اثر تنش خشكي و محلول پاشي عناصر ريز مغذي بر عملكرد گندم رقم زرين
محورهای موضوعی : توليد محصولات زراعي
1 - دانش آموخته كارشناسي ارشد كشاورزي - زراعت، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي- ايران
2 - عضو هيات علمي گروه كشاورزي – زراعت، واحد خوي ، دانشگاه آزاد اسلامي ، خوي ، ايران
کلید واژه: خصوصيات رويشي, قطع آبياري, عناصر ريزمغذي, گندم, محلول پاشي.,
چکیده مقاله :
به منظور بررسي اثرات اعمال تنش خشكي در مراحل مختلف رشد و نمو گندم و مصرف عناصر ريزمغذي بر عملكرد دانه گندم زرين، آزمايشي به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در چهار تكرار در مهر ماه سال 1390 در مزرعه اي واقع در شهرستان ماكو به اجرا در آمد. در اين طرح قطع آبياري در سه سطح (سنبله دهي، دانه بندي و عدم قطع آبياري) به عنوان عامل اول و مصرف عناصر ريز مغذي در سه سطح (ساقه رفتن و سنبله دهي، ساقه رفتن و دانه بندي، سنبله دهي و دانه بندي) به عنوان عامل دوم در نظر گرفته شد. نتايج تجزيه واريانس نشان داد که قطع آبياري بر صفت ارتفاع ساقه، طول سنبله، عملكرد دانه، وزن صد دانه، عملكرد پروتئين و عملكرد بيولوژ‍يك در سطح احتمال يك درصد معني دار بودو در تمامي صفات مورد بررسي، نيز بيشترين عدد مربوط به عدم قطع آبياري به همراه محلول پاشي عناصر ريز مغذي در مرحله سنبله دهي+ دانه بندي بود. به طوري كه بيشترين عملكرد دانه مربوط به عدم قطع آباري با 9/426 گرم متر مربع بود، همچنين بيشترين وزن صد دانه نيز مربوط به عدم قطع آبياري به همراه محلول پاشي عناصر ريز مغذي در مرحله سنبله دهي و دانه بندي به ميزان 74/5 گرم بود. مي توان نتيجه گرفت كه گندم رقم زرين در مراحل سنبله دهي و دانه بندي نسبت به ساير مراحل نمو از حساسيت بيشتري برخوردار است و دوره گل دهي حساسترين دوره به كمبود آب است.
To investigate the impact of drought stress in different stages of wheat growth and consumption of micro-nutrients on the yield of Zarrin wheat, an experiment was carried out in factorial complete random design with four replications in Mehr 1390, on a farm in Maku vicinity. In this plan, non-irrigation in three levels ( tillering, grain filling, and non-stop irrigation ) as the first factor, and the consumption of micro-nutrients in three levels ( stem growth and tillering, stem growth and grain filling, tillering and grain filling ) were considered as the second factor. The results of variance analysis showed that non-irrigation had impacts on the stem height, length of cluster, grain yield, 100-grain weight, protein yield, and biologic yield with one percent probability. In all studied traits, the highest amount was allocated to continuing irrigation together with spraying of micro-nutrients in the stage of clustering plus grain filling. So as the highest yield with continuation of irrigation was 426.9g per square meter and the highest weight of 100-grain was related to the irrigation together with micro-nutrient elements spraying on the stage of clustering, grain filling which had more sensitivity than other growth stages; and the flowering stage had the highest sensitivity to lack of water.
Baybordi, A. 2004. Effect of Fe, Mn, Zn and Cu on the quality and quantity of wheat under salinity stress. J. Water . Soil Sci. 17: 140-150.(in Persian).
Baybordi, A., Malakouti, M. J., and Rezai, H. 2001. Effect of Zn, B and Mn with soil application and foliar application methods on seed yield of canola in Mianeh. J. Wate Soil Sci. 12:158 – 169.(In persian).
Borogevic,S. 1990.Principles and methods of plant breeding Elsevier,Amsterdam.
Brenan, R. F. 2001. Residual value of zinc fertilizer for production of wheat. Australian J.Expremental Agricultural. 41: 541-547.
Brevedan, R. E. And D. B.Egli. 2003.Short periods of water estress during seed filing, senescence, and yield of soybean. Crop Sci. 43:2083-2088.
Cakmak, I. 2002. Possible roles of zinc in protecting plant cells from damage by mobilization.Euphtica. 100: 77-83.
Fernandez, V., G. Winkelmann, and g. Elbert. 2004. Iron supply to sugar beet plant through foliar application of iron citrate and ferric dimerum acid. J. of Ph. Plant. 122(3): 380-385.
Foth, H., D. Fijer, and G. Byd. 1996. Soil Fertility. 2 nd edition. Lewis publishers CRC press Dept. Michigon. 290 pp.
