مقایسه عرفانی و کلامی دیدگاه مولوی و سعدی در جبر و اختیار

محورهای موضوعی : عرفان اسلامی

معصومه حبیب‌وند ¹ , محمدصادق تفضلی ² , حجت اله غ منیری ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/03/22 تاریخ پذیرش : 1401/05/18 تاریخ انتشار : 1402/07/01

کلید واژه: سعدی, مولوی, اختیار, جبر, mysticism, theology, Saadi, comparison, Rumi, determinism, عرفان و کلام, تطبیق و مقایسه, free wil,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با عنوان مقایسه عرفانی و کلامی دیدگاه مولوی و سعدی در جبر و اختیار سعی دارد با شیوه تحلیلی _توصیفی موضوع یادشده را در آثار منثور و منظوم مولانا و سعدی واکاوی کرده و معانی این دو مقوله را به منظور کشف شاخص‌های برخی ابیات و نوشته های این دو شاعر به خواننده ارائه نماید. جبر و اختیار از نکات کلیدی و کاربردی اشعار مولانا و سعدی است، که اصطلاحاتی از قبیل: تقدیر و سرنوشت ، خیر و شرو جبر و تفویض... را نیز دربرمی گیرد. اختیار در اندیشه مولانا تا اندازه ای فراتر از اختیار در باور سعدی است .جبری هم که مولانا از آن سخن می‌گوید با جبری که سعدی در آثار خود بیان می نماید تا حدی متفاوت است .مولانا در مثنوی گاه از منظرعرفان و گاه از دیدگاه کلامی به این دو موضوع پرداخته است؛ مثلاً درباره جبرو اختیارسالک معتقد است زمانی که وی در آغاز سیر و سلوک قراردارد در حالت اختیار است؛ اما وقتی به مقام فناءفی الله و معیت حق می رسد دیگر اختیاری از خود ندارد بلکه وجود او در جبر مطلق است. نگرش سعدی بیشتر به جبر گرایش دارد و کمتر از اختیار سخن می‌گوید جبر در اندیشه او طبق نظریۀ اشعری ، حاکمیت مطلق قضا و قدری است که بر کل جهان حاکم است و انسان در چارچوب یک جبر از پیش تعیین شده در این جهان حرکت می‌کند. در نهایت در طرح مسئله اختیار، مولوی و سعدی با توجه به اینکه انسان راجع به امور نفسانی و روحانی خویش صاحب اختیار است، به مجاهدت نفسانی و تربیت نفس پرداخته اند .

چکیده انگلیسی:

The present study entitled: "Mystical and theological comparison of Rumi’s and Saadi's view on Determinism and Free Will" has tried to analyze the issue in a descriptive- analytical approach in the prose and poetic works of Rumi and Saadi and present the meanings of these two categories in order to discover the characteristics of some verses and works of the poets to readers. Determinism and free will is one of the key and practical points of their poems, which also includes terms such as: destiny and fatalism, good and evil, determinism and delegation. Free will in Rumi's thought is somewhat beyond free will in Saadi’s belief. The determinism which Rumi speaks about is somewhat different from what Saadi expresses in his works. Rumi in Masnavi has considered with these two issues sometimes from the aspect of mysticism and sometimes from the theological aspect; but when he reaches the position of annihilation in God (Fanna Fi Allah) and in company with him, he no longer has any free will, but his existence is in absolute predestination. Saadi's attitude is more inclined to determinism and speaks less of free will. Determinism in his thought, according to Ash'ari theory, is the absolute sovereignty of fate that rules the whole world, and man moves within a predetermined destiny in this world. Finally, Rumi and Saadi, in raising free will, have engaged in carnal struggle and self-training, considering that man has authority over his carnal and spiritual affairs.