بررسی عوامل موثر بر تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن

محورهای موضوعی : شهرسازی

محسن قاسم پور شلمانی ¹ , حسین دهقانی پوده ²

1 - دانشجوی دکتری تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات
2 - استاد دانشگاه صنعتی ماالک اشتر

تاریخ دریافت : 1403/02/09 تاریخ پذیرش : 1403/04/18 تاریخ انتشار : 1403/04/06

کلید واژه: پایداری مسکن, تاب آوري, تامین مسکن, جامعه ایثارگری, پدیده شهرنشینی,

چکیده مقاله :

تامین مسکن یکی از اساسی¬ترین مسائل هر کشور است. این مساله نشانه بارزی از واقعیت¬های اقتصادی، اجتماعی و عدم تعادل بین رشد جمعیت و رشد فضا محسوب می¬شود. گسترش پدیده شهرنشینی از یک طرف و رشد جمعیت از طرف دیگر در دوران نوین اقتصادی موجب آن شده است که پدیده تامین مسکن به عنوان یکی از معضلات اصلی جوامع مطرح باشد. این معضل دامنه¬ای وسیع از کمبود مسکن و نیاز به مسکن ارزان قیمت تا تقاضای فزاینده برای مسکن با کیفیت بالاتر را در بر می¬گیرد به همین دلیل از اواخر قرن نوزدهم به بعد یکی از محورهای عمده مداخله دولت¬ها در اقتصاد، بخش مسکن بوده است. در ایران نیز در برنامه¬های مختلف عمرانی و توسعه در راستای کاهش معضل مسکن انجام شده است. مسکن یا فضای زندگی باید از دو جهت کارایی داشته باشد. یکی از جنبة مادی، یعنی ایجاد محیطی با دسترسی و امکانات مناسب، درجة حرارت مطلوب، فشار مناسب، رطوبت، نور مناسب و نظایر آن و دیگر از نظر پاسخگویی به نیازهای معنوی مردم، یعنی ایجاد فضاهای مناسب با طرز زندگی و نوع در این میان، برنامه ریزی زمانی می تواند سبب دستیابی فرهنگ و آداب ورسوم اجتماعی. در این میان برنامه‌ریزی می‌تواند به بهبود رضایتمندی سکونتی در تأمین مسکن اقشار کم درآمد شود. به همین دلیل هدف کلی تحقیق بررسی عوامل موثر بر تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن می‌باشد. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش ANP فازی استفاده می شود. نتایج نشان دهنده آن است که شاخص شاخص‌های مسکن پایدار (A3) بیشترین نزدیکي را به جواب ایده آل مثبت و بیشترین فاصله را از جواب ایده آل منفي دارا مي باشد و الویت نخست مدل تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن از لحاظ معیارهاي موردنظر براي تاب آوري مدل تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن مي باشد.

چکیده انگلیسی:

Providing housing is one of the most basic issues of any country. This problem is a clear sign of economic and social realities and the imbalance between population growth and space growth. The expansion of the phenomenon of urbanization on the one hand and population growth on the other hand in the new economic era has caused the phenomenon of housing supply to be considered as one of the main problems of societies.This problem covers a wide range from the lack of housing and the need for cheap housing to the increasing demand for higher quality housing. For this reason, from the end of the 19th century onwards, one of the main axes of government intervention in the economy is the sector. It has been housing. In Iran, various construction and development programs have been carried out in order to reduce the housing problem.Housing or living space should be efficient in two ways. One of the material aspects, that is, creating an environment with access and suitable facilities, the right temperature, the right pressure, humidity, the right light, and the like, and the other in terms of responding to the spiritual needs of the people, that is, the creation of suitable spaces with the lifestyle and type in between. Time planning can lead to the acquisition of social culture and customs. Meanwhile, planning can improve residential satisfaction in providing housing for low-income groups. For this reason, the general purpose of the research is to investigate the factors affecting the provision of housing in the community of sacrificers from the perspective of housing sustainability indicators. In order to analyze the information, the fuzzy ANP method is used. The results show that the index of sustainable housing indicators (A3) is the closest to the positive ideal answer and the greatest distance from the negative ideal answer, and the first priority of the housing supply model of the self-sacrificing society from the perspective of housing sustainability indicators in terms of the desired criteria. It is a sacrifice for the resilience of the society's housing supply model from the point of view of housing sustainability indicators.

منابع و مأخذ:

[1] Zhang Q, Hiu-Kwan Yung E, Hon-Wan Chan E. Meshing Sustainability with Satisfaction: An Investigation of Residents’ Perceptions in Three Different Neighbourhoods in Chengdu, China. Land. 2021 Nov 22;10(11):1280.
[2] Ogiemwonyi O. Factors influencing generation Y green behaviour on green products in Nigeria: An application of theory of planned behaviour. Environmental and Sustainability Indicators. 2022 Feb 1;13:100164.
[3] Raj PV, Teja PS, Siddhartha KS, Rama JK. Housing with low-cost materials and techniques for a sustainable construction in India-A review. Materials Today: Proceedings. 2021 Jan 1;43:1850-5.
[4] Bravi L, Francioni B, Murmura F, Savelli E. Factors affecting household food waste among young consumers and actions to prevent it. A comparison among UK, Spain and Italy. Resources, Conservation and Recycling. 2020 Feb 1;153:104586.
[5] Mayeda AM, Boyd AD. Factors influencing public perceptions of hydropower projects: A systematic literature review. Renewable and Sustainable Energy Reviews. 2020 Apr 1;121:109713.
[6] Wu JS, Font X, Liu J. The elusive impact of pro-environmental intention on holiday on pro-environmental behaviour at home. Tourism Management. 2021 Aug 1;85:104283.
[7] Fang K, Azizan SA, Wu Y. Low-carbon community regeneration in China: A case study in Dadong. Sustainability. 2023 Feb 24;15(5):4136.
[8] Chang S, Nam K. Smart home adoption: the impact of user characteristics and differences in perception of benefits. Buildings. 2021 Sep 3;11(9):393.
[9] Dimitrova T, Ilieva I, Angelova M. Exploring factors affecting sustainable consumption behaviour. Administrative Sciences. 2022 Nov 4;12(4):155.
[10] Carpino C, Bruno R, Arcuri N. Social housing refurbishment for the improvement of city sustainability: Identification of targeted interventions based on a disaggregated cost-optimal approach. Sustainable Cities and Society. 2020 Sep 1;60:102223.
[11] Holmes MR, Dodds R, Frochot I. At home or abroad, does our behavior change? Examining how everyday behavior influences sustainable travel behavior and tourist clusters. Journal of Travel Research. 2021 Jan;60(1):102-16.
[12] Gayo EM, Muñoz AA, Maldonado A, Lavergne C, Francois JP, Rodríguez D, Klock‐Barría K, Sheppard PR, Aguilera‐Betti I, Alonso‐Hernández C, Mena‐Carrasco M. A cross‐cutting approach for relating anthropocene, environmental injustice and sacrifice zones. Earth's future. 2022 Apr;10(4):e2021EF002217.
[13] Rosen MA. Energy sustainability with a focus on environmental perspectives. Earth Systems and Environment. 2021 Jun;5(2):217-30.
[14] Hao Y, Wang Y, Wu Q, Sun S, Wang W, Cui M. What affects residents' participation in the circular economy for sustainable development? Evidence from China. Sustainable Development. 2020 Sep;28(5):1251-68.
[15] Jo TH, Ma JH, Cha SH. Elderly perception on the internet of things-based integrated smart-home system. Sensors. 2021 Feb 11;21(4):1284.
[16] Kalonda JK, Govender K. Factors affecting municipal service delivery: A case study of Katima Mulilo Town Council, Namibia. African Journal of Public Affairs. 2021 Aug 1;12(2):1-26.
[17] Rajabpour E, Fathi MR, Torabi M. Analysis of factors affecting the implementation of green human resource management using a hybrid fuzzy AHP and type-2 fuzzy DEMATEL approach. Environmental Science and Pollution Research. 2022 Jul;29(32):48720-35.
[18] Wakhidah N, Erman E. Examining environmental education content on Indonesian Islamic religious curriculum and its implementation in life. Cogent Education. 2022 Dec 31;9(1):2034244.
[19] Yadegaridehkordi E, Hourmand M, Nilashi M, Alsolami E, Samad S, Mahmoud M, Alarood AA, Zainol A, Majeed HD, Shuib L. Assessment of sustainability indicators for green building manufacturing using fuzzy multi-criteria decision making approach. Journal of cleaner production. 2020 Dec 20;277:122905.
[20] Surya B, Saleh H, Suriani S, Sakti HH, Hadijah H, Idris M. Environmental pollution control and sustainability management of slum settlements in Makassar City, South Sulawesi, Indonesia. Land. 2020 Aug 19;9(9):279.
[21] Yip AO, Mah DN, Barber LB. Revealing hidden energy poverty in Hong Kong: a multi-dimensional framework for examining and understanding energy poverty. Local Environment. 2020 Jul 2;25(7):473-91.
[22] Ignat B, Chankov S. Do e-commerce customers change their preferred last-mile delivery based on its sustainability impact?. The International Journal of Logistics Management. 2020 Sep 3;31(3):521-48.
[23] Debrah C, Chan AP, Darko A. Green finance gap in green buildings: A scoping review and future research needs. Building and Environment. 2022 Jan 1;207:108443.
[24] Noorzai E, Gharouni Jafari K, Moslemi Naeni L. Lessons learned on selecting the best mass housing method based on performance evaluation criteria in Iran. International Journal of Construction Education and Research. 2022 Apr 3;18(2):123-41.
[25] Wang J, Wang S, Wang H, Zhang Z, Ru X. Examining when and how perceived sustainability-related climate influences pro-environmental behaviors of tourism destination residents in China. Journal of Hospitality and Tourism Management. 2021 Sep 1;48:357-67.
[26] Mayer A, Castro-Diaz L, Lopez MC, Leturcq G, Moran EF. Is hydropower worth it? Exploring amazonian resettlement, human development and environmental costs with the Belo Monte project in Brazil. Energy Research & Social Science. 2021 Aug 1;78:102129.
[27] Du J, Pan W. Examining energy saving behaviors in student dormitories using an expanded theory of planned behavior. Habitat international. 2021 Jan 1;107:102308.
[28] Kim E, Kyung Y. Factors affecting the adoption intention of new electronic authentication services: A convergent model approach of VAM, PMT, and TPB. IEEE Access. 2023 Feb 8;11:13859-76.
[29] Ufaira R, Amir S, Indraprahasta GS, Nastiti A. Living in a hot city: Thermal justice through green open space provision. Frontiers in Human Dynamics. 2023 Oct 3;5:1237515.
[30] Fakher, H.A., Panahi, M., Emami, K., Peykarjou, K. and Zeraatkish, S.Y., 2021. Investigating marginal effect of economic growth on environmental quality based on six environmental indicators: does financial development have a determinative role in strengthening or weakening this effect?. Environmental science and pollution research, 28(38), pp.53679-53699.
[31] Yuan M, Li Z, Li X, Li L, Zhang S, Luo X. How to promote the sustainable development of prefabricated residential buildings in China: A tripartite evolutionary game analysis. Journal of Cleaner Production. 2022 May 15;349:131423.
[32] Lim XJ, Ng SI, Basha NK, Cheah JH, Ting H. To move or not to move? A study of sustainable retirement village in Malaysia. Current Psychology. 2020 Apr 18:1-7.