Grattan, S. R., and C. M. Grieve. 1999. Salinity-mineral nutrient relation in
horticultural crops. J. Sci Hort. 78: 127-157.
Grawal, H. S., and R. Graham. 1999. Wheat development as effected of
susoil zinc and oilseed rape genotype on the grain yield and distribution of
zinc in wheat.J. of Plant Soil. 207:29- 36.
Kupper, G. 2003. Foliar fertilization. ATTRA. Available on line:www. Attar.
Ncat. Org.
Liang, Z., F. Zhang, M. Shao, and J. Zhang. 2002. The relation of stomatal onductance, water consumption, growth rate to leaf water potential during soil drying and rewatering cycle of wheat (Ttiticum aestivum L.). Botanical Bulletin of Academia Since. 43: 187-192.
-Marschner, H. 1995. Mineral nutrition of higher plants. 2nd edition. Academic press 890. p.Mitra, J. 2007. Genetics and genetic improvement of drought resistance in crop plants.Curent Sci. 8:758-763.
-Pierre, C. S., Petersona, J., Rossa, A., Ohma, J., Verhoerena, M., Larsona, M. and Hoefera, B.2008. White wheat grain quality changes with genotype, nitrogen fertilization, and waterstress. Agron. J. 100: 414-420.
-Qiu, G. Y., Wang, L., He, X., Zhang, X., Chen, S., Chen, J., and Yang, Y. 2008. Water use efficiency and evapotranspiration of winter wheat and its response to irrigation regime in north China plain. Agric. Forest Meteo. 148: 1848-1859.
-Richards, R. A., A G. Condon, and G. J. Rebotzke. 2001. Application of physiology in wheat breeding. in: M. P. Reynolds, J. U. otiz –monasterio and A. Mcnab (eds) CIIMMYT, Mexico.
-Royo, C., M. Abaza, R. Blanco, and L. F. Garcia del Moral. 2000. Triticale grain growth and morphometry as affected by drought stress, late sowing and simulated drought stress. Aust. J. P. Ph. 27: 1051-1059.
-Seyedin, K., 2006. Effect of microelement on wheat production.Maine AgriCultural Research Instiute. Finalreport.
Shakiba, M. R., Ehdaie, B., Madore, M. A., and waines, J. G. 1996. Contribution of interned reserve to grain yield in tall and seni- dwarf spring wheat. J. Genetic Breed. 50:91-100.
Volarie. F. 2003. Seedling survival under drought differs between phytologist. pp. 501– 510.
Yilmaz, A., H. Ekiz, B. Torum, I. Gullekin, S. Karana and I. Cakmak. 1997. Effect of different zinc application methods on grain yield and zinc concentration in wheat
cultivares grown on zinc- deficient calcareous soils. J. Plant Nutr. 20(485):461 – 471.
Yu. L. X., and T. L. Setter. 2003. Comparative trens criptional profiling of placenta and endosperm in developing maize kernel in response to water deficit. J. of Plant Physiology. pp. 568-582.
Zarin Abadi, A. 2002. Growth characteristics, yield and grain quality of three durum wheat genotypse at different plating densities in Isfahan. MS thesis, Plant breeding, Faculty of Agriculture, Isfahan University of Tecnology.
|
|
اثر تنش خشكي و محلول پاشي عناصر ريز مغذي بر عملكرد گندم رقم زرين
چكيده
به منظور بررسي اثرات اعمال تنش خشكي در مراحل مختلف رشد و نمو گندم و مصرف عناصر ريزمغذي بر عملكرد دانه گندم زرين، آزمايشي به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در چهار تكرار در مهر ماه سال 1390 در مزرعه اي واقع در شهرستان ماكو به اجرا در آمد. در اين طرح قطع آبياري در سه سطح (سنبله دهي، دانه بندي و عدم قطع آبياري) به عنوان عامل اول و مصرف عناصر ريز مغذي در سه سطح (ساقه رفتن و سنبله دهي، ساقه رفتن و دانه بندي، سنبله دهي و دانه بندي) به عنوان عامل دوم در نظر گرفته شد. نتايج تجزيه واريانس نشان داد که قطع آبياري بر صفت ارتفاع ساقه، طول سنبله، عملكرد دانه، وزن صد دانه، عملكرد پروتئين و عملكرد بيولوژ‍يك در سطح احتمال يك درصد معني دار بودو در تمامي صفات مورد بررسي، نيز بيشترين عدد مربوط به عدم قطع آبياري به همراه محلول پاشي عناصر ريز مغذي در مرحله سنبله دهي+ دانه بندي بود. به طوري كه بيشترين عملكرد دانه مربوط به عدم قطع آباري با 9/426 گرم متر مربع بود، همچنين بيشترين وزن صد دانه نيز مربوط به عدم قطع آبياري به همراه محلول پاشي عناصر ريز مغذي در مرحله سنبله دهي و دانه بندي به ميزان 74/5 گرم بود. مي توان نتيجه گرفت كه گندم رقم زرين در مراحل سنبله دهي و دانه بندي نسبت به ساير مراحل نمو از حساسيت بيشتري برخوردار است و دوره گل دهي حساسترين دوره به كمبود آب است.
