تأثیر مقادیر و منابع آهن بر عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان روغنی
محورهای موضوعی : توليد محصولات زراعي
1 - - دانش آموخته گروه كشاورزي – زراعت، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي – ايران.
کلید واژه: سبزینگی, عملکرد بیولوژیک, کلات آهن, محلول پاشي. ,
چکیده مقاله :
به منظور بررسي تاثیر مقادیر و منابع آهن بر عملکرد و اجزای آفتابگردان روغنی رقم فرخ، آزمايشي در ايستگاه تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي شهرستان خوي در قالب طرح بلوكهای كامل تصادفي با 8 تيمار در 3 تكرار اجرا شد. در اين تحقيق تيمارها شاملT1 : شاهد(عدم مصرف)، T2: مصرف خاكي كلات آهن به مقدار 10 کیلوگرم در هكتار، T3: محلول پاشي كلات آهن با غلظت 5 در هزار در دو مرحله، T4 : محلول پاشي كلات آهن با غلظت 10در هزار، T5: مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 100 کیلوگرم در هكتار، T6: محلول پاشي سولفات آهن با غلظت 5 در هزار، T7 : مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 100 کیلوگرم در هكتار همراه با محلول پاشي سولفات آهن با غلظت 5 درهزار، T8: مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 50 کیلوگرم در هكتار همراه با محلول پاشي كلات آهن با غلظت5 در هزار بود. تجزيه واريانس صفات مشخص كرد بين تيمارهاي مختلف از لحاظ صفاتي مثل ارتفاع بوته، درصد سبزينگي، تعداد دانه در طبق، عملكرد دانه، وزن هزار دانه، قطر منطقه پوكي، درصد روغن و عملكرد بيولوژيك تفاوت معنيداري وجود دارد. بيشترين درصد روغن(247/40) و تعداد دانه در طبق (696) و درصد سبزينگي (85/42 ) از تيمارT3 با محلول پاشي كلات آهن به ميزان 5 در هزار بهدست آمد و بيشترين عملكرد دانه (3/351 گرم درمترمربع) از تيمار T4 با محلول پاشي كلات آهن با غلظت 10 در هزار و بيشترين وزن هزار دانه (5/62 گرم) از تيمار T8 با مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 50 کیلو گرم در هكتار همراه با محلول پاشي كلات آهن به مقدار 5 در هزار بدست آمد. همچنين بيشترين منطقه پوكي مربوط به تيمار T1 (عدم مصرف آهن) با 107/34 میلیمتر و كمترين آن مربوط به تيمار T4با محلول پاشي كلات آهن به مقدار 10در هزار (10/25 ) بدست آمد. درحالت كلي اكثر تيمارهاي محلول پاشي آهن نسبت به تيمارهاي مصرف خاكي و عدم مصرف آهن در گروه آماري بالاتر قرار گرفتند، بنابراين جهت رسيدن به عملكرد بالا و ارتقاء كيفيت آفتابگردان، مصرف آهن توصيه ميگردد.
To study the effects of amount and source of Fe on the form of oil and foliar application on yield and its components in oil seed sunflower ( variety Farrokh ), an experiment was performed in 8 treatments and 3 replications in complete randomized block design in Agricultural and Natural Resource Station in Khoy, W. Azarbaijan. The tests were respectively T1 : control ( non consuming ), T2 : 10 kg per hectare land consuming FeEDTA. T3 : two – phase solution spray. T4 : two-phase 10 in thousand FeEDTA solution spray. T5 : 10 kg per hectare Feso4 ×H2O land consuming. T6 : in thousand Feso4 ×H2O solution spray. T7: 10 kg per hectare Feso4 ×H2O land consuming and 5 in thousand FeEDTA solution spray. T8 : 50 kg per hectare Feso4×HO land consuming and 5 in thousand FeEDTA solution spray. After the analysis of variance about characteristics under evolution, it became clear that there was a significant difference between the sprig height, chlorophyll percentage, seed number of each tray, thousand seed weight, hollow area, oil percentage, and the biological yield of different tests. The maximum percentage of oil ( 40.247 ) and number of seeds in a tray ( 696 ) and chlorophyll ( 42.85 ) were found in T3 that had used Fe solution spray ( foliar )at the rate of 5 kg per hectare in two phases of star of hand and tray seeds filling, and the maximum yield seed ( 351.3 gr) and a thousand seed weight ( 62. 567 ) was found in T8 that had used 5 kg in hectare Feso4 × H2O land consuming and 5 kg in hectare FeEDTA solution spray and the maximum hollow area was for T1 control ( non consuming ) ( 34.107 mm ) and the minimum was for T4 that had used two-phase 10 in thousand FeEDTA solution spray ( 25.10 mm ). In general, most of the tests which had used Fe solution spray were placed in upper level than other tests which used land consuming or didn't use Fe in statistical group. So, to achieve the high yields and improve the quality of sunflower, consumption of Fe is recommended.
Barmaki, Y., F. Jalili, and. Eyvazi, and A. Rezaii.2009. Effeect of foliar application of Zn, Fe and B on yield and quality of two variety of sunflower, J. Res in Agron. Sci.,6(2):12-26. (In persian).
Brighenti, A. M., and C. Castro. 2008. Boron foliar application on sunflower (Helianthus annuus L.). HELIA, Nr. 48: 127- 136.
Dindoost, S., M. Roshdi, S. Yoosefzadeh, A. Alizadeh.2007. The effect of drought stress anf foliar application of Fe, Znand Mn on quality and quantity of sunflower variety of Haysan33. Absract Pepers of the zonal congress of agriculture and environment, IAU of Khoy, p,148. (In Persian).
Ebrahimian. E., and A. Bybordi.2011. Effect of Iron Foliar Fertilization on growth, seed and oil yield of sunflower grown under different irrigation regimes middle- esat J. Scientific Res.9(5): 621-627.
Fageria, NK., VC. Baligar, and RB Clark. 2002. Micronutrients in Crop production. Adv. Agron.77: 185-268.
Ghafari, M. 2006. Manuel of sunflower cultivation in west Azarbaijan, press of center of cotton and oilseed plants. Iran.
Heit holt, JJ., JJ. Sloan, CT. Mackown, and RI. Cabrera.2003. Soybean growth on calcareous Soil as effected by three Iron sources. J. Plant Nutr.26: 935-948.
Kocheki, A., GH. Sarmadnia. 2003.Physiology of agronomic plant, press of Jihad Daneshgahi Mashhad, pp.400. (In Persian).
Li, L., J. Zhang, Y. Wang, W. Xing, A. Zhu. 2005. Effecieney of the different genotypes of tomato in relation to foliar content of Fe and the response of some bioindicators. J. Plant Nutr,13: 1777-1786.
Marandi, J., F. Jalili, and E. Valizadegan. 2012.The effect of methods and source of nitrogen and micronutrients on some agronomic traits of sunflower, J Res. Agron. Sci.15(17):71-83. (In Persian).
Malakouti, MJ., M. Esmaili, E. Sepehr, and A. Golchin. 2003.The effects of Mn, Fe, MN and Zn on some quality and quantity characteristics of sunflower, booke of optimizing nutriens requaremernt of oilseed crops, press of Khaniran, Tehran, Iran, pp.452. (In Persian).
Malakouti, MJ., and E. Sepehr. 2004. optimize nourishment for oil seeds (effective step to oil independence in country). Khaniran press, Tehran,464p: (in persian).
Malakouti, MJ., and MM. Tehrani. 2001. Role of micronutrients on yield increasing and quality improving in agricultural production. Tarbiat Modares university press, Tehran.
Malakouti, MJ .2004. Fertilizer productivity in Iran.A report prepared by the reguest of private sector(NGO). Pp.25. Tehran, Iran.
Mariotti, M., L. Ercoli., A. Masoni. 1996. spectral properties of Iron deficient corn and sunflower leaves. Remote sensing of environment. 58(3): 282-288.