متن کامل:



 

بررسی عوامل موثر بر تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های

پایداری مسکن

 

 

محسن قاسم‌پورشلمانی، حسین دهقانی‌پوده*

دانشجوی دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

* نویسنده مسئول، استاد گروه مدیریت صنعتی، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران. رایانامه: [e-mail]

 

 

چکیده

تامین مسکن یکی از اساسی‏ترین مسائل هر کشور است. این مساله نشانه بارزی از واقعیت‏های اقتصادی، اجتماعی و عدم تعادل بین رشد جمعیت و رشد فضا محسوب می‏شود. گسترش پدیده شهرنشینی از یک طرف و رشد جمعیت از طرف دیگر در دوران نوین اقتصادی موجب آن شده است که پدیده تامین مسکن به عنوان یکی از معضلات اصلی جوامع مطرح باشد. این معضل دامنه‏ای وسیع از کمبود مسکن و نیاز به مسکن ارزان قیمت تا تقاضای فزاینده برای مسکن با کیفیت بالاتر را در بر می‏گیرد به همین دلیل از اواخر قرن نوزدهم به بعد یکی از محورهای عمده مداخله دولت‏ها در اقتصاد، بخش مسکن بوده است. در ایران نیز در برنامه‏های مختلف عمرانی و توسعه در راستای کاهش معضل مسکن انجام شده است. مسکن یا فضای زندگی باید از دو جهت کارایی داشته باشد. یکی از جنبة مادی، یعنی ایجاد محیطی با دسترسی و امکانات مناسب، درجة حرارت مطلوب، فشار مناسب، رطوبت، نور مناسب و نظایر آن و دیگر از نظر پاسخگویی به نیازهای معنوی مردم، یعنی ایجاد فضاهای مناسب با طرز زندگی و نوع در این میان، برنامه‌ریزی زمانی می‌تواند سبب دستیابی فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی. در این میان برنامه‌ریزی می‌تواند به بهبود رضایت‌مندی سکونتی در تأمین مسکن اقشار کم درآمد شود. به همین دلیل هدف کلی تحقیق بررسی عوامل موثر بر تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن می‌باشد. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش ANP فازی استفاده می‌شود. نتایج نشان دهنده آن است که شاخص شاخص‌های مسکن پایدار (A3) بیشترین نزدیکي را به جواب ایده‌آل مثبت و بیشترین فاصله را از جواب ایده‌آل منفي دارا مي‌باشد و اولویت نخست مدل تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن از لحاظ معیارهاي موردنظر براي تاب‌آوري مدل تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن مي‌باشد.

کلید واژه‌ها: پایداری مسکن، تاب‌‌آوري، تامین مسکن، جامعه ایثارگری، پدیده شهرنشینی.

 

 

 

 

استناد: قاسم‌پور شلمانی، محسن؛ دهقانی پوده، (1402). بررسی عوامل موثر بر تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن. سیاستگذاری شهری و منطقه‌ای، 3(11)، 105-129.

---

 

سیاستگذاری شهری و منطقه‌ای، 1403، دوره 3، شماره 11، صص. 105-129		نوع مقاله: علمی
دریافت: 19/11/1402		ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز
پذیرش: 18/03/1403
© نویسندگان

مقدمه

مسکن به عنوان سرپناه جهت مصونیت، آرامش، سلامت و شادابی ساکنان، بهترین شیوه سرمایه‌گذاری و عنصر جدایی‌ناپذیر اقتصاد مردم است که باعث ثبات و همبستگی خانواده، کاهش مشکلاتی نظیر بزهکاری، طلاق، از هم گسیختگی اجتماعی، خیابان‌خوابی، زاغه‌نشینی و تکدی‌گری می‌شود تا حدی که حق برخورداری از مسکن مناسب به عنوان جزئی از حق استاندارد زندگی در بسیاری از اسناد بین‌المللی حقوق بشر قید شده است[1].

 مسکن مفهومی فراتر از سرپناه دارد .مسکن موضوعی چندوجهی است که ارتباطی دو سویه و متقابل با سلامت، بهداشت، شرایط اقتصادی و عدالت اجتماعی دارد در ساخت و ساز‌های جهان امروز، توسعه پایدار یکی از بحث‌های مهم قلمداد می‌شود. توسعه پایدار مسکن، توجه به نیازهای نسل آینده در عین بر طرف کردن نیازهای فعلی مسکن افراد جامعه است[2] .در این میان پدیده اسکان غیررسمی با ویژگی‌های کیفی کالبدی خاص -خود و خارج از ضوابط و مقررات شهرسازی رسمی کشور و با پیوستگی عملکردی با شهر اصلی و در عین حال گسست کالبدی فرهنگی از آن قابل شناسایی می‌باشد. از جمله مهمترین مشکلاتی که برای شهر اصلی ایجاد می‌کنند ناپایداری شهری و ایجاد سیمای نامطلوب در شهر می‌باشد[3]. از این رو رویکرد مسکن پایدار در تلاش است تا مسکنی قابل استطاعت برای تمامی گروه‌های درآمدی جامعه فراهم سازد. مفهوم مسکن پایدار به عنوان بخشی از پارادایم توسعه شهری پایدار امروزه در سطح بین الملل قابل توجه قرار گرفته است[4].

رشد روز افزون شهرنشینی، مسائل و مشکلات جدید و خاصی را در زندگی و روابط انسان‌ها به وجود آورده است. یکی از عمده‌ترین مشکلات مسئله مسکن می‌باشد شهرهای کشورهای در حال توسعه از منظر برنامه‌ریزی‌شهری، با شرایط نامطلوبی مواجه‌اند، به گونه‌ای که ‌هال و فایفر چشم‌انداز آن را با طرح سؤالی، چنین توصیف می‌کنند که آیا در شهرهای جهان در حال توسعه می‌توان به رهیافت‌هایی از برنامه‌ریزی‌شهری دست یافت و از طریق آن امید به افزایش درآمد و بهبود شرایط محیطی همة شهروندان داشت؟[5]

 سیاست‏گذاری در مسکن به طور مستقیم با اقدامات دولت مرتبط است که شامل سیاست‏گذاری‏های قانونی و اقتصادی و اقدامات دولتی تاثیرگذار بر امر مسکن می‏شود. در واقع با دخالت بودجه‏ای، تنظیم سیاست‏های پولی کشور، پرداخت یارانه، تنظیم سیاست‏های مالی موثر در تمکن مسکن، حمایت از متقاضیان مسکن بخصوص کم‏درآمدها و همچنین افزایش تراکم ساختمان‏های شهری، ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضای زمین، اصلاح چینی‏جاهای فرسوده و قدیمی درون شهری و اجرای طرح‏های آماده‏سازی، قیمت مسکن و اجاره بهاء، استانداردهای مسکن و از همه مهم‏تر وضع قوانین در این رمینه در امر مسکن دخالت می‏نماید[6].