كلمات كليدي: خصوصيات رويشي، قطع آبياري، عناصر ريزمغذي، گندم، محلول پاشي.
[1] تاريخ دريافت:16/09/91 تاريخ پذيرش: 25/09/92
- دانش آموخته كارشناسي ارشد كشاورزي - زراعت، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي- ايران(نويسنده مسئول)
E- mail: Farahmand 1386@ yahoo.com
[2] -عضو هيات علمي گروه كشاورزي – زراعت، واحد خوي ، دانشگاه آزاد اسلامي ، خوي ، ايران .
مقدمه و بررسی منابع علمی
گندم ( T.aestivum, T. turgidum ) اولین غله و مهمترین گیاه زراعی دنیا است. این گیاه در محدوده وسیعی از شرایط اقلیمی و مناطق جغرافیایی تولید می شود و به دلیل تطابق زیاد با شرایط آب و هوایی، دامنه پراکندگی آن بیش از هر گونه دیگر گندم است و غذای اصلی برای بخش عمده ای از جمعیت فزاینده جهان می باشد. این گیاه برای هزاران سال قوت روزانه بخش عمده ای از جمعیت جهان را تامین می کرد (زرین آبادي، (2002 .
خشکسالی و کمبود آب از مهم ترین و رایج ترین تنش های محیطی است که تولیدات کشاورزی را در جهان با محدودیت روبرو ساخته ست و خسارت سنگینی را به محصولات کشاورزی در بسیاری از نقاط جهان وارد می نماید. در کشاورزی، خشکی به وضعیتی اطلاق می شود که میزان و توزیع بارندگی طی فصل رشد به اندازه ای ناچیز باشد که موجب کاهش عملکرد گیاه زراعی شود (Volarei, 2003, Yu and Setter, 2003 ) .
کشور ایران به لحاظ قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک جهان از نزولات آسمانی کمتری برخوردار است که با برنامه ریزی و استفاده اصولی از امکانات می توان از کاهش تولید در سال های کم باران جلوگیری کرد. تنش خشکی بر خصوصیات مورفولوژیک و آناتومیک گندم در هر مرحله از رشد و نمو تاثیر می گذارد; البته شدت خسارت در مراحل مشخصی از نمو بیشتر است. مراحل گرده افشانی و پر شدن دانه ها از بحرانی ترین مراحل نمو گندم نسبت به تنش خشکی شناسایی شده و دوره ای است که گندم بیشترین حساسیت را نشان میدهد. همچنین گزارش شده است که گیاهان دانه ای از جمله گندم دو هفته قبل از گرده افشانی نسبت به خشکی حساس می‌باشند (Richards.,et al., 2001).
در مناطق با آب و هوای مدیترانه ای (مانند قسمت اعظم مناطق ایران)، تنش خشکی عمدتا در طول دوره رشددانه گندم حادث شده و موجب کاهش معنی دار عملکرد گندم می شود. کاهش عملکرد دانه گندم، اساسا به دلیل کاهش مقدار کلروفیل( (Brevedan and Egli, 2003) ، هدایت روزنه ای برگ هاLiyang et al. 2002) )گزارش شده است.
(Pierri et al., 2008) گزارش کردند که تنش خشکی در مرحله پر شدن دانه در 9 ژنوتیپ گندم نان، باعث کاهش عملکرد، وزن هزار دانه و ضخامت دانه آنها شد. تنش خشکی از مرحله گرده افشانی تا رسیدگی از در نواحی که تنش خشکی پیش از گلدهی اتفاق بیفتد باعث کاهش عملکرد می شود. در بیشتر مواقع این کاهش عملکرد به دلیل کاهش تعداد پنجه ها می باشد. ارقام کم پنجه تحت شرایط تنش خشکی عملکرد بالایی دارند چون ارقامی که دارای تعداد پنجه زیادی می باشند در اثر تنش خشکی از بین می روند و سنبله سالم و زنده آنها نسبت به ارقام کم پنجه دارای دانه کمتری می باشند، اما در شرایط وقوع تنش بعد از گلدهی نتایج بر عکس می شود(Brogevic,1990)..
