• صفحه اصلی
  • مقایسه اثربخشی درمان شناختی _رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 140304021123412 بازدید : 158 صفحه: 16 - 31

نوع مقاله: پژوهشی

مقایسه اثربخشی درمان شناختی _رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه

محورهای موضوعی : فصلنامه مهارت های روانشناسی تربیتی

فریحا دوستی 1 , سیده منور یزدی 2 , مروارید احدی 3 , سیمین حسینیان 4

1 - دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی، گروه روانشناسی، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران
2 - استاد گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران
3 - روانپزشک، مرکز تحقیقات سایکوز، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران
4 - استاد گروه مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/02/02 تاریخ پذیرش : 1403/03/20 تاریخ انتشار : 1403/03/25

کلید واژه: درمان شناختی _رفتاری, تحریک الکتریکی فراجمجمه ای, نشخوار فکری, انعطاف پذیری شناختی, اختلال استرس پس از سانحه.,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی درمان شناختی_رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه‌ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه انجام شد. پژوهش از نوع کاربردی و یک طرح نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. جامعه آماری افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، سنین 20 تا 45سال مراجعه کننده به مراکز و کلینیک‌‌های روان‌شناختی و روانپزشکی در جزیره کیش در سال 1403 بود. تعداد افراد نمونه در پژوهش حاضر 45 نفر بود (N=15 در هر گروه) که به شیوه هدفمند انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه اختلال استرس پس از آسیب فوآ و همکاران (۱۹۹۳) و پرسشنامه سبک پاسخ دهی نشخوار نولن هوکسیما و مورو (1991) بود. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز تحلیل واریانس چند متغیره و آزمون تی زوجی بود. نتایج پژوهش نشان داد بین میزان اثر بخشی درمان شناختی-رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه‌ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه تفاوت در سطح 01/0 وجود دارد. می‌توان نتیجه گرفت درمان شناختی_رفتاری به نسبت تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه موثرتر می‌باشد.

 

چکیده انگلیسی:

The present study was conducted with the aim of comparing the effectiveness of cognitive-behavioral therapy and direct transcranial electrical stimulation on rumination, cognitive flexibility and emotional information processing in people suffering from post-traumatic stress disorder. The current research was of applied type and a semi-experimental design of pre-test, post-test and follow-up with a control group. The statistical population of the study consisted of people suffering from post-traumatic stress disorder, ages 20 to 45, who referred to psychological and psychiatric centers and clinics in Kish Island in 1403. The number of sample people in the present study was 45 people (N=15 in each group) who were selected purposefully. The research tools were the post-traumatic stress disorder questionnaire by Fua et al. (1993), the cognitive flexibility questionnaire by Dennis and Vand Roal (2020), the rumination response style questionnaire by Nolen Hoxima and Moro (1991) and the emotional information processing questionnaire by Bakker et al. (2017). The method of data analysis was analysis of variance with repeated measurements. The results of the research showed that cognitive-behavioral therapy reduced rumination and increased cognitive flexibility more than direct transcranial electrical stimulation (p<0.01). It can be concluded that cognitive-behavioral therapy is more effective than transcranial direct electrical stimulation on rumination, cognitive flexibility and emotional information processing in people with post-traumatic stress disorder

منابع و مأخذ:

انصاری، بهجت.، تسبیح سازان، سیدرضا.، خادمی، علی.، رضایی، خالد. (1400). بررسی اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر نگرانی، نشخوار فکری، و کنترل آسم در بیماران مبتلا به آسم. مجله پرستاری و مامایی. ۱۹ (۴) :۲۸۷-۲۹۸ URL: http://unmf.umsu.ac.ir/article-۱-۴۲۵۳-fa.html
بیات مختاری، لیلا، آقایوسفی، علیرضا، زارع، حسین، و نجاتی، وحید. (1396). تاثیر تحریک مستقیم الکتریکی مغز از روی جمجمه (TDCS) و آموزش آگاهی واج شناختی بر بهبود عملکرد بعد دیداری حافظه کاری کودکان نارساخوان. عصب روانشناسی، 3(2 (پیاپی 8) )، 50-67. https://dorl.net/dor/20.1001.1.24765023.1396.3.8.3.0
جاوید نمین حسین، قمری محمد. (1398). اثربخشی درمان شناختی و رفتاری گروهی بر کاهش اضطراب جانبازان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه. پرستار و پزشک در رزم. ۷(۲۳): ۳۲-۲۶. URL: http://npwjm.ajaums.ac.ir/article-۱-۷۱۳-fa.html
دوستی، پیمان.، خلعتبری، جواد.، باصری، احمد. پروین گنابادی، بهران. (1400). مقایسۀ اثربخشی مدل بومی‌شده پذیرش و تعهد درمانی متمرکز بر شفقت با مدل غیربومی این درمان بر علائم اختلال استرس پس از سانحه در زنان. دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی, 22(1)، 30-42. https://doi.org/10.30486/jsrp.2019.1866742.1804
رضایی، مهدی.، احمدی زاده، محمدجواد. (1401). مقایسه‌ اثربخشی تحریک الکتریکی جریان مستقیم فراجمجمه‌ای (tDCS) با حساسیت‌زدایی حرکات چشم و پردازش مجدد (EMDR) بر اختلال استرس پس از ضربه (PTSD) مزمن. طب نظامی, 23(7), 573-583. doi: 10.30491/JMM.23.7.573
روح الامینی، شکوفه، سلیمانی، مهران، و واقف، لادن. (1397). اثربخشی تحریک الکتریکی مستقیم فرا جمجمه ای مغز (tDCS) بر توجه-انتخابی و انعطاف پذیری شناختی دانش آموزان با اختلال یادگیری خاص خواندن. ناتوانی های یادگیری، 8(1 (پیاپی 28) )، 23-41. doi: 10.22098/jld.2018.707
زارع، سمیه.، زارع، حسین.، علیپور, احمد.، فرزاد, ولی الله. (1400). اثربخشی توان بخشی شناختی در ارتقای کارکردهای شناختی مبتلایان به اختلال استرس پس از سانحه : مرور نظام مند. عصب روانشناسی, 7(2)، 93-110. https://doi.org/10.30473/clpsy.2021.57579.1590
زرانی، فریبا.، اسمعیلی صلاح‌الدین، قشنگ نیره.، آقامحمدی، سوده.، خزائی، محمود. (1399). پنجمین ویرایش راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی: تحول، نقد، چشم‌انداز. تحقیقات علوم رفتاری. ۱۴ (۱) :۱۲۵-۱۳۶. URL: http://rbs.mui.ac.ir/article-1-457-fa.html
سبحانی تبار، شعیب. حمیدی، فریده.، طهماسبی‌پور، نجف. (1399). اثربخشی روان درمانگری نمایشی در کاهش مشکلات عصب‌روان‌شناختی دانش‌آموزان مبتلا به استرس پس از سانحه. عصب روانشناسی, 6(1), 121-146. doi: 10.30473/clpsy.2020.49484.1482
سعیدی، مریم. فیروزآبادی، سیدمحمد. (1398). اثر تحریک الکتریکی فراجمجمه‌ای جریان مستقیم روی فعالیت‌های قشرمغز: مدل محاسباتی نورون-آستروسیت. نشریه‌ی علمی مهندسی پزشکی زیستی, 13(4), 303-314. doi: 10.22041/ijbme.2019.106436.1469
شاره، حسین.، بیانی، محمد. (1401). مقایسه اثربخشی تحریک الکتریکی فراجمجمه‌ای (TDCS) و درمان شناختی ‌رفتاری(CBT) بر ولع‌ مصرف‌، خلق وخو و وابستگی به سیگار. مجله اصول بهداشت روانی ، 12(20)، 89-101. doi: 10.22038/jfmh.2022.37864.2612
ورمقانی، حمیرا.، فتحی آشتیانی، علی.، پورشریفی، حمید. (1397). بررسی ویژگی های روانسنجی نسخه فارسی فهرست اختلال استرس پس از ضربه‌ منطبق با ویراست پنجم نظام تشخیصی و آماری اختلالات روانی. فصل‌نامه پژوهش‌های کاربردی روانشناختی, 9(3), 131-142. doi: 10.22059/japr.2018.69707
معنوی پور داود، شاه حسینی آرزو. (1394). بررسی شاخص‌های روان‌سنجی مقیاس نشخوار فکری -تأمل. مجله علوم اعصاب شفای خاتم. ۴ (۱) :۷-۱۶URL: http://shefayekhatam.ir/article-۱-۸۷۶-fa.html