از جمله سیاست‏های جهانی مسکن در کشورهای توسعه‏یافته می‏توان به ساخت مسکن حداقل، مساکن اجتماعی، مسکن گروه‏های کم‏درآمد شهری، توسعه بناهای استیجاری، خصوصی‏سازی مسکن، سرمایه‏گذاری روی بناهای قدیمی و متروکه، افزایش سرمایه برای تولید مسکن، کمک‏های مستقیم دولت مرکزی به بخش مسکن خانوارهای کم‏درآمد، کنترل بازار زمین، حمایت‏های مالی دولت و ....نام برد[7].

از منظر کارشناسان شهری کشورهای درحال توسعه مشخصه‌های مشترکی دارند که مهم‌ترین آنها عدم ملاحظه امکانات واقعی اجرایی، فقدان نظام قانونی و ساختار سازمانی منسجم، کمبود منابع مالی و نارسایی مهارت‌ها و دانش‌فنی، عدم مشارکت شهروندان می‌باشد بنابراین در حیطه تامین مسکن مناسب برای تمامی اقشار جامعه با مشکلات و چالش‌های عدیده‌ای رو به رو خواهند بود[8].

مسکن یکی از پایه‏های شرایط اجتماعی است که کیفیت زندگی و رفاه مردم و مکان‏ها را مشخص می‏کند. درجایی که خانه‏ها واقع شده‏اند این‏که چطور طراحی شده‏ و چطور به تار و پود زیست‌محیطی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع پیوست شده‏اند، از عواملی هستند که به شیوه‏ی واقعی بر زندگی روزانه مردم وسلامت، امنیت و رفاه آن‏ها تاثیرگذارد و این‏که با توجه به عمر طولانی خانه‏ها، به عنوان ساختار فیزیکی بر دو نسل آینده و حال حاضر تاثیر خواهد بود بنابراین مسکن بخش مهمی برای توسعه پایدار است[9].

جهان شاهد رشد سریع شهرنشینی است که این امر تأثیراتی جدی بر سلامت انسان، منابع زیست محیطی، تنوع زیستی و اقلیم دارد. می‏توان گفت الگوی پیچیدة رشد شهری در سراسر دوره‌های تاریخی مبنایی برای ارزیابی این آثار بوده است[10]: امروزه مسکن و موضوعات مرتبط با آن موضوعاتی جهانی محسوب می‌شوند که برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشورهای مختلف در پی حل مشکلات مربوط به آن هستند[11]. مسکن یکی از اساسی‌ترین نیازهای انسان و جزئی کلیدی در توسعة پایدار جامعه است[12]، مسکن خوب و کافی مسکنی است که تراکم بیش ازحد نداشته باشد و حتی در بسیاری از موارد، مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در میزان رضایتمندی فرد از سکونت در یک محله و شرایط محیطی آن است[13]، پس از انقلاب صنعتی، فرایند شهرنشینی در جهان رشد فزاینده‌ای داشت و به دنبال آن مشکلات فراوانی از جمله کمبود مسکن به وجود آمد؛ به گونه‌ای که بنابر گزارش مرکز اسکان بشر سازمان ملل 6 تقریباً 6 میلیارد نفر یا یک سوم از جمعیت شهری جهان در محله‌های فقیرنشین زندگی می‌کنند[14].

روند شتابان شهرنشینی و رشد جمعیت در سه دهه گذشته در کشورهای در حال توسعه به ویژه در کشور ایران، مسائل بسیاری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به همراه داشته است و تهیه برنامه‏ای جامع در بازار مسکن را ضروری ساخته است. برای چنین برنامه‏ای شاخص‏های مسکن و ارزیابی آن‏ها ابزار مناسبی جهت سنجش نیاز‏های بخش مسکن در کشور است.

هدف اصلی مسکن، ایجاد محیطی سازگار و منطبق بر روش زندگی و ویژگی‌های اجتماعی فرهنگی انسان است عوامل مشترک اجتماعی شامل همة جنبه‏های محیطی و فرهنگی اجتماعی است و از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر رضایتمندی مسکن و محیط‏های مسکونی محسوب می‌شود. یکی از تأثیرگذارترین جنبه‏های محیطی بر شکل‏گیری مسکن، سلسله‏ای از عوامل اجتماعی است. در همة نظریه‌های مرتبط با رضایتمندی مسکن، ابعاد اجتماعی فرهنگی همواره از مهم‌ترین مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری رضایتمندی مسکونی، به ویژه برای گروه‌های کم درآمد محسوب می‌شوند. تناسب مسکن با سبک زندگی و شیوه‌های اجتماعی و اقتصادی ساکنان، طراحی مجتمع‌های مسکونی برای ایجاد زمینة تعاملات اجتماعی، میزان دسترسی به مراکز آموزشی فرهنگی و...، احساس تعلق به مکان، روابط اجتماعی، امنیت اجتماعی و ایمنی ساکنان از مهم‌ترین ویژگی‌های رضایت‌مندی مسکونی است. به سبب اهمیت این ابعاد در افزایش کارایی مسکن؛ برای گروه‌های کم درآمد، در این پژوهش تأکید بیشتری بر مؤلفه‌های گفته شده صورت گرفته است[15-16].

در دنیای شهری با تغیرات سریع، تهیه‏ی مسکن مناسب و مقرون به صرفه از اولویت‏های کلیدی تمام دولت‏هاست. اگرچه مفهوم مسکن نیازمند درک موثر و همیاری در مقابله با مسائل دشوار، پیشگیری از زاغه‏نشینی، تقسیم شهری، توسعه انسانی و اقتصادی و تغییرات آب و هوایی است. دیگر اینکه با در نظر گرفتن به سادگی قرار دادن سقفی بر سر فرد، مسکن امروز، نقش مهمی را در دستیابی به توسعه پایدار بازی می‏کند. همان‏طور که توسط ایده‏ی مسکن پایدار پیش‏بینی شد[17].

 مسکن ابعاد متفاوتی دارد و نمی‌توان تعریف واحدی از آن ارائه داد.  مسکن از یک سو یک مکانی فیزیکی است که به عنوان سرپناه، نیاز اولیه و اساسی خانوار به حساب می‌آید. از سوی دیگر، علاوه بر مکان فیزیکی، کل محیط مسکونی را نیز در بر می‌گیرد که شامل همة خدمات و تسهیلات ضروری و مورد نیاز برای بهتر زیستن خانواده و طرح‌های اشتغال، آموزش و بهداشت افراد است[18]. در دومین اجلاس اسکان بشر که در استانبول برگزار شد مسکن مناسب چنین تعریف شده است: سرپناه مناسب تنها به معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست. سرپناه مناسب یعنی آسایش مناسب، فضای مناسب، دسترسی فیزیکی و امنیت مناسب، امنیت مالکیت، پایداری و دوام سازه‌ای، روشنایی، تهویه و سیستم گرمایی مناسب، زیرساخت‌های اولیة مناسب از قبیل آب‌رسانی، بهداشت و آموزش، دفع زباله، کیفیت مناسب زیست محیطی، عوامل بهداشتی مناسب، مکان مناسب و قابل دسترسی از نظر کار و تسهیلات اولیه که همة این موارد باید با توجه به استطاعت مردم تأمین شود[19].

 مسکن یا فضای زندگی باید از دو جهت کارایی داشته باشد. یکی از جنبة مادی، یعنی ایجاد محیطی با دسترسی و امکانات مناسب، درجة حرارت مطلوب، فشار مناسب، رطوبت، نور مناسب و نظایر آن و دیگر از نظر پاسخگویی به نیازهای معنوی مردم، یعنی ایجاد فضاهای مناسب با طرز زندگی و نوع در این میان، برنامه‌ریزی زمانی می‌تواند سبب دستیابی فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی[20]. در این میان برنامه‌ریزی می‌تواند به بهبود رضایت‌مندی سکونتی در تأمین مسکن اقشار کم درآمد شود[21]. 

شاخص‌های مسکن

شاخص‌های مسکن شامل شاخص‌های کالبدی، اقتصادی و اجتماعی می‌باشد که در این قسمت به بررسی آن‌ها پرداخته می‌شود.