طریق تشدید پیری برگها، کاهش دوره رشد و کاهش سرعت پر شدن دانه سبب کاهش میانگین وزن دانه و کاهش عملکرد دانه میشود.
یکی از اثرات بارز تنش خشکی، کاهش ارتفاع گیاه گندم است که به دلیل کاهش فاصله میان گره ها و به طور کلی اندازه گیاه می باشد. به طور کلی از جمله اثراتی که تنش خشکی در مرحله رشد رویشی می گذارد می توان به کاهش رشد، ارتفاع، تعداد و سطح برگ، میزان فتوسنتز به دلیل کاهش سطح فتوسنتز کننده، بسته شدن روزنه ها، کاهش تولید ماده خشک، افزایش میزان هورمون هایی مثل ABA، کاهش نسبت اندام های هوائی، تسریع در ورود گیاه به فاز زایشی و غیره اشاره کرد(Richards et al., 2001).
به گزارش Chakmak (2002) کمبود عناصر ریزمغذی در خاک های آهکی مناطق خشک و نیمه خشک دنیا عامل محدودیت رشد بسیاری از گیاهان روغنی است.
نتایج مطالعات بسیاری حاکی از آن است که مصرف کودهای ریزمغذی می تواند مقاومت گیاهان به تنش های محیطی همچون خشکی و شوری را افزایش دهد ( Baybordi,2004)
تغدیه برگی روشی است که جهت کاهش مصرف کودهای شیمیائی و خطرات محیطی آنها مطرح شده است. در بعضی از موارد مخصوصا موقعی که پدیده ناسازگاری مواد در جذب مواد از ریشه، ایجاد مشکل مي‌کند با افزودن موادی به خاک موجودات زنده را از بین می برند، تغذیه برگی اهمیت زیادی پیدا میکند.
Graval and Graham(1999) نشان دادند که مصرف روی باعث افزایش غلظت این عنصر در دانه ها و ریشه ها و کاه و کلش کلزا می گردد.
یون های فلزی همچون آهن، روی، مس، منگنز و منیزیم به عنوان کوفاکتور در ساختمان بسیاری از آنزیم های آنتی اکسیدانت مشارکت داشته و نتایج مطالعات Chakmak(2002) حاکی از آن است که تحت شرایط تنش و از طرفی کمبود عناصر ریزمغذی، فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانت کاهش یافته و بنابراین حساسیت گیاهان به تنش های محیطی افزایش می یابد.
Yilmaz et al(1997) اثر روش های مختلف مصرف سولفات روی بر عملکرد و غلظت روی را بر دانه ارقام مختلف گندم در خاک های ترکیه را مورد آزمایش قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که مصرف سولفات روی، نه تنها عملکرد را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد، بلکه غلظت این عنصر در دانه گندم نیز فزونی یافته و باعث غنی سازی دانه گندم می شود.
مصرف آهن به شکل محلول پاشی منجر به افزایش میزان جذب این عنصر توسط گیاه شده و لذا توان فتونستزی گیاه و دوام سطح برگ افزایش یافته و منجر به افزایش تولید در گیاه میشود (Fernandez et al, 2004)
هدف از انجام این تحقیق، بررسی آثار تنش خشکی و محلول پاشی عناصر ریزمغذی در مراحل مختلف رشد و نمو و عملکرد گندم می باشد.
مواد و روش ها
این آزمایش در پاییز سال 1390 در مزرعه ای واقع در کیلومتر 10 جاده ماکو- بازرگان با عرض جغرافیائی 39 درجه و 18 دقیقه شمالی و طول جغرافیائی 44 درجه و 31 دقیقه شرقی، با ارتفاع 1418 متر از سطح دریا با متوسط بارندگی4 344 / میلی متر اجراء گردید.
آزمایش به صورت فاکتوریل دو عاملی با چهار تکرار در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی انجام شد. عامل اول قطع آبیاری در سه سطح a1) : در مرحله سنبله دهی، a2 : در مرحاه دانه بندی، a3 : عدم قطع آبیاری( و عامل دوم محلول پاشی عناصر ریز مغذی در سه سطح b1) : در مراحل ساقه رفتن و سنبله دهی، b2 : در مراحل ساقه رفتن و دانه بندی،b3 : در مراحل سنبله دهی و دانه بندی) .
