انسان خودشکوفا و خودشکوفایی سعدی با رویکرد تطبیقی به نظریۀ مزلو

محورهای موضوعی : شاهنامه

محمود مهدوی دامغانی ¹ , علی رضا صادقی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

تاریخ دریافت : 1398/03/19 تاریخ پذیرش : 1398/03/19 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: سعدی, بوستان, گلستان, مزلو, خودشکوفایی, روان‌شناسی انسان‌گرا,

چکیده مقاله :

روان‌شناسی انسان‌گرا (Humanistic) از مکاتب روان‌شناختی نیمۀ دوم قرن بیستم است و سعی در کشف خودآگاهی، رشد و کمال، خودشکوفایی، خلاقیت و توان‌مندی‌های بالقوه و بالفعل انسانی دارد. پدر معنوی اندیشه‌های این مکتب، آبراهام مزلو است. مزلو بر آن بود که رفتار انسان توسط سلسله‌مراتب نیازها برانگیخته می‌شود که در قالب یک هِرَم ترسیم می‌گردد. در رأس هرم سلسله‌مراتب نیازهای مزلو خودشکوفایی (self-actualization) قرار دارد. در واقع مزلو نخستین روان‌شناسی بود که مفهوم خودشکوفایی را مطرح کرد. سعدی شاعری کمال‌طلب و کمال‌گراست. دو کتاب گلستان و بوستان او بهترین تصویر واقع‌گرایی و ایدئال‌گرایی اندیشه‌های او را به نمایش می‌گذارد. سعدی یکی از بزرگ‌ترین شاعران ادب فارسی است که علاوه بر آنکه سخنش در فصاحت، بلاغت و زیبایی در اوج قرار دارد، محتوای سروده‌ها و نوشته‌هایش نیز مورد توجه بوده و به شیوه‌های گوناگون مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. بسیاری از اندیشه‌های سعدی با مفاهیم روان‌شناختی امروز قابل تطبیق‌اند. در بسیاری از گفتار سعدی، مفهوم خودشکوفایی را مطابق آنچه مزلو بررسی کرده است، به‌طور کاملاً واضح می‌توان تشخیص داد. در این مجال، مفهوم خودشکوفایی و انسان خودشکوفا را در آثار و نوشته‌های سعدی به بحث می‌نشینیم.

منابع و مأخذ:

1. ابراهیمی‌پور، زهرا (1389)، «بررسی عناصر طنزآمیز در کلام سعدی و ذکر پاره‌ای از نکات روان‌شناسی»، فصلنامه نامۀ پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارۀ 52، 5ـ23.

2. اخوان ثالث، مهدی (1385)، آخر شاهنامه، تهران: زمستان.

3. امامی، نصرالله (1385)، مبانی و روش‌های نقد ادبی، تهران: جامی.

4. تلخابی، مهری و عقدایی، تورج (1394)، «تفرّد در آثار سعدی در پیوند با سایه، نقاب و آنیما»، فصلنامۀ تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 25، 9ـ45.

5. جوکار، نجف و همکاران (1388)، «تحلیل شخصیت در آثار سعدی و تطبیق آن با روان‌شناسی شناختی جورج کِلی»، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، شمارۀ 25 (پیاپی 22)، 1ـ31.

6. جلالی، بهروز ( 1375)، گفت‌و‌گو با فروغ، تهران: مروارید.

7. حافظ، شمس‌الدین محمد (1387)، دیوانحافظ، تصحیح قاسم غنی و علامه قزوینی، به‌اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

8. دشتی، علی (1390)، قلمرو سعدی، زیر نظر دکتر مهدی ماحوزی، تهران: زوّار.

9. زرین‌کوب، عبدالحسین (1391)، حدیث خوش سعدی، تهران: سخن.

10. سعدی، مصلح‌الدین (1386)، کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: برگ‌نگار.

11. ـــــــــ (1384)، بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

12. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، ادوار شعر فارسی، تهران: سخن.

13. ــــــــــ (1384)، «سعدی در سلاسل جوانمردان»، مجلۀ مطالعات عرفانی،شمارۀ 2، 5ـ16.

14. ــــــــــ (1371)، شاعر آینه‌ها، تهران: آگاه.

15. ــــــــــ (1385)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.

16. ــــــــــ (1386)، زمینۀ اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران و زمانه.

17. ــــــــــ (1391)، رستاخیز کلمات، تهران: سخن.

18. ــــــــــ (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.

19. شفیعی، مژده و نوروز، مهدی (1393)، «سعدی از رؤیا تا واقعیت»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال ششم، شمارۀ 20، 109ـ136.

20. شولتز، دوان پی/ شولتز، سیدنی اِلن (1394)، نظریه‌های شخصیت، ترجمۀ یحیی سید محمدی، ویراست دهم، تهران: نشر ویرایش.

21. صلاحی، عمران (1385)، گفتار طرب‌انگیز (طنز سعدی در گلستان و بوستان)، تهران: گل‌آقا.

22. صیادکوه، اکبر و دیگران (1389)، «بررسی عنصر شخصیت در حکایت‌های بوستان سعدی» مجلۀ بوستان ادب،دانشگاه شیراز، دورۀ دوم، شمارۀ ۲، 107ـ131.

23. عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1378)، تذکرة الاولیا، تصحیح و تحشیۀ رینولد آلن نیکلسون، تهران: اساطیر.

24. کتابی، احمد (1396)، سعدی و مسائل اجتماعی، چهار مقاله دربارۀ مدارا، نوع دوستی، استبداد‌ستیزی، و اقتصاد، تهران: اطلاعات.

25. ماسه، هانری (1364)، تحقیق دربارۀ سعدی، ترجمۀ محمدحسن مهدوی اردبیلی و غلامحسین یوسفی، تهران: توس.

26. مجموعه واژه‌های مصوب فرهنگستان زبانفارسی

(http://www.persianacademy.ir/fa/word)

27. مزلو، اچ ابراهام (1375)، انگیزش و شخصیت، ترجمۀ احمد رضوانی، مشهد: آستان قدس رضوی.

28. مولوی، جلال‌الدین محمد (1387)، غزلیات شمس، مقدمه، گزینش و تفسیر محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

29. نبی‌لو، علیرضا و آصف، احمد (1393)، «بررسی سلسه مراتب نیازهای مزلو در گلستان سعدی»، مجلۀ متن‌شناسی ادب فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، دورۀ جدید، شمارۀ 2 (پیاپی 22)، 43ـ66.

1. 30.  نظری، جلیل و همکاران (1391)، «نقد روان‌شناختی کلستان سعدی»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ ادبیات و زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فیروزآباد، سال اول، شمارۀ ۱، 141ـ160.

31. نظری، نجمه و کمالی، راهله (1396)، «روان‌شناسی عشق در غزل سعدی»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، شمارۀ 1، 199ـ212.

32. نوروزی داودخانی، ثورالله (1395)، «بررسی و تحلیل رویکرد سعدی در رهایی انسان از درد و رنج (با تکیه بر قصاید و بوستان)»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال هشتم، شمارۀ ۳۰، 153ـ170.

33. هخامنشی، کیخسرو (2535)، حکمت سعدی، تهران: امیرکبیر.

34. یوسفی، غلامحسین (1370)، چشمۀ روشن، تهران: علمی.