وجوه اشتراک دیدگاه عطار با نظریات روانشناسان دربارة روش‏ های تربیتی

محورهای موضوعی : شاهنامه

هاجر جمالی ¹ , مهین پناهی ² , احمد سوری ³

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علوم انتظامی امین(نویسنده مسؤول)
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علوم انتظامی امین

تاریخ دریافت : 1400/08/11 تاریخ پذیرش : 1400/08/11 تاریخ انتشار : 1400/09/01

کلید واژه: فریدالدین عطار, منطق‏ الطیر, الهی‏ نامه, مصیبت‏ نامه, روش ‏های تربیتی, روان‏ شناسی تربیتی,

چکیده مقاله :

در این پژوهش هدف این است که وجوه اشتراک نظریات روانشناسان تربیتی با دیدگاه عطار دربارة شیوه های تربیتی و آموزشی، جست وجو و بیان شود؛ زیرا هم روان شناسان تربیتی و هم اندیشمندان و عارفان مسلمان ازجمله عطار نیشابوری به موضوع رشد و تربیت انسان و چگونگی آن توجه داشته اند. عطار از بزرگ ترین عارفان قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است. موفقیت او در تربیت انسان های مبتدی (مریدان)، ضرورت توجه به شیوة تربیتی و آموزشی وی را آشکار می کند. این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی ـ تحلیلی است. شیوة جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی است. بدین منظور، برای دستیابی و تحلیل نتایج، از رویکرد کیفی و راهبرد تحلیل محتوا، استفاده شده است. جامعة آماری پژوهش شامل متن کامل کتاب های منطق الطیر، الهی نامه و مصیبت نامة عطار نیشابوری است. پرسش اصلی پژوهش این است که کدام یک از روش های تربیتی مطرح در روان شناسی تربیتی، در این آثار به کار برده شده و هرکدام از روش های به کاررفته، به دیدگاه کدام یک از روان شناسان تربیتی نزدیک است. یافته ها نشان داد که عطار چندین قرن پیش، روش هایی برای تربیت و آموزش متربیان به کار گرفته است که امروزه در قالب نظریات جدید روانشناسی ارائه می شود. مشترکات نظریه ای بسیاری میان شیوه های تربیتی عطار و دیدگاه های امروز روان شناسان تربیتی وجود دارد. این مشترکات بین عطار و روان شناسانی مانند راجرز، مازلو، ویلیام جیمز، جان دیویی، پیاژه، برونر، بندورا، لوریا، ویگوتسکی، اریکسون، جان لاک، اسکینر، ثورندایک، گانیه و روان شناسان گشتالتی بیش از دیگران است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to search and express the commonalities of the theories of educational psychologists with Attar's views on educational methods. Both educational psychologists and Muslim thinkers and mystics, including Attar Neyshabouri, have paid attention to the issue of human development and how it is. Attar is one of the greatest mystics of the sixth and early seventh centuries AH. His success in educating beginners (disciples) reveals the need to pay attention to his educational method. This research is a descriptive-analytical research. The method of collecting information is library-base and documentary. In order to achieve and analyze the results, a qualitative approach and content analysis strategy have been used. The statistical population of the research includes the full text of Attar Neyshabouri's books Mantiq al-Tair, Elāhināmeh and Misbatnāmeh.The main question of the research is which of the educational methods proposed in educational psychology has been used in these works and which of the methods used by Attar is close to the point of view of the educational psychologists. The findings show that several centuries ago, Attar used the methods that are presented today in the form of new theories of psychology to train educators. There are many theoretical similarities between Attar's educational methods and the theories of today's educational psychologists. The similarities of Attar's views with psychologists such as Rogers, Maslow, William James, John Dewey, Piaget, Brunner, Bandura, Luria, Vygotsky, Erickson, John Locke, Skinner, Thorndike, Ganymede and Gestalt psychologists are more than others.Key words: Farid al-Din Attar, Mantiq al-Tair, Elāhināmeh, Misbatnāmeh, Educational Methods, Educational Psychology 

منابع و مأخذ:

1. اسلاوین، رابرت ایی (1385)، روان‏شناسی تربیتی، ترجمة یحیی سیّدمحمدی، تهران: روان.


2. اعرافی، علیرضا و همکاران (1393)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج1، تهران: سمت.


3. افراسیاب‏پور، علی‏اکبر (1390)، روان‏شناسی و عرفان، تهران: خرمشهر.


4. باقری، خسرو (1388)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: مدرسه.


5. باقری، فاطمه صغری (1390)، بررسی تطبیقی فلسفة تربیتی عطار نیشابوری و افلوطین، پایان‏نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکدة علوم انسانی و اجتماعی.


6. بهشتی، محمد و همکاران (1388)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج4، تهران: سمت.


7. بهشتی، محمد (1390)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج 5، تهران: سمت.


8. پارسا، محمد (1378)، روانشناسی تربیتی، چاپ پنجم، تهران: بعثت.