Adler, N. E., Tomiyama, A. J., Kemeny, M., Wolkowitz, O. M., & Epel, E. (2021). Physical activity moderates effects of stressor-induced rumination on cortisol reactivity. Psychosomatic medicine, 73(7), 604–611. https://doi.org/10.1097/PSY.0b013e318229e1e0
Ansari B, Tasbihsazan S R, Khademi A L, Rezaei K. (2021). evaluation of the effectiveness of cognitive-behavioral therapy on worry, rumination, and asthma control in patients with asthma. nursing and midwifery journal; 19 (4) :287-298 URL: http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-4253-fa.html [Text in Persian]
bayat mokhtari, L., Aghayousefi, A., Zare, H., & Nejati, V. (2017). The Considering of the Impact of Transcranial Direct Current Stimulation (tDCS) and Phonological Awareness Training on Improvement of the Visual Aspect Function of the Working Memory in Children with Dyslexia. Neuropsychology, 3(8), 51-68. https://dorl.net/dor/20.1001.1.24765023.1396.3.8.3.0 [Text in Persian]
Beasant B, Lee G, Vaughan V, et al. (2022). Health literacy and cardiovascular disease prevention: a systematic scoping review protocol. BMJ Open;12:e054977. doi:10.1136/ bmjopen-2021-054977
Bikson, M., Esmaeilpour, Z., Adair, D., Kronberg, G., Tyler, W. J., Antal, A., Datta, A., Sabel, B. A., Nitsche, M. A., Loo, C., Edwards, D., Ekhtiari, H., Knotkova, H., Woods, A. J., Hampstead, B. M., Badran, B. W., & Peterchev, A. V. (2020). Transcranial electrical stimulation nomenclature. Brain stimulation, 12(6), 1349–1366. https://doi.org/10.1016/j.brs.2020.07.010
Brinks, J., Fowler, A., Franklin, B. A., & Dulai, J. (2022). Lifestyle Modification in Secondary Prevention: Beyond Pharmacotherapy. American journal of lifestyle medicine, 11(2), 137–152. https://doi.org/10.1177/1559827616651402
Brown, J. C., Gerhardt, T. E., & Kwon, E. (2023). Risk Factors for Coronary Artery Disease. In StatPearls. StatPearls Publishing.
Bryant R. A. (2020). Post-traumatic stress disorder: a state-of-the-art review of evidence and challenges. World psychiatry : official journal of the World Psychiatric Association (WPA), 18(3), 259–269.
Cann A, Calhoun LG, Tedeschi RG, et al. (2021) Assessing posttraumatic cognitive processes: the event related rumination inventory. Anxiety, Stress, & Coping 24: 137–156.
Chan M. W. C., Ho S. M. Y., Tedeschi R. G., Leung C. W. L. (2021). The valence of attentional bias and cancer-related rumination in posttraumatic stress and posttraumatic growth among women with breast cancer. Psycho Oncol. 20, 544–552. https://doi.org/10.1002/pon.1761
Cortina-Borja, M., Smith, A. D., Combarros, O., & Lehmann, D. J. (2020). The synergy factor: a statistic to measure interactions in complex diseases. BMC research notes, 2, 105. https://doi.org/10.1186/1756-0500-2-105
Dosti, P., Khalatbari, J., Basri, A. Parveen Gonabadi, b. (2019). Comparing the effectiveness of the localized model of acceptance and commitment therapy focused on compassion with the non-native model of this therapy on the symptoms of post-traumatic stress disorder in women. Knowledge and Research in Applied Psychology, 22(1), 30-42. https://doi.org/10.30486/jsrp.2019.1866742.1804 [Text in Persian]
Galaz Prieto, F., Samavaki, M., & Pursiainen, S. (2024). Lattice layout and optimizer effect analysis for generating optimal transcranial electrical stimulation (tES) montages through the metaheuristic L1L1 method. Frontiers in human neuroscience, 18, 1202274. https://doi.org/10.3389/fnhum.2024.1202274
Helgeson VS, Reynolds KA, Tomich PL. (2022). A meta-analytic review of benefit finding and growth. Journal of Consulting and Clinical Psychology 74: 797–816. DOI: 10.1037/0022-006X.74.5.797
Iqbal, M. W., Draganova, I., Morel, P. C. H., & Morris, S. T. (2022). Factors Affecting Grazing and Rumination Behaviours of Dairy Cows in a Pasture-Based System in New Zealand. Animals : an open access journal from MDPI, 12(23), 3323. https://doi.org/10.3390/ani12233323
Javed Namin, H. Qamuri, M. (2018). The effectiveness of group cognitive-behavioral therapy on reduction of anxiety of disabled veterans with post-traumatic stress disorder (PTSD). NPWJM 2019; 7 (23) :26-32
URL: http://npwjm.ajaums.ac.ir/article-1-713-fa.html
Kisling, L. A., & M Das, J. (2023). Prevention Strategies. In StatPearls. StatPearls Publishing.
Manavipour D, Shahhosieni A. (2016). Investigation of Psychometric Properties of Rumination-Reflection Scale. Shefaye Khatam 4 (1) :7-16
URL: http://shefayekhatam.ir/article-1-876-fa.html[Text in Persian]
Mandell, D., Siegle, G. J., Shutt, L., Feldmiller, J., & Thase, M. E. (2023). Neural substrates of trait ruminations in depression. Journal of abnormal psychology, 123(1), 35–48. https://doi.org/10.1037/a0035834
Michl L. C., McLaughlin K. A., Shepherd K., Nolen-Hoeksema S. (2023). Rumination as a mechanism linking stressful life events to symptoms of depression and anxiety: longitudinal evidence in early adolescents and adults. J. Abnorm. Psychol. 122, 339–352. https://doi.org/10.1037/a0031994
Morris BA, Shakespeare Finch J. (2021) Rumination, post‐traumatic growth, and distress: Structural equation modelling with cancer survivors. Psychooncology 20: 1176–1183. DOI: 10.1002/pon.1827
Nolen-Hoeksema S., Morrow J. (1993). Effects of rumination and distraction on naturally occurring depressed mood. Cogn. Emot. 7, 561–570. 10.1080/02699939308409206
Olvera Lopez, E., Ballard, B. D., & Jan, A. (2023). Cardiovascular Disease. In StatPearls. StatPearls Publishing.
Papageorgiou, C., & Wells, A. (2023). An Empirical Test of a Clinical Metacognitive Model of Rumination and Depression. Cognitive Therapy and Research, 27(3), 261–273. https://doi.org/10.1023/A:1023962332399
Pisner, D.A. Shumake, J.1, Beevers, C.G., Schnyer, D.M. (2018). A Reproducible Neurobiology of Depressive Rumination,. J. Abnorm Psychol. 124, 463–475
Rezaei, M., & Ahmadizadeh, M. J. (2022). Comparing the Effectiveness of Transcranial Direct Current Stimulation (tDCS) with Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) on Post-traumatic Stress Disorder (PTSD). Journal of Military Medicine, 23(7), 573-583. doi: 10.30491/JMM.23.7.573 [Text in Persian]
Rooholamini, S., Soleymani, M., & Vaghef, L. (2020). Effectiveness of Transcranial Direct Current Stimulation (TDCS) onExecutive Functions(selective attention and flexibility) in Students with Dyslexia. Journal of Learning Disabilities, 8(1), 23-41. doi: 10.22098/jld.2018.707 [Text in Persian]
Saidi, M., & Firoozabadi, S. M. (2019). Effects of Transcranial Direct Current Stimulation (tDCS) on Cortical Activity: Neuron-Astrocyte Computational Modeling Study. Iranian Journal of Biomedical Engineering, 13(4), 303-314. doi: 10.22041/ijbme.2019.106436.1469[Text in Persian]
Shareh, H., & Bayani, M. (2022). Comparing the Effectiveness of Transcranial Direct Current Stimulation(TDCS) and Cognitive Behavioral Therapy (CBT) on Craving, Mood and Smoking Addiction. Journal of Fundamentals of Mental Health, (), -. doi: 10.22038/jfmh.2022.37864.2612 [Text in Persian]
Sobhani Tabar, S., Hamidi, F., & Tahmasebipour, N. (2020). Effectiveness of Psychodrama in Reducing the Psychological Nervous Problems of Students with Post-Traumatic Stress Disorder. Neuropsychology, 6(20), 121-146. doi: 10.30473/clpsy.2020.49484.1482[Text in Persian]
Taguchi, K., Numata, N., Takanashi, R., Takemura, R., Yoshida, T., Kutsuzawa, K., Yoshimura, K., & Shimizu, E. (2021). Integrated cognitive behavioral therapy for chronic pain: An open-labeled prospective single-arm trial. Medicine, 100(6), e23859. https://doi.org/10.1097/MD.0000000000023859
Takano, Z., Machida, N., Ayaka, U., Okajima. (2023). Effect of cognitive behavioral therapy for insomnia in workers: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials, Sleep Medicine Reviews, 71(20), 101839.
Taku K., Calhoun L. G., Cann A., Tedeschi R. G. (2018). The role of rumination in the coexistence of distress and posttraumatic growth among bereaved Japanese university students. Death Studies 32, 428–444. https://doi.org/10.1080/07481180801974745
Tedeschi RG, Calhoun LG. (2018). Posttraumatic growth: conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry 15: 1–18. DOI: 10.1207/s15327965pli1501_01
Varmaghani, H., Fathi ashtiani, A., & Poursharifi, H. (2018). Psychometric Properties of the Persian Version of the Posttraumatic Stress Disorder Checklist for DSM-5 (PCL-5). Journal of Applied Psychological Research, 9(3), 131-142. doi: 10.22059/japr.2018.69707[Text in Persian]
Ward A., Lyubomirsky S., Sousa L., Nolen-Hoeksema S. (2023). Can’t quite commit: rumination and uncertainty. Personal, Soc. Psychol. Bull. 29, 96–107. https://doi.org/10.1177/0146167202238375
Woods, A. J., Antal, A., Bikson, M., Boggio, P. S., Brunoni, A. R., Celnik, P., Cohen, L. G., Fregni, F., Herrmann, C. S., Kappenman, E. S., Knotkova, H., Liebetanz, D., Miniussi, C., Miranda, P. C., Paulus, W., Priori, A., Reato, D., Stagg, C., Wenderoth, N., & Nitsche, M. A. (2022). A technical guide to tDCS, and related non-invasive brain stimulation tools. Clinical neurophysiology : official journal of the International Federation of Clinical Neurophysiology, 127(2), 1031–1048. https://doi.org/10.1016/j.clinph.2022.11.012
Zare, S., zare, H., alipour, A., & Farzad, V. A. (2021). The Effectiveness of Cognitive Rehabilitation in Promoting Cognitive Functions in Patients with Post-Traumatic Stress Disorder: A Systematic Review. Neuropsychology, 7(25), 93-110. doi: 10.30473/clpsy.2021.57579.1590 [Text in Persian]
متن کامل:


 

C:\Users\ALI\Desktop\Picture4.jpg          فصلنامه مهارت های روانشناسي تربيتي

         دانشگاه آزاد اسلامي واحد تنكابن

         سال پانزدهم، شماره اول، بهار 1403، پیاپی 57 

            صص  31-16

 

مقایسه اثربخشی درمان شناختی _رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری  افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه

 

