تحلیل راهبردی روابط ایران و چین: از اتحاد ناپایدار تا شراکت جامع استراتژیک
محورهای موضوعی : علوم سیاسی- روابط بین المللارسلان قربانی شیخ نشین 1 * , هادی ترکی 2
1 - استاد روابط بین‌الملل، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
2 - دکتری روابط بین‌الملل، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
کلید واژه: ایران, چین, اتحاد ناپایدار, شراکت جامع استراتژیک, سیاست خارجی ایران.,
چکیده مقاله :
پرسش اصلی این پژوهش آن است که چگونه روابط ایران و چین از یک اتحاد ناپایدار به شراکت استراتژیک تبدیل شده است؟ تحلیل SWOT در پژوهش حاضر نشان داد که روابط دو کشور به تدریج از سطحی محدود و تاکتیکی به شراکت جامع و راهبردی پیش رفته است. این تحول نه از مسیر ائتلاف‌های ایدئولوژیک، بلکه بر اساس منافع ملی، ضرورت‌های ژئوپلیتیکی و واقع‌گرایی راهبردی شکل گرفته است. در این روند، عواملی مانند وابستگی متقابل در حوزه انرژی، نیازهای اقتصادی مکمل و همسویی در برابر فشارهای بینالمللی نقش مهمی ایفا کرده‌اند. با این حال، موانعی نظیر ضعف استراتژی پایدار در سیاست خارجی ایران، ناکارآمدی نهادها و بی‌اعتمادی عمومی نسبت به نیت‌های چین، مانع تحقق کامل ظرفیت‌های این روابط شده‌اند. همچنین تهدیداتی چون رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و تعلل ایران در اصلاحات اقتصادی، آینده روابط را با چالش‌هایی مواجه کرده است. در نهایت، تعامل ایران و چین از فرآیندی تدریجی از ارزیابی‌های متقابل به هم‌افزایی هدفمند پیش رفته است و می‌تواند به الگویی نوین از شراکت قدرت‌های غیرغربی در نظم بینالمللی جدید تبدیل شود. این پژوهش با روش، توصیفی- تحلیلی با رویکرد تحلیلی SWOT انجام شده است.
The main research question is: How have the relations between Iran and China evolved from an unstable alliance to strategic partnership? The SWOT analysis in this study revealed that the relations between the two countries have gradually progressed from limited, tactical level to a comprehensive and strategic partnership. This transformation has not been based on ideological alliances, but rather shaped by national interests, geopolitical necessities, and strategic realism. Key factors such as mutual dependence in energy, complementary economic needs, and alignment in the face of international pressures have played significant roles in this process. However, barriers such as the lack of a sustainable foreign policy strategy in Iran, institutional inefficiency, and public distrust of China's intentions have hindered the full realization of the potential of these relations. Additionally, threats like regional power competition and Iran's delay in economic reforms present challenges for the future of bilateral ties. Ultimately, Iran-China interaction has evolved from a process of mutual evaluations to a purposeful synergy, and it has the potential to serve as a new model of partnership for non-Western powers in the emerging international order. This study is conducted with a descriptive-analytical approach and a SWOT analysis framework.
- افراسیابان، وحید. (1401). نقش ایران در روابط چین و رژیم‌صهیونیستی (1400-1388). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
- امیدی سرور، پریسا. (1402). بررسی نقش اقتصادی چین بر اقتصاد سیاسی ایران در دولت یازدهم و دوازدهم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان.
- ترکی، هادی و قربانی شیخ نشین، ارسلان. (1402). واکاوی ظرفیت زمینه‌ایِ اقتصادی و سیاسی ایران در مشارکت جامع راهبردی با چین. فصلنامه سیاست جهانی، 12(4)، 249-270.
- دباغی سلطان احمدی، جواد. (1402). بررسی سیاست خارجی چین در قبال ایالات متحده آمریکا و تاثیر آن بر روابط این کشور با ایران در دوره شی جین پینگ (2012 تا 2021). دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره).
- درج، حمید. (1402). بررسی ابعاد همکاری‌های ایران و چین و دلایل عدم شکل‌گیری روابط استراتژیک میان طرفین. فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، ۲۰(۷۵)، 152-131.
- رحیمی النگی، ابوالفضل. (1400). روابط اقتصادی ایران و چین در دوران تحریم آمریکا بین سال‌های 2010-2020. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
- رحیمی‌تبار، محمد. (1401). امکان‌سنجی شکل‌گیری روابط راهبردی ایران و چین با تاکید بر قرارداد 25 ساله. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع).
- زینعلی، حسین. (1401). دیپلماسی اقتصادی چین در آسیای مرکزی و تأثیر آن بر منافع ملی جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.
- شریعتی، شهروز و ترکی، هادی. (1403). ارزیابی تطبیقی رویکرد ایران و چین در فرایندهای بینالمللی انتقال قدرت. فصلنامه مطالعات بینالمللی، 21(2)، 75-95.
- شعبانزاده، ایمان؛ غفاری‌زاده، مهرشاد و آسیابان، امید. (1403). قدرت نرم چین و راهبرد آن در غرب آسیا. فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، 6(2)، 129-165.
- صفی‌نژاد، ابوالحسن. (1398). ناسیونالیسم اقتصادی جمهوری خلق چین و تأثیر آن بر روابط راهبردی (سیاسی و اقتصادی) این کشور با جمهوری اسلامی ایران (2001-2017). پایان‌نامه دکتری تخصصی، دانشگاه خوارزمی.