Marschner, H. 1995. Mineral nutrition of Higher plants. Academic press. London.
Mirzapour, MH., AH. Khoshgoftarmanesh.2008. The effect of Fe on growth, yield and oil content of sunflower in a calcareus soil, J Res Water Soil, 18(4).61-69. (In Persian).
Mizapour, MH., AH. Kuchekbeigi, R. Vakil, and MR. Naiini.2005. The effect of iron chelates on growth and yield of sunflower variety of record in a saline and calcareus soil of Qom. 1st international congress of oilseed crops, Gorgan. Iran,
Norabadi, A.2004. The effect of sowing date and foliar applicaton of micronutrients on yield and its components of sunflower variety of zargol. Thesis of MSc, IAU of Dezfol, (In Persian).
Pazoki, AR., AH. Shiranird, D. Habibi, F. Paknajad, and SMR. Hajseyed hadi. 2009. The effect of time of foliar application of Fe on yield and its component of oilseed rape (Brassica napus L.) in Sharerey, J. Aron Bred. Iran. 5(1):31-41. (In Persian).
Rahimi.MM., D. Mazaheri, and N. Khodabandeh. 2003. The effect of micronutrient of on quality and quantity of sunflower in Arsanjan, J. Res. Build. Agron. Hort.61:96-103. (In Persian).
Rahimi, M.M., D. Mazaheri. 2004. The effect of Micronutrients of Fe, Zn and B on yield and its components of sunflower in Arsanjan area. J Res. Build.Agron Hort.64:16-21. (In Persian).
Rahimizadeh, M., A. Kashani, A. Zareh Feyzabadi, V. Madani, and A. Soltani. 2010. The effect of micronutrient on yield and its components of sunflower in drought condition, Electronic J. Product. Agron. Plant,3(1):57-72. (In Persian).
Saiidi, GA.2007. The effect of some maro and micronutrient on yield and some agronomic traits of sunflower in a calcareus soil, J. Sci. Tech. Agron. Natur. Resource, 11(1):355-366.) In Persian).
Said, Al., AM. Abeer.2010. Effect of zinc and or Iron foliar application on growth and essential oil of sweet basil (ocimum basilicum L.) under salt stress. Appl. Sci. J.3(1):97-111.
Sepehr, E., MJ. Malakouti, 2004. The effect of different fertilizer on quality and quantity of sunflower, booke of optimizing nutriens requaremernt of oilseed crops, press of Khaniran, Tehran, Iran, pp.452. (In Persian).
Sharafi, S., Tajbaksh, M., Majidi, M., Pourmirza, AA. 2000. Effects of Iron and Zinc on yield, Protein and nutritional in two varieties of Maize seed. Water soil. J.12(1): 85-94. (In Persian with English abstract).
Singh, S. 2001. Effect of Fe, Zn on growth of sunflower. Sci. Environ. 34(1- 2):57-63.
Torabian, SH., M. Zahedi. 2013. The effect of foliar application ferrus sulphate in normal and nano particle on growth of sunflower in saline condition, J. Agron Plant Sci.44 (5):109-118. (In Persian).
|
تأثیر مقادیر و منابع آهن بر عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان روغنی
علي زينالي1، فرزاد جليلي2 و ابراهيم وليزادگان3
به منظور بررسي تاثیر مقادیر و منابع آهن بر عملکرد و اجزای آفتابگردان روغنی رقم فرخ، آزمايشي در ايستگاه تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي شهرستان خوي در قالب طرح بلوكهای كامل تصادفي با 8 تيمار در 3 تكرار اجرا شد. در اين تحقيق تيمارها شاملT1 : شاهد(عدم مصرف)، T2: مصرف خاكي كلات آهن به مقدار 10 کیلوگرم در هكتار، T3: محلول پاشي كلات آهن با غلظت 5 در هزار در دو مرحله، T4 : محلول پاشي كلات آهن با غلظت 10در هزار، T5: مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 100 کیلوگرم در هكتار، T6: محلول پاشي سولفات آهن با غلظت 5 در هزار، T7 : مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 100 کیلوگرم در هكتار همراه با محلول پاشي سولفات آهن با غلظت 5 درهزار، T8: مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 50 کیلوگرم در هكتار همراه با محلول پاشي كلات آهن با غلظت5 در هزار بود. تجزيه واريانس صفات مشخص كرد بين تيمارهاي مختلف از لحاظ صفاتي مثل ارتفاع بوته، درصد سبزينگي، تعداد دانه در طبق، عملكرد دانه، وزن هزار دانه، قطر منطقه پوكي، درصد روغن و عملكرد بيولوژيك تفاوت معنيداري وجود دارد. بيشترين درصد روغن(247/40) و تعداد دانه در طبق (696) و درصد سبزينگي (85/42 ) از تيمارT3 با محلول پاشي كلات آهن به ميزان 5 در هزار بهدست آمد و بيشترين عملكرد دانه (3/351 گرم درمترمربع) از تيمار T4 با محلول پاشي كلات آهن با غلظت 10 در هزار و بيشترين وزن هزار دانه (5/62 گرم) از تيمار T8 با مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 50 کیلو گرم در هكتار همراه با محلول پاشي كلات آهن به مقدار 5 در هزار بدست آمد. همچنين بيشترين منطقه پوكي مربوط به تيمار T1 (عدم مصرف آهن) با 107/34 میلیمتر و كمترين آن مربوط به تيمار T4با محلول پاشي كلات آهن به مقدار 10در هزار (10/25 ) بدست آمد. درحالت كلي اكثر تيمارهاي محلول پاشي آهن نسبت به تيمارهاي مصرف خاكي و عدم مصرف آهن در گروه آماري بالاتر قرار گرفتند، بنابراين جهت رسيدن به عملكرد بالا و ارتقاء كيفيت آفتابگردان، مصرف آهن توصيه ميگردد.
واژههای كليدي : سبزینگی، عملکرد بیولوژیک، کلات آهن، محلول پاشي.
[1] تاريخ وصول: 28/05/1397 تاريخ پذيرش: 30/11/1397
- دانش آموخته گروه كشاورزي – زراعت، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي – ايران.
[2] - عضو هيات علمي گروه كشاورزي – زراعت، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي – ايران. (نويسنده مسئول)
farjalili@ yahoo.com
[3] - عضو هيات علمي گروه كشاورزي – زراعت، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي – ايران.
مقدّمه
آفتابگردان(Helianthus annuus L.) يكي از گياهان مهّم روغني در ايران بوده كه به دليل مقاوم بودن در برابر خشكي، سازگاربودن با شرايط آب و هوايي مختلف كشور و بالا بودن كيفيت روغن، سالانه بالغ بر 120 هزار هكتار از اراضي كشور را به كشت خود اختصاص مي دهد(Barmaki et al., 2009). در گذشته نياز بالاي آفتابگردان به عناصر غذايي در بسياري از خاكهاي كشور تأمين نميشد، لذا هميشه رشد و عملكرد اين گياه محدود بود. مصرف بهينه كود در گياهان روغني ضمن افزايش عملكرد دانه سبب افزايش مقاومت گياه به تنشهاي محيطي، بهبود فعاليتهاي زيستي خاك، زودرسي محصول، كاهش سمّيت و غلظت آلايندههايي نظير كادميم در دانه و افزايش راندمان مصرف آب ميشود(Malakouti, 2004). يكي از عوامل مهّم در كاهش عملكرد و كيفيت محصولات در مناطق خشك و نيمه خشك، پايين بودن كارايي جذب عناصر غذايي است. لذا، براي استفاده بهينه از كودهاي شيميايي در این مناطق، مصرف كودها از طريق محلولپاشي بايستي در اولويت قرار گيرد(Malakoti and Tahrani, 2001).