فریحا دوستی1، سیده منور یزدی2*، مروارید احدی3، سیمین حسینیان4

 

1)       دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی، گروه روانشناسی، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، کیش، ایران

2)       استاد، گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران 

3)       استادیار، گروه روانپزشکی، دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران

4)       استاد، گروه مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

 

*نویسنده مسئول: smyazdi@alzahra.ac.ir

تاريخ دريافت مقاله  02/02/1403               تاريخ پذيرش مقاله  20/03/1403

چکیده

پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی درمان شناختی_رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه‌ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه انجام شد. پژوهش از نوع کاربردی و یک طرح نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. جامعه آماری افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، سنین 20 تا 45سال مراجعه کننده به مراکز و کلینیک‌‌های روان‌شناختی و روانپزشکی در جزیره کیش در سال 1403 بود. تعداد افراد نمونه در پژوهش حاضر 45 نفر بود (N=15 در هر گروه) که به شیوه هدفمند انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه اختلال استرس پس از آسیب فوآ و همکاران (۱۹۹۳) و پرسشنامه سبک پاسخ دهی نشخوار نولن هوکسیما و مورو (1991) بود. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز تحلیل واریانس چند متغیره و آزمون تی زوجی بود. نتایج پژوهش نشان داد بین میزان اثر بخشی درمان شناختی-رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه‌ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه تفاوت در سطح 01/0 وجود دارد. می‌توان نتیجه گرفت درمان شناختی_رفتاری به نسبت تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه موثرتر می‌باشد. 

 

کلید واژگان: درمان شناختی _رفتاری، تحریک الکتریکی فراجمجمه ای، نشخوار فکری، انعطاف پذیری شناختی، اختلال استرس پس از سانحه.

 

 

مقدمه

زندگی آدمی از بدو تولد تا لحظه مرگ با پدیده ها و رخدادهای فراوان روبرو است برخی از این پدیده ها با مشکلاتی همراه هستند که تأثیرات مخربی بر فرد و برخی دیگر سانحه‌هایی را بر پیکره ی جامعه وارد می‌سازند و می‌‍توانند گاهی بیش از سطح تحمل افراد بوده و منجر به بروز مجموعه ای از اختلالهای جسمانی و روانی گردند (الورا لوپز، بالارد و جان1،2023). اختلال استرس پس از سانحه2 یک وضعیت ناسلامتی روان است که توسط یک رویداد وحشتناک ایجاد می‌شود. علائم آن ممکن است شامل کابوس و اضطراب شدید و همچنین افکار غیرقابل کنترل در مورد آن رویداد باشد (زرانی و همکاران، 1399). نشانه های این اختلال شامل تجربه مجدد3 و غیرارادی رویدادها، اجتناب از یادآوری موقعیت فشار آور و واکنش منفی در شناخت و خلق مربوط به موقعیت فشارزا می‌باشد (بران، گرهارد و ون4،2020). عوامل مرتبط با فشار که هم اختلال استرس حاد5 و هم اختلال استرس پس از سانحه را ایجاد می‌کند آنقدر ناتوان کننده می‌باشند که تقریباَ می‌تواند بر هر فردی تاثیر گذار باشد(دوستی، خلعتبری، باصری و همکاران،1400). یکی از علایم اولیه اختلال استرس پس از سانحه یادآوری ناخواسته رویدادهای سانحه زا می‌باشد (بریانت6، 2020). این علایم می‌تواند به شکل خاطرات، کابوس یا فلش بک‌های عود کننده بروز پیدا کند (کورتینا - بورجا، اسمیت، کومباروس و لهمن7،2020). علاوه بر این افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه تمایل دارند از نشانه‌‍های درونی و بیرونی مرتبط با رویداد سانحه زا اجتناب کند و این اجتنابها عموماً منجر به احساس کرختی هیجانی می‌شود (بیسانت، لی، واگان، لطفلیان و هوسکین8، 2022). اختلال استرس پس از سانحه به ندرت به شکل مجزا از سایر اختلالات دیگر دیده می‌شود ولی با گذشت زمان با اختلالات اساسی همراه با آن آشکار می‌گردد(کیسلینگ و داس9، 2023).

امروزه بیشتر از صدهزار ایرانی، شامل جانبازان نظامی یا غیر نظامی، اثرات مزمن عوامل شیمیایی را تحمل می‌کنند. در گذشته برخی از عوارض روانی ناشی از عوامل جنگ شیمیایی مانند اختلال در سلامت کلی روانی فرد شناخته شده‌اند و بررسی ها نشان داد که میزان شیوع اختلال استرس پس از سانحه در گروه شیمیایی 40% و در گروه غیر شیمیایی 28% بوده است (محقق مطلق و همکاران،1399). افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه معمولاً با مشکلاتی همچون ناراحتی، اضطراب، خشم و ترس مواجه می‌شوند (برینکس، فولر، فرانکلین و دولای10، 2022). نشخوار فکری11 به عنوان تمرکز اجبارگونه توجه یک فرد بر علائم و علل یک پریشانی، و توجه به دلایل آن و نتایجش، به جای تمرکز بر راه‌های حل آن، تعریف شده است که مرتبط با اضطراب و سایر وضعیت‌های منفی هیجانی می‌باشد (هلگسون12 و همکاران، 2022). همچنین نشخوار فکری یکی از راهکارهای کارکرد اجرایی خود نظم‌بخش برای کاهش ناهماهنگی شناختی است که در واقع نوعی سبک مقابله با خلق افسرده به حساب می‌آید (زارع، علیپور، فرزاد،1400). 

مطالعات در جامعه بزرگسالان نشان داده است که نشخوار فکری با خطاهای مداوم مرتبط است که احتمالاً منعکس کننده مشکلات در عملکرد اجرایی است (موریس و شکسپیر-فینچ، 2021). تئوری‌های نشخوار فکری نشان می‌دهند که فرآیند نشخواری ممکن است ناشی از یک سیستم بازداری ضعیف باشد که به این افکار مزاحم اجازه می‌دهد به حافظه کاری وارد شوند(وارد13 و همکاران، 2023). در تأیید این موضوع، نتایج پژوهش میچل14 و همکاران (2023). نشان داد که به نظر می‌رسد نشخوارکنندگان خطاهای بیشتری را در زمان تغییر هدف در زندگی خود مرتکب شدند، در واقع خطاهای کمتری را در زمان کار با آزمون استروپ که شامل حفظ هدف است مرتکب شدند (ساکنتی و همکاران15 ، 2024). در این بین شواهد بیشتر مبنی بر اینکه این مشکلات ممکن است شامل مشکل با مهار توجه باشد، از مطالعه ای می‌آید که در آن نشخوارکنندگان در مهار جهت گیری به سمت یک نشانه ناگهانی در طول یک کار ردیابی چشم مشکل نشان دادند (کاستر16 و همکاران، 2021). همچنین مطالعات با نمونه‌های غیر بالینی بزرگسالان نیز نشان داده است که نشخوار فکری با انعطاف پذیری شناختی ضعیف  (کان17 و همکاران، 2021) و تنظیم اطلاعات هیجانی مرتبط است(تاکو18 و همکاران، 2018) انعطاف‌پذیری شناختی19 یکی از عوامل مهم در افراد مبتلا به اختلال استرس است که به عنوان فرایندی پویا تعریف می‌شود که مسئول ایجاد انطباق مثبت فرد با محیط است، به‌گونه‌ای که فرد انعطاف‌پذیر علی‌رغم وجود تجارب مخالف یا سانحه‌ زا قادر است با محرک‌های در حال تغییر محیط سازگار شود(بوچنر20 و همکاران، 2023). سه جنبه برای انعطاف‌پذیری شناختی برشمرده شده است: الف) تمایل برای درک موقعیت‌های دشوار به‌عنوان شرایط قابل کنترل؛ ب) تواناییِ ارائه‌ی تبیین‌های چندگانه برای رخدادهای زندگی و رفتار انسان؛ ج) توانایی خلق راه‌حل‌های چندگانه برای موقعیت‌های دشوار (زوهلدورف21 و همکاران، 2023). انعطاف‌پذیری شناختی توانایی انسان برای سازگاری با راهبردهای شناختی در مواجهه با شرایط ناخواسته و جدید در محیط را بازنمایی می‌کند(گائو و همکاران22، 2024). فرد انعطاف‌پذیر تمایل دارد که روش‌های مختلف را برای حل مسئله بررسی کند(دنیس، واندر وال23، 2020). علیرغم وجود روشهای درمانی متفاوت و متعدد همچون دارو درمانی روانپویشی، غرقه‌سازی، آرامش آموزی و پسخوراند زیستی پردازش شناختی، رویارویی تصویری طولانی مدت بازسازی شناختی و درمان شناختی رفتاری، فراتحلیل‌ها نشان می‌دهند که هنوز هم تعداد قابل توجهی از بیماران به این تنوع درمانی پاسخ نمی‌دهند و یا بهبودی نسبتا کمتری نشان می‌دهند(کریمی، متقی، مرادی،1401). همچنین یکی از روشهای درمانی که می تواند در کاهش اختلال استرس پس از سانحه تاثیر گذار باشد درمان شناختی رفتاری می‌باشد (هودایس24 و همکاران، 2022). این ترکیبی از دو رویکرد درمانی است که به نام های شناخت درمانی و رفتار درمانی شناخته می‌شود (انصاری و همکاران، 1400). مزایای درمان شناختی رفتاری شامل امیدبخشی به بیماران، حمایت از عزت‌نفس، کمک به افراد برای رهایی یا آرامش، و حمایت از فرآیندهای فکری منطقی است. همچنین درمان شناختی رفتاری نوعی درمان است که به افراد کمک می کند تا با تغییر طرز تفکر و رفتار، مشکلات خود را مدیریت کنند. این نوع گفتار درمانی ساختارمند و هدف گرا است و برای مدیریت انواع اختلالات سلامت روان کاربرد دارد (تاگوچی25 و همکاران، 2021). از طرفی دیگر تکنیک‌های ترانس کرینال (تحریک غیرتهاجمی مغز)26  در حال حاضر بسیار محبوب هستند، هم به عنوان ابزاری برای مطالعه عملکردهای مغز و هم به عنوان استراتژی‌هایی برای حمایت از عملکرد آن. با این وجود این تکنیک ها شامل دستگاه های بزرگ و گران قیمتی هستند که فقط در آزمایشگاه های علمی یا درمانی استفاده می شوند(بیات مختاری و همکاران، 1396)، که از جمله این ابزارها می توان به تجهیزات تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال و دستگاه‌های تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال  اشاره کرد (گالاز27 و همکاران، 2023). تحریک الکتریکی ترانس کرانیال یک تکنیک تعدیل کننده عصبی است که در آن جریان های ثابت یا متناوب ولتاژ پایین از طریق الکترودهای پوست سر به مغز انسان اعمال می‌شود(ماندل28 و همکاران، 2023). ایده اصلی تحریک الکتریکی ترانس کرانیال این است که استفاده از جریان‌های ضعیف می‌تواند با پردازش عصبی تعامل داشته باشد، انعطاف‌پذیری را اصلاح کند و شبکه‌های مغز را در خود جای دهد و این به نوبه خود می‌تواند رفتار را اصلاح کند (وودس29 و همکاران، 2022). این تکنیک در حال حاضر به طور گسترده در تحقیقات پایه و ترجمه استفاده می شود، و به طور فزاینده ای نیز به طور خصوصی در ورزش، نظامی و تفریح ​​استفاده می‌شود. ظرفیت پیشنهادی برای افزایش بازیابی مغز عملکرد، با ترویج یادگیری و تسهیل انعطاف پذیری، انگیزه تعداد فزاینده‌ای از کارآزمایی‌های بالینی در طیف گسترده ای از اختلالات سیستم عصبی شده است (سعیدی و فیروزآبادی، 1398). 