شاخص‌های کالبدی مسکن

مسکن از نقطه نظر کالبدی نه تنها دارای یک کالبد مشخص با ویژگی‌های خاص بوده، بلکه یک واحد ساختاری از کالبد شهر به شمار می‌رود. بنابراین شاخص‌های مسکن علاوه بر آن که به کالبد درون آن می‌پردازد به ارتباط این کالبد با سایر کالبد‌های پیرامون آن نیز توجه می‌نماید [1]. نمونه‌هایی از شاخص‌های کالبدی مسکن در جدول زیر آمده است.

 

جدول 1 - شاخص‌های کالبدی مسکن 

شاخص‌ها	مرجع	توضیحات
الگوی مسکن (تک واحدی، آپارتمانی، مجموعه‌سازی، بلند مرتبه)	[2]، [3]	عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری الگوی مسکن: جمعیت، محدودیت زمین و محدودیت گسترش به سمت خارج از شهر
الگوی توسعه	[4]، [5]، [6]	تراکم جمعیتی عامل اصلی در تعیین تراکم ساختمانی در شهر به شمار می‌رود. این دو شاخص در کنار هم می‌توانند نوع اسکان جمعیت و چگونگی گسترش شهر در سطح، توسعه در ارتفاع و توسعه شهر از درون را تعیین کنند.
تراکم ساختمانی	[3]، [7]، [8]	این شاخص مبنایی برای بررسی شدت استفاده از زمین است و از تقسیم سطح کل زیر بنا ساخته شده در یک قطعه زمین بر مساحت آن قطعه حاصل می‌شود.
سطح اشغال	[3]، [9]	این شاخص توده و فضا را مشخص می‌کند.
تراکم مسکونی	[3]، [10]، [11]	·       تراکم ساختمانی دربرگیرنده مفاهیمی چون تراکم کلی مسکونی، تراکم ناخالص مسکونی و تراکم خالص مسکونی است. ·       موضوعاتی همچون پیکره، سیما، چهره و نیمرخ شهری در ارتباط تنگاتنگ با شاخص یاد شده قرار می‌گیرند.
سطح زیر بنا و سرانه زیر بنا	[3]، [12]	عوامل موثر در تغییر این شاخص دسترسی به زمین، قیمت زمین، جمعیت و مسائل فرهنگی هستند.
نوع مصالح ساختمانی و شیوه ساخت	[3]، [13]	نوع مصالح ساختمانی بیان گر میزان دوام و طول عمر بنا است.
میزان مسکن ناهنجار و غیر مجاز	[14]، [15]	مسکن ناهنجار و غیر مجاز اگر چه ممکن است ریشه‌های غیر کالبدی داشته باشد اما به دلیل نمود کالبدی آن می‌تواند در زمره شاخص‌های کالبدی محسوب شود. این شاخص جنبه‌های دیگر مسکن از جمله کمبود مسکن، عدم دسترسی به مسکن مناسب و مسائل مکانی مسکن را نشان می‌دهد. نمود بارز این شاخص عمدتأ در اطراف شهر‌های بزرگ قابل بررسی است که تأثیرات کالبدی آن به صورت سیمای مسئله دار، عدم خدمات دهی از سوی ارگان‌های مسئول، اغتشاش بصری، عدم جمع آوری زباله، عدم رعایت مسائل فنی در ساخت مسکن و استفاده از مصالح ساختمانی کم دوام قابل مشاهده است.
ارتفاع مناسب	[16]، [11]	برای انجام فعالیت‌های اجتماعی
جهت‌گیری مناسب ساختمان	[10]، [17]	بر اساس شرایط اقلیمی
فضای کافی بین بلوک‌های ساختمانی	[18]، [19]	به طوری که مانع چرخش هوا، نفوذ اشعه آفتاب و بر هم زدن حس محرمیت نشود
فضاهای سکونتی با اندازه مناسب	[5]، [20]	برای برقراری تعاملات اجتماعی

شاخص‌های اقتصادی مسکن

امروزه در جوامع توسعه یافته و در حال توسعه سرمایه‌گذاری‌های کلانی در بخش مسکن صورت می‌گیرد. پس سرمایه‌گذاری در بخش مسکن یک سرمایه‌گذاری اجتماعی، اقتصادی و تولیدی تلقی می‌شود. بنابراین بررسی شاخص‌های اقتصادی یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در بررسی‌های مسکن می‌باشد. برخی از شاخص‌های اقتصادی مسکن در جدول زیر آمده است.

 

جدول 2 - شاخص‌های اقتصادی مسکن

شاخص‌ها	مرجع	توضیحات
نسبت هزینه مسکن به کل هزینه خانوار	[10]، [11]	روش محاسبه: هزینه مسکن / کل هزینه خانوار
نسبت هزینه مسکن به درآمد خانوار	[1]، [21]، [11]	شاخص هزینه مسکن به صورت درصدی از کل درآمد خانوار نشان داده می‌شود.
شاخص بهای خدمات ساختمانی و نیروی کار	[6]، [16]	·       بهای خدمات ساختمانی در سال‌های مختلف نشان می‌دهد. ·       این شاخص بر اساس شاخص‌های فرعی دیگری نظیر مزد یک روز بنا و کارگر ساختمانی، اجرت نقاشی کاشی کاری گچ کاری و ... محاسبه می‌شود ·       روند تغییرات بهای مسکن را می‌توان با استفاده از این شاخص و شاخص‌های دیگری همچون قیمت زمین و شاخص بهای ساختمانی بررسی نمود
شاخص بهای عمده فروشی و خرده فروشی مصالح ساختمانی	[3]، [12]، [11]	اجزای اصلی سازنده این شاخص بهای زمین، مصالح ساختمانی و خدمات ساختمانی هستند.
شاخص بهای زمین	[3]، [18]، [19]	·       تغییرات این شاخص اصلی‌ترین و مهم‌ترین عامل در نوسانات قیمت مسکن بشمار می‌رود. ·       میزان تحقق پذیری اهداف برنامه‌های توسعه شهری، طرح‌های تأمین مسکن، زیر ساخت‌ها و تجهیزات شهری، ارتباط تنگاتنگی با تأمین به موقع و کافی زمین خواهد داشت.
اعتبارات عمرانی دولت در بخش مسکن	[9]، [21]، [15]	·       مسکن بخش قابل‌توجهی سرمایه ثابت ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد. ·       مقایسه میزان اعتبارات عمرانی دولت در بخش مسکن در چند دوره متمادی می‌تواند راهکاری مناسب در بررسی تحولات مسکن بوده و در تصمیمات آتی راهگشا باشد.
سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بخش مسکن	[5]، [22]	هدف اصلی بخش خصوصی از تولید مسکن رسیدن و ایفای نقش در این زمینه به خصوص شهرها، کسب درآمد و دستیابی به سود بیشتر بوده است که این خود وابسته به میزان سوددهی آن و نیز قوانین و ضوابط موجود دارد.
تسهیلات اعتباری بانک‌ها	[16]، [23]	در این شاخص وام‌های اعطایی از طرف بانک‌ها بررسی می‌شود.
توان تولید مسکن (واحد‌های تکمیل شده در یک سال (	[21]، [23]، [11]	·       معمولأ این شاخص به ازاء هر هزار نفر جمعیت کل محاسبه می‌شود. ·       از طریق این شاخص و بررسی میزان افزایش تقاضا می‌توان کمبود واحد‌های مسکونی را محاسبه کرد.
اشتغال زایی بخش مسکن	[24]، [25]، [11]	احداث مسکن از توان اشتغال زایی زیادی برخوردار بوده و در بسیاری موارد به عنوان ضربه گیر اقتصاد به کار گرفته می‌شود.
یارانه‌ها	[26]، [27]	اشکال مختلف یارانه: پرداخت مستقیم به خانوارها، اعطای کمک به کارکنان در بخش‌های مختلف، تأمین زمین رایگان، تخفیف در اجاره واحد‌های مسکونی، دادن وام با نرخ بهره پایین و یا کمک بلاعوض

 

شاخص‌های اجتماعی مسکن

این دست مسائل در ارتباط با مسکن، به کیفیت سکونت و میزان تطابق آن با نیاز‌های اجتماعی و فرهنگی متقاضیان می‌پردازد. در تعریف کیفیت در بخش‌های مختلف دنیا تفاوت‌های گسترده‌ای به چشم میخورد. به همین دلیل در شاخص‌های اجتماعی که ضامن بخشی از نیاز‌های کیفی مسکن می‌باشند، تطابق چشم‌گیری وجود نخواهد داشت [10]. نمونه‌هایی از این شاخص‌ها در جدول زیر اشاره می‌شود.