با نگاهي به تعريف امنيت غذايي (اطمينان از دسترسي همه مردم به غذايي كافي، سالم و مغذي در تمام اوقات به منظور داشتن زندگي سالم و فعال) بديهي است كه وزارت جهاد كشاورزي مسئوليت تأمين امنيت غذايي كشور را به عهده دارد. ولي در عمل، مديريت مناسبی در راستاي تحقق اين هدف مهم اعمال نميشود. در حال حاضر در اكثر محصولات كشاورزي از جمله گندم، تجمع آلايندههايي نظير نيترات و كادميم به دليل استمرار مصرف نامتعادل كودها كه از ديد مصرف كنندگان به دور مانده، بسيار بيشتر از حدّ مجاز است(Malakoti and Sepehr, 2004).
با وجود آنكه آهن فراوان ترين عنصر كم مصرف در پوستهي زمين است ولي بيشترين محدوديت را براي توليد محصولات كشاورزي در خاكهاي آهكي مناطق خشك و نيمه خشك سبب شده است. قليايي بودن، فزونی آهك، كمبود ماده آلي، آبياري سنگين، تراكم خاك و نيز تهويهي ضعيف خاك از عوامل كمبود آهن قابل دسترس در خاكهاي آهكي است(Fageria et al., 2002; Li et al., 2005). آهن براي انجام بسياري از فعاليتهاي سوخت و ساز گياه، مورد نياز است(Heit holt et al., 2003).
يكي از راههاي تأمين آهن مورد نياز گياه محلول پاشي سولفات آهن است. محلولپاشي عناصر کممصرف مثل روي، بور، مس، آهن و منگنز در شرايط خاك هاي آهكي ايران نسبت به مصرف خاكي آنها مناسبتر است. از مزاياي محلولپاشي ميتوان برطرف كردن سريع كمبود، آسانتر بودن اجراي آن، كاهش سميت ناشي از تجمع اين عناصر در خاك و جلوگيري از تثبيت آنها در خاك را نام برد(Said and Abeer 2010). محلولپاشي كودهاي مايع و تغذيه برگي يكي از روشهاي كارآمد كوددهي است كه عناصر غذايي را در اسرع وقت و بطور مستقيم در اختيار شاخ و برگ و ميوه قرار ميدهد(Li et al., 2005). ميرزاپور و همكاران(Mirzapoor et al., 2005) در پژوهش بررسي تاثير كوددهي آهن بر عملكرد گياه آفتابگردان به اين نتيجه رسيدند كه مصرف خاكي 20 كيلوگرم در هكتار سكوسترن آهن تاثير معنيداري بر عملكرد و مقدار روغن دانه آفتابگردان در خاك شورو آهکی داشته و با مصرف 20 كيلوگرم در هكتار سكوسترن آهن قطر طبق و وزن هزار دانه افزايش ولي ارتفاع گياه كاهش نشان داد. هم چنين در اين آزمايش، تغذيه برگي سولفات آهن به غلظت 5 در هزار، در مرحله 10 برگي و غنچه دهي، تاثير معنيداري بر وزن خشك شاخساره و عملكرد دانه نداشته است. ترابيان و زاهدی(Torabiam and Zahedi, 2013) در بررسي تغذيه برگي سولفات آهن بر رشد ارقام آفتابگردان تحت تش شوري به اين نتيجه رسيد كه محلول پاشي سولفات آهن سبب افزايش ارتفاع، سطح برگ، وزن خشك اندام هوايي، كارايي فتوشيميايي، محتواي كلروفيل و غلظت آهن در اندام هوايي و كاهش غلظت سديم ميشود. ابراهيميان و همكاران(Ebrahimian et al.,2011) در بررسي كودپاشي برگي آهن بر روي آفتابگردان تحت رژیمهاي مختلف آبياري به اين نتيجه رسيدند كه تنش خشكي باعث كاهش رشد رويشي، عملكرد دانه و روغن ميشود در حاليكه كودپاشي برگي آهن بصورت سولفات آهن 4 در هزار بطور معنيداري سبب بهبود توليد ماده خشك و در نهايت افزايش عملكرد دانه و روغن ميشود و محلول پاشي آهن تحت شرايط نرمال و تنش نقش مهمي در توليد دانه و روغن داشته است.
كودهاي حاوی آهن بصورت كلاتهاي آهن يا سولفات آهن براي تأمين آهن مورد نياز گياهان ميتوانند مورد استفاده قرار گيرند كه به روشهای مصرف خاكي و محلولپاشي در اختیار گیاه قرار میگیرد. احتمالاً تمامي خاكها، حاوي آهن كافي ميباشند ولي حلّاليت آن با توجه به اينكه به pH خاک بستگی دارد، ممكن است به قدري كم باشد كه كمبود آهن بروز نماید. به همين منظور، بررسي اثر منابع و روشهاي مصرف آهن بر خصوصيات كمي و كيفي آفتابگردان ضروري ميباشد. با توجه به اينكه كشت آفتابگردان در شهرستان خوي كشت غالب ميباشد، با ارائه و پيشنهاد بهترين روش تامين آهن مورد نياز آفتابگردان به كشاورزان، قدم مهمي در بالا بردن توليد برداشته خواهد شد.
اين تحقیق در ايستگاه تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي شهرستان خوي با مختصات جغرافيايي با عرض جغرافيايي 38 درجه و 32 دقيقه و 19 ثانيه شمالي و طول جغرافيايي 44 درجه و 58 دقيقه و 27 ثانيه شرقي و ارتفاع از سطح دريا 1103 متر، اجرا شد. طبق تقسيم بندي كوپن، اين ايستگاه داراي اقليم نيمه خشك با تابستان هاي خشك ميباشد. متوسط بارندگي در پنجاه سال اخير3/286 ميلي متر و متوسط درجه حرارت منطقه حدود 4/12 درجه سلسيوس است.
جدول 1- نتایج آزمون خاک محل اجرای آزمایش Table 1-Phisicochemical properties of the studied soil | |||||||||||||
هدایت الکتریکی (dS/m) | اسیدینه گل اشباع (pH) | مواد خنثی شونده کل (%T.N.V.) | رطوبت اشباع (%SP) | کربن آلی (%O.C) | فسفر قابل جذب P(ppm) | پتاسیم قابل جذب ppm))K | منگنز (mg/kg) | روی (mg/kg) | آهن (mg/kg) | بافت خاک | |||
درصد رس %Clay)) | درصد لای ((% Silt | درصد شن % Sand)) | |||||||||||
0.8 | 7.8 | 10.4 | 46 | 0.87 | 9.4 | 361 | 6.3 | 0.46 | 4.9 | 46 | 36 | 18 |
در اين تحقیق از رقم فرخ استفاده شد. رقم فرخ، آفتابگردان هیبرید سینگل کراس زودرس بوده و مناطق مناسب كشت براي اين رقم ، کشت اول در مناطق سرد معتدل آذربایجان غربی و شرقی، زنجان، کرمانشاه و کشت دوم بعد از برداشت غلات در استانهای مرکزی کشور و همچنین برخی مناطق دیم استان گلستان و مازندران توصيه گرديده است. عملکرد هیبرید فرخ با عملکرد هیبرید مشابه وارداتی رایج به عنوان زودرسترین رقم هیبرید آفتابگردان ، قابل رقابت میباشد(Ghafari, 2006).
آزمايش به صورت طرح بلوكهاي كامل تصادفي در 3 تكرار و با 8 تيمار و در مجموع 24 كرت اجرا گرديد. تيمارهاي آزمايشي عبارت بودند از:
T1: شاهد (عدم مصرف)، T2: مصرف خاكي كلات آهن به مقدار 10 کیلوگرم در هكتار، T3: محلول پاشي كلات آهن در دو مرحله ( R5و R8) به مقدار 5 درهزار،T4 : محلول پاشي كلات آهن در مرحله (R5) به مقدار 10در هزار، T5: مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 100 کیلو گرم در هكتار، T6 : محلول پاشي سولفات آهن در دو مرحله (R5و R8) به مقدار 5 در هزار، T7: مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 100 کیلوگرم در هكتار و محلول پاشي سولفات آهن به مقدار 5در هزار ( R5 )، T8: مصرف خاكي سولفات آهن به مقدار 50 کیلوگرم در هكتار و محلول پاشي كلات آهن با غلظت 5 در هزار در مرحله ( R5 ).