علاوه بر این، با توجه به اینکه هدف و تکنیکها در دو درمان فوق متفاوت است، به گونه ای که در درمان شناختی رفتاری، تغییر افکار، هیجانات و احساسات بدنی مد نظر می باشد (تاکانو30 و وهمکاران، 2023) و در درمان تحریک فراجمجمه ای با جریان الکتریکی مستقیم، تغییراتي که در قطبیت غشاء نورون، به واسطه اِعمال جريان بر پوست سر ايجاد مي­شود، تحريك پذيري نورونيِ غشاء نیز دستخوش تغییر مي­گردد (مهدوی و همکاران، 1401). از اینرو به نظر می رسد اجرای این درمان و مقایسه اثرات درمانی آن با یک درمان دارای پشتوانه تجربی محکم لازم و ضروری است. پژوهش حاضر، براساس مبانی نظری و یافته‌های پژوهش‌های موجود، در پی پاسخ به این پرسش است كه، آیا بین اثربخشی درمان شناختی-رفتاری (CBT) و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه‌ای در نشخوار فکری در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه تفاوت وجود دارد؟  بنابراین فرضيه این مطالعه عبارتند از اینکه: بین اثربخشی درمان شناختی_رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای در نشخوار فکری افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه تفاوت وجود دارد.

روش پژوهش 

این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی، با طرح پيش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل همراه با پيگيری 2 ماهه بود. جامعه آماری این پژوهش را افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، سنین 20 تا 45سال مراجعه کننده به مراکز و کلینیک های روان‌شناختی و روانپزشکی در جزیره کیش در ماه‌های شهریور تا آذر در سال 1403 تشکیل داد. نمونة پژوهش 45 نفر به صورت هدفمند از ميان مراجعه کننده به مراکز و کلینیک های روان‌شناختی و روانپزشکی در جزیره کیش انتخاب شد و در دو گروه آزمايش و يک گروه گواه جايدهی شدند (هر گروه 15 نفر). در این پژوهش، گروه تحت مداخله درمان شناختی–رفتاری منطبق با پروتکل درمان تحت درمان 8 جلسه 90 دقیقه‌ای قرار گرفت. گروه تحت تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه‌ای 8 جلسه 40 دقیقه‌ای تحت درمان قرار گرفت. ملاکهای ورود پژوهش عبارتند از: مبتلا بودن به شدت متوسط به بالا از اختلال استرس پس از سانحه از طریق اجرای آزمون و مصاحبه با شرکت کنندگان (کسب حداقل نمره 18 در آزمون مقیاس اختلال استرس پس از سانحه فوا و همکاران)، در سنین 20 تا 45 سال قرار داشته باشند، عدم وجود سابقه بیماری عصبی و روانی و سابقه بستری در بیمارستان، عدم سوء مصرف مواد، توانایی شرکت در جلسه های گروه درمانی و تمایل به همکاری. ملاکهای خروج از پژوهش عبارتند از: عدم حضور در جلسات مداخله بیش از دو جلسه و عدم تمایل به ادامه حضور در جلسات مداخله. ابزارهای پژوهش عبارتند از:

پرسشنامه سبک پاسخ دهی نشخوار(RRS)31: مقیاس سبک پاسخ نشخواری زیر مقیاسی از پرسشنامه ی سبک های پاسخ نولن _ هوکسیما و مورو32 است (1991) است. این پرسشنامه دارای 22 سوال 4 گزینه ای لیکرت (نمره 4 تا 1)است که برای دستیابی به نشخوار فکری طراحی شده است (آدلر33 و همکاران،2018). با ضریب آلفای این مقیاس را88/0 تا 92/0 گزارش شده است. همچنین در پژوهشنولن هوکسما و ویسکو (2008) پایایی بازآزمایی برای مدت بیشتر از 12 ماه 67/0 گزارش شده است و در برسی اولیه نیز آلفای برابر 90/0 به دست آمده است (نولن هوکسما و ویسکو، 2008). این پرسشنامه در ایران توسط منصوری مورد بررسی قرار گرفته است و روایی آن با 87/0 مورد تایید قرار گرفته است. نمره ای کل نشخوار فکری از طریق جمع ماده ها محاسبه می شود. شواهد مربوط به روایی محتوا در اختیار اساتید و کارشناسان مربوطه قرار گرفته و معتبر شناخته شده است (منصوری،2020).

پرسشنامه انعطاف‌پذیری شناختی34: این پرسش‌نامه که توسط دنیس و وند روال (2020) به نقل از کهندانی و ابوالمعالی الحسینی (1396) ساخته‌شده است. یک ابزار خود گزارشی کوتاه ۲۰ سؤالی است و برای سنجش نوعی از انعطاف‌پذیری شناختی که در موقعیت فرد برای چالش و جایگزینی افکار ناکارآمد با افکار کارآمدتر لازم است، به کار می‌رود. شیوه نمره‌گذاری آن بر اساس مقیاس ۷ درجه‌ای لیکرتی از ۱ تا ۷ می‌باشد و تلاش دارد تا سه جنبه از انعطاف‌پذیری شناختی را بسنجد: الف) میل به درک موقعیت‌های سخت به‌عنوان موقعیت‌های قابل‌کنترل ب)توانایی درک چندین توجیه جایگزین برای رویدادهای زندگی و رفتار انسان‌ها ج)توانایی ایجاد چندین راه‌حل جایگزین برای موقعیت‌های سخت. این پرسشنامه در کار بالینی و غیر بالینی و برای ارزیابی میزان پیشرفت فرد در ایجاد تفکر انعطاف‌پذیر در درمان شناختی رفتاری بیماری‌های روانی به کار می‌رود. روایی هم‌زمان این پرسشنامه با پرسشنامه‌ی افسردگی بک برابر با ۳۹/۰- و روایی همگرای آن با مقیاس انعطاف‌پذیری شناختی مارتین و رابین ۷۵/۰ بود. ضریب آلفای کرانباخ کل مقیاس ۹۰/۰ و برای خرده مقیاس‌ها به ترتیب ۸۷/۰، ۸۹/۰، ۵۵/۰ گزارش نموده‌اند (دنیس و وندروال،۲۰۱۰). در پژوهش کهندانی و ابوالمعالی الحسینی (1396) همسانی درونی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ، برای کل مقیاس، ادراک کنترل و ادراک گزینه های مختلف به ترتیب 91/0، 91/0، و 84/0 و با روش باآزمایی به ترتیب 81/0، 75/0، و 77/0 به دست آوردند.

مقیاس اختلال استرس پس از سانحه35 : مقیاس اختلال استرس پس از سانحه توسط فوا و همکاران (۱۹۹۳) ساخته شده است که از 19 گویه تشکیل شده است که به منظور بررسی اختلال استرس پس از سانحه بکار می رود. مصاحبه نیمه ساختار یافته ای است که ضوابط پیشنهادی DSM - IV - TR برای اختلال اختلال استرس پس از سانحه را در بر می گیرد و مضمون سوالات شامل 4 بخش است : 1 . سوالات مربوط به رویداد فشار زا  2 . سوالات مربوط به تجربه مجدد رویداد  3 . سوالات مربوط به اجتناب از محرک های مرتبط با رویداد فشار زا  4 . سوالات مربوط به افزایش برانگیختگی. در این پرسشنامه حداقل نمره مجاز نمره 19، نمره برش نمره 57 و حداکثر نمره 95 می باشد. محمدی، محمد خانی، دولتشاهی و همکاران (1399) در پژوهشی روایی این پرسشنامه را 88/0، ویژگی آن 96% (همان جا) پایایی بازآزمایی آن به فاصله یک ماه 77% ، پایایی نمره گذاری آن 95/0 ، همسانی درونی آن 86 % و هماهنگی تشخیصی آن با مصاحبه ی تشخیصی ساختار یافته برای DSM–IV) SCID) نزدیک به 86% گزارش شده است (بارلو، 1993).

