بررسی هزینه- سودمندی روش‌های حفاظت و نگهداری منابع در کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی شهر تهران
محورهای موضوعی : دانش شناسیعفت کریمی مزرعه شاهی 1 , عباس گیلوری 2
1 - کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران شمال، کارشناس کتابخانه دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
2 - عضو هیئت علمی و معاون مرکز فناوری اطلاعات و اطلاع رسانی کشاورزی- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
کلید واژه: تهران, کتابخانه‌ها, دانشگاه‌های دولتی, هزینه- سودمندی, حفاظت و نگهداری, منابع کتابخانه‌ای,
چکیده مقاله :
هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر آن است تا هزینه- سودمندی روش‌های حفاظت و نگهداری منابع مورد استفاده در کتابخانه‌های دولتی شهر تهران را بررسی کند. روش پژوهش:روش پژوهش پیمایش تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش، مدیران یا سرپرستان 83 کتابخانه شامل 13 کتابخانه مرکزی و 70 کتابخانه دانشکده‌ای دانشگاه‌های دولتی در سطح شهر تهران بودند که به صورت نمونه‌گیری طبقه‌ای انتخاب شدند و در نهایت 42 کتابخانه (52 درصد) به پرسشنامه پاسخ دادند. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه‌ای محقق‌ساخته شامل 9 جدول است. روایی ابزار پژوهش با تأیید تعدادی از اساتید گروه علم اطلاعات و دانششناسی و پایایی آن با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ 88/0 محاسبه شد. داده‌های حاصل از پژوهش با استفاده از نرم‌افزار اکسل تجزیه و تحلیل شده است. یافته‌ها: یافته‌های حاصل از پژوهش نشان داد که بیش‌ترین فعالیت کتابخانه‌ها در زمینه نگهداری منابع، به حفظ نظافت با فروانی 20/62 درصد و بیش‌ترین اقدام در زمینه حفاظت منابع به صحافی و جایگزینی منابع با فراوانی 34/83 درصد اختصاص دارد. همچنین وضعیت کتابخانه‌های با تعداد منابع بیش‌تر، از منظر شاخص تلفیقی هزینه- سودمندی (یا مطلوبیت اقتصادی- سودمندی) نسبتاً مناسب بود. در کتابخانه‌های با منابع متوسط نیز وضعیت نسبتاً مشابه کتابخانه‌های بزرگ است، اما در کتابخانه‌های با حجم منابع کم که بخش عمده جامعه پژوهش (29/64 درصد) را شکل می‌دهند، از نظر شاخص تلفیقی هزینه ـ سودمندی در انتخاب و استفاده از روش‌های حفاظت و نگهداری منابع کتابخانه‌ای وضعیت مناسبی وجود ندارد. نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از بررسی وضعیت کتابخانه‌ها از منظر شاخص هزینه- سودمندی نشان داد که گروه کتابخانه‌های کوچک در نامناسب‌ترین وضعیت قرار دارند. ضعف در روش‌های حفاظت در برابر آلودگی‌های جوی، روش‌های حفظ امنیت منابع و روش‌های محفاظت در برابر آتش‌سوزی، مهم‌ترین کاستی‌های این گروه از کتابخانه‌ها است.
Purpose: The main objective of this study was to evaluate the cost-benefit of resources’ conservation and preservation methods in libraries of Tehran governmental universities. Methodology: The method of the present research is descriptive. The stratified sampling technique is used to indicate a total sample of 83 managers/ supervisors of central and academic libraries (contain 13 central and 70 academic libraries) who 42 of them (51 percent) answer the questionnaires. To gather at the research data a questionnaire with 9 tables is designed. Validity of the questionnaire was determined with some of library professors and its reliability was measured with Cornbrash’s alpha about 0.88 that is good. The data analysis of the present research was performed by Excel. Findings: Findings showed that in this population, cleaning (62.20 percent) is the most activity of conservation, and binding and replacement (83.34 percent) is the most activity of preservation. Also in the libraries with the higher resources, cost-benefit attribute (desirability of economic profitability) is relatively good. The situation is more or less similar to the average resource libraries, but in the libraries with lower sources which the major part of the research (about 64/29 percent) there is not any desirability of economic profitability in the conservation and preservation selected methods. Conclusion: The results of the libraries’ cost-benefit evalution showed that small libraries are in the unsuitable situation. Protection against atmospheric pollution, security, and protection against fire methods are the main shortcomings in these groups of libraries.
_||_
ادکوک، ادوارد پ. (1390). اصول ایفلا برای حفاظت و نگهداری از مواد کتابخانه‌ای (ترجمه حبیب‌ا... عظیمی). تهران: نشر کتابدار، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
باب‌الحوائجی، فهیمه (1386). اقتصاد اطلاعات در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی. اطلاع‌شناسی، 4 (3 و 4)، 29-50.
پرتو، بابک (1380). حفاظت و نگهداری منابع کتابخانه‌ای. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
جانسون، پگی (1389). مبانی مجموعه‌سازی و مدیریت مجموعه (ترجمه محسن شمس اژه‌ای و منصور کوهی رستمی). تهران: نشر چاپار.
شکری، فاطمه؛ بزرگی، اشرف‌السادات (1390). بررسی مشکلات حفاظت، نگهداری و مرمت مواد کاغذی در کتابخانه‌های واسپاری ایران. فصلنامه دانششناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، 5 (16)، 73-81.
فرخی، فرهنگ؛ بیات بداقی، ناهید (1389). امنیت و ایمنی فیزیکی در کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی استان زنجان. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب)، (پیاپی 84)، 22-33.
کومار، کریشان (1381). روش‌های پژوهش در کتابداری و اطلاع‌رسانی (ترجمه فاطمه رهادوست). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
مزینانی، علی (1379). کتابخانه و کتابداری. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
ناصری مالوانی، علیرضا (1385). امکان‌سنجی حفاظت و نگهداری نسخ خطی در کتابخانه‌های ملی، مرکزی دانشگاه تهران، آیت‌ا... مرعشی نجفی، آستان قدس و ملک. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران شمال.
نیکنام، مهرداد (1381). بررسی وضعیت حفاظت و نگهداری مواد کتابخانه‌ای در کتابخانه‌های ایران. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب)، 13 (4)، 30- 53.
Driedger, Kevin; Mika, Joseph J. (2010). The Preservation Resource Needs of Michigan’s Public Libraries. Library & Archival Security, 23(2), 79-103.
Michalco, James; Heidtmann, Toby (1978). Evaluating the Effectiveness of an Electronic Security System. College and Research Libraries, 39(4), 263-267.
Ogbodo, Catherine (2011). Preservation of Information Sources in Polytechnic Libraries in South East States of Nigeria. Journal of Research in Education and Society 2(1), 230-235.
Olatokun, Wole Michael (2008). A Survey of Preservation and Conservation Practices and Techniques in Nigerian University Libraries. LIBRES (Library and Information Science Research Electronic Journal), 18(2), 1-18.