مصرف خاكي در كل تيمارها در زمان كاشت بذر در ميانه پشته و در يك مرحله انجام گرفت و محلول پاشي در تيمارهاي مدنظر در (تيمارهاي T3وT6 ) در دو مرحله ( R5 ) و R8 ) انجام گرفت.
هر كرت داراي 4 رديف كاشت بصورت جوي و پشته با فاصله رديف 50 سانتيمتر از يكديگر بود. ابعاد كرت ها 4×4 متر بود. بذور با فاصله 25 سانتيمتر از هم در عمق 5 سانتيمتر و با تراكم 80000 بوته در هكتار كشت گرديد.
كود دهی قبل از كاشت و براساس نتايج آزمون تجزية خاك انجام گرفت. تمام كود فسفاته و يك سوم كود اوره قبل از كاشت و بقيه به نسبت مساوي در دو مرحله8-6 برگي(همزمان با تنك كردن) و شروع غنچهدهي(مرحله ستارهسو شدن) به صورت سرك مصرف شد. مبارزه با علف هاي هرز بعد از كاشت با دست انجام گرفت. آبياري به صورت جوي و پشته و به روش سيفوني انجام شد. جهت به حداقل رسيدن نفوذ آب به كرت هاي مجاور، ديوارة نهرها كوبيده شد. صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته، میزان سبزینگی، تعداد دانه در طبق، قطر منطقه پوکی، وزن هزار دانه عملکر دانه و بیولوژیک و درصد روغن دانه بود. اعداد بدست آمده از آزمايش با استفاده از نرم افزار آماريMSTAT-C تجزيه واريانس گرديد و مقايسة ميانگينها با استفاده از آزمون دانكن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.
نتايج و بحث
ارتفاع بوته
اثر تيمارهاي مختلف آزمايش در سطح احتمال آماري 1% بر ارتفاع بوته معنيدار شد(جدول1). مقايسه ميانگين تيمارها نشان داد (شكل1) كه تيمارT3،(محلولپاشي كلات آهن در دو مرحله) بيشترين اثر را بر ارتفاع بوته(7/157 سانتيمتر) داشته است. همچنين بعد از تيمار T3 ، تيمارT8 (محلولپاشي كلات آهن همراه با مصرف خاكي سولفات آهن) برارتفاع بوته اثر بيشتري داشته است. بطور كلي تيمارهاي آزمايشي نسبت به تيمار شاهد بر ارتفاع بوته اثر معنيداري داشته است. ميانگين تيمارهاي T6و T7نشان ميدهد كه مصرف خاكي سولفات آهن به ميزان 100 كيلوگرم در هكتار در تيمار T7، تاثيري در افزايش ارتفاع بوته نداشته است و همين موضوع سبب افزايش هزينة توليد آفتابگردان خواهد شد. در مقايسه دو تيمار T5و T4 در تيمار T4مربوط به محلول پاشي كلات آهن نسبت به مصرف خاكي سولفات آهن ،افزايش ارتفاع بيشتري مشاهده شد. از مقايسة ميانگين دو تيمار T4و T2 چنين استنباط ميگردد كه تيمار مربوط به محلول پاشي كلات آهن(T4) نسبت به مصرف خاكي آن با همان غلظت ارتفاع بوته را تا حدودي افزايش داد، كه اين مورد هم اثرات مثبت محلولپاشي برگی را نشان ميدهد. مقايسة ميانگين دو تيمار T4و T3 هم نشان داد كه تغذية برگي كلات آهن با غلظت كم، اما با دفعات بیشتر نسبت به مصرف خاكي ميتواند در افزايش ارتفاع بوته مؤثرتر باشد.
ميرزا پور و خوش گفتارمنش(Mirzapoor and Khoshgoftarmanesh, 2008) طي آزمايشي روي آفتابگردان به اين نتيجه رسيدند كه مصرف خاكي آهن در سال اول ارتفاع بوته را كاهش داده و در سال دوم تأثيري بر ارتفاع بوته نداشته. تغذيه برگي آهن هم در سال دوم تأثير معنيداري بر ارتفاع بوته نداشته ولي در سال اول سبب كاهش معنيدار آن گرديد.
شكل 1- اثر تيمارهاي كودي بر ارتفاع بوته
Figure1- The effect of fertilizer treatments on plant height
درصد سبزينگي
تيمارهاي مختلف آزمايشي از نظر تأثير بر درصد سبزينگي، در سطح احتمال آماري1% معنيدار بود.(جدول1). مقايسه ميانگين تيمارها نشان داد(شکل2) كه تيمار T3 با 85/42 درصد بيشترين سبزينگي را به خود اختصاص داده است. در مقايسه دو تيمار T6 و T7 ميتوان نتيجه گرفت كه در تيمار T7علاوه بر محلول پاشي با مصرف خاكي سولفات آهن به ميزان Kg/ha100، ميزان سبزينگي كاهش يافته است و مصرف اضافي كود سولفات آهن سبب افزايش هزينة توليد مي شود. مقايسه دو تيمار T3و T4 كه هر دو مربوط به محلول پاشي كود كلات آهن با مقادير متفاوت بوده، ميتوان نتيجه گرفت با افزايش غلظت محلول پاشي كود كلات آهن به نسبت 10 در هزار درصد سبزينگي كاهش نشان داده است. اين طور احتمال داده ميشود كه مصرف مقادير بالاي آهن به علت ايجاد اثرات اسمزي باعث سوختگي سطح برگ و در نتيجه كاهش ميزان سبزينگي شده است. در مقايسه دو تيمار T4 و T3 با T2 نيز ميتوان نتيجه گرفت كه محلول پاشي دو مرحلهايي كلات آهن نسبت به مصرف خاكي آن از درصد سبزينگي بيشتري برخوردار بوده است. كليه تيمارها نسبت به تيمار شاهد از سبزينگي بيشتري برخوردار بودند. ملكوتي و همکاران(Malakouti et al., 2003) معتقداند كه كمبود آهن به مكانيسم توليد كلروفيل آسيب مي رساند زيرا معلوم شده است كه مقدار كلروفيل گياهان به در دسترس بودن مداوم آهن بستگي دارد. مقدار آهن در رابطه با مقادير ساير عناصر در بسياري از موارد همان قدر مهم و يا حتّي مهم تر از مقدار مطلق اين عنصر در بافت گياهي است. آهن به عنوان يك عامل كمكي براي فعال كردن آنزيم ردوكتاز به كار ميرود. ميرزاپور و همكاران (Mirzapour and Khoshgoftarmanesh, 2008) در بررسي تأثير محلولپاشي عناصر كم مصرف روي آفتابگردان نشان دادند كه بيشترين شاخص سطح برگ مربوط به تيمار محلولپاشي آهن ميباشد كه اين عكس العمل نقش آهن را در افزايش ميزان كلروفيل نشان ميدهد كه به دنبال آن فتوسنتز گياه افزايش يافته و در نتيجه منجر به افزايش بيشتر شاخص سطح برگ مي گردد. ماريوتي و همكاران(Maryoti et al., 1996) در آزمايشات گلداني بر روي ذرّت و آفتابگردان نشان دادند كه كمبود آهن سطح برگ، درصد سبزينگي و ميزان كلروفيل را كاهش ميدهد.
