جایگاه و اهمیّت تأویل قرآن در شعر ناصرخسرو

محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

حمیدرضا مرادیان ¹ , حمیدرضا سلیمانیان ²

1 - عضو هیأت‌علمی گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فردوس
2 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت‌حیدریّه

تاریخ دریافت : 1395/11/12 تاریخ پذیرش : 1395/11/12 تاریخ انتشار : 1394/11/01

کلید واژه: اسماعیلیه, تأویل و تنزیل, قرآن و ناصرخسرو,

چکیده مقاله :

مسأله اعتقاد به وجود لایه‌ها و درجاتِ قرآن کریم (ظاهر و باطن)، از مباحث بحث‌برانگیزی است که علمای اسلامی به آن توجه داشته‌اند. درک معانی و مفاهیم قرآن بر معیار ظاهر یا باطن نیز شرایط و ضوابط و روش‌های آن ازجمله مسائلِ متنازع‌فیه در حوزة اندیشه‌های اسلامی است. در میان فِرَق اسلامی، آنکه بیش‌ازهمه به وجودِ باطن قرآن و روش دستیابی به آن یعنی تأویل توجه و اهتمام داشته و بنیان فکری خویش را بر تأویل نهاده، اسماعیلیه است. ناصرخسرو قبادیانی مفسّر و ایدئولوگ بزرگ اسماعیلیان و یکی از مبلّغان رسمی این مذهب در خراسان است. بررسی آثار وی این مطلب را آشکار می‌سازد که در آثار منثورش چون وجه دین، جامع‌الحکمتین، خوان‌الاخوان و زادالمسافرین، تأویل‌گرایی گسترده‌ای را در پیش گرفته است. در دیوان ـ‌بنابه اقتضای سخن شاعرانه و قابلیّت‌نداشتن بیان مفاهیم فلسفی و کلامی‌ـ بیش‌از آنکه به حقیقت تأویل و ماهیّت آن و بررسی مصادیق آن بپردازد، از جایگاه و اهمیّت آن سخن رانده است. دعوت به تأویل‌گرایی و پرهیز از ظاهرگرایی و تقلید، تعریف تأویل در مقام تشبیه و تمثیل که خاص کلام شاعرانه است، تبیین رابطة تنزیل‌و‌تأویل و مثال‌وممثول و به‌ویژه مسئولیت خاندان پیامبر(ص) در تأویل قرآن کریم، از مضامین سخن این شاعر است که این مقاله به بررسی آن‌ها پرداخته است. شمارة ذیل هریک از شواهد شعری، مربوط به شمارة صفحات دیوان ناصرخسرو به‌تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق است.

چکیده انگلیسی:

The belief in the existence of layers and ranks of the Holy Koran is a controversial issue for Islamic scholars. Understanding the surface and deep meanings and concepts of the Koran is one of the controversial issues in the area of Islamic ideas. Esmaeelieh (Isma`ilism) is the Islamic sect that has paid much attention to the deep meanings of the Koran and the method to elicit them, known as ta`vil (interpretation). Naser Khosro Ghobadiani was a great interpreter of Isma`ilism and an official propagator of this religious sect in Khorasan. The use of interpretation is clearly seen in his works. In his poems, he speaks of the importance and status of interpretation. The present article focuses on his invitation to consider deep interpretation and to avoid imitation and attention to the appearance of the Koran, the definition of interpretation, and the responsibilities of the Family of The Prophet (PBUH) in the interpretation of the Koran.