بعد از اين مرحله گروههای آزمايش پس از اخذ موافقت اخلاقی تحت درمان شناختی- رفتاری (CBT) (8 جلسه 90 دقیقه ای) و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه‌ای (8 جلسه 40 دقیقه ای) و گروه گواه هيچ گونه مداخله‌ای از اين رويکردها نديد و در ليست انتظار باقی ماند. اين مداخلات توسط خود پژوهشگر انجام شد.

خلاصه جلسات درمان شناختي رفتاری: درمان شناختي رفتاری طي 2 جلسه 40 دقیقه ای به صورت دو جلسه در هفته بر اساس پكیج دابسون (2020) برگزار شد. 

 

 

[1]  .Olvera Lopez , Ballard, & Jan

[2] . Post-traumatic stress disorder

[3] . Experience again

[4]  . Brown, Gerhardt, & Kwon

[5] . Acute stress disorder

[6] . Bryant

[7] . Cortina-Borja, Smith, Combarros & Lehmann

[8] . Beasant, Lee, Vaughan, Lotfaliany & Hoskin.

[9] . Kisling LA., M Das J

[10]  .Brinks, Fowler, Franklin & Dulai

[11]  .Rumination 

[12]  .Helgeson

[13]  .Ward 

[14]  .Michl

[15]  .Saccenti

[16]  -Koster

[17]  .Cann.

[18]  .Taku

[19]  .cognitive flexibility

[20]  .Buechner

[21]  .Zühlsdorff,

[22]  .Gao

[23] . Dennis JP, Vander Wal

[24]  .Hudays

[25]  .Taguchi

[26]  .noninvasive brain stimulation

[27]  .Galaz

[28]  .Mandell

[29]  .Woods

[30]  Takano

[31] . Rumination response style questionnaire

[32]  . Nolen-Hoeksema and Morrow

[33]  Adler

[34]  . Cognitive flexibility questionnaire

[35]  . Post-traumatic stress disorder scale

جدول1. خلاصه جلسات درمان شناختي رفتاری

جلسه

اهداف

محتوا

تغییر رفتار مورد انتظار

تکالیف

اول

برقراری ارتباط و معرفی

اعضاء، بيان قواعد گروه و

اهداف و معرفی دوره

بحث راجع به اختلال استرس پس از سانحه و عوارض آن از قبیل بروز اختلالات رواني همچون افسردگي و اضطراب و کاهش توانمندی کیفیت زندگي و آموزش تن آرامي.

ایجاد انگیزه برای مقابله با استرس پس از سانحه

جمع‌آوری و ثبت روزانه عوامل استرس

دوم و سوم

ارتباط بین افكار و احساسات، راههای شناخت افكار غیرمنطقي

توضیح درباره خطاهای پردازش، آموزش ارزیابي مجدد افكار و چالش آنها به عنوان راهكارهایي جهت تغییر افكار غیرمنطقي افراد اختلال استرس پس از سانحه.

مقابله با افکار غیرمنطقی

جمع‌آوری و ثبت روزانه افکار غیر منطقی و تحلیل آن 

چهارم

تشریح ارتباط استرس پس از سانحه با سلامت روان

توضیح نقش اختلال استرس پس از سانحه در کاهش سلامت رواني و بروز اختلالات رواني همچون افسردگي و اضطراب و به تبع آن نامطلوب بودن کیفیت زندگي.

بهبود سلامت روان

تهیه فهرستی از فعالیت هایی که تحت کنترل فرد نیست جهت بالا بردن ذهنیت مثبت  

پنجم و ششم

مهارت حل مسئله و کیفیت ندگی

آموزش شیوه حل مسئله، روابط اجتماعي و میان فردی و نقش فعالیتهای جسماني در افزایش احساس سلامت رواني، خودکنترلي، کیفیت زندگي و کاهش نشخوار فکری.

بالا بردن سطح کیفیت زندگی و مهارتهای اجتماعی

ثبت فعالیت های روزانه در زمینه نحوه برخورد با دیگران و تمرین تکنيک تصویرسازی ذهنی

هفتم

آموزش خودکارآمدی و توجه و اصلاح افکار

راهکارهایي برای ایجاد باورهای خودکارآمدی در موقعیتهای استرسزا و ایجاد سلامت رواني مطلوب و شناسایی حوزه‌های نگرانی، افکار استرس زا

توانایی بالا بردن خودکارآمدی و توانایی توجه به افکار

تمرین مهارتهای آموخته شده

هشتم

برنامه ریزی جهت مقابله با مشکلات

اتمام تدریجی درمان، شناسایی فنون رفتاری برای غلبه بر مشکلات احتمالی و مرور کلّي و تمرین مهارتهای آموخته شده در جلسات برای گروه آزمایشي.

یادگیری راهبردهای مقابله ای 

اجرای تکالیف خودطرح ریزی شده برای غلبه بر مشکلات آینده

 

 

 

روش درمانی تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی روشی غیر تهاجمی است که طی آن جریان مستقیم ضعیفی (2 تا 4 میلی آمپر) بر پوست سر وارد می شود و با استفاده از آن تغییرات بلند مدت در قطبیت قشر مغز در پی دپوالریزاسیون و هیپرپالریزاسیون نورون ها و تاثیر بر گیرنده های عصبی ایجاد می شود تغییرات صورت پذیرفته از TDCS در جهت ساختار و عملکرد نورون ها در جهت مطلوب و مدنظر هدایت می گردد، به عبارتی در این نوع تحریک الکتریکی نقاطی از سر با استفاده از جریان های ضعیف الکتریکی هدف قرار می گیرند. در این برنامه مداخله ای كه جريان مستقیم و ضعیفي 5/1 میلي آمپر بر گروه آزمايش به مدت 10 جلسه 20 دقیقه ای از راه الکترود آند به منطقه قشر پیش پیشاني خلفي جانبي چپ DLPFC( 3f )اعمال شد و الکترود كاتد بر شانه سمت راست قرار گرفت.

بعد از اتمام جلسات درمانی از هر گروه در شرايط يکسان پس آزمون به عمل آمد. در اين مرحله هر گروه در شرايطی مشابه به سوالات پس آزمون پاسخ دادند و همچنين بعد از گذشت 2 ماه مرحلة پيگيری انجام شد. اختياری بودن برای شرکت در پژوهش و حق خروج از مطالعه، ارائة جلسات مداخله به صورت فشرده به افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه گروه کنترل بعد از اجرای پس آزمون، اطمينان بخشی به افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه از بدون ضرر بودن مداخلات درمانی و اخذ کد اخلاق به شماره IR.IAU.TNB.REC.1403.021 از دانشگاه آزاد اسلامی واحد کیش، از اصول اخلاقی رعايت شده در اين پژوهش بود. در اين تحقيق از تحليل واريانس با اندازه‌گيری مکرر و آزمون تعقيبی بن فرونی با نرم افزار SPSS  نسخه 24 استفاده شده است.

یافته ها

در پژوهش حاضر 45 شرکت کننده در سه گروه درمان شناختی- رفتاری، تحریک مستقیم فراجمجمه ای و گروه کنترل (هر گروه 15 نفر) جای گرفتند. در گروه درمان شناختی- رفتاری میانگین و انحراف استاندارد سن شرکت‌کنندگان به ترتیب 97/32 و 90/5 سال، در گروه تحریک فراجمجمه ای به ترتیب برابر با 82/33 و 63/6 سال و در گروه کنترل به ترتیب برابر با 74/31 و 18/7 سال بود. در گروه درمان شناختی- رفتاری 11 زن و 4 مرد، در گروه تحریک فراجمجمه‌ای 12 زن و 3 مرد و در گروه کنترل 10 زن و 5 مرد شرکت کردند. در گروه درمان شناختی- رفتاری میزان تحصیلات 7 نفر از شرکت‌کنندگان زیر دیپلم، 5 نفر دیپلم و 3 نفر بالاتر از دیپلم بود. در گروه تحریک فراجمجمه‌ای میزان تحصیلات 5 نفر از شرکت‌کنندگان زیر دیپلم، 6 نفر دیپلم و 4 نفر بالاتر از دیپلم بود. در گروه کنترل میزان تحصیلات 7 نفر از شرکت کنندگان زیر دیپلم، 3 نفر دیپلم و 4 نفر بالاتر از دیپلم بود. جدول 1 میانگین، انحراف استاندارد و شاخص شاپیرو – ویلک (سطح معناداری) هر یک از متغیرهای نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در شرکت کنندگان گروه های پژوهش، در سه مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری را نشان می‌دهد.

 

 

جدول2. میانگین، انحراف استاندارد و شاخص شاپیرو – ویلک (سطح معناداری) نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی

 

متغیر

گروه

پیش آزمون

پس آزمون

پیگیری

میانگین و انحراف استاندارد

نشخوار فکری

درمان شناختی- رفتاری

67/46 ± 98/7

73/31 ± 89/5

07/32 ± 04/6

تحریک فراجمجمه ای

40/45 ± 79/8

13/38 ± 94/6

60/37 ± 51/6

گروه کنترل

13/47 ± 38/9

93/45 ± 38/6

80/46 ± 95/6

انعطاف پذیری شناختی

درمان شناختی- رفتاری

60/34 ± 58/6

20/51 ± 25/7

87/48 ± 09/7

تحریک فراجمجمه ای

80/36 ± 11/7

07/45 ± 29/7

00/41 ± 29/6

گروه کنترل

87/35 ± 39/6

15/37 ± 12/5

93/36 ± 60/6

شاپیرو- ویلک (معناداری)

نشخوار فکری

درمان شناختی- رفتاری

916/0 (168/0)

917/0 (176/0)

935/0 (324/0)

تحریک فراجمجمه ای

947/0 (475/0)

938/0 (354/0)

908/0 (127/0)

گروه کنترل

904/0 (109/0)

907/0 (123/0)

946/0 (466/0)

انعطاف پذیری شناختی

درمان شناختی- رفتاری

947/0 (481/0)

930/0 (274/0)

953/0 (572/0)

تحریک فراجمجمه ای

926/0 (236/0)

897/0 (085/0)

909/0 (131/0)

گروه کنترل

958/0 (665/0)

925/0 (228/0)

892/0 (072/0)

 

جدول 2 نشان می دهد که در دو گروه آزمایش میانگین نمرات نشخوار فکری در مراحل پس آزمون و پیگیری کاهش و میانگین نمرات انعطاف پذیری شناختی افزایش یافته است. در مقابل تغییرات مشابهی در مراحل مزبور در گروه کنترل مشاهده نشد. در این پژوهش به منظور آزمون مفروضه نرمال بودن توزیع داده ها، مقادیر شاپیرو – ویلک متغیرها  در سه مرحله اجرا مورد بررسی قرار گرفت. همچنان که جدول 1 نشان می دهد شاخص شاپیرو- ویلک مربوط به هیچ یک از دو متغیر وابسته در سه گروه و در سه مرحله اجرا معنادار نبود. این یافته نشان می دهد که توزیع داده های مربوط به دو متغیر وابسته در سه گروه و سه مرحله اجرا نرمال بوده است.