- علایی‌پور، فرشته و کاشیان، عبدالمحمد. (1401). تأثیر مؤلفه‌های اقتصادی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران بر توسعه روابط تجاری با چین. فصلنامه مطالعات قدرت نرم، 12(1)، 57-82. - علی‌پور، حسین. (1398). توسعه روابط چین-اسرائیل در هزاره جدید: واکاوی سناریوهای تهدیدزا برای ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
- قباسفیدی بایگی، سیده الهام. (1401). آینده‌پژوهی روابط ژئوپلیتیک ایران و چین در افق 2030. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
- مرکز بینالمللی مطالعات صلح. (1403).تحلیل مضمون یادداشت مسعود پزشکیان؛ خطوط کلی و جهت‌گیری سیاست خارجی دولت چهاردهم.
- وفامند، زهرا و ارغوانی پیرسلامی، فریبر. (1403). رقابت‌های منطقه‌ای و دیپلماسی اقتصادی چین در زیرسیستم خلیج‌فارس در سده بیست و یکم. فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، 6(2)، 271-303.
- Belal, K. (2020). China-Iran relations: Prospects and complexities. Policy Perspectives, 17(2), 47-66.
- Caba-Maria, F. (2021). Iran–China relations: a game changer in the eastern world. The Geopolitics of Iran, 245-273.
- Çelik, Y. (2022). An Overview of China-Iran Relations and its Impact on Central Asia. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 103-114.
- Conduit, D. Akbarzadeh, S. (2019). Great power-middle power dynamics: The case of China and Iran. Journal of Contemporary China, 28(117), 468-481.
- Dolatabadi, A. B. (2018). The future of Iran-China relations: an alliance or pure cooperation? Сравнительная политика, 9(1), 60-73.
- Fan, H. (2022). China–Iran relations from the perspective of Tehran’s look east approach. Asian Affairs, 53(1), 51-67.
- Farrokhnia, M. Banihashem, S. K. Noroozi, O. Wals, A. (2024). A SWOT analysis of ChatGPT: Implications for educational practice and research. Innovations in education and teaching international, 61(3), 460-474.
- Heriyanto, H. Oktavianda, M. Sihombing, G. K. H. (2022). SWOT Analysis in Facing the Quality 2024 Elections at the Regional General Election Commission of Kubu Raya Regency, West Kalimantan. LEGAL BRIEF, 11(4), 2268-2275.
- Hussain, M. Jamali, A. B. Nisar, R. D. Omar, A. (2024). The China–Iran strategic deal and CPEC: Navigating the influence of pragmatic balancing in China's relations with Iran and Pakistan. Politics & Policy, 52(1), 227-244.
- Irawati, S. Juniar, A. Handayani, S. A. (2024). SWOT Analysis of Participation in Governance (Study at UNUKASE). Asian Journal of Management, Entrepreneurship and Social Science, 4(03), 927-947.
- Kauffman, B. R. (2022). Motivations and Limitations in Iran-China Relations (Doctoral dissertation, Monterey, CA; Naval Postgraduate School).
- Lee, S. (2020). “Defying U.S., China and Iran Near Trade and Military Partnership”, Available at: https://www.nytimes.com/2020/07/11/world/asia/china-iran-trade-military-deal.html, (Accessed on: 10/5/2020).
- Mashwani, H. F. Shahzad, S. Niz, M. T. Zulfiqar, A. Akbar, M. (2024). China’s growing influence in the Middle East politics: the shifting Saudi-Iran rivalry to rapprochement. Arbor, 11(1), 29-52.
- Mokhtari, J. (2024). Reflections on the Development of Strategic Relations between Iran and China. In Soft Power and Diplomatic Strategies in Asia and the Middle East, 132-145. IGI Global.
- Puyt, R. W. Lie, F. B. Wilderom, C. P. (2023). The origins of SWOT analysis. Long range planning, 56(3), 1-24.
- Roth, T. (2021). China-Iran Relations: A Limited but Enduring Strategic Partnership, Available at: https://www.uscc.gov/sites/default/files/2021-06/China-Iran_Relations.pdf, (Accessed on: 11/12/2021).
- Tahir, M. H. Tabassum, A. Shahzad, T. (2024). China-Iran Relations and their Impact on Regional Stability; Strategic Imperatives and Geopolitical Ramifications. Pakistan Vision, 25(2), 36-51.
- Talebi, S. (2017). Iran-China relations: an Iranian perspective. Dalam https://www. twai. it/magazines/iran-china-relations-an-iranian-perspective.
- Tehran Times. (2024). My message to the new world. https://www.tehrantimes.com/news/501077/My-message-to-the-new-world.
- Wuthnow, J. (2016). Posing problems without an alliance: China-Iran relations after the nuclear deal.
- Zhang, Sh. (2020). “The 25-Year Agreement between China and Iran: A Continuation of Previous Policy”, Available at: https://www.washingtoninstitute.org/pdf/view/1060/en, (Accessed on: 12/12/2021).
- Zou, L. Shen, J. H. Zhang, J. Lee, C. C. (2022). What is the rationale behind China's infrastructure investment under the Belt and Road Initiative. Journal of Economic Surveys, 36(3), 605-633.
- Zhou, L. (2024). How the first revolution affected the second: The setback of 1927 for the Chinese Communist Party Revolution in the 1920s. Modern Asian Studies, 58(2), 448-484.