جدول 3 - شاخص‌های اجتماعی مسکن

شاخص‌ها	مرجع	توضیحات
میزان نیاز به مسکن و کمبود آن	[10]، [14]، [11]	این شاخص بر مبنای تعداد واحد‌های مسکونی و تعداد خانوار موجود محاسبه می‌شود.
نرخ رشد سالیانه خانوار)خانوارهای جدید نیازمند مسکن(	[28]، [25]، [11]	این شاخص همراه با شاخص‌های دیگری نظیر بعد خانوار، تعداد مسکن مورد نیاز در آینده را مشخص می‌کند.
تعداد خانوار و بعد خانوار	[6]، [29]، [17]	·       این شاخص‌ها تعداد مسکن مورد نیاز در آینده و کمبود مسکن در وضعیت کنونی را مشخص می‌کنند. ·       تراکم خانوار در واحد مسکونی از طریق این دو شاخص محاسبه می‌گردد.
نسبت شهرنشینی	[3]، [20]، [11]	به دلیل این که تعریف مسکن در نقاط شهری و روستایی می‌تواند متفاوت باشد، مقایسه بین نقاط شهری و روستایی مشکل بوده و ضروری است واحد مسکونی به درستی تعریف شود.
سطح زیر بنا	[3]، [21]، [19]	1.       این شاخص الگوی فرهنگی نیاز به مسکن را نشان می‌دهد. 2.       این شاخص به عوامل مختلف دیگری نظیر عوامل اقتصادی، توان مالی خانوار‌ها و سیاست‌های عرضه زمین بستگی دارد.
سرانه زیر بنا (سرانه حیاتی)	[9]، [22]، [15]	این شاخص نمایانگر شرایط اقتصادی جامعه، مسائل اجتماعی و فرهنگی و سیاست‌های بخش مسکن و زمین است.
نوع مصالح ساختمانی و الگوی ساخت	[5]، [32]، [24]	این شاخص یکی از شاخص‌های مشترک میان بعد کالبدی و اجتماعی مسکن به شمار می‌رود. این شاخص با توجه به بیان میزان دوام مسکن و بررسی میزان استفاده از مصالح بومی منطقه به عنوان یک شاخص فرهنگی اجتماعی به شمار می‌رود.
میزان و دسترسی به خدمات مسکونی	[16]، [31]، [16]	این شاخص نحوه تعاملات مسکن با محیط پیرامون آن را نشان می‌دهد و بیانگر میزان دسترسی به خدماتی نظیر فضاهای آموزشی، درمانی، ورزشی و فرهنگی و فضای سبز ارتقاء کیفیت سکونت را نشان می‌دهد.
تراکم خانوار در واحد مسکونی	[21]، [23]، [11]	با توجه به آن که این شاخص تعداد خانوار در یک واحد مسکونی را مشخص می‌کند می‌توان به عنوان شاخصی برای تعیین میزان کمبود مسکن در نظر گرفت. چنانچه این شاخص عدد یک را نشان دهد، نمایانگر برابری میزان مسکن موجود با تعداد خانوار‌ها خواهد بود.
تعداد اتاق در واحد مسکونی	[28]، [25]، [11]	این شاخص از جمله شاخص‌های مشترک با بعد کالبدی مسکن است. بررسی شاخص یاد شده نمایانگر وجود هر یک از عرصه‌های مختلف (عرصه‌های والدین، فرزندان، خویشاوندان، مهمانان، فضای مراقبت و نگهداری تجهیزات (در مسکن که این خود نشان دهنده الگوی سکونت در واحد مسکونی است.
تراکم نفر در اتاق	[29]، [25]، [28]	این شاخص ارتباط تنگاتنگی با تراکم خانوار در واحد مسکونی، بعد خانوار و تراکم اتاق در واحد مسکونی دارد.
تراکم نفر در واحد مسکونی	[5]، [22]، [24]	این شاخص ارتباط تنگاتنگی با تراکم خانوار در واحد مسکونی، بعد خانوار و تراکم اتاق در واحد مسکونی دارد.
نحوه تصرف واحد مسکونی	[16]، [30]، [31]	این شاخص علاوه بر آن که اقتصاد اقتصاد خانوار‌های ساکن را توصیف می‌کند نحوه تلقی خانوار از مسکن به عنوان محل سکونت، یک کالا یا یک پس انداز خانوار را نیز بیان می‌کند.
بی مسکنی	[21]، [31]، [11]	وجودخانوارهای فاقد واحد مسکونی و سرپناه از مسائل و مشکلات عمده بسیاری از جوامع است که علاوه بر ضعف‌های سیستم اقتصادی و سیاستگزاری دارای ریشه‌های اجتماعی نیز می‌باشد
بد مسکنی	[28]، [32]، [11]	1)                      کیفیت پایین مسکن علاوه بر مشکلات دسترسی به خدمات، تراکم پایین اتاق در واحد مسکونی و نفر در واحد مسکونی از طریق این شاخص قابل بررسی است. 2)                      از نمونه هی بد مسکنی می‌توان به حاشیه نشینی، هسته‌های خود رو و زاغه نشینی اشاره نمود.
امکانات تفریحی	[19]، [30]، [29]	برای برقراری تعاملات اجتناعی
رعایت اصل محرمیت	[5]، [28]، [30]	عدم دید به ساختمان‌های مجاور
امکان انجام فعالیت‌های کاری	[16]، [21]، [26]	..........

 

روش پژوهش

در این تحقیق به‌منظور تجزیه‌وتحلیل از روش‌های دلفی فازی جهت غربالگری و شناسایی عوامل موثر بر تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن، روش AHP جهت تعیین اوزان شاخص‌های موثر بر تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن، و همچنین روش ANP فازی جهت تعیین شاخص‌های بهینه در در شرایط عدم قطعیت اطلاعات بهره برده خواهد شد. به منظور حل روش ANP فازی و مدل برنامه‌ریزی ریاضی چندهدفه از نرم افزار متلب بهره گرفته خواهد شد.

 

بحث و نتیجه‌گیری

معیارهای مورد بررسی در این پژوهش مطابق با جدول 4 نهایی شده است.

 

جدول 4 - معیارها

مرجع	معیارها	ردیف
[1]	شمار کافی مسکن	1
[3]	دسترسی در بازار	2
[5]	استطاعت مالی	3
[2]	ملزومات بهداشتی	4
[11]	دسترسی به مدارس، امکانات و ...	5
[9]	امنیت و صمیمت محله‌ای	6
[5]	راندمان انرژی و مدیریت ضایعات	7
[12]	محیط طبیعی و اجتماعی	8
[3]	طرح، اندازه و آسایش	9
[7]	فضای سبز و کیفیت مسکن	10
[21]	نوسانات ارزی و مالی در چرخه پروژه	11
[19]	عدم تطابق مالی و زمانی در پروژه	12
[1]	نوسانات قیمت مصالح	13
[7]	افزایش هزینه‌های بالاسری پروژه	14
[8]	افزایش هزینه‌های حمل و نقل	15
[1]	عدم تناسب نوع قرارداد و اجرا	16
[16]	ضعف در قرارداد با توجه به نوع اجرا	17
[3]	ضعف در انتخاب پیمانکار مناسب	18
[12]	عدم هماهنگی بین پیمانکاران موازی	19
[17]	عدم تناسب طراحی در برآوردر صحیح هزینه و زمان و منابع	20
[19]	کافی نبودن مطالعات و اطلاعات از شرایط کاری محل پروژه	21
[6]	نبود ماشین الات و ابزارهای مختص اجرای کار	22
[7]	انحصار گرایی در تامین مصالح	23
[1]	عدم هماهنگی بین ارکان پروژه	24
[21]	عدم آشنایی ارکان پروژه با نوع خاص اجرا	25
[3]	مدیریت ضعیف ارکان پروژه	26

جهت اجرای تکنیک دلفی فازی پرسشنامه نظرخواهی از خبرگان، طراحی و میان آن‏ها توزیع شد. در این پرسشنامه از خبرگان خواسته شد میزان اهمیت هریک از معیارها را مشخص نمایند. درجه اهمیت در پرسشنامه در طیفی پنج گزینه‏ای منعکس شده است که عبارتند از:"خیلی کم"، "کم"، "متوسط"، "زیاد"و "خیلی زیاد". امتیازبندی طیف مذکور طبق جدول 5 صورت گرفته است.

 

جدول 5 - طیف و امتیازبندی پرسشنامه برای شناسایی عوامل تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن (با استفاده از دلفی فازی)

درجه اهمیت	امتیاز
خیلی کم	1
کم	2
متوسط	3
زیاد	4
خیلی‏زیاد	5

 

در ادامه، امتیاز قطعی که توسط خبرگان ارائه شد. طبق جدول به اعداد فازی تبدیل شد. در این مرحله برای حساسیت موضوع مورد نظر از اعداد فازی ذوزنقه‏ای (اعداد فازی ذوزنقه‌ای محدوده بیشتری از داده‌ها را به منظور مدلسازی دقیق‌تر در نظر می‌گیرد) استفاده شده است. دلیل استفاده از اعداد ذوزنقه‏ای، دقیق‏تر بودن آن نسبت به اعداد مثلثی است.

