آسیب شناسی سواد رسانه ای دانش آموزان دوره ابتدایی به منظور ارائه الگو

سمیرا تیغ بخش ¹ ( گروه علوم تربیتی، واحد میمه، دانشگاه آزاد اسلامی، میمه، ایران )
مریم محمودی ² ( گروه کامپیوتر، واحد میمه، دانشگاه آزاد اسلامی، میمه، ایران )
رضا عباسی بختیاری ³ ( گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد میمه، میمه، ایران )

تاریخ ارسال : 1404/03/17 تاریخ تایید : 1404/05/10

کلید واژه: آسیب شناسی, برنامه درسی, دانش‎ آموزان دوره ابتدایی, سواد رسانه‎ ای, طراحی برنامه درسی,

چکیده مقاله :

هدف این پژوهش کاربردی و از روش پدیدارشناسی استفاده شده است. مشارکت‌کنندگان شامل معلمان و مدیران دوره ابتدایی هستند و شیوه نمونه گیری به‌ صورت هدفمند (گلوله برفی) انتخاب شده است و نمونه گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافته است. ابزار گردآوری داده ها در این بخش، مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته است. برای روایی و پایایی و همچنین طراحی الگوی اصلاح‌ شده نیز از مصاحبه کانونی با هفت نفر از متخصصان حوزه سواد رسانه‌ای و برنامه‌ریزی درسی استفاده شده است. یافته های بخش دوم پژوهش به طراحی الگویی اصلاح‌ شده منجر شده است که در آن به توازن بین مؤلفه‌های مختلف سواد رسانه‌ای، استفاده از روش‌های تدریس تعاملی و تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی تأکید شده است. بنابراین برای بهبود وضعیت فعلی سواد رسانه‌ای در دوره دوم ابتدایی بازنگری در محتوای کتاب‌ های درسی، توسعه برنامه‌های توانمندسازی معلمان، تقویت زیرساخت های فناوری در مدارس و ایجاد سیاست‌های جامع برای گسترش آموزش سواد رسانه‌ ای ضروری است. همچنین، استفاده از رویکردهای تلفیقی در طراحی برنامه درسی می‌تواند به ارتقای مهارت‌های رسانه‌ای و توانایی‌های انتقادی دانش‌ آموزان کمک شایانی کند.

چکیده انگلیسی :

The aim of the present study is “pathology of media literacy in elementary school students and to present a revised model for the curriculum in this area”. This study was designed and implemented using a mixed approach including qualitative and quantitative methods. In the qualitative part, the phenomenological method was applied. The participants included upper elementary school teachers and principals who were purposefully selected. Sampling continued to reach the theoretical saturation. Semi-structured interviews were considered as the data collection tool in this part, Focused interviews with 7 experts in the field of media literacy and curriculum planning were also applied. The findings of the second section of the research led to the design of a revised model in which the balance between the different components of media literacy, using the interactive teaching methods, and reinforcing the critical thinking skills were emphasized. It is generally concluded that it is necessary to review the content of textbooks, develop teacher empowerment programs, strengthen the technology infrastructures in schools, and create comprehensive policies aiming to expand media literacy education in order to improve the current state of the media literacy in upper elementary school. Also, using integrated approaches in curriculum design can greatly help to improve the students' media skills and critical abilities.

منابع و مأخذ:

امیری، جهاندار، زابلی‎زاده، اردشیر و کرمی نومیوندی، سجاد. (1398). راهکارهای افزایش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی معلمان. مطالعات رسانه‌ای، 14(3)، 22-7.
جلیل¬القدرنیری، لیلا. (1402). رابطه سواد رسانه¬ای و سواد اطلاعاتی با استفاده از شبکه¬های مجازی دانشجویان تحصیلات تکمیلی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
خورندی، مهدی. (1402). پیش¬بینی اخلاق حرفه¬ای براساس سواد رسانه¬ای و انگیزش شغلی دبیران مدارس متوسطه دوم شهر بوشهر. پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد مرودشت، دانشکده علوم انسانی.
رحمانی، مجید. (1396). مطالعه ترکیبی سواد دیجیتالی و گرایش به تفکر انتقادی میان معلمان زبان انگلیسی در ایران. پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه امام خمینی(ره).
رضازاده، شکوفه، نیلی، محمدرضا، لیاقتدار، محمدجواد و چشمه‎سهرابی، مظفر. (1400). شناسایی و اعتبارسنجی فرآیندها و بروندادهای برنامه درسی تفکر و سواد رسانه‌ای از دیدگاه دبیران و دانش‌آموزان شهر اصفهان. پژوهش¬های برنامه درسی، 11(1)، 263-233.
رضایی راد، مجتبی، زارعی زوارکی، اسماعیل و یوسفی سعیدآباد، رضا. (1391). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند. علوم تربیتی، 5(2)، 120-109.
رضایی¬کمال¬آبادی، مریم. (1402). تبیین رابطه بین سواد رسانه¬ای و آگاهی از حقوق بین¬الملل. پایان-نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور مرکز تهران غرب.
رضائی¬نسب، آزاده. (1402). پیش¬بینی اعتیاد به اینترنت و سبک¬های دلبستگی در دانش¬آموزان براساس سواد رسانه¬ای والدین. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان.
رمضانی، سارا. (1398). اثربخشی آموزش کتاب تفکر و سواد رسانه¬ای بر توانایی مصرف بهینه از رسانه و تحلیل نقادانه پیام¬های آن در دانش¬آموزان پایه دهم شهرستان خمین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اراک.
زندیان سفیددشتی، سمیه. (1402). نقش سواد رسانه¬ای بر یادگیری عمیق محتوای مبتنی بر وب در بین دانش¬آموزان مقطع ابتدایی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز زرین‌شهر.
زنگنه نیازآبادی، زهرا. (1397). طراحی بسته آموزشی سواد رسانه ای مبتنی بر پیام های اقناعی و بررسی تأثیر آن بر تفکر انتقادی دانش آموزان دختر متوسطه دوره دوم. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه بیرجند.
سرفراز، حسین و امین، محسن. (1398). ارزیابی انتقادی کتاب درسی تفکر و سواد رسانه‌ای: واسازی معنای متناقض مخاطب. پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه¬های علوم انسانی، 19(10)، 157-137.
سلطانی¬فر، محمد. (1387). تحلیل وضعیت سواد اینترنتی دانش¬آموزان سال سوم دبیرستان شهر تهران 1386-1385 در مقایسه با مربیان و والدین. نوآوری¬های آموزشی، 27(3)، 60-37.
سنجری، سیده¬زهره. (1402). مطالعه سواد رسانه‎ای و اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‎های عمومی مشهد. پایان‎نامه کارشناسی ارشددانشگاه پیام نور مرکز مشهد.
شاردی مناهجی، فرشته. (1398). بررسی سواد رسانه‌ای والدین و وابستگی به شبکه‌های اجتماعی در دانش‎آموزان 6 تا 19 سال مدارس شهر زنجان سال 1396. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز.
شرقی، مریم. (1401). رابطه سواد رسانه‎ای با میزان استفاده از فضای مجازی و پذیرش اخبار رسانه‌ای در بین دانش‎آموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر اردبیل. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل.
شریفی رهنمو، مجید، سراجی، فرهاد و شریفی رهنمو، سعید. (1397). نيازهاي سواد رسانه¬اي دانشجويان دوره کارشناسی. مطالعات برنامه درسي آموزش عالي، 9(2)، 93-71.
شمس¬آبادی، مهدی. (1402). بررسی تأثیر سواد رسانه‌ای بر سلامت اجتماعی با نقش میانجی سواد اخلاقی کارکنان ستاد دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی حکیمان- بجنورد.
شیخ¬زادگان، پروین. (1402). بررسی نقش رسانه¬های نوین در افزایش شکاف نسلی در چهارچوب سواد رسانه¬ای در اردبیل. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد اردبیل.
صالحی¬امیری، رضا و رجبی، مسعود. (1400). ضرورت سواد رسانه¬ای. تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
صفري، ماريا. (1402). تبیین نقش میانجی گرایش به تفکر انتقادی در رابطه سواد رسانه¬ای و مسئولیت‎پذیری اجتماعی معلمان مدارس ابتدایی شهر ایلام. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی باختر ایلام.
عبدالساده، عبدالامیر. (1402). رابطه سواد رسانه با مصرف رسانه در بین دانشجویان دانشگاه کوفه. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ادیان و مذاهب.
عبدالوهابی، مرضیه، مهرعلیزاده، یداله و پارسا، عبدالله. (1395). بررسی موانع استقرار مدارس هوشمند در دبیرستان‌های دخترانه شهر اهواز از دیدگاه معلمان و مدیران. علوم تربیتی، 23(1)، 80-55.
عجم، علی‌اکبر و یعقوبی، عذرا. (1399). بررسی تأثیر میزان سواد رسانه‌ای معلمان با گرایش به تفکر انتقادی آنان. مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، 2(2)، 79-60.
فصیحی، سعید. (1402). بررسی رابطه سواد اخلاقی با سبک مدیریت با میانجیگری سواد رسانه¬ای. پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.
فیضی، محدثه. (1402). پیش¬بینی سبک زندگی بر اساس سواد دیجیتالی و سواد رسانه¬ای در دانشجویان. پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی احرار رشت، گروه علوم انسانی.