ملکوتی(Malakouti, 2003) معتقد است كه در ساخت كلروفيل ابتدا تركيبات«هم» ساخته مي شود كه مولكول آن كاملاً شبيه مولكول كلروفيل است با اين فرق كه بجاي منيزيم در هسته مركزي آن آهن نشسته است. جابجايي آنزيمي اين دو فلز ،كلروفيل را ميسازد به همين دليل كمبود آهن باعث زردي و پيري زودرس و كاهش عملكرد مي شود.
شكل 2- اثر تيمارهاي كودي بر درصد سبزينگي
Figure2- The effect of fertilizer treatments on greeness content
قطر منطقه پوكي
پوكي دانه ازعلل اصلي كاهش عملكرد دانه آفتابگردان است. نتايج تجزيه واريانس داده ها نشان داد كه بين تيمارهاي آزمايش از نظر قطر منطقه پوكي اختلاف معني داري در سطح احتمال 1 درصد وجود داشت(جدول1). مقايسه ميانگين تيمارها (شكل3) نشان داد كه بالاترين قطرمنطقه پوكي مربوط به تيمار عدم مصرف كود(T1) و پايينترين آن مربوط به تيمار محلول پاشي كلات آهن به ميزان 10 درهزار(T4) بود. همچنين تيمارهاي T8و T7 در يك گروه آماري قرار گرفتند يعني بين محلول پاشي دو نوع كود سولفات آهن و كلات آهن اختلاف معنيدار آماري از نظر تأثير بر قطر منطقه پوكي وجود نداشت. نتايج حاصل از مقايسه ميانگينها، حاكي از اثرات مثبت مصرف كود آهن بويژه به روش محلول پاشي در كاهش قطر منطقه پوكي طبق بود بطوريكه اين كاهش در تمام تيمارها قابل مشاهده بود. دين دوست و همكاران(Dindoost et al., 2007) به اين نتيجه رسيدند كه آبياري كامل و محلول پاشي عناصر روي، آهن و منگنز در دو مرحله ظهور طبق و گرده افشاني اثر معنيداري بر كاهش درصد پوكي داشته است. همچنين برمكي و همكاران(Barmaki et al., 2009) در آزمايش روي آفتابگردان روغني دريافتند كه محلول پاشيروي، آهن و بور باعث مي شود كه درصد پوكي كاهش پيدا كند. مرندي و همكاران(Marandi et al., 2012) نيز در آزمايشی به اين نتيجه رسيدند كه مصرف عناصر كممصرف داراي اثر معنيداري بر ميزان پوكي دانهها ميباشد. گزارش شده است كه غلظت مناسب عناصر كممصرف در عصاره گياهي از سقط بيش از حد دانهها جلوگيري ميكند (Sharafi et al., 2000). با توجه به اينكه عنصر آهن در ساختار كلروفيل نقش مستقيمي ندارد ولي وجود آهن كافي سبب بهبود كلروفيل سازي در گياه ميگردد و وضعيت كلروفيل گياه ميتواند در ميزان فتوسنتز تأثيرگذار باشد كه به دنبال آن مواد فتوسنتزي كافي به اندام هاي زايشي منتقل شده و از ميزان پوكي دانهها كاسته شده است(Malakouti et al., 2003). مقايسه میانگینها نشان داد كه مصرف خاكي سولفات آهن به میزان 100 کیلوگرم در هکتار درT5 در مقايسه با مصرف خاكي كلات آهن با نسبت 10 در هزاردرT2 باعث كاهش قطرمنطقه پوكي طبق شده است يعني جذب آهن از منبع کلات آهن توسط گياه به خوبي صورت گرفته است. لذا مصرف خاكي كلات آهن در مقايسه با مصرف خاكي سولفات آهن در كاهش قطر منطقه پوكي طبق موثرتر بوده است. در اين آزمايش، با افزايش غلظت كلاتآهن بصورت محلول پاشي در T4نسبت به T3 ، از قطرمنطقه پوكي طبق آفتابگردان كاسته شد. در مقايسه ميانگين دو تيمار T5وT6 نيز چنين استنباط مي شود كه اگر سولفات آهن با غلظت كم و بصورت محلولپاشي برگي مورد استفاده قرار گيرد در کاهش قطر منطقه پوكي موثر نخواهد شد.
شكل 3- اثر تيمارهاي كودي بر قطر منطقه پوكي طبق
Figure3- The effect of fertilizer tratments on diametr of hallow
تعداد دانه در طبق
تعداد دانه در طبق، تعيين كننده تعداد مخزن گياه مي باشد. به عبارت ديگر هر چه تعداد مخزن در گياه بيشتر شود و چنانچه آسيميلاتهاي توليد شده بتواند ظرفيت آن ها را پر كند، در نتيجه عملكرد بيشتري را به دنبال خواهد داشت. همان طوريكه در جدول تجزيه واريانس(جدول 1) مشاهده ميشود بين تيمارهاي مختلف در سطح احتمال 1% اختلاف آماري معنيداری وجود دارد. مقايسه ميانگين تيمارها نشان داد (شكل 4) كه تيمار محلول پاشي دو مرحلهاي كلات آهن به ميزان 5 در هزار در T3 با تعداد 696 دانه در طبق توانسته در گروه برتر آماري قرار بگيرد. به نظر ميرسد افزايش قطر طبق و كاهش منطقه پوكي طبق آفتابگردان در اثر محلول پاشي يكي از دلايل افزايش تعداد دانه در طبق باشد. در مقايسه ميانگين دو تيمار T3و T4 كه در دو گروه آماري متفاوت قرار گرفتهاند در T4 با وجود مصرف زياد كلات آهن نسبت به تيمار T3، تعداد دانه كمتري را به خود اختصاص داده است. مقايسة ميانگين دو تيمار T5 (مصرف خاكي سولفات آهن Kg/ha 100 ) و تيمار T2 (مصرف خاكي كلات آهن با Kg/ha 10 )نيز گوياي اين واقعيت است كه مصرف خاكي كلات آهن نسبت به سولفات آهن تا حدودي تعداد دانه در طبق را افزايش داده ولي از نظر آماري اختلاف معنيدار نبوده و در يك گروه آماري قرار گرفتهاند. مقايسه ميانگين تيمارهاي T3و T4 با T2 نشان ميدهد كه اگر كلات آهن به روش محلول پاشي استعمال گردد در مقايسه با مصرف خاكي آن بهتر جذب گياه شده و با افزايش دادن ميزان كلروفيل و سبزينگي، مواد فتوسنتزي زيادتري توليد شده و به مخازن گل منتقل شده و تعداد گلهاي بارور شده و تعداد دانههاي طبق را افزايش داده است. همچنين در مورد مصرف كود سولفات آهن به دو روش خاكي در T5 و محلول پاشي درT6 ، نتايج مقايسه ميانگين نشانگر اين است كه محلول پاشي سولفات آهن 5 در هزار در مقايسه با مصرف خاكي آن(100 كيلوگرم در هكتار) از تعداد دانه در طبق بيشتري برخوردار بوده است در واقع محلول پاشي آهن توانسته هم تعداد دانه در طبق را افزايش دهد و هم از ميزان مصرف اضافي كود آهن جلوگيري كند. نور آبادي و همكاران(Noorabadi, 2009) نشان داد كه بيشترين تعداد دانه در طبق 2/974 عدد در محلول پاشي 6 در هزار بدست آمد. بطور كلي محلول پاشي آهن سبب رفع كمبود مواد غذايي خاك و افزايش دورة سبزينگي و فعاليت برگ ها (كه اندام اصلي توليد و انتقال مواد فتوسنتزي جهت رشد ميباشند) ميگردد. به نظر ميرسد تعداد دانههاي يك طبق مرتبط با بارورشدن گلها مي باشد و نقش تغذيه معدني عموماً در وزن نهايي دانههاي پرو يا پوك شدن آنها نيز منعكس گردد.