 

جدول 6 - تبدیل امتیازهای قطعی معیارهای به مقادیر فازی

طیف درجه اهمیت	امتیاز	عدد فازی ذوزنقه‏ای متناظر
		اول	دوم	سوم	چهارم
خیلی‏کم	1	0	1	2	3
کم	2	1	3	4	5
متوسط	3	4	5	6	7
زیاد	4	6	7	8	9
خیلی‏زیاد	5	8	9	10	10

 

در نهایت، داده‏های فازی با استفاده از رابطه    به اعداد قطعی تبدیل شدند. امتیاز فازی زدایی شده هر یک از طیف‏ها به صورت جدول 7 است.

 

جدول 7 - طیف، امتیاز، عدد فازی و مقدارفازی زدایی شده پرسشنامه

طیف درجه‏ اهمیت	امتیاز	عدد فازی ذوزنقه‏ای متناظر				اعداد فازی زدایی‏شده
		اول	دوم	سوم	چهارم		قطعی
خیلی‏کم	1	0	0	1	3		1
کم	2	1	3	4	5		25/3
متوسط	3	4	5	6	7		50/5
زیاد	4	6	7	8	9		50/7
خیلی‏زیاد	5	8	9	10	10		25/9

v       مرحله‏ی اول توزیع پرسشنامه

در این مرحله برای اولین بار، پرسشنامه برای اتفاق نظر درباره معیارهای موثر در عوامل تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن توزیع شد. محتویات این پرسشنامه در سه بخش کلی ارائه گردید که در بخش نخست، اطلاعاتی کافی درباره پرسشنامه به خبره منتقل می‏شد، در بخش دوم پرسشنامه، اطلاعات جمعیت‏شناختی خبره مورد کاوش قرار می‏گیرد و در بخش آخر معیارهایی که از ادبیات مربوطه استخراج شده بودند، به صورت چیدمان درجداول، آورده شدند. هم‏چنین در انتهای پرسشنامه جاهای خالی تعبیه شد تا خبره بتواند معیارهایی که مد نظر اوست و در پرسشنامه آورده نشده است پیشنهاد بدهد. نتیجه نظر خبرگان در مرحله اول توزیع پرسشنامه در جدول 8 آورده شده است.

 

جدول 8 - نتیجه‏ مرحله‏ی نخست نظرخواهی از خبرگان

ردیف	معیار	میانگین‌گیری کلی				عدد قطعی
		a1	a2	a3	a4		میانگین کل
1	شمار کافی مسکن	82/7	82/8	82/9	91/9		09/9
2	دسترسی در بازار	45/5	45/6	45/7	45/8		95/6
3	استطاعت مالی	82/7	82/8	82/9	91/9		09/9
4	ملزومات بهداشتی	09/5	09/6	09/7	8		57/6
5	دسترسی به مدارس، امکانات و ...	09/4	18/5	18/6	18/7		66/5
6	امنیت و صمیمت محله‌ای	91/6	91/7	91/8	45/9		30/8
7	راندمان انرژی و مدیریت ضایعات	09/4	09/5	09/6	18/7		61/5
8	محیط طبیعی و اجتماعی	91/6	91/7	91/8	45/9		30/8
9	طرح، اندازه و آسایش	36/6	36/7	36/8	18/9		82/7
10	فضای سبز و کیفیت مسکن	09/5	09/6	09/7	8		57/6
11	نوسانات ارزی و مالی در چرخه پروژه	91/4	91/5	91/6	82/7		39/6
12	میزان تجربه موجود در کارفرما، مشاور، پیمانکار و نظارت	82/3	5	6	7		45/5
13	نوسانات قیمت مصالح	27/7	27/8	27/9	64/9		61/8
14	افزایش هزینه‌های بالاسری پروژه	36/5	45/6	45/7	45/8		93/6
15	افزایش هزینه‌های حمل و نقل	27/5	27/6	27/7	18/8		75/6
16	عدم تناسب نوع قرارداد و اجرا	09/5	09/6	09/7	09/8		59/6
17	ضعف در قرارداد با توجه به نوع اجرا	55/6	55/7	55/8	27/9		98/7
18	ضعف در انتخاب پیمانکار مناسب	36/4	55/5	55/6	55/7		6
19	عدم هماهنگی بین پیمانکاران موازی	27/7	27/8	27/9	64/9		61/8
20	عدم تناسب طراحی در برآوردر صحیح هزینه و زمان و منابع	27/3	64/4	64/5	64/6		05/5
21	کافی نبودن مطالعات و اطلاعات از شرایط کاری محل پروژه	73/3	73/4	73/5	82/6		25/5
22	نبود ماشین الات و ابزارهای مختص اجرای کار	4	18/5	18/6	18/7		64/5
23	انحصار گرایی در تامین مصالح	36/3	55/4	55/5	64/6		02/5
24	عدم هماهنگی بین ارکان پروژه	09/5	09/6	09/7	8		57/6
25	عدم آشنایی ارکان پروژه با نوع خاص اجرا	55/6	55/7	55/8	27/9		98/7
26	مدیریت ضعیف ارکان پروژه	09/4	18/5	18/6	18/7		66/5

v       مرحله‏ی دوم توزیع پرسشنامه

مرحله دوم پرسشنامه به منظور اتفاق نظر درباره معیارهای ارائه شده توسط پژوهشگر صورت پذیرفت، در مرحله دوم تا پنجم توزیع پرسشنامه، پرسشنامه‏ای‏ طراحی شد که درآن اختلاف نظر خبره با میانگین نظر تمامی خبرگان (که طبق رابطه (2) قابل محاسبه است ) نمایش داده شد و از خبره خواسته شد که نظر قبلی خود را تعدیل یا تأیید کند. اطلاعات جمع‏آوری شده در این مرحله طبق جدول 9 است.

(2)

 

 

جدول 9 - نتیجه مرحله ی دوم نظرخواهی از خبرگان

ردیف	معیار	میانگین‌گیری کلی				عدد قطعی
		a1	a2	a3	a4		میانگین کل
1	شمار کافی مسکن	8	9	10	10		25/9
2	دسترسی در بازار	8	9	10	10		25/9
3	استطاعت مالی	8	9	10	10		25/9
4	ملزومات بهداشتی	18/4	18/5	18/6	18/7		68/5
5	دسترسی به مدارس، امکانات و ...	4	5	6	7		5/5
6	امنیت و صمیمت محله‌ای	8	9	10	10		25/9
7	راندمان انرژی و مدیریت ضایعات	73/3	82/4	82/5	82/6		30/5
8	محیط طبیعی و اجتماعی	82/7	82/8	82/9	91/9		09/9
9	طرح، اندازه و آسایش	8	9	10	10		25/9
10	فضای سبز و کیفیت مسکن	4	5	6	7		5/5
11	نوسانات ارزی و مالی در چرخه پروژه	4	5	6	7		5/5
12	عدم تطابق مالی و زمانی در پروژه	45/3	64/4	64/5	64/6		09/5
13	نوسانات قیمت مصالح	8	9	10	10		25/9
14	افزایش هزینه‌های بالاسری پروژه	4	5	6	7		5/5
15	افزایش هزینه‌های حمل و نقل	18/4	18/5	18/6	18/7		68/5
16	عدم تناسب نوع قرارداد و اجرا	4	5	6	7		5/5
17	ضعف در قرارداد با توجه به نوع اجرا	8	9	10	10		25/9
18	ضعف در انتخاب پیمانکار مناسب	73/3	82/4	82/5	82/6		30/5
19	عدم هماهنگی بین پیمانکاران موازی	82/7	82/8	82/9	91/9		09/9
20	عدم تناسب طراحی در برآوردر صحیح هزینه و زمان و منابع	91/2	27/4	27/5	27/6		68/4
21	کافی نبودن مطالعات و اطلاعات از شرایط کاری محل پروژه	36/2	91/3	91/4	91/5		27/4
22	نبود ماشین الات و ابزارهای مختص اجرای کار	36/2	91/3	91/4	91/5		27/4
23	انحصار گرایی در تامین مصالح	2	45/3	45/4	55/5		86/3
24	عدم هماهنگی بین ارکان پروژه	82/2	27/4	27/5	27/6		66/4
25	عدم آشنایی ارکان پروژه با نوع خاص اجرا	09/7	09/8	09/9	55/9		45/8
26	مدیریت ضعیف ارکان پروژه	91/3	5	6	7		48/5

 

با استفاده از رابطه (3)، اختلاف نظر در دو مرحله‏ی اول و دوم مورد محاسبه قرارگرفت و نتایج در جدول 10 منعکس گردید. معیارهایی که مورد اتفاق نظر قرارگرفتند با علامت P و معیارهایی که دارای اختلاف نظر هستند (اتفاق نظر بر آن‏ها صورت نگرفته است) با علامت x نشان داده شده است.