رقم مورد آزمایش، گندم زرین (PK.15841) بود. کاشت در دهه اول مهر ماه به صورت مکانیزه با عمق 3 سانتیمتر انجام شد. ابعاد کرت ها 3 متر (طول) در 1/2 متر (عرض) در نظر گرفته شد (البته کرت بندی بعد از اجرای کشت مکانیزه انجام شد) .فاصله کرت ها از یکدیگر نیم متر جهت جلوگیری از انتقال آب در زمان اعمال آبیاری و محلول پاشی در نظر گرفته شده است. تراکم بوته 200 بذر برای هر متر مربع در نظر گرفته شد. مصرف کودهای پایه بر اساس تجزیه خاک ) جدول (1صورت گرفت. بلافاصله بعد از کشت به دلیل معتدل بودن هوا و بارش های پائیزه یک بار آبیاری انجام گردید و سه نوبت بعدی طی مراحل مختلف نمو گندم ) ساقه دهی ،سنبله دهی و دانه بندی( مطابق تیمارهای آزمایشی انجام شد.
قبل از شروع ساقه روی در فروردین ماه سال 1391 مبارزه با علف های هرز به صورت وجین دستی انجام گرفت .به دلیل بارندگی های مداومی که در اردیبهشت ماه یعنی توام با ساقه روی گندم بود در این مرحله آبیاری انجام نشد. آبیاری بعدی در مرحله سنبله دهی( 10 خرداد ماه) و آخرین مرحله آبیاری نیز در مرحله دانه بندی ( در 28 خرداد ماه) انجام شد. برای محلول پاشی عناصر ریزمغذی از کود مایع کامل با نام تجاری ( PROTEX )مخصوص گندم) با غلظت 2/5 در هزار) مورد استفاده قرار گرفت. مرحله اول محلول پاشی در 30 اردیبهشت ماه، مرحله دوم در مرحله دانه بندی( در تاریخ 25 خرداد) مطابق تیمارهای آزمایشی انجام شد(لازم به ذکر است که هر کدام از کرت ها فقط یک بار محلول پاشی شدند) و نیز محلول پاشی کرت های مورد نظر ساعت 11 صبح یعنی بعد از بر طرف شدن شبنم صبحگاهی و همچنین زمانی که بادی در مزرعه نبود انجام گرفت. در مرحله سنبله دهی (10 خرداد) و مرحله سوم در مرحله دانه بندی (25 خرداد) مطابق تیمارهای آزمایشی انجام شد. در مرحله سنبله دهی در کرت هایی که باید تیمار قطع آبیاری اعمال می شد جهت جلوگیری از اثرات بارندگی، کرت های مذکور با پلاستیک پوشانده شدند تا بارندگی اختلالی در اجرای تیمار مذکور نداشته باشد. دومین مرحله قطع آبیاری در مرحله دانه بندی یعنی همزمان با آبیاری سوم مزرعه در اواخر خرداد ماه انجام گرفت . قبلا از برداشت محصول، بعد از حذف حاشیه ها از هر کرت 25 بوته به عنوان نمونه به صورت تصادفی انتخاب شده و صفات ارتفاع ساقه، طول سنبله، وزن هزاردانه، عملکرد دانه، وزن صد دانه، عملکرد بیولوژیک و درصد پروتئین دانه اندازه گیری شد.
آنالیز آماری با نرم افزار M-STATC، رسم نمودارها با EXCEL و مقایسات میانگین ها با آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام گرفت.
جدول 1- خصوصیات خاک محل آزمایش
Table1- Soil characterestics of the expremental area
K (mg/kg P(mg/kg) total N Soil texture depth
CM))30-0 Lomy clay 0.01 33.9 433
نتایج و بحث
1- ارتفاع ساقه
نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل مربوط به ساقه نشان می دهد که بیشترین ارتفاع ساقه به میزان 96/38 سانتی متر در شرایط عدم تنش خشکی و محلول پاشی عناصر کم مصرف در مرحله خوشه دهی و دانه بندی بوده است و کمترین میزان آن 67/53) سانتی متر( در شرایط قطع آبیاری در مرحله خوشه دهی به همراه محلول پاشی ریزمغذی ها در مرحله ساقه روی + خوشه دهی بود.)شکل1)
شکل 1- مقایسه میانگین اثرات متقابل قطع آبیاری و محلول پاشی عناصر کم مصرف بر ارتفاع ساقه
a1 : قطع آبیاری در سنبله دهی b1 : محلول پاشی در مرحله ساقه دهی + سنبله دهی
a2 : قطع آبیاری در دانه بندی: b2 محلول پاشی در مرحله ساقه دهی + دانه بندی
a3 : عدم قطع آبیاری: b3 محلول پاشی در سنبله دهی + دانه بندی
در مرحله طویل شدن ساقه( ساقه رفتن) نیاز گندم به رطوبت افزایش می یابد. کمبود آب در این مرحله نه تنها بر روی طویل شدن ساقه، بلکه بر روی تشکیل اندام های تولیدی گیاه نیز تاثیر منفی می گذارد . اعمال تنش خشکی در مرحله گرده افشانی و پس از آن باعث کاهش تعداد دانه در گندم می شود که علت آن را می توان اختلال در گرده افشانی، عقیم شدن دانه های گرده و اختلال در فتوسنتز جاری و انتقال مواد ذخیره شده به دانه بیان کرد( Richards et al., 2001).
