فضیلت صبر در ادبیات تعلیمی

محورهای موضوعی : شاهنامه

علی اکبر افراسیاب پور ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی تربیت دبیر شهید رجایی تهران

تاریخ دریافت : 1396/09/26 تاریخ پذیرش : 1396/09/26 تاریخ انتشار : 1391/12/01

کلید واژه: عرفان, اخلاق دینی, اخلاق دستوری, اخلاق فلسفی, صبر,

چکیده مقاله :

در ادبیات تعلیمی، فضایل اخلاقی به شیوه‌هایی هنرمندانه آموزش داده می‌شود.صبر و شکیبایی‌یکی از نمونه‌های صفاتِ نیک انسانی است‌ که در ادب منظوم و منثور فارسی مطرح و در قالبهایی زیبا و با مضمون‌پردازیهایی ظریف بیان گردیده است. بردباری، برای رسیدن به هدف، نوعی انتظار و مقاومت برای گشایش است که در آموزه‌های دینی سابقه داشته و در نزد بزرگان ادب ‌فارسی با سه گرایشِ اخلاق دینی و انسانی در آثار شاعرانی چون فردوسی و سعدی و با گرایش اخلاق فیلسوفانه در آثار خواجه نصیرالدین طوسی و دیگران و بالاخره با گرایش اخلاق عرفانی در نوشته‌های سنایی،‌عطار،‌مولوی، عزالدین‌کاشانی،حافظ و جامی آمده که تفاوتهایی با هم دارند. در این نوشتار نمونه‌هایی از نظم و نثر آنها در مورد صبر بررسی می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Moral qualities have been artistically taught in didactic literature. “Patience” is a typical humane quality and also a great human trait which has been dealt with in Persian poetic and prose literature in excellent forms and deep themes. Being patient to achieve a goal is a type of persistence and waiting for achieving that goal. It is a concept which has been posed in our religious teachings and has been paid attention in three levels: moral, religious and humanity by Persian literary eminent figures such as Ferdosi and Saadi and also philosophically by Khaje Nasireddin Tousi and others. It has also been mirrored in moral and mystical written works of literary figures such as Sanaei, Attar, Molavi, Ezoddin Kashani, Hafez and Jami with very meager differences. Here we aim at dealing with some of typical poetic and prose works which focused on this theme (patience) and clarify the point by studying examples of patience in mystical, didactic literary texts.

منابع و مأخذ:

 

1- قرآن کریم.

2- آمدی، عبدالواحد. (1366). غررالحکم و دررالکلم، تهران: دانشگاه تهران.

3- انوری، حسن.(1382). فرهنگ سخن، تهران: سخن.

4- بقائی‌ماکان، محمد .(1385). ستایش عشق، (عاشقانه‌های سنایی)، تهران: نامک.

5- تبادکانی طوسی، شمس‌الدین محمد.(1382). تسنیم المقربین، شرح فارسی منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

6- حافظ، شمس‌الدین‌محمد.(1370).دیوان، تصحیح محمد قزوینی و اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

7- جامی، عبدالرحمن .(1389). دیوان جامی،تصحیح محمد روشن، تهران: نگاه.

8- -------------.(1370). نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: اطلاعات.

9- ------------- .(1386). مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: اهورا.

10- -------------------.(1361). اخلاق محتشمی، تصحیح محمد تقی دانش‌پژوه، تهران، دانشگاه تهران.

11- ------------------- .(1373). اوصاف‌الاشراف،‌ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

12- دهخدا،علی اکبر.(1357). امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.

13- راغب اصفهانی، حسین بن محمد.(1412). المفردات فی غریب القرآن؛ دمشق: دارالعلم الدارالشامیه.

14- ریتر، هلموت.(1374).دریای جان، ترجمة عباس زریاب‌خویی و مهر آفاق بایبوردی، تهران: الهدی.

15- سرّاج طوسی، ابونصر.(1382). اللّمع فی التصوف، تهران: اساطیر.

16- سعدی، مصلح بن عبدالله.(1386). کلیات سعدی، به کوشش محمدعلی فروغی، تهران: بادبادک.

17- سنایی، مجدودبن آدم.(1383). دیوان حکیم سنایی غزنوی، تصحیح محمد بقائی ماکان، تهران: اقبال.

18- -------------- .(1344). حدیقةالحقیقه. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

19- شمس تبریزی، محمد.(1385). مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.

20- شیمل، آن ماری.(1384). ابعاد عرفانی اسلام، ترجمة عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

21- طوسی خواجه نصیرالدین، ابوجعفر محمد.(1369).‌ اخلاق ناصری،‌ تهران: خوارزمی.

22- عطّار، فریدالدین.(1338). اسرارنامه، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: زوّار.

23- ----------- .(1386).مصیبت‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران:  سخن.

24- ----------- .(1349). منطق‌الطیر، تصحیح رضا انزابی‌نژاد، تهران: سنایی.

25- ------------ .(1358). الهی‌نامه، تصحیح فؤاد روحانی، تهران: زوّار.

26- فروزانفر، بدیع‌الزمان.(1388).شرح احوال و نقد و تحلیل آثار عطّار، تهران: هرمس.

27- قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم.(1387). رسالة قشیریه، ترجمة بوعلی عثمان، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: زوّار.

28- کاشانی، عزالدین محمود.(1382). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایه، تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، تهران: زوّار.

29- کلینی رازی، ابوجعفر.(1362). الکافی، تهران: اسلامیه.

30- مرتضوی، منوچهر.(1384). مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ‌شناسی، تبریز: ستوده.

31- مکی، ابوطالب.(1426). قوت القلوب فی معاملة المحبوب، بیروت: دارالکتب العلمیه.

32- منور، محمد.(1357). اسرار‌التوحید، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: طهوری.

33- نراقی، محمد مهدی.(1377). علم اخلاق اسلامی. ترجمة سیدجلال الدین مجتبوی، تهران: حکمت.