(3)

 

جدول 10 - محاسبه‏ی اختلاف نظر در مراحل اول و دوم توزیع پرسشنامه

ردیف	معیار	اختلاف میانگین	وضعیت
1	شمار کافی مسکن	16/0
2	دسترسی در بازار	30/2	x
3	استطاعت مالی	16/0
4	ملزومات بهداشتی	89/0	x
5	دسترسی به مدارس، امکانات و ...	16/0
6	امنیت و صمیمت محله‌ای	95/0	x
7	راندمان انرژی و مدیریت ضایعات	32/0	x
8	محیط طبیعی و اجتماعی	80/0	x
9	طرح، اندازه و آسایش	43/1	x
10	فضای سبز و کیفیت مسکن	07/1	x
11	نوسانات ارزی و مالی در چرخه پروژه	89/0	x
12	عدم تطابق مالی و زمانی در پروژه	36/0	x
13	نوسانات قیمت مصالح	64/0	x
14	افزایش هزینه‌های بالاسری پروژه	43/1	x
15	افزایش هزینه‌های حمل و نقل	07/1	x
16	عدم تناسب نوع قرارداد و اجرا	09/1	x
17	ضعف در قرارداد با توجه به نوع اجرا	27/1	x
18	ضعف در انتخاب پیمانکار مناسب	70/0	x
19	عدم هماهنگی بین پیمانکاران موازی	48/0	x
20	عدم تناسب طراحی در برآوردر صحیح هزینه و زمان و منابع	36/0	x
21	کافی نبودن مطالعات و اطلاعات از شرایط کاری محل پروژه	98/0	x
22	نبود ماشین الات و ابزارهای مختص اجرای کار	36/1	x
23	انحصار گرایی در تامین مصالح	16/1	x
24	عدم هماهنگی بین ارکان پروژه	91/1	x
25	عدم آشنایی ارکان پروژه با نوع خاص اجرا	48/0	x
26	مدیریت ضعیف ارکان پروژه	18/0

با توجه به جدول 10 ملاحظه می‏شود که در معیارهای شماره 1، 3، 5، 26 اختلاف معنی‏داری (بیش از2/0) وجود ندارد (مطابق آزمون دلفی فازی بدست آمده است). به همین منظور می‏توان نتیجه گرفت که بر این 4 معیار اتفاق نظر صورت گرفته است. فرایند در اینجا متوقف نشد و برای اتفاق نظر درباره معیارهای دیگر (22 معیار باقیمانده) مرحله سوم توزیع پرسشنامه صورت گرفت.

v       مرحله‏ی سوم توزیع پرسشنامه

در مرحله قبل از 26 معیار تنها 4 معیار مورد اتفاق نظر قرار گرفت و 28 معیار دیگر دارای اختلاف نظر بین خبرگان بوده است. به همین منظور مرحله سوم توزیع پرسشنامه شکل گرفت.

اختلاف نظر در دو مرحله‏ی دوم و سوم مورد محاسبه قرارگرفت و نتایج در جدول 11 نعکس گردید. معیارهایی که مورد اتفاق نظر قرارگرفتند با علامت P و معیارهایی که دارای اختلاف نظر هستند (اتفاق نظر بر آن‏ها صورت نگرفته است) با علامت x نشان داده شده است.

جدول 11 - محاسبه‏ی اختلاف نظر در مراحل دوم وسوم توزیع پرسشنامه

ردیف	معیار	اختلاف میانگین	وضعیت
1	دسترسی در بازار	0
2	ملزومات بهداشتی	18/0
3	امنیت و صمیمت محله‌ای	0
4	راندمان انرژی و مدیریت ضایعات	20/0	x
5	محیط طبیعی و اجتماعی	16/0
6	طرح، اندازه و آسایش	0
7	فضای سبز و کیفیت مسکن	0
8	نوسانات ارزی و مالی در چرخه پروژه	0
9	عدم تطابق مالی و زمانی در پروژه	41/0	x
10	نوسانات قیمت مصالح	0
11	افزایش هزینه‌های بالاسری پروژه	0
12	افزایش هزینه‌های حمل و نقل	18/0
13	عدم تناسب نوع قرارداد و اجرا	0
14	ضعف در قرارداد با توجه به نوع اجرا	0
15	ضعف در انتخاب پیمانکار مناسب	64/1	x
16	عدم هماهنگی بین پیمانکاران موازی	16/0
17	عدم تناسب طراحی در برآوردر صحیح هزینه و زمان و منابع	02/0
18	کافی نبودن مطالعات و اطلاعات از شرایط کاری محل پروژه	82/0	x
19	نبود ماشین الات و ابزارهای مختص اجرای کار	02/1	x
20	انحصار گرایی در تامین مصالح	23/1	x
21	عدم هماهنگی بین ارکان پروژه	41/1	x
22	عدم آشنایی ارکان پروژه با نوع خاص اجرا	64/0	x

با توجه به جدول 11 ملاحظه می‏شود که در معیارهای شماره 1، 2، 3، 5، 6، 7، 8، 10، 11، 12، 13، 14، 16، 17 اختلاف معنی‏داری (بیش از 2/0) وجود ندارد. به همین منظور می‏توان نتیجه گرفت که بر این 14 معیار اتفاق نظر صورت گرفته است. فرایند در اینجا متوقف نشد و برای اتفاق نظر درباره معیارهای دیگر (8 معیار باقیمانده) مرحله چهارم توزیع پرسشنامه صورت گرفت (روش دلفی فازی).

v        مرحله چهارم توزیع پرسشنامه

 در مرحله قبل از 22 معیار تنها 14 معیار مورد اتفاق نظر قرار گرفت و 8 معیار دیگر دارای اختلاف نظر بین خبرگان بوده است. به همین منظور مرحله چهارم توزیع پرسشنامه شکل گرفت.

اختلاف نظر در دو مرحله‏ی سوم و چهارم مورد محاسبه قرارگرفت و نتایج در جدول 12 نعکس گردید. معیارهایی که مورد اتفاق نظر قرارگرفتند با علامت P و معیارهایی که دارای اختلاف نظر هستند (اتفاق نظر بر آن‏ها صورت نگرفته است) با علامت x نشان داده شده است.

 جدول 12 - محاسبه‏ی اختلاف نظر در مراحل سوم وچهارم توزیع پرسشنامه

ردیف	معیار	اختلاف میانگین	وضعیت
1	راندمان انرژی و مدیریت ضایعات	0	P
2	عدم تطابق مالی و زمانی در پروژه	0	P
3	ضعف در انتخاب پیمانکار مناسب	0	P
4	کافی نبودن مطالعات و اطلاعات از شرایط کاری محل پروژه	20/0	X
5	نبود ماشین الات و ابزارهای مختص اجرای کار	20/0	X
6	انحصار گرایی در تامین مصالح	41/0	X
7	عدم هماهنگی بین ارکان پروژه	0	P
8	عدم آشنایی ارکان پروژه با نوع خاص اجرا	16/0	P

 

با توجه به جدول 12 ملاحظه می‏شود که در معیارهای شماره 1، 2، 3، 7، 8 اختلاف معنی‏داری (بیش از 0.2) وجود ندارد. به همین منظور می‏توان نتیجه گرفت که بر این 5 معیار اتفاق نظر صورت گرفته است. فرایند در اینجا متوقف نشد و برای اتفاق نظر درباره معیارهای دیگر (3 معیار باقیمانده) مرحله پنجم توزیع پرسشنامه صورت گرفت.

v       مرحله پنجم توزیع پرسشنامه

در مرحله قبل از 8 معیار تنها 5 معیار مورد اتفاق نظر قرار گرفت و 3 معیار دیگر دارای اختلاف نظر بین خبرگان بوده است. به همین منظور مرحله پنجم توزیع پرسشنامه شکل گرفت(به منظور جمع آوری پرسشنامه هر مرحله پرسشنامه توسط ایمیل برای متخصصین ارسال و بعد از تکمیل از همین طریق دریافت گردید).

اختلاف نظر در دو مرحله‏ی چهارم و پنجم مورد محاسبه قرارگرفت و نتایج در جدول 13 منعکس گردید. معیارهایی که مورد اتفاق نظر قرارگرفتند با علامت P و معیارهایی که دارای اختلاف نظر هستند (اتفاق نظر بر آن‏ها صورت نگرفته است) با علامت x نشان داده شده است.