شكل 4- اثر تيمارهاي كودي برتعداد دانه در طبق
Figure4- The effect of fertilizer treatments on number of grain in a tray
وزن هزار دانه
بين تيمارهاي مختلف آزمايش از نظر تاثير بر وزن هزار دانه در سطح احتمال آماري1% اختلاف معني داری وجود داشت(جدول1). مقايسه ميانگين تيمارها در سطح آماري 5 درصد (شكل5) نشان داد كه تيمار T8 (محلول پاشي يك مرحله اي كلات آهن همراه با مصرف خاكي سولفات آهن Kg/ha50) با 567/62 گرم و تيمار T1 (شاهد) با 983/44 گرم به ترتيب بيشترين و كمترين وزن هزار دانه را به خود اختصاص دادهاند. همچنين در مقايسة دو تيمار T7 با تيمار T8 مشخص شد كه با افزايش ميزان مصرف كود سولفات آهن در T7 نه تنها وزن هزار دانه افزايش نيافته است بلكه از وزن هزار دانه كمي نيز برخوردار شده است. مقايسه دو تيمار T6 (محلول پاشي سولفات آهن 5 در هزار) و T5 (مصرف خاكي سولفات آهنKg/ha 100)هم نشان داد كه محلول پاشي كود سولفات آهن تاثير بيشتري نسبت به مصرف خاكي آن داشته است و افزايش ميزان مصرف كود هم اثر منفي بر وزن هزار دانه داشته است همچنين در مقايسة دو تيمار T4و T3 مشخص گرديد كه محلول پاشي دو مرحلهاي كلات آهن به ميزان 5 در هزار در تیمار T3 نسبت به محلول پاشي كلات آهن به ميزان 10 در هزار در تیمار T4 اثر بيشتري بر افزايش وزن هزار دانه داشت. مقايسه ميانگين دو تيمار T4و T3 با T2 نيز نشان داد كه تاثير محلول پاشي كلات آهن نسبت به مصرف خاكي آن بر افزايش وزن هزار دانه بيشتر بوده است. نتايج آزمايش مرندي و همكاران(Marandi et al., 2012) بر آفتابگردان روغني نشان داد كه تاثير محلول پاشي عناصر ريزمغذي بر وزن هزار دانه معنيدار ميباشد. در واقع اغلب مواد فتوسنتزي در طول دورة رشد گياه صرف پرشدن دانه ها ميگردد. دوره پرشدن دانه ها از حساس ترين مراحل به كمبود موادغذايي ميباشد كه اگر در اين مراحل كمبود از نظر مواد غذايي پيش آيد، دانهها كوچكتر شده و وزن هزار دانه آنها به سرعت پايين ميآيد(Koochaki and Sarmadnia, 2003). مصرف عناصر ريزمغذي ميتواند سبب فعاليت و سنتز آنزيمها و افزايش فتوسنتز شود. افزايش فتوسنتز نيز سبب ميشود مواد آسيميلات بيشتري به طرف دانهها برود و در نتيجه بر وزن دانه ها افزوده گردد. در محلولپاشي عناصر ريز مغذي مثل آهن به اين علت كه این مواد بطور مستقيم توسط برگ گياه جذب و مورد استفاده قرار ميگيرد، در نتيجه بوسيله آبشويي به هدر نرفته و يا توسط خاك جذب و تثبيت نميگردد، بنابراين، اثر محلول پاشي آهن بيشتر و مشهورتر از مصرف خاكي اين عنصر ميباشد. رحيمي و مظاهري(Rahimi and Mazaheri, 2004) افزايش وزن هزار دانه را با كاربرد عناصر ريز مغذي گزارش كردهاند. كم بودن وزن هزار دانه در تيمار بدون مصرف كود( شاهد) به دليل رقابت دانهها در به دست آوردن مواد غذايي و كاهش كربوهيدرات ذخيره اي گياه ميباشد كه تعداد سلول هاي مولّد كاهش يافته و وزن هزار دانه كاهش مييابد(Koochaki and Sarmadnia, 2003). وزن هزار دانه يكي از اجزاي عملكرد محسوب ميگردد و افزايش آن سبب افزايش عملكرد ميگردد. در واقع جذب آهن و تاثير آن بر افزايش وزن هزار دانه از طريق محلول پاشي برگي بهتر صورت گرفته كه در نهايت استفاده از آهن به صورت خاكي و محلول پاشي گزينة مناسبي در افزايش وزن هزار دانه در آفتابگردان محسوب ميشود. در مقايسه ميانگين تيمارها مشخص شد كه سه تيمار T3، T4و T6 از لحاظ آماري در يك سطح قرار داشتند ولي محلول پاشي دو مرحله ايي كلات آهن به نسبت 5 در هزار در T3 وزن هزار دانه بيشتري داشته است. همچنين اثرسه تيمار فوق يعني اثر محلول پاشي آهن نسبت به تيمار T5 در افزايش وزن هزار دانه معنيدار بوده است.
شكل 5- اثر تيمارهاي كودي بر وزن هزار دانه
Figure5- The effect of fertilizer treatments on 1000 grains weight
عملكرد دانه
بين تيمارهاي مختلف از لحاظ تاثير بر عملكرد دانه در سطح احتمال1 درصد اختلاف معني داري وجود دارد(جدول1). مقايسه ميانگين تيمارها نشان داد (شكل6) كه تمام تيمارها نسبت به تيمار شاهد از عملكرد دانه بيشتري برخوردار بوده و بيشترين عملكرد دانه مربوط به تيمار T3 ، محلول پاشي دو مرحلهاي كلات آهن به ميزان 5 در هزار با وزن 3/351 گرم در متر مربع وكمترين عملكرد دانه مربوط به تيمار عدم مصرف كود آهن يعني 4/247 گرم در متر مربع ميباشد. در واقع در اثر محلول پاشي كلات آهن در دو مرحله، جذب آهن بهخوبي صورت گرفته و باعث افزايش ميزان كلروفيل و سبزينگي شده است و در نهايت با افزايش سبزينگي، مواد فتوسنتزي كافي توليد شده و به سمت اندام هاي زايشي منتقل شده و سبب افزايش عملكرد دانه و وزن دانههاي طبق شده است. ولي با توجه به اينكه در تيمار T4، افزايش غلظت كلاتآهن (10 در هزار) خيلي باعث افزايش عملكرد دانه نشده است و با تيمار T3 در يك گروه آماري است بنابراين ميتوان از غلظت 5 در هزار استفاده كرد تا صرفه جويي در مصرف كود نيز حاصل گردد. مقايسة ميانگين تيمارهاي T8و T7 با T4 و T3 نيز نشان مي دهد كه در T4و T3 اگر محلول پاشي آهن بصورت كلات آهن و در دو مرحله صورت گيرد، نسبت به T8 و T7كه محلول پاشي يك مرحلهاي كلات آهن يا سولفات آهن توام با مصرف خاكي سولفات آهن بود، افزايش عملكرد دانه را باعث شده وميتواند مصرف كود را نيز كاهش دهد. در واقع محلولپاشي دو مرحلهاي بهتر از محلولپاشي يك مرحلهاي توام با مصرف خاكي بوده است. در اين آزمايش، مصرف خاكي كلات آهن نسبت به مصرف خاكي سولفات آهن از عملكرد دانه بيشتري برخوردار بود. آزمايشات نور آبادي (Noorabadi, 2009) و مرندي و همكاران (Marandi et al., 2012) معنيدار بودن اين صفت را در آفتابگردان گزارش كردهاند. افزايش عملكرد دانه ميتواند به علت افزايش سبزينگي و افزايش هر يك از اجزاي عملكرد دانه در اثر محلول پاشي آهن باشد. عملكرد دانه و وزن هزار دانه در آفتابگردان از مهمترين صفات هستند. مصرف عناصر ريزمغذي مثل آهن با افزايش ميزان فتوسنتز و بهبود دوام سطح برگ باعث افزايش عملكرد دانه ميگردند(Sepehr and Malakouti, 2004). مصرف كودها به خصوص كودهاي ريزمغذي در طول دورة رشد باعث فعاليت برخي از آنزيم ها ميگردد كه اين آنزيم ها نيز موجب افزايش توليد مواد ذخيره اي و در نتيجه افزايش عملكرد دانه ميگردد. سينگ (Singh, 2000) در بررسي اثر عناصر آهن و روي در خواص فيزيولوژيكي آفتابگردان گزارش كردند كه آهن به ميزان 10 كيلوگرم در هكتار و عنصر روي 40 كيلوگرم در هكتار اثر معنيداري در افزايش عملكرد دانه دارد. استفاده از سكوسترون آهن به خاك موجب افزايش معنيدار عملكرد دانه آفتابگردان رقم هايسان 33 به ميزان 43 درصد شد، ولي بر درصد روغن آن اثر معنيداري نداشت (Saeidi, 2007). در همين آزمايش، در رقم هايسان 33 بيشترين مقادير صفات قطر طبق، وزن هزار دانه و عملكرد دانه در تيمار مصرف كود آهن به همراه ساير عناصر پر مصرف به دست آمد. پازکی و همکاران (Pazoki et al.,2009) طی آزمایشی بر روی ارقام پاییزه کلزا دریافتند که محلولپاشی آهن با غلظت 4 در هزار در آغاز مرحله ساقه رفتن و آغاز گلدهی با میانگین 25/3953 بیشترین و عدم محلولپاشی آهن با 25/3140 کیلوگرم در هکتار کمترین میزان عملکرد دانه را تولید نمود. بریگنی و کاسترو (Brighenti and.Castro, 2008) در آزمایش خود نشان داد که مصرف بور موجب افزایش عملکرد دانه و درصد روغن شد، ایشان اظهار داشتهاند که بور از طریق افزایش باروری دانه گرده و در نتیجه افزایش تعداد دانههای پر موجب افزایش عملکرد دانه شده است.