اثر کودهای ریزمغذی بر ارتفاع ساقه نیز در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود )جدول(2 به طوری که نتایج مقایسه میانگین نشان داد بیشترین ارتفاع ساقه مربوط به محلول پاشی عناصر کم مصرف در مرحله خوشه دهی و دانه بندی بود(96/38 سانتی متر ( بود.
Foth et al (1996) گزارش نمودند که کمبود عناصر ریز مغذی به علت تاثیر روی بیوسنتر اکسین سبب کاهش طول میانگره ها و در نتیجه کاهش ارتفاع گیاه می شود.
2- طول سنبله
نتایج نشان داد که اثر قطع آبیاری بر طول سنبله در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود و محلول پاشی عناصر ریزمغذی نیز در سطح اختمال یک درصد بر طول سنبله معنی دار بود( جدول2). مقایسه میانگین ها اثرات متقابل مربوط به طول سنبله نشان می دهد که بیشترین طول سنبله به میزان 13/16 سانتی متر در شرایط عدم قطع آبیاری و محلول پاشی عناصر ریزمغذی در مرحله خوشه دهی و دانه بندی بوده است و کمترین مقدار آن با طول 8/63 سانتی متر مربوط به قطع آبیاری در مرحله خوشه دهی و محلول پاشی عناصر کم مصرف در ساقه روی و خوشه دهی می باشد)شکل2 ).
زارع فیض آبادی و قدسی(1381) و خزائی(1381) گزارش نمودند که با حذف آبیاری (اعمال تنش خشکی) در مراحل مختلف نمو گندم، از جمله مراحل طویل شدن ساقه و پر شدن دانه ها؛ ارتفاع گیاه و طول پدانکل ارقام گندم کاهش یافت که موید نتایج این تحقیق است.
شکل2- مقایسه میانگین اثرات متقابل قطع آبیاری و محلول پاشی عناصر کم مصرف بر طول سنبله
a1 : قطع آبیاری در سنبله دهی b1 محلول پاشی در مرحله ساقه دهی + سنبله دهی
a2 : قطع آبیاری در دانه بندی b2: محلول پاشی در مرحله ساقه دهی + دانه بندی
a3 : عدم قطع آبیاری b3: محلول پاشی در سنبله دهی + دانه بندی
3- عملکرد دانه
نتایج نشان داد که اثر قطع آبیاری بر عملکرد دانه در خوشه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود )جدول2 ) به طوری که نتایج مقایسه میانگین نشان می دهد که بیشترین عملکرد دانه gr/m2 370/7 مربوط به عدم قطع آبیاری می باشد. عملکرد دانه با تشکیل مقصد فیزیولوژیک جهت ذخیره سازی مواد غذایی پرورده و سپس پر شدن آن از طریق یک منبع که ظرفیت فتوسنتزی گیاه است، ایجاد میشود . تنش خشکی از طریق تخریب منبع و مقصد فیزیولوژیک ( با توجه به زمان تنش، شدت تنش و مرحله فنولوژیک گیاه) بر عملکرد دانه تاثیر می گذارد. در شرایط تنش خشکی، تعداد و اندازه مقصد فیزیولوژیک (که در گندم دانه می باشد) بر عملکرد دانه تاثیر می گذارد.
4- وزن صد دانه
اثر قطع آبیاری بر وزن صد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود (جدول 2) . بیشترین وزن صد دانه مربوط به عدم قطع آبیاری با وزن 5/51 گرم بود ( جدول 3).
در شرایط تنش خشکی به دلیل اختلال در توزیع مواد فتوسنتزی، وزن صد دانه نیز کاهش پیدا نموده است، که از دلایل احتمالی آن می توان به تسریع پیری گیاه و کاهش دوره پر شدن دانه و در نتیجه کاهش وزن دانه اشاره نمود (شکیبا و همکاران، 1996).
عامل محلول پاشی عناصر و اثرات متقابل دو عامل قطع آبیاری و محلول پاشی عناصر ریزمغذی بر صفت وزن صددانه معنی دار نبود (جدول2 ).
5- عملکرد بیولوژیک
نتایج نشان داد که عامل آبیاری بر عملکرد بیولوژیک اثر معنی داری در سطح احتمال یک درصد داشت (جدول 1). به طوری که بیشترین عملکرد بیولوژیک gr/m2 895/2مربوط به عدم قطع آبیاری می باشد. اثر محلول پاشی عناصر ریزمغذی بر روی عملکرد بیولوژیک در سطح احتمال 5 درصد معنی دار بود)جدول(2 و بیشترین عملکرد بیولوژیک گندم به میزان856/6 gr/m2 مربوط به تیمار محلول پاشی در مرحله سنبله دهی و دانه بندی بود.