در این پژوهش براي ارزیابی مفروضه همگنی واريانس های خطای متغیرهای وابسته از آزمون لون  استفاده شد و نتایج نشان داد که تفاوت واریانس خطای نمرات مربوط به هیچ یک از دو متغیر وابسته در سه گروه و در سه مرحله معنادار نیست. این یافته نشان می دهد که مفروضه همگنی واریانس های خطا در بین داده های مربوط به متغیرهای پژوهش برقرار بود. در ادامه مفروضه های همگنی ماتریس های کوواریانس متغیرهای وابسته با استفاده از آماره ام.باکس و شرط کرویت یا مفروضه برابری ماتریس کوواریانس خطاها با استفاده از تست موخلی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن در جدول 3 ارائه شده است.

 

جدول3. نتایج آزمون مفروضه های برابری ماتریس های واریانس کوواریانس و برابری ماتریس کوواریانس خطاها

متغیر

برابری ماتریس ‌واریانس کوواریانس ها

 

برابری ماتریس کوواریانس خطا

M.Box

F

p

شاخص موخلی

2c

p

نشخوار فکری

81/4

36/0

977/0

 

992/0

34/0

842/0

انعطاف پذیری شناختی 

80/18

39/1

156/0

 

890/0

66/4

097/0

 

نتایج تحلیل در جدول 2 نشان می دهد که شاخص آماره ام.باکس برای هیچ یک از دو متغیر وابسته معنادار نیست. این مطلب بیانگر برقراری مفروضه همگنی ماتریس های کوواریانس متغیرهای وابسته در بین داده هاست. همچنین جدول 2 نشان می دهد که ارزش مجذور کای حاصل از تست موخلی برای هر دو متغیر وابسته غیر معنادار است. این یافته بیانگر برقراری مفروضه برابری ماتریس کوواریانس خطا برای متغیرهای وابسته است. پس از ارزیابی مفروضه های تحلیل و اطمینان از برقراری آنها، داده ها با استفاده از روش تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر تحلیل شد. جدول 3 نتایج تحلیل چند متغیری در مقايسه اثر درمان شناختی- رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی را نشان می دهد.

 

جدول 4. نتایج آزمون تحليل چند متغیری در ارزیابی اثر متغیرهای مستقل بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی

متغیر وابسته

لامبدای ویلکز

F

df

P

2η

توان آزمون

نشخوار فکری

530/0

66/7

82 و 4

001/0

272/0

996/0

انعطاف پذیری شناختی

641/0

11/5

82 و 4

001/0

203/0

958/0

 

جدول 4 نشان می دهد که اثر اجرای متغیرهای مستقل بر نشخوار فکری (530/0= لامبدای ویلکز، 272/0= 2 h، 001/0= P ، 66/7 =F) و انعطاف پذیری شناختی (641/0= لامبدای ویلکز ، 203/0= 2 h، 001/0= P ، 11/5 =F) معنادار است. در ادامه جدول 4 نتایج تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر در تبیین اثر اجرای درمان شناختی- رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی را نشان می دهد.

 

جدول 5. نتایج تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر در تبیین اثر متغیرهای مستقل بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی

متغیر

اثرات

مجموع مجذورات

مجموع مجذورات خطا

F

P

2 h

نشخوار فکری

اثر گروه

13/2215

40/1834

36/25

001/0

547/0

اثر زمان

01/1292

67/1096

48/49

001/0

541/0

اثر تعاملی گروه× زمان

85/987

80/2060

07/10

001/0

324/0

انعطاف پذیری شناختی

اثر گروه

80/1538

77/2192

74/14

001/0

412/0

اثر زمان

88/953

13/2130

81/18

001/0

309/0

اثر تعاملی گروه× زمان

76/1108

73/3411

83/6

001/0

245/0

 

جدول 5 نشان می دهد که علاوه بر اثر گروه و اثر زمان، اثر تعاملی گروه× زمان برای نشخوار فکری (324/0= 2 h، 001/0= P ، 07/10 = F) و انعطاف پذیری شناختی (245/0= 2 h، 001/0= P ، 83/6 = F) معنادار است. این یافته ها بیانگر آن است که اجرای متغیرهای مستقل نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی را به صورت معنادار تحت تاثیر قرار داده است. در ادامه جدول 5 نتایج آزمون بن فرونی نمرات مربوط به نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در سه گروه و در سه مرحله اجرا را نشان می دهد.

 

جدول6. نتایج آزمون تعقیبی بن فرونی برای مقایسه‌های زوجی اثر گروه­ها و زمان­ها بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی

متغیر

  مراحل                    زمان ها

تفاوت میانگین

خطای معیار

مقدار احتمال

نشخوار فکری

پیش آزمون

پس آزمون

80/7

06/1

001/0

پیش آزمون

پیگیری

58/7

08/1

001/0

پس آزمون

پیگیری

22/0-

99/0

00/1

انعطاف پذیری شناختی

پیش آزمون

پس آزمون

79/8-

38/1

001/0

پیش آزمون

پیگیری

51/6-

50/1

001/0

پس آزمون

پیگیری

18/2

12/1

173/0

متغیر

           تفاوت گروه ها

تفاوت میانگین

خطای معیار

مقدار احتمال

نشخوار فکری

درمان شناختی رفتاری

تحریک جمجمه ای

56/3-

39/1

043/0

درمان شناختی رفتاری

گروه کنترل

80/9-

39/1

001/0

تحریک جمجمه ای

گروه کنترل

24/6-

39/1

001/0

انعطاف پذیری شناختی

درمان شناختی رفتاری

تحریک جمجمه ای

93/3

52/1

040/0

درمان شناختی رفتاری

گروه کنترل

27/8

52/1

001/0

تحریک جمجمه ای

گروه کنترل

33/4

52/1

021/0

 

نتایج آزمون بن فرونی در مقایسه اثر زمان در جدول فوق نشان می دهد که تفاوت میانگین نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در مراحل پیش آزمون- پس آزمون و پیش آزمون – پیگیری به لحاظ آماری معنادار، اما تفاوت میانگین آن نمرات در مراحل پس آزمون – پیگیری غیر معنادار است. همچنین نتایج آزمون بن فرونی در مقایسه اثرات گروه در جدول 5 نشان می دهد که تفاوت میانگین نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در دو گروه درمان شناختی- رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای در مقایسه با گروه کنترل به لحاظ آماری معنادار است. به طوری که اجرای هر دو شیوه مداخله باعث شده تا میانگین نشخوار فکری در مراحل پس آزمون و پیگیری در مقایسه با مرحله پیش آزمون کاهش و میانگین نمرات انعطاف پذیری شناختی افزایش یابد. همسو با نتایج مربوط به اثرات گروه در آزمون بن فرونی، روند تغییر میانگین نشخوار فکری و نمرات انعطاف پذیری شناختی در نمودارهای شکل1 نشان می دهد که تغییرات ناشی از درمان شناختی- رفتاری و  تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی بعد از اتمام دوره پابرجا مانده است.

نتایج نشان می دهد که تفاوت اثر دو شیوه درمان شناختی- رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری (043/0=p) و انعطاف پذیری شناختی (040/0=p) معنادار است. به طوری که درمان شناختی- رفتاری در مقایسه با تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای نشخوار فکری را بیشتر کاهش داده و  انعطاف پذیری شناختی را بیشتر افزایش داده است. براین اساس چنین نتیجه گیری شد که درمان شناختی- رفتاری در مقایسه با تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای روش موثرتری برای کاهش نشخوار فکری و افزایش انعطاف پذیری شناختی در مبتلایان به اختلال استرس پس از سانحه است. شکل 1 نمودارهای مربوط به نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در گروه های پژوهش در سه مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری را نشان می دهد.

