تحلیل صوفیان ریایی درهفت اورنگ جامی براساس نظریۀ کارکردهای نگرش درروانشناسی اجتماعی

محورهای موضوعی : عرفان اسلامی

فرانک جهانبخش ¹ , مسروره مختاری ² , عسکر صلاحی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.نویسنده مسئول: [e-mail]
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/07/15 تاریخ پذیرش : 1400/09/17 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: روانشناسی اجتماعی, social psychology, نظریۀ کارکردهای نگرش, هفت اورنگ جامی, صوفیان ریایی, Functional Attitude Theory, Jami's Haft Owrang, Hypocritical Sufis,

چکیده مقاله :

نگرش ها، ارزیابی های نسبتاً پایداری از پدیده های مختلف جهان اجتماعی در ذهن افراد هستند. نظریۀ کارکردی نگـرش، به واکاوی انگیزه های درونی انسان، علت ایجاد نگرش ها و نقش و کارکرد آن ها در ایجاد رفتارهای اجتماعی می پردازد. در مثنوی هفت اورنگ، بهره گیری شاعر از شیوۀ تمثیل پردازی و استفاده از قالب حکایت، در غالب موارد به ظهور و بروز نگرش های جامی دربارۀ مسائل فردی، بینافردی و اجتماعی کمک فراوانی کرده است. جستار حاضر با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی موضوع صوفیان ریایی را از منظر تحلیل شخصیّت و رفتار آن ها، بر اساس نظریۀ کارکردهـای نگرش مطالعه کرده است. حاصل پژوهش نشان می دهد که نگرش طبقات مختلف اجتماعی در برابر پدیدۀ ریاکاری و نمود آن در دوران جامی با عنوان صوفیان ریاکار را می توان در قالب دو کارکرد سودجویانه و کارکرد ازرش خواهانه طبقه بندی کرد. همچنین نقش اوضاع و احوال سیاسی، فرهنگی، سنن و آداب و رسوم جامعه و نیز کارکرد عرفان در این زمینه قابل تأمل و بررسی است. با وجود ثبات نسبی در دیدگاه جامی، بررسی تناقض در نگرش با عنوان ناهماهنگی شناختی نیز، در هفت اورنگ جامی حائز اهمیت است که شاعر از دو رویکرد توجیه نگرش و اقتدا به تقدیرگرایی در این مؤلفه، بهره گرفته است.

چکیده انگلیسی:

Attitudes are relatively stable assessments of various phenomena in the social world in people's minds. Functional Attitude Theory examines the inner motivations of human beings, the cause of attitudes and their role and function in creating social behaviors. In Haft Owrang poetry, the poet's use of allegory and the narrative format, in most cases, has contributed greatly to the emergence of Jami's views on individual, interpersonal and social issues. The present article has studied the subject of "Hypocritical Sufis" from the perspective of analyzing their personality and behavior based on Functional Attitude Theory using analytical-descriptive method. The result of the research shows that the attitude of different social classes towards the phenomenon of hypocrisy and its manifestation in the Jami’s age as "Hypocritical Sufis" can be classified into two "profit-seeking" and "value-seeking" functions. Also, the role of political and cultural conditions, traditions and customs of society, as well as the function of mysticism can be considered in this field. Despite the relative stability of Jami's view, the study of the contradiction in attitude as "cognitive inconsistency" is also important in Jami's Haft Owrang, where the poet has implemented the two approaches of "attitude justification" and "following destinism" in this component.