شكل 6- اثر تيمارهاي كودي برعملكرد دانه
Figure6- The effect of fertilizer treatments on grain yield
عملكرد بيولوژيك
تجزيه واريانس داده هاي آزمايش (جدول1) نشان داد كه بين تيمارهاي مورد آزمايش از لحاظ تاثير بر عملكرد بيولوژيك در سطح احتمال 1 درصد اختلاف معنيداری وجود دارد. مقايسه ميانگين تيمارها نشان داد (شكل7) كه بيشترين عملكرد بيولوژيك (507/1502 گرم در متر مربع) مربوط به تيمار T3 محلولپاشي كلاتآهن در دو مرحله با غلظت 5 درهزار و كمترين آن مربوط به تيمار T1 عدم مصرف ميباشد. مقايسه ميانگين تيمارهاي T6 وT7 كه از نظر عملكرد بيولوژيكي در يك گروه آماري قرار گرفتهاند به نظر ميرسد در تيمار T6 اگر محلولپاشي سولفات آهن با غلظت 5 درهزار در يك مرحله انجام پذيرد، نسبت به تيمار T7 كه علاوه بر محلولپاشي ، مصرف خاكي سولفات آهن Kg/h100 نيز انجام گرفته، از مصرف اضافي كود و افزايش هزينه جلوگيري خواهد شد. برمكي و همكاران(Barmaki et al., 2009) در بررسي اثر محلول پاشي آهن، روي و بور بر روي آفتابگردان روغني به اين نتيجه رسيدند كه محلولپاشي سولفات آهن بيشترين مقدار عملكرد بيولوژيك را به خود اختصاص ميدهد و كمترين آن مربوط به تيمار عدم محلول پاشي بود.
شكل7- اثر تيمارهاي كودي بر عملكرد بيولوژيك
Figure7- The effect of fertilizer treatments on biologic yield
درصد روغن
نتايج تجزيه واريانس نشان داد كه بين تيمارهاي مختلف از لحاظ درصد روغن اختلاف معنيداري در سطح احتمال 1 درصد وجود داشت(جدول1). مقايسه ميانگين تيمارها در سطح احتمال 5 درصد به روش دانكن نشان داد (شكل8) كه بيشترين درصد روغن مربوط به تيمار T3 ، محلول پاشي دو مرحلهاي كلات آهن به غلظت 5 در هزار با (247/40 درصد) و كمترين درصد روغن مربوط به تيمار شاهد (عدم مصرف آهن) با (967/35 درصد) بود. رحيمي زاده و همكاران(Rahimizadeh et al., 2010) در بررسي تاثير كودهاي ريزمغذي بر عملكرد آفتابگردان به اين نتيجه رسيدند كه تيمارهاي ريزمغذي درصد روغن را بطور معنيداري افزايش ميدهد. بعد از تيمار T3، بيشترين درصد روغن مربوط به تيمارهاي T8 وT7 بود كه در يك گروه آماري قرار گرفته بودند ولي در تيمارT7، با افزايش مصرف خاكي سولفات آهن، درصد روغن كاهش يافت. مقايسه ميانگين دو تيمار T6 و T5 هم نشان ميدهد كه در تیمار T6محلولپاشي سولفات آهن به نسبت 5 در هزار، درصد روغن بيشتري را نسبت به مصرف خاكي آن در T5به نسبت Kg/h 100 به خود اختصاص داده است و اين نشان ميدهد كه محلول پاشي برگي يكي از روشهاي سريع در عكس العمل گياهان به كود بوده و منجر به صرفه جويي در مصرف كود نيز ميگردد. مقايسه ميانگين دو تيمار T4 و T3 نيز نشان داد كه محلول پاشي دو مرحلهاي كلات آهن به نسبت 5 در هزار در T3 درصد روغن بيشتري را نسبت به محلول پاشي دو مرحلهاي آن به نسبت 10 درهزار در T4 باعث شده است و افزايش مصرف كلات آهن درصد روغن را كاهش داده است. همچنين نتايج مقايسه ميانگين تيمارهاي T2و T3 نشان داد كه اگر كلات آهن به صورت محلول پاشي برگي به نسبت 5 در هزار مصرف گردد(T3) باعث ميشود آفتابگردان داراي درصد روغن بيشتري نسبت به مصرف خاكي آن به نسبت Kg/h 10باشد. نتايج حاكي از آن است كه مصرف خاكي كلات آهن به نسبت Kg/h 10 (T2) از لحاظ تاثير بر درصد روغن بهتر از مصرف خاكي سولفات آهن به نسبت Kg/h 10بوده(T5) است. مارشنر(Marschner. 1995) بيان داشت در خاك هاي مناطق خشك كه با كمبود روي و آهن روبرو هستند، مصرف خاكي روي و آهن موثر نبوده، بلكه محلولپاشي برگي اين عناصر در اوايل دورة رشد و رويش گياهان دانهاي، سبب افزايش عملكرد آنها خواهد شد.
شكل 8- اثر تيمارهاي كودي بر درصد روغن
Figure8- The effect of fertilizer treatments on oil percentage
نتيجه گيري كلي
مصرف کودهای محتوی آهن بر عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان موثر بود، بهطوریکه با مصرف آهن، سنتز مواد غذايي و در نتيجه تعداد گلهاي تلقيح يافته افزايش مييابد و در نتيجه باعث افزايش بيشتر عملكرد ميگردد. محلول پاشي آهن بصورت كلات آهن نتايج بهتر و سريعتري را داشت و مصرف خاكي اين عناصر احتمالا به علت آب شويي و تثبيت، اثر كمتري بر عملكرد داشت. اكثر تيمارهاي محلول پاشي آهن در گروه آماري بالاتر نسبت به تيمارهاي مصرف خاكي و عدم مصرف آهن قرار گرفتند. تأثير آهن بر عملكرد به اين صورت توجيه ميشود كه اين عنصر با افزايش سبزينگي و افزايش ميزان فتوسنتز و بهبود دوام سطح برگ باعث افزايش عملكرد ميگردد. در این تحقیق مشخص گرديد در بسياري از مواقع مصرف اضافي كودهاي آهن و يا عدم مصرف در زمان مناسب، نه تنها موجب افزايش عملكرد نگرديده بلكه موجب كاهش عملكرد نيز ميگردد، لذا از يك طرف با توجه به هدر رفت كودها و هزينه بالاي كودهاي آهن و از طرف ديگر كاهش توليد موجب بروز خسارت به كشاورزان و نهايتا كل كشور ميگردد.