 

 

 

 

 

img0 

شکل 1. نمودارهای مربوط به نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی در گروه های پژوهش در سه مرحله اجرا

 

 

بحث و نتیجه گیری 

یافته های پژوهش نشان داد که تفاوت اثر دو شیوه درمان شناختی- رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر نشخوار فکری و انعطاف پذیری شناختی معنادار است. به طوری که درمان شناختی- رفتاری در مقایسه با تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای نشخوار فکری را بیشتر کاهش داده و انعطاف پذیری شناختی را بیشتر افزایش داده است و این یافته با نتایج پژوهش ساکنتی و همکاران ( 2024)، ماندل  و همکاران (2023)، وودس  و همکاران (2022). همسو می باشد. در تبیین یافته می توان گفت نوروبيولوژي نشخوار فكري با انواع نشانگرهاي زيستی عصبی مشخص می‌شود كه در چندين سطح پيچيدگی عصبی كار می‌كنند. پردازش خود ارجاعی، هستة نشخوار فكري است كه توجه را به خود معطوف می‌كند. اين سازوكار با فعال سازي عملكردي مناطقی مانند سيستم ليمبيک همراه است. همچنین واكنش پذيري پايين به بالا در آميگدال می تواند با تمايل نشخواركنندگان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه به ادامة نشخوار فكري در مورد موضوعات منفی مرتبط باشد. علاوه بر اين، نواقص مربوط به مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه در كنترل شناختی با كاهش واكنش پذيري در قشر پيش پيشانی كه محرک عاطفی را دنبال می‌كنند، مرتبط است. در افراد سالم قشر پيش پيشانی در كنترل شناختی نقش دارد و علاوه بر اين، اين نواحی با مهار از بالا به پايين آميگدال و مناطق مرتبط با پردازش اولية اطلاعات عاطفی به تنظيم احساسات كمک می‌كند. كاهش فعاليت قشر پيش پيشانی در سطح شناختی ميانجیگر پاسخهاي هيجانی به استرس است و با فعال شدن طولانی مدت آميگدال در پاسخ به عوامل استرسزاي محيطی ارتباط دارد. نقص و تضعيف آميگدال به واسطة كاهش كنترل قشر پيشانی منجر به عاطفة منفی پايدار می‌شود. در اين ميان، كنترل توجه‌ی رابط بين آسيب پذيري شناختی و بيولوژيكی است كه به دليل كاهش كنترل مهاري و توجه پايدار به موارد منفی منجر به ناتوانی در متوقف ساختن پردازش منفی مانند نشخوارگري پايدار می‌شود. توجه به عنوان فرآيند مركزي در نظر گرفته شده است، كه به طور مستقيم با فرآيندهاي بيولوژيكی (مانند عملكرد پيش پيشانی)، نشخوارگري تحت تأثير اختلال استرس پس از سانحه در ارتباط است. بدین ترتیب می توان گفت تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه‌ای تاثیر مستقیم و مثبتی بر قشر مغز به خصوص ناحیه قشر پيش پيشانی داشته که منجر به کاهش نشخوار فکری افراد داشته است. همچنین در این روش یک تغییر کند در طی استراحت پتانسیل سلولهای تحریک شده ایجاد می‌شود. در واقع تحریک الکتریکی مستقیم از روی جمجمه به میزان چشمگیری باعث افزایش عملکرد بعد شنیداری/کلامی حافظة کاری، آگاهی واج شناختی و افزایش نمره در تکلیف شنیداری می‌شود. همچنین نشخوار فکری به عوامل متعددی همچون تحریک گیرنده های حسی، زمان انتقال تحریک به دستگاه عصبی مرکزی، زمان تصمیم گیری دستگاه عصبی مرکزی و صدور فرمان پاسخ، زمان انتقال فرمان از دستگاه عصبی مرکزی به اعضای پاسخ دهنده و زمان پاسخ گویی به وسیله اعضای پاسخ دهنده بستگی دارد. اختلال در هر یک از قسمتهای مذکور موجب بالا رفتن نشخوار فکری می شود. بنابراین در زمان آزمون مورد استفاده در این پژوهش زمانی که تحریک دیداری مشاهده می شود، اطلاعات مربوطه ابتدا به قشر پس سری و سپس برای ادراک و واکنش و صدور فرمان به قشر پیش پیشانی فرستاده می شود که در صورت اختلال در این ناحیه باعث افزایش نشخوارهای فکری فرد می شود. بنابراین تحریک این ناحیه از مغز و اعمال برنامه توانبخشی باعث بهبود نشخوارهای فکری می شود. هر پژوهشی در هنگام اجرا با محدودیتهایی مواجه است و از مهمترین محدودیتهای پژوهش حاضر میتوان به استفاده از روش نمونه گیری غیرتصادفی و در دسترس، محدود بودن حجم نمونه ها و استفاده از ابزارهای خودگزار شده برای جمع آوری داده ها اشاره کرد. با توجه به محدودیتهای ذکر شده باید در استفاده از نتایج و تعمیم نتایج به سایر افراد احتیاط شود. همچنین شرایط روحی آزمودنیها در زمان آزمون می‌تواند از عوامل اثرگذار بر این پژوهش باشد؛ بدین ترتیب پیشنهاد می‌شود در پژوهشهای آتی به پژوهشهای مقایسهای بین انواع و شدتهای مختلف تحریکهای مغزی و همچنین مقایسه آنها باهم و با مداخلات دیگری مانند روشهای دارویی، رفتاری و غیره اقدام شود. علاوه براین، با توجه به اینکه آزمودنیهای این پژوهش همگی افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه بودند پیشنهاد می شود مطالعاتی روی آزمودنیهایی با اختلالات دیگر انجام شود تا مشخص گردد که آیا نتایج آن مطالعات نیز با نتایج این پژوهش همخوان است یا خیر؟ و پیشنهاد این پژوهش استفاده از روش درمانی حاضر در راستای درمان مشکلات روانشناختی افراد مبتلا به افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه است، زیرا استفاده از روش حاضر در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه منشأ روانشناختی دارد، بسیار کارآمد و مفید است. در این روش درمانی، اعتماد به نفس فرد بالا می رود و می آموزد که ترسی از بروز استرس در هنگام انجام کارها نداشته باشد، لذا شروع به فعالیت کرد و در روند زندگی رضایت خاطر بیشتری به دست می آورد.

 

تقدیر و تشکر 

از همة شرکت کنندگانی که در اجرای پژوهش حاضر مشارکت و ياری داشتند، تشکر و قدردانی می‌شود. بنا بر اظهار نويسندگان، اين مقاله حامی مالی و تعارض منافع ندارد.

 

منابع 

انصاری، بهجت.، تسبیح سازان، سیدرضا.، خادمی، علی.، رضایی، خالد. (1400). بررسی اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر نگرانی، نشخوار فکری، و کنترل آسم در بیماران مبتلا به آسم. مجله پرستاری و مامایی. ۱۹ (۴): ۲۸۷-۲۹۸ 

بیات مختاری، لیلا، آقایوسفی، علیرضا، زارع، حسین، و نجاتی، وحید. (1396). تاثیر تحریک مستقیم الکتریکی مغز از روی جمجمه (TDCS) و آموزش آگاهی واج شناختی بر بهبود عملکرد بعد دیداری حافظه کاری کودکان نارساخوان. عصب روانشناسی، 3(2 (پیاپی 8) )، 50-67. 

جاوید نمین حسین، قمری محمد. (1398). اثربخشی درمان شناختی و رفتاری گروهی بر کاهش اضطراب جانبازان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه. پرستار و پزشک در رزم. ۷(۲۳): ۳۲-۲۶.

دوستی، پیمان.، خلعتبری، جواد.، باصری، احمد. پروین گنابادی، بهران. (1400). مقایسۀ اثربخشی مدل بومی‌شده پذیرش و تعهد درمانی متمرکز بر شفقت با مدل غیربومی این درمان بر علائم اختلال استرس پس از سانحه در زنان. دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی, 22(1)، 30-42.

رضایی، مهدی.، احمدی زاده، محمدجواد. (1401). مقایسه‌ اثربخشی تحریک الکتریکی جریان مستقیم فراجمجمه‌ای (tDCS) با حساسیت‌زدایی حرکات چشم و پردازش مجدد (EMDR) بر اختلال استرس پس از ضربه (PTSD) مزمن. طب نظامی, 23(7), 573-583. h

زارع، سمیه.، زارع، حسین.، علیپور, احمد.، فرزاد, ولی الله. (1400). اثربخشی توان بخشی شناختی در ارتقای کارکردهای شناختی مبتلایان به اختلال استرس پس از سانحه : مرور نظام مند. عصب روانشناسی, 7(2)، 93-110.

زرانی، فریبا.، اسمعیلی صلاح‌الدین، قشنگ نیره.، آقامحمدی، سوده.، خزائی، محمود. (1399). پنجمین ویرایش راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی: تحول، نقد، چشم‌انداز. تحقیقات علوم رفتاری. ۱۴ (۱): ۱۲۵-۱۳۶.

سعیدی، مریم، و فیروزآبادی، سیدمحمد. (1398). اثر تحریک الکتریکی فراجمجمه ای جریان مستقیم بر روی فعالیت های قشرمغز: مدل محاسباتی نورون-آستروسیت. مهندسی پزشکی زیستی، 13(4)، 313-324.

شاره، حسین.، بیانی، محمد. (1401). مقایسه اثربخشی تحریک الکتریکی فراجمجمه‌ای (TDCS) و درمان شناختی ‌رفتاری(CBT) بر ولع‌ مصرف‌، خلق وخو و وابستگی به سیگار. اصول بهداشت روانی ، 12(20)، 89-101.

کریمی، سمیره.، متقی، شکوفه.، مرادی، افسانه. (1401). اثربخشی مواجهه درمانی مداوم بر تاب‌آوری و نشانه‌های بالینی دختران آزار دیده‌ی جنسی مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه. روانشناسی بالینی و شخصیت, 20(1), 59-73.

محقق مطلق، سیدجعفر.، ممتازی، سعید.، موسوی نسب، سیدنورالدین.، عرب، عطیه.، صبوری، الهام.، و صبوری، امین. (1399). بررسی علائم اختلال استرس پس از سانحه در جانبازان شیمیایی در مقایسه با جانبازان مذکر غیرشیمیایی. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 56(6)، 362-368.

محمدی، لیلا، محمدخانی، پروانه، دولتشاهی، بهروز، و گلزاری، محمود. (1399). نشانگان اختلال استرس پس از سانحه و همبودی آن با اختلال های دیگر در نوجوانان زلزله زده 11 تا 16 ساله شهر بم (چکیده دهمین همایش پیاپی سالیانه انجمن علمی روانپزشکان ایران). مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار)، 16(3)، 187-194.

بیات مختاری, لیلا, آقا یوسفی, علیرضا, زارع, حسین, و نجاتی, وحید. (1396). تأثیر تحریک مستقیم الکتریکی مغز از روی جمجمه (tDCS) و آموزش آگاهی واج‌شناختی بر بهبود عملکرد بعد دیداری حافظه کاری کودکان نارساخوان. عصب روان شناسی, 3(8): 51-68.

