience's mind. The form is inconsistent as it contradicts the audience's mental expectations and undermines their preconceived contexts. Thus, both works share a common humorous model: unconventional content combined with an inverted form based on a structure that contradicts an accepted principle. This unified model explains the laughter elicited from the humor in both works for audiences who speak Persian and Arabic, highlighting shared individual and collective mentalities between them, and ultimately indicating the potential for comparative studies on these two works.
المصادر والمراجعالمصحف الشريف. (1380). ترجمه علي أصغر حلبي، الطبعة الأولى. طهران: انتشارات اساطیر.
إمامي، نصرالله. (1382ش). ساختارگرایی و نقد ساختاری. الطبعة الأولى. طهران: رِسِش.
آشوری، داریوش. (1379ش). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ. الطبعة الأولى. طهران: آگاه.
بخاری، ابی عبدالله محمد بن اسماعیل. (1401ق). صحیح البخاري. الطبعة الأولى. بیروت: دار ابن کثیر.
برگسون، هنری لویی. (1379ش). خنده. ترجمه عباس باقری. الطبعة الأولى. طهران: شباویز.
برنارد شاو، جرج. (1391ش). پیگمالیون. ترجمه آرزو شجاعی. الطبعة الأولى. طهران: قطره.
پورافکاری، نصرالله. (1354ش). جامعه‌شناسی عوام. الطبعة الأولى. اصفهان: بیتا.
حلبي، علي أصغر. (1377ش). تاریخ طنز و شوخ‌طبعی در ایران و جهان اسلامی. الطبعة الأولى. طهران: بهبهانی.
حلبي، علي أصغر. (1384ش). زاکانی نامه. الطبعة الأولى. طهران: زوار.
دوبوآر، سیمون. (1380ش). جنس دوم. ترجمه قاسم صنعوی. الطبعة الثانية. طهران: توس.
دورانت، ویل. (1400ش). لذات فلسفه. ترجمه عباس زریاب خویی. الطبعة 33. طهران: علمی و فرهنگی.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسين محمد بن مفضل. (1961م). محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء. الطبعة الثانية. بیروت: دار ومکتبة الحیاة.
راوندی، مرتضی. (1357ش). تاریخ اجتماعی ایران. الطبعة الثالثة. طهران: امیرکبیر.
سعدی، مصلح بن عبدالله. (1369ش). کلیات سعدی (گلستان، بوستان، غزلیات، قصائد، قطعات و رسائل). به اهتمام محمدعلی فروغی. الطبعة الثامنة. طهران: امیرکبیر.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1388ش). دیوان سنایی غزنوی. باهتمام محمد تقی مدرس رضوی. الطبعة السابعة. طهران: سنایی.
شاه‌حسینی، رودابه. (1388ش). سنجش طنز عبید زاکانی با راغب اصفهانی و یافتن آبشخورهای طنز عبید و تحلیل تطبیقی آن‌ها. بإشراف احمد تمیم‌داری، باستشارة سعید واعظ و علي گنجیان خناری. فرع اللغة الفارسية وآدابها. أطروحة الدكتوراه. طهران: جامعة العلامة الطباطبائي.
عبیدزاکانی، نظام الدین عبیدالله (1383ش). رسالة دلكشا (به انضمام رساله‌های تعریفات، صدپند و نوادر الأمثال). ترجمة و توضیح علي أصغر حلبي. الطبعة الأولى. طهران: أساطیر.
فروید، زیغموند. (1351ش). الطوطم والطابو. ترجمة محمد علي خنجي. الطبعة الثانية. طهران: طهوری.
ماریال، جان. (1393ش). فلسفه شوخی. ترجمة غلامرضا اصفهانی. الطبعة الأولى. طهران: ققنوس.
Munn, Norman .L (1962), Introduction to Psychology,Boston.
Schopenhauer, Arthur(1978), Essays and Aphorisms, tr. By R. J. Hollingdale, London.