جدول 13 - محاسبه‌ی اختلاف نظر در مراحل چهارم وپنجم توزیع پرسشنامه

ردیف	معیار	اختلاف میانگین	وضعیت
1	کافی نبودن مطالعات و اطلاعات از شرایط کاری محل پروژه	0
2	نبود ماشین الات و ابزارهای مختص اجرای کار	0
3	انحصار گرایی در تامین مصالح	0

 

با توجه به جدول 10 ملاحظه می‏شود که در تمامی معیارها، اتفاق نظر صورت گرفته است بدین معنی که اختلاف نظری بیش از 2/0 وجود ندارد. پس فرایند دلفی فازی در همین مرحله متوقف می‏شود.

v       انتخاب معیارهای موثر در ارزیابی تامین مسکن جامعه ایثارگری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن

تکنیک دلفی فازی که در قبل توضیح داده شد، اتفاق نظر بین خبرگان درباره 26 معیار پیشنهادی را ثابت کرد. حال در اینجا باید حدی تعریف شود که توسط آن معیارهای انتخاب بتواند به مراحل بعدی اجرای پایان نامه ارسال شود. بزرگان تکنیک دلفی، به طور کلی 67 درصد امتیاز داده شده توسط خبرگان به معیارها را عاملی برای انتخاب معیارها معرفی می‌کنند. در این پایان نامه، عامل انتخاب معیارها و ارسال آن‏ها به مراحل بعدی تحلیل (شرایط رد یا پذیرش معیار انتخابی)، کسب حداقل 95 درصد امتیاز بوده است و دلیل انتخاب 95 درصد امتیاز توسط پژوهش‏گر، ناب سازی مدل خروجی(این امر با استفاده از رابطه 4 انجام می‌شود)، از فرایند دلفی است.

در جدول 14 حد قابل قبول برای انتخاب معیارها ارائه شده است.

(4)	Nwk=Nwi×Nwip

جدول 14 - تعریف حد قابل قبول برای انتخاب معیارها

امتیاز بیشترین مقدار معیار	امتیاز کمترین مقدار معیار	دامنه امتیازی هر معیار	عامل انتخاب معیار	سهم دامنه	تعیین حد امتیاز قابل قبول
25/9	1	25/8	95/0	83/7	83/8

سهم دامنه امتیاز 83/7 است که با جمع آن با کمترین مقدار (1) میزان قابل قبول 83/8 حاصل شده است. در ادامه، وضعیت انتخاب یا رد معیارها در جدول 15 محاسبه شده است. اعدادی که در محدوده تعیین شده قرار می‌گیرند تأیید و در اعدادی که خارج از محدوده می‌باشند، رد می‌شود.

جدول 15 - میانگین نهایی معیارها

ردیف	معیار (گزینه)	میانگین نهایی	وضعیت
1	شمار کافی مسکن	25/9	تأیید
2	دسترسی در بازار	25/9	تأیید
3	استطاعت مالی	25/9	تأیید
4	ملزومات بهداشتی	5/5	رد
5	دسترسی به مدارس، امکانات و ...	5/5	رد
6	امنیت و صمیمت محله‌ای	25/9	تأیید
7	راندمان انرژی و مدیریت ضایعات	5/5	رد
8	محیط طبیعی و اجتماعی	25/9	تأیید
9	طرح، اندازه و آسایش	25/9	تأیید
10	فضای سبز و کیفیت مسکن	5/5	رد
11	نوسانات ارزی و مالی در چرخه پروژه	5/5	رد
12	عدم تطابق مالی و زمانی در پروژه	5/5	رد
13	نوسانات قیمت مصالح	25/9	تأیید
14	افزایش هزینه‌های بالاسری پروژه	5/5	رد
15	افزایش هزینه‌های حمل و نقل	5/5	رد
16	عدم تناسب نوع قرارداد و اجرا	5/5	رد
17	ضعف در قرارداد با توجه به نوع اجرا	25/9	تأیید
18	ضعف در انتخاب پیمانکار مناسب	66/3	رد
19	عدم هماهنگی بین پیمانکاران موازی	25/9	تأیید
20	عدم تناسب طراحی در برآوردر صحیح هزینه و زمان و منابع	66/4	رد
21	کافی نبودن مطالعات و اطلاعات از شرایط کاری محل پروژه	25/3	رد
22	نبود ماشین الات و ابزارهای مختص اجرای کار	5/5	رد
23	انحصار گرایی در تامین مصالح	5/5	رد
24	عدم هماهنگی بین ارکان پروژه	25/3	رد
25	عدم آشنایی ارکان پروژه با نوع خاص اجرا	25/9	تأیید
26	مدیریت ضعیف ارکان پروژه	48/5	رد

وزن دهی به معیارهای انتخاب شده توسط تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی

جهت اجرای بخش دوم، پرسشنامه‌ای تدوین گشت که در آن معیارها باهم مقایسه‏ی زوجی شدند. برای امتیازدهی به مقایسات زوجی، طیفی از 1 تا 9 به پاسخ دهندگان ارائه شد که در آن امتیاز 1 نشان دهنده‏ی اهمیت برابر و امتیاز 9 نشان دهنده‏ی اهمیت نسبتاً شدید معیار اول نسبت به معیارد دوم است.

v       جمع آوری پرسشنامه‏ها

پرسشنامه‏ها برای جمع آوری داده‏ها به همان خبرگانی توزیع شد که در مرحله قبل از آن‏ها درباره اتفاق نظر در مورد معیارها، نظر خواهی شده بود. پس از پیگیری‏های متعدد و هم چنین توجیه خبرگان جهت پاسخگویی، پرسشنامه جمع آوری شدند و با ورود داده‏ها به نرم افزار اکسل، مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند.

v       تحلیل داده‏ها

برای فازی سازی داده‏ها از اعداد فازی مثلثی استفاده شد و بدین ترتیب که نظر تمامی خبرگان در یک ماتریس کلی جمع شد، در این ماتریس، عدد فازی اول، کمترین مقدارنظر، عدد فازی سوم، بیشترین مقدار نظر و عدد فازی دوم، میانگین هندسی نظرات خبرگان است.

جدول 16 - ماتریس تلفیق شده‏ی نظر خبرگان

ردیف	معیار	عدد فازی اول	عدد فازی دوم	عدد فازی سوم
1	شمار کافی مسکن	20/0	67/1	8
2	دسترسی در بازار	25/0	29/1	6
3	استطاعت مالی	13/0	74/0	5
4	امنیت و صمیمت محله‌ای	13/0	59/0	5
5	محیط طبیعی و اجتماعی	11/0	50/0	7
6	طرح، اندازه و آسایش	13/0	99/0	7
7	نوسانات قیمت مصالح	14/0	88/1	9
8	ضعف در قرارداد با توجه به نوع اجرا	20/0	64/0	3
9	عدم هماهنگی بین پیمانکاران موازی	1	72/1	5
10	عدم آشنایی ارکان پروژه با نوع خاص اجرا	1	1	1
11	مدیریت ضعیف ارکان پروژه	1	1	1

در ادامه ماتریس مقادیر Z برای معیارها توسط رابطه 5 برای برای هریک از معیارها محاسبه شد که خروجی آن به شرح جدول 17 است.

(5)	Zi=[a ̃i1⊗a ̃i2⊗…×a ̃in ](1/n),∀_i

جدول 17 - ماتریس مقادیر Z برای معیارها

ردیف	معیار	عدد فازی اول	عدد فازی دوم	عدد فازی سوم
1	شمار کافی مسکن	20/0	67/1	8
2	دسترسی در بازار	25/0	29/1	6
3	استطاعت مالی	13/0	74/0	5
4	امنیت و صمیمت محله‌ای	13/0	59/0	5
5	محیط طبیعی و اجتماعی	11/0	50/0	7
6	طرح، اندازه و آسایش	13/0	99/0	7
7	نوسانات قیمت مصالح	14/0	88/1	9
8	ضعف در قرارداد با توجه به نوع اجرا	20/0	64/0	3
9	عدم هماهنگی بین پیمانکاران موازی	1	72/1	5
10	عدم آشنایی ارکان پروژه با نوع خاص اجرا	1	1	1
11	مدیریت ضعیف ارکان پروژه	1	1	1

سپس جمع مقادیر z توسط رابطه 6 و معکوس آن توسط رابطه 7 به صورت زیر در آمد.

(6)	a ̃1⊕a ̃2≅(α1+α2,β1+β2,δ1+δ2 )
(7)	Z1(-1)=(δ1(-1),β1(-1),α1(-1) )

جدول 18 - محاسبه مقادیر کلی Z برای معیارها

	عدد فازی
	اول	دوم	سوم
محاسبه جمع مقادیر Z به صورت کلی	29/5	01/13	00/58
محاسبه معکوس ماتریس Z به صورت کلی	02/0	08/0	19/0

در ادامه توسط رابطه 8 وزن نهایی هر معیار (که به صورت فازی است) محاسبه و توسط رابطه 9 فازی زدایی شد.

(8)	W ̅i=Zi ⊗(Z1⊕Z2⊕…+Zn ) (-1)
(9)	Wi=(Wαi+ Wβi+ Wδi)/3

جدول 19 - وزن نهایی معیار

---