Adler, N. E., Tomiyama, A. J., Kemeny, M., Wolkowitz, O. M., & Epel, E. (2021). Physical activity moderates effects of stressor-induced rumination on cortisol reactivity. Psychosomatic medicine, 73(7), 604–611.

Beasant B, Lee G, Vaughan V, et al. (2022). Health literacy and cardiovascular disease prevention: a systematic scoping review protocol. BMJ Open;12:e054977. https://doi.org/10.1136/ bmjopen-2021-054977

Brinks, J., Fowler, A., Franklin, B. A., & Dulai, J. (2022). Lifestyle Modification in Secondary Prevention: Beyond Pharmacotherapy. American Journal of Lifestyle Medicine, 11(2), 137–152.

Brown, J. C., Gerhardt, T. E., & Kwon, E. (2023). Risk Factors for Coronary Artery Disease. In StatPearls. StatPearls Publishing.

Bryant R. A. (2020). Post-traumatic stress disorder: a state-of-the-art review of evidence and challenges. World psychiatry : official journal of the World Psychiatric Association (WPA), 18(3), 259–269.

Buechner, B. M., Traylor, M. K., Feldman, R. I., Overstreet, K. F., Hill, B. D., & Keller, J. L. (2023). Examining Relationships between Cognitive Flexibility, Exercise Perceptions, and Cardiovascular Disease Risk Factors. European journal of investigation in health, psychology and education, 13(10), 2276–2289.

Cann A, Calhoun LG, Tedeschi RG, et al. (2021) Assessing posttraumatic cognitive processes: the event related rumination inventory. Anxiety, Stress, & Coping 24: 137–156.

Chan M. W. C., Ho S. M. Y., Tedeschi R. G., Leung C. W. L. (2021). The valence of attentional bias and cancer-related rumination in posttraumatic stress and posttraumatic growth among women with breast cancer. Psycho-Oncology. 20, 544–552.

Cortina-Borja, M., Smith, A. D., Combarros, O., & Lehmann, D. J. (2020). The synergy factor: a statistic to measure interactions in complex diseases. BMC research notes, 2, 105.

Dennis, JP., VanderWal, JS. (2020). The cognitive flexibility inventory: instrument development and estimates of reliability and validity. Cognitive therapy and research, 34(3), 241-53.

Fregni, F., Boggio, PS., Nitsche, M., Bermpohl, F., Antal, A., Feredoes, E., et al. (2021). Anodal transcranial direct current stimulation of prefrontal cortex enhances working memory. Experimental Brain Research, 166 (1), 23-30.

Galaz Prieto, F., Samavaki, M., & Pursiainen, S. (2024). Lattice layout and optimizer effect analysis for generating optimal transcranial electrical stimulation (tES) montages through the metaheuristic L1L1 method. Frontiers in human neuroscience, 18, 1202274.

Gao, X., Wang, L., Lu, L., & Wu, W. (2024). The influence of bootleg innovation on individual innovation performance: The mediating effect of cognitive flexibility and the moderating effect of leadership's emotional intelligence. PloS one, 19(2), e0296782.

Helgeson VS, Reynolds KA, Tomich PL. (2022). A meta-analytic review of benefit finding and growth. Journal of Consulting and Clinical Psychology 74: 797–816.

Hudays A, Gallagher R, Hazazi A, Arishi A, Bahari G. (2022). Eye Movement Desensitization and Reprocessing versus Cognitive Behavior Therapy for Treating Post-Traumatic Stress Disorder: A Systematic Review and Meta-Analysis. Int J Environ Res Public Health. 15;19(24):16836.

Iqbal, M. W., Draganova, I., Morel, P. C. H., & Morris, S. T. (2022). Factors Affecting Grazing and Rumination Behaviours of Dairy Cows in a Pasture-Based System in New Zealand. Animals : an open access journal from MDPI, 12(23), 3323.

Kisling, L. A., & M Das, J. (2023). Prevention Strategies. In StatPearls. StatPearls Publishing.

Mandell, D., Siegle, G. J., Shutt, L., Feldmiller, J., & Thase, M. E. (2023). Neural substrates of trait ruminations in depression. Journal of abnormal psychology, 123(1), 35–48.

Michl L. C., McLaughlin K. A., Shepherd K., Nolen-Hoeksema S. (2023). Rumination as a mechanism linking stressful life events to symptoms of depression and anxiety: longitudinal evidence in early adolescents and adults. J. Abnorm. Psychol. 122, 339–352.

Morris BA, Shakespeare Finch J. (2021) Rumination, post‐traumatic growth, and distress: Structural equation modelling with cancer survivors. Psychooncology 20: 1176–1183.

Nolen-Hoeksema S, Wisco BE, (2008). Lyubomirsky S. Rethinking Rumination. Perspect Psychol Sci. 3(5):400-24.

Nolen-Hoeksema S., Morrow J. (1993). Effects of rumination and distraction on naturally occurring depressed mood. Cogn. Emot. 7, 561–570.

Olvera Lopez, E., Ballard, B. D., & Jan, A. (2023). Cardiovascular Disease. In StatPearls. StatPearls Publishing. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK535419/

Saccenti, D., Lodi, L., Moro, A. S., Scaini, S., Forresi, B., Lamanna, J., & Ferro, M. (2024). Novel Approaches for the Treatment of Post-Traumatic Stress Disorder: A Systematic Review of Non-Invasive Brain Stimulation Interventions and Insights from Clinical Trials. Brain sciences, 14(3), 210.

Taguchi, K., Numata, N., Takanashi, R., Takemura, R., Yoshida, T., Kutsuzawa, K., Yoshimura, K., & Shimizu, E. (2021). Integrated cognitive behavioral therapy for chronic pain: An open-labeled prospective single-arm trial. Medicine, 100(6), e23859.

Takano, Z., Machida, N., Ayaka, U., Okajima. (2023). Effect of cognitive behavioral therapy for insomnia in workers: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials, Sleep Medicine Reviews, 71(20), 101839.

Taku K., Calhoun L. G., Cann A., Tedeschi R. G. (2018). The role of rumination in the coexistence of distress and posttraumatic growth among bereaved Japanese university students. Death Studies 32, 428–444. https://doi.org/10.1080/07481180801974745 

Vergallito, A. Varoli, S., Pisoni, A., Mattavelli, G., Del Mauro, L. (2023). State-dependent effectiveness of cathodal transcranial direct current stimulation on cortical excitability, NeuroImage, 277, 120242.

Ward A., Lyubomirsky S., Sousa L., Nolen-Hoeksema S. (2023). Can’t quite commit: rumination and uncertainty. Social Psychological Bulletin. 29, 96–107.

Woods, A. J., Antal, A., Bikson, M., Boggio, P. S., Brunoni, A. R., Celnik, P., Cohen, L. G., Fregni, F., Herrmann, C. S., Kappenman, E. S., Knotkova, H., Liebetanz, D., Miniussi, C., Miranda, P. C., Paulus, W., Priori, A., Reato, D., Stagg, C., Wenderoth, N., & Nitsche, M. A. (2022). A technical guide to tDCS, and related non-invasive brain stimulation tools. Clinical neurophysiology : official journal of the International Federation of Clinical Neurophysiology, 127(2), 1031–1048.

Zühlsdorff, K., Dalley, J. W., Robbins, T. W., & Morein-Zamir, S. (2023). Cognitive flexibility: neurobehavioral correlates of changing one's mind. Cerebral cortex (New York, N.Y. : 1991), 33(9), 5436–5446.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

C:\Users\ALI\Desktop\Picture5.jpg 

 

Quarterly Journal of Educational Psychology Skills

Islamic Azad University Tonekabon Branch

Vol. 15, No. 1, spring 2024, No 57

 

 

comparing the effectiveness of cognitive-behavioral therapy and transcranial direct electrical stimulation on rumination and cognitive flexibility in people suffering from post-traumatic stress disorder

 

Fariha Dosti 1, Seyede Monavar Yazdi*2, Morvarid Ahadi 3, Simin Hosseinian4

 

1) PhD student of general psychology, Department of Psychology, Kish International branch, Islamic Azad University, Kish, Iran

2) Prof, Department of Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Alzahra University, Tehran, Iran

3) Assistant Professor, Department of Psychiatry, Faculty of Behavioral Sciences and Mental Health, University of Rehabilitation Sciences and Social Health, Tehran, Iran

4) prof, Department of Counseling, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Alzahra University, Tehran, Iran

 

 

Abstract

  The present study was conducted with the aim of comparing the effectiveness of cognitive-behavioral therapy and transcranial direct electrical stimulation on rumination, cognitive flexibility in people suffering from post-traumatic stress disorder. The current research was of applied type and a semi-experimental design of pre-test, post-test and follow-up with a control group. The statistical population of the study consisted of people suffering from post-traumatic stress disorder, ages 20 to 45, who referred to psychological and psychiatric centers and clinics in Kish Island in 1403. The number of sample people in the present study was 45 people (N=15 in each group) who were selected purposefully. The research tool was Foa et al.'s post-traumatic stress disorder questionnaire (1993) and Nolen Hoxima and Moro's rumination response style questionnaire (1991). The method of data analysis was multivariate analysis of variance and paired t-test. The results of the research showed that there is a difference of 0.01 between the effectiveness of cognitive-behavioral therapy and direct transcranial electrical stimulation on rumination and cognitive flexibility in people with post-traumatic stress disorder. It can be concluded that cognitive-behavioral therapy is more effective than transcranial direct electrical stimulation on rumination and cognitive flexibility in people suffering from post-traumatic stress disorder.

 

Keywords: cognitive-behavioral therapy, transcranial direct electrical stimulation, rumination, cognitive flexibility, post-traumatic stress disorder post-traumatic stress disorder,

 

 

35

 


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]