9. پناهی، مهین (1391)، «بررسی و مقایسة شیوة آموزش تفکر نزد فریدالدین عطار و متیو لیپمن»، مجله تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 2 (3)، 3‑23.


10. پورنامداریان، تقی (1390)، دیدار با سیمرغ، چاپ پنجم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


11. پیروز، غلامرضا؛ غفوری، عفت‏سادات (1396)، «تحلیل منطق‏الطیر و مصیبت‏نامة عطار نیشابوری براساس نظریة سازنده‏گرایی ویگوتسکی و برونر»، شعرپژوهی (بوستان ادب) ، سال نهم، شمارة 3 (پیاپی 33)، 19‑44.


12. جمالی، هاجر؛ پناهی، مهین (1400)، «بررسی روش تربیتی الگویی در مثنوی‏های عطار باتوجه‏به نظریة یادگیری شناختی ـ اجتماعی آلبرت بندورا»، پژوهشنامه عرفان، سال دوازدهم، شمارة بیست‏وچهارم، 43‑68.


13. دبس، موریس (1368)، مراحل تربیت، ترجمة علی‏محمد کاردان، تهران: دانشگاه تهران.


14. دوزانت، ویلیام جیمز (1337)، تاریخ تمدن، ترجمة احمد آرام و دیگران، تهران: اقبال و فرانکلین.


15. راجرز، ک. (1369)، گروه‏های رویارویی بحثی در روان درمانی گروهی، ترجمة فرهاد ماهر، تهران: رشد.


16. رضایی، پروین (1399)، «مصیبت‏نامة عطار نیشابوری؛ آمیزه‏ای از اخلاق عملی و عرفان (باتکیه‏بر حکایت‏ها)، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال دوازدهم، شمارة 48، 1‑35.


17. ریتر، هلموت (1388)، دریای جان، ترجمة عباس زریاب‏خویی و مهرآفاق بایبوردی، تهران: الهدی.


18. زرین‏کوب، عبدالحسین (1379)، صدای بال سیمرغ، تهران: سخن.


19. سعدی‏پور، اسماعیل (1398)، روانشناسی تربیتی، تهران، ویرایش.


20. سیف، علی‏اکبر (1391)، روانشناسی تربیتی، تهران: دانشگاه پیام نور.


21. ــــــــــــــ (1394)، روانشناسی پرورشی نوین، تهران: دوران.


22. شاتو، ژان (1355). مربیان بزرگ، ترجمة غلامحسین شکوهی: دانشگاه تهران.


23. شریعتمداری، علی (1394)، اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: امیرکبیر


24. عطار، فریدالدین (1393)، منطق‏الطیر، با تصحیح و مقدمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.


25. ــــــــــــــ (1394)، الهی‏نامه، با تصحیح و مقدمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.


26. ــــــــــــــ (1395)، مصیبت‏نامه، با تصحیح و مقدمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.


27. غفوری، عفت‏سادات و همکاران (1395)، «نقش عنصر گفت‏وگو در رابطه مرید و مراد بر مبنای نظریة سازنده‏گرایی در منطق‏الطیر»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختی، 12، (45 )، 155‑187.


28. قاسمی، فاطمه (1384)، جنبه‏های روان‏شناسی در آثار غزالی، پایان‏نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا، دانشکدة ادبیات.


29. کدیور، پروین (1385)، روانشناسی تربیتی، تهران: سمت.


30. ــــــــــــ (1388)، روانشناسی تربیتی، تهران: ارسباران.


31. ــــــــــــ (1389)، روانشناسی شخصیت، تهران: ویرایش.


32. گیج، ان. ال؛ برلاینر، دی. سی (1374)، روان‏شناسی تربیتی، ترجمة غلامرضا خوی‏نژاد و همکاران، مشهد: پاژ.


33. لطف‏آبادی، حسین (1386)، روان‏شناسی تربیتی، تهران: سمت.


34. محمد حسنی صغیری، زهرا (1389)، بررسی نمودهای خودشکوفایی در منطق‏الطیر عطار براساس نظریه راجرز، پایان‏نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی.


35. نجفی، زهره و همکاران (1394)، «بررسی دیدگاه‏های روان‏شناختی عطار براساس مکتب انسان‏گرایی با رویکرد میان‏رشته‏ای»، مطالعات میان‏رشته‏ای در علوم انسانی:پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، 7 (26)، 149‑168.


36. همتی، فاطمه؛ طالقانی، نرگس (1386)، نظریة فردمدار "خود" هستة نظری شخصیت راجرز، تهران: دانژه.


37. هنردوست، نرگس (1390)، بررسی مبانی آسیب‏شناختی روانی و روان‏درمانی از دیدگاه عطار نیشابوری، پایان‏نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدة روانشناسی و علوم تربیتی.


38. Bandura, A (1982), "Self-Efficacy mechanism in human agency", American Psychologist, 37.


39. Jarvis ,Peter (2003), Theory and practice of learning , Psychology Press, Kogan Page Publisher.