Qiu et al (2008) نیز در آزمایش خود مشاهده کردند که کاهش دفعات آبیاری در طی فصل رشد سبب کاهش عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت شد . عملکرد و وزن خشک بوته گندم با مصرف کودهای روی افزایش مي‌يابد (Brenan, 2001).
محققان در آزمایشات خود به این نتیجه رسیدند که کاربرد آهن و منگنز به صورت خاکی و محلول پاشی و کاربرد توام آنها در گندم باعث افزایش اجزای عملکرد، افزایش غلظت‌این عناصر دردانه و کلش و نیز افزایش درصد‌پروتئین می‌گردد (Seyedin, 2006).
6-درصد پروتئین
اثر آبیاری بر درصد پروتئین دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود) جدول1) بیشترین درصد پروتئین مربوط به عدم قطع آبیاری می باشد. اما اثر مراحل مختلف محلول پاشی عناصر ریزمغذی بر درصد پروتئین دانه معنی دار نبود) جدول(1 بیشترین درصد پروتئین دانه در این آزمایش مربوط به کرت هایی بود که گندم تحت تنش خشکی قرار نگرفت و به طور کامل آب دریافت کرده بود. در این شرایط میزان پروتئین دانه گندم به 11/9 درصد رسید.
نتیجه گیری کلی
از نتایج این تحقیق چنین استنباط می شود که در کشت زمستانه گندم مراحل گرده افشانی یا گلدهی و مرحله شیری و خمیری شدن، حساسترین دوره به کمبود آب هستند و قطع آبیاری در آن مراحل لطمه بیشتری به محصول وارد کرده و عملکرد را بیشتر کاهش خواهد داد.
جدول2- نتایج تجزیه واریانس صفات مورد ارزیابی در محلول پاشی و زمان های مختلف تنش خشکی
منابع تغییرات | درجه آزادی | ارتفاع ساقه cm | طول سنبله cm | وزن صددانه gr | عملکرد دانه gr/m2 | پروتئین دانه درصد | عملکرد بیولوژیک gr/m2 |
S.O.V | D.F | stem lengh | culum lengh | grain weight | grain yield | Protein content | biological Yield |
تکرار | 3 | 46/3 ns | 1/47 ns | 0/222 ns | 236/42 ns | 0/26 ns | 6869/8 ns |
قطع آبیاری | 2 | 877/84** | 20/96 ** | 2/34 ** | 20667/68 ** | 21/97** | 68782/46** |
محلول پاشی | 2 | 203/93** | 5/54** | 0/28 ns | 5553/32* | 0/38 ns | 22299 * |
A*B | 4 | 96/49* | 4** | 0/18 ns | 2887 ns | 0/2 ns | 14339/35 ns |
اشتباه آزمایشی | 24 | 34/28 | 0/79 | 0/38 | 1129/43 | 0/13 | 6118/6 |
C.V |
| 7/76 | 9/21 | 12/27 | 10/38 | 3/44 | 9/67 |
:ns عدم وجود اختلاف معنی دار :** وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال یک درصد * : وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال پنج درصد
جدول 3- مقایسه میانگین اثرات متقابل صفات در زمان های مختلف قطع آبیاری و زمان محلول پاشی روی صفات مختلف گندم
Table2- Mean comparison of traits in different times and spray irrigation
فاکتور های آزمایشی | ارتفاع ساقه cm | طول سنبله cm | وزن صددانه gr | عملکرد دانه gr/m2 | پروتئین دانه درصد | عملکرد بیولوژیک gr/m2 |
| stem lengh | culum lengh | grain weight | grain yield | Protein content | biological Yield |
قطع آبیاری |
|
|
|
|
|
|
در خوشه دهی | 69/5 b | 8/9 b | 4/64 b | 291/6 b | 11/24 b | b 757/4 |
در دانه بندی | 71/53 b | 8/87 b | 4/93 b | 309/3 b | 9/3 c | b 775 |
عدم قطع آبیاری | 85/28 a | 11/18 a | 5/51 a | 370/7 a | 11/9 a | a 895/2 |
محلول پاشی |
|
|
|
|
|
|
در ساقه رفتن و سنبله دهی | 74/35 b | 9/35 b | 5/04 a | 313/4 b | 10/89 ab | 795/9 ab |
در ساقه رفتن و دانه بندی | 72/01 b | 9/17 b | 4/87 a | 309/6 b | 10/94 a | b 773/2 |
در سنبله دهی و دانه بندی | 80/03 a | 10/43 a | 5/18 a | 348/6 a | 10/61 b | a 856/6 |
منابع مورد استفاده
References
ü Baybordi, A. 2004. Effect of Fe, Mn, Zn and Cu on the quality and quantity of wheat under salinity stress. J. Water . Soil Sci. 17: 140-150.(in Persian).