جدول2- تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه Chart 2 –The result of analysis of variance studied traits | |||||||||
درصد روغن Oil percentage | عملکرد بیولوژیک Biologic yield | عملکرد دانه Grain yield | وزن هزار دانه M1000W | تعداد دانه در طبق number of seeds in a tray | قطر منطقه پوکی hollow area | میزان سبزینگی Greeness content | ارتفاع بوته Hieght | درجه آزادی df | منابع تغییرات S.o.V |
0.10 | 1165.06 | 1352.08 | 11.07 | 480.54 | 2.54 | 1.88 | 5.73 | 2 | تکرار |
6.08** | 27468.25** | 8703.14** | 126.95** | 17620.74** | 25.13** | 9.986** | 60.83** | 7 | تیمار |
0.22 | 72.11 | 70.70 | 5.71 | 106.83 | 1.46 | 0.283 | 4.31 | 14 | خطا |
4.24 | 3.69 | 3.73 | 4.36 | 2.7 | 4.14 | 4.33 | 3.38 | ضریب تغییرات | |
ns,**,* :به ترتیب معنیدار در سطح احتمال 5% ، 1% و غیر معنیدار **,*, ns: Significant in %1, %5 and nonsignificant.
|
References مورد استفاده منابع
Barmaki, Y., F. Jalili, and. Eyvazi, and A. Rezaii.2009. Effeect of foliar application of Zn, Fe and B on yield and quality of two variety of sunflower, J. Res in Agron. Sci.,6(2):12-26. (In persian).
ü Brighenti, A. M., and C. Castro. 2008. Boron foliar application on sunflower (Helianthus annuus L.). HELIA, Nr. 48: 127- 136.
ü Dindoost, S., M. Roshdi, S. Yoosefzadeh, A. Alizadeh.2007. The effect of drought stress anf foliar application of Fe, Znand Mn on quality and quantity of sunflower variety of Haysan33. Absract Pepers of the zonal congress of agriculture and environment, IAU of Khoy, p,148. (In Persian).
ü Ebrahimian. E., and A. Bybordi.2011. Effect of Iron Foliar Fertilization on growth, seed and oil yield of sunflower grown under different irrigation regimes middle- esat J. Scientific Res.9(5): 621-627.
ü Fageria, NK., VC. Baligar, and RB Clark. 2002. Micronutrients in Crop production. Adv. Agron.77: 185-268.
ü Ghafari, M. 2006. Manuel of sunflower cultivation in west Azarbaijan, press of center of cotton and oilseed plants. Iran.
ü Heit holt, JJ., JJ. Sloan, CT. Mackown, and RI. Cabrera.2003. Soybean growth on calcareous Soil as effected by three Iron sources. J. Plant Nutr.26: 935-948.
ü Kocheki, A., GH. Sarmadnia. 2003.Physiology of agronomic plant, press of Jihad Daneshgahi Mashhad, pp.400. (In Persian).
ü Li, L., J. Zhang, Y. Wang, W. Xing, A. Zhu. 2005. Effecieney of the different genotypes of tomato in relation to foliar content of Fe and the response of some bioindicators. J. Plant Nutr,13: 1777-1786.
ü Marandi, J., F. Jalili, and E. Valizadegan. 2012.The effect of methods and source of nitrogen and micronutrients on some agronomic traits of sunflower, J Res. Agron. Sci.15(17):71-83. (In Persian).
ü Malakouti, MJ., M. Esmaili, E. Sepehr, and A. Golchin. 2003.The effects of Mn, Fe, MN and Zn on some quality and quantity characteristics of sunflower, booke of optimizing nutriens requaremernt of oilseed crops, press of Khaniran, Tehran, Iran, pp.452. (In Persian).
ü Malakouti, MJ., and E. Sepehr. 2004. optimize nourishment for oil seeds (effective step to oil independence in country). Khaniran press, Tehran,464p: (in persian).
ü Malakouti, MJ., and MM. Tehrani. 2001. Role of micronutrients on yield increasing and quality improving in agricultural production. Tarbiat Modares university press, Tehran.
ü Malakouti, MJ .2004. Fertilizer productivity in Iran.A report prepared by the reguest of private sector(NGO). Pp.25. Tehran, Iran.
ü Mariotti, M., L. Ercoli., A. Masoni. 1996. spectral properties of Iron deficient corn and sunflower leaves. Remote sensing of environment. 58(3): 282-288.
ü Marschner, H. 1995. Mineral nutrition of Higher plants. Academic press. London.
ü Mirzapour, MH., AH. Khoshgoftarmanesh.2008. The effect of Fe on growth, yield and oil content of sunflower in a calcareus soil, J Res Water Soil, 18(4).61-69. (In Persian).
ü Mizapour, MH., AH. Kuchekbeigi, R. Vakil, and MR. Naiini.2005. The effect of iron chelates on growth and yield of sunflower variety of record in a saline and calcareus soil of Qom. 1st international congress of oilseed crops, Gorgan. Iran,
ü Norabadi, A.2004. The effect of sowing date and foliar applicaton of micronutrients on yield and its components of sunflower variety of zargol. Thesis of MSc, IAU of Dezfol, (In Persian).
ü Pazoki, AR., AH. Shiranird, D. Habibi, F. Paknajad, and SMR. Hajseyed hadi. 2009. The effect of time of foliar application of Fe on yield and its component of oilseed rape (Brassica napus L.) in Sharerey, J. Aron Bred. Iran. 5(1):31-41. (In Persian).
ü Rahimi.MM., D. Mazaheri, and N. Khodabandeh. 2003. The effect of micronutrient of on quality and quantity of sunflower in Arsanjan, J. Res. Build. Agron. Hort.61:96-103. (In Persian).
ü Rahimi, M.M., D. Mazaheri. 2004. The effect of Micronutrients of Fe, Zn and B on yield and its components of sunflower in Arsanjan area. J Res. Build.Agron Hort.64:16-21. (In Persian).
ü Rahimizadeh, M., A. Kashani, A. Zareh Feyzabadi, V. Madani, and A. Soltani. 2010. The effect of micronutrient on yield and its components of sunflower in drought condition, Electronic J. Product. Agron. Plant,3(1):57-72. (In Persian).
ü Saiidi, GA.2007. The effect of some maro and micronutrient on yield and some agronomic traits of sunflower in a calcareus soil, J. Sci. Tech. Agron. Natur. Resource, 11(1):355-366.) In Persian).
ü Said, Al., AM. Abeer.2010. Effect of zinc and or Iron foliar application on growth and essential oil of sweet basil (ocimum basilicum L.) under salt stress. Appl. Sci. J.3(1):97-111.
ü Sepehr, E., MJ. Malakouti, 2004. The effect of different fertilizer on quality and quantity of sunflower, booke of optimizing nutriens requaremernt of oilseed crops, press of Khaniran, Tehran, Iran, pp.452. (In Persian).
ü Sharafi, S., Tajbaksh, M., Majidi, M., Pourmirza, AA. 2000. Effects of Iron and Zinc on yield, Protein and nutritional in two varieties of Maize seed. Water soil. J.12(1): 85-94. (In Persian with English abstract).
ü Singh, S. 2001. Effect of Fe, Zn on growth of sunflower. Sci. Environ. 34(1- 2):57-63.
ü Torabian, SH., M. Zahedi. 2013. The effect of foliar application ferrus sulphate in normal and nano particle on growth of sunflower in saline condition, J. Agron Plant Sci.44 (5):109-118. (In Persian).