تحلیل رویکرد تعلیمی ابوسعید ابوالخیر بر مبنای نظریه ارتباطات کلامی یاکوبسن
محورهای موضوعی : شاهنامه
کلید واژه: ارتباط کلامی صوفیه, رویکرد تعلیمی, ابوسعید ابوالخیر, نظریة ارتباطی, رومن یاکوبسن,
چکیده مقاله :
تأمّل در احوال و اقوال مشایخ و بررسی تعامل میان نظام هدفمند و منسجم خانقاه و جامعه، نشان می‌دهد که تزکیه و تعلیم مریدان و عامّة مردم بر محور ارزش‌ها و اندیشه‌های صوفیانه، هدف و رسالت اصلی تصوّف اسلامی بوده است. صوفیان بزرگ برای تحقّق این هدف، همواره از کلام به عنوان مهمترین وسیلة تأثیرگذاری بر مخاطبان خود بهره برده اند. نظر به اهمیت این موضوع، این پژوهش می‌کوشد تا اسباب، صور و موجبات این هنجارگریزی را بیان کند و آن را بر مبنای فرآیند ارتباط کلامی رومن یاکوبسن، با تکیه بر ارتباطات کلامی عارف بزرگ قرن پنجم هـ .ق، ابوسعید ابوالخیر تبیین نماید. بنا بر نتایج این پژوهش، ابوسعید ابوالخیر اغلب، به هنگام ترویج یا تذکار هنجارهای اخلاقی، تبیین و تأیید احوال خود یا دیگران و رفع حوایج مادی و معنوی مخاطبان عام و خاص، با استفاده از زبان ادبی و احیاناً تمسّک به شگردهایی چون مناظره و بیان سخنان شطح‌آلود و شگفت انگیز، به تکلّم روی آورده است. گزاره‌های ارتباط زبانی‌اش، بسته به موقعیّت گوینده، مقصد کلام و مقتضای مخاطب و سخن، به ترتیب بر عناصر مخاطب، رمزگان، موضوع و گوینده استوار است. نقش‌های ارتباط کلامی حاصل از تأکید بر این عناصر، غالباً تلفیقی از نقش‌های ترغیبی، فرازبانی، ارجاعی، عاطفی و گاه ادبی است که در این میان به سبب مخاطب محور بودنِ سخنان، نقش ترغیبی و به دلیل کد دار بودن گزاره ها و لزوم آگاهی مخاطبان از پس زمینة گزاره های کلامی، نقش فرازبانی از برجستگی بیشتری برخوردار است.
Thinking about Mashayekh’s biographies and studying the interaction between targeted and coherent system of Monastery (Khanghah) and society indicate that purification and education of devotees and common people based on values and mystical thoughts was the main aim and mission of Islamic Sufism. The great Sufism always have used speech as the most important means effective on their addressee in order to achieve this aim. Considering the importance of the issue, this research tries to clarify means, dimensions, and causes of such a breaking of norms, and explain it on the basis of Roman Jacobson’s theory, i.e. “The process of verbal communication”, and also relied on the verbal communications of Abosaeed e Abolkheyr, the great mystic of fifth century (A.H.). Abosaeed e abolkheyr, according to the outcomes of the research, mainly resorted to expression in order to promote and remind ethical norms, to explain and admit other’s and his spiritual states, and to resolve the needs of his private and general Audiences, by taking advantage of techniques such as using literary language, irony, discussion, and ecstatic phrases. Propositions of his verbal communication, according to status of the speaker, goal of the speech, and requirements of the audience and talk, are mainly based on factors like audience, speaker, subject and codes. The roles resulting from the emphasis on these factors is often a modulation of two or more roles of the inspirational, emotional, referential, cross-language and sometimes literary type. Among all these, the inspirational role, since Abosaeed’s remarks were audience-centered, and the cross-language role, due to the propositions being coded and the need for audiences to be aware of the background of Abosaeed’s verbal propositions, is more important.