ü Baybordi, A., Malakouti, M. J., and Rezai, H. 2001. Effect of Zn, B and Mn with soil application and foliar application methods on seed yield of canola in Mianeh. J. Wate Soil Sci. 12:158 – 169.(In persian).
ü Borogevic,S. 1990.Principles and methods of plant breeding Elsevier,Amsterdam.
ü Brenan, R. F. 2001. Residual value of zinc fertilizer for production of wheat. Australian J.Expremental Agricultural. 41: 541-547.
ü Brevedan, R. E. And D. B.Egli. 2003.Short periods of water estress during seed filing, senescence, and yield of soybean. Crop Sci. 43:2083-2088.
ü Cakmak, I. 2002. Possible roles of zinc in protecting plant cells from damage by mobilization.Euphtica. 100: 77-83.
ü Fernandez, V., G. Winkelmann, and g. Elbert. 2004. Iron supply to sugar beet plant through foliar application of iron citrate and ferric dimerum acid. J. of Ph. Plant. 122(3): 380-385.
ü Foth, H., D. Fijer, and G. Byd. 1996. Soil Fertility. 2 nd edition. Lewis publishers CRC press Dept. Michigon. 290 pp.
ü Grattan, S. R., and C. M. Grieve. 1999. Salinity-mineral nutrient relation in
horticultural crops. J. Sci Hort. 78: 127-157.
ü Grawal, H. S., and R. Graham. 1999. Wheat development as effected of
susoil zinc and oilseed rape genotype on the grain yield and distribution of
zinc in wheat.J. of Plant Soil. 207:29- 36.
ü Kupper, G. 2003. Foliar fertilization. ATTRA. Available on line:www. Attar.
Ncat. Org.
ü Liang, Z., F. Zhang, M. Shao, and J. Zhang. 2002. The relation of stomatal onductance, water consumption, growth rate to leaf water potential during soil drying and rewatering cycle of wheat (Ttiticum aestivum L.). Botanical Bulletin of Academia Since. 43: 187-192.
ü -Marschner, H. 1995. Mineral nutrition of higher plants. 2nd edition. Academic press 890. p.Mitra, J. 2007. Genetics and genetic improvement of drought resistance in crop plants.Curent Sci. 8:758-763.
ü -Pierre, C. S., Petersona, J., Rossa, A., Ohma, J., Verhoerena, M., Larsona, M. and Hoefera, B.2008. White wheat grain quality changes with genotype, nitrogen fertilization, and waterstress. Agron. J. 100: 414-420.
ü -Qiu, G. Y., Wang, L., He, X., Zhang, X., Chen, S., Chen, J., and Yang, Y. 2008. Water use efficiency and evapotranspiration of winter wheat and its response to irrigation regime in north China plain. Agric. Forest Meteo. 148: 1848-1859.
ü -Richards, R. A., A G. Condon, and G. J. Rebotzke. 2001. Application of physiology in wheat breeding. in: M. P. Reynolds, J. U. otiz –monasterio and A. Mcnab (eds) CIIMMYT, Mexico.
ü -Royo, C., M. Abaza, R. Blanco, and L. F. Garcia del Moral. 2000. Triticale grain growth and morphometry as affected by drought stress, late sowing and simulated drought stress. Aust. J. P. Ph. 27: 1051-1059.
ü -Seyedin, K., 2006. Effect of microelement on wheat production.Maine AgriCultural Research Instiute. Finalreport.
ü Shakiba, M. R., Ehdaie, B., Madore, M. A., and waines, J. G. 1996. Contribution of interned reserve to grain yield in tall and seni- dwarf spring wheat. J. Genetic Breed. 50:91-100.
ü Volarie. F. 2003. Seedling survival under drought differs between phytologist. pp. 501– 510.
ü Yilmaz, A., H. Ekiz, B. Torum, I. Gullekin, S. Karana and I. Cakmak. 1997. Effect of different zinc application methods on grain yield and zinc concentration in wheat
ü cultivares grown on zinc- deficient calcareous soils. J. Plant Nutr. 20(485):461 – 471.
ü Yu. L. X., and T. L. Setter. 2003. Comparative trens criptional profiling of placenta and endosperm in developing maize kernel in response to water deficit. J. of Plant Physiology. pp. 568-582.
ü Zarin Abadi, A. 2002. Growth characteristics, yield and grain quality of three durum wheat genotypse at different plating densities in Isfahan. MS thesis, Plant breeding, Faculty of Agriculture, Isfahan University of Tecnology.