کاوسی، داود. (1400). بررسی صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان درس تفکر و سواد رسانه‌ای. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
محمودی، سیروس. (1397). بررسی برنامه درسی دوره ابتدایی و متوسطه اول و دوم بر مبنای توجه به مؤلفه‌های سواد رسانه‌ای. جامعه فرهنگ رسانه، 3، 112-95.
مسکانی، حسین. (1402). بررسی ارتباط بین سواد رسانه¬ای و اخلاق اجتماعی دانشجویان پیام نور تهران غرب در سال 1401. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران غرب.
معتمدی، مرضیه. (1401). تدوین چارچوب برنامه درسی سواد رسانه¬ای برای دانشگاه فرهنگیان. رساله دکتری، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه اصفهان.
مهاجرپور، آیدا. (1402). رابطه عزت نفس و آزارگری سایبری با نقش تعدیلگر سواد رسانه¬ای در دانشجویان. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خیام.
میرشکاری، شهره. (1402). بررسی رابطه نگرش به سبک¬های فرزندپروری و سواد رسانه¬ای والدین با اعتیاد به اینترنت، بهزیستی روانشناختی و عملکرد تحصیلی دانش¬آموزان دختر دوره متوسطه اول شهر برازجان. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی خرد.
نائیجی، مرضیه. (1399). تحلیل محتوای کتب (تحلیل فرهنگی و تفکر و سواد رسانه¬ای) مقطع متوسطه دوم بر اساس مؤلفه¬های سواد رسانه¬ای. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی مؤسسه آموزش عالی آمل.
نجفی، حسن و زارع زردینی، آرش. (1399). فاصله تربیتی بین مدرسه و جامعه. رشد آموزش علوم اجتماعی، 23(1)،11-10.
نصیری، بهاره و بختیاری، آمنه. (1398). بررسی و نقد کتاب تفکر و سواد رسانه‌ای(شاخه‌های نظری-فنی حرفه‌ای- کاردانش) پایه دهم دوره متوسطه 1395. رسانه، 30(2)، 42-27.
هاشمی، شهناز. (1396). ارزشيابي پاياني تفكر و سواد رسانه‌اي (اختياري) پايه دهم مشترك كليه رشته و شاخه‌هاي دوره دوم. تهران: دفتر تألیف و برنامه¬ریزی درسی.
یزدانی، فریدون. (1397). شناسایی چالش‌های پیش روی برنامه‌ریزی برای هوشمندسازی مدارس غیرانتفاعی شهر همدان. مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، 7(2)، 23-8.
Bedford, D. (2021). Evaluating confidence in information literacy: A Red/Amber/Green Approach. Journal of Information Literacy, 15(1), 96-104.
Bulger, M., & Davison, P.(2024). The promises, challenges and futures of media literacy. Journal of Media Literacy Education, 10(1), 1-21.
Castles, P. (2020). Study assessment criteria for media literacy levels. Brussels: European Commission.
Considine, D M (2018). Media Literacy Across the Curriculum. http://www.mediawiz.us/sites/default/files/551_CIC_ML_Report.pdf
Damquillo, A M. (2019). Exploring the complexities of personal ideologies, medialiteracy pedagogy and media literacy practice. Submitted to the graduate school of the University of Massachusetts Amherst in partial fulfillment of the requirements for degree of Doctor of philosophy.
Eisenstock, B. (2024). Media literacy and the challenges of AI-generated disinformation. California State University.
Hattani, H, A. (2019). Media literacy education in secondary school: Teachers’ attitudes. Journal of Media Research - Revista de Studii Media, 12(33), 5-26. DOI:10.24193/jmr.33.1
Hobbs, R. (2017). Create to learn: Introduction to digital literacy. Wiley.
Hobbs, R., & Jensen, A. (2013). The past, present, and future of media literacy education. Journal of Media Literacy Education, 1(1). Retrieved from https://digitalcommons.uri.edu/jmle/vol1/iss1/1
Icen, M. (2020). Developing media literacy through activities. International Journal of Educational Methodology, 6(3), 631-642.
Jayadiputra, E., Karim, A. A., Sapriya, S., & Rahmat, R. (2023). The pancasila and civic education curriculum model at 21st century. Jurnal Civics: Media Kajian Kewarganegaraan, 20(1), 65-74.
Lee, S., Cho, J., & Kim, S. (2023). Pathways to youth political participation: media literacy, parental intervention, and cognitive mediation. Mass Communication and Society, 26(1), 99-121.
MacDonald, M. F. (2008). Media literacy in action: An exploration of teaching and using media literacy constructs in daily classroom practice. Doctoral Thesis. University of California, Los Angeles.
Meghan, M., Casey, H. (2020). Integrating media literacy in social studies teacher education. CITE Journal, 20(1), 22-35.
Pérez-Escoda, A., Pedrero-Esteban, L. M., Rubio-Romero, J., & Jiménez- Narros, C.(2021). Fake news reaching young people on social networks: Distrust challenging media literacy. Publications, 9(2), 24.
Valtonen, T, Tedre, M, Mäkitalo, K, & Vartiainen, H. (2019). Media literacy education in the age of machine learning. Journal of Media Literacy Education, 11(2), 20-36.
Wood, E. (2020). Media literacy education: Evaluating media literacy education in Colorado schools. M.A. Thesis in University of Denver.
Yeleussiz, A. (2024). Exploring EFL teachers’ perceptions of media literacy in Kazakhstan. Journal of Social Studies Education Research, 15(1), 282-316.