تأثیر عرفان اسلامی بر معماری ایرانی با تأکید بر تزئینات گنبد سلطانیه
محورهای موضوعی : عرفان اسلامی
هاتف سیاه کوهیان
1
(دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تاکستان، استادیار گروه ادیان و عرفان، تاکستان، ایران)
کلید واژه: عرفان و تصوّف اسلامی, گنبد سلطانیه, معماری اسلامی, هنر اسلامی,
چکیده مقاله :
هنر در ساحت عرفان، نوعی سیر و سلوک است که در طی آن هنرمند با الهامی آسمانی و معنوی به کشف و شهود میرسد. در حقیقت هنر و معماری اسلامی پرتو و بازتابی از وحی الهی در جهان خاکی است که لطائف و ظرائف آن، اهل معرفت را به مکاشفه و شهود می‌رساند. بناهای سنّتی در معماری اسلامی - ایرانی مصادیقی از عالم قُدس و مظاهری از سنّت الهی بهشمار میروند که فُنون و ظرافتهای بهکار رفته در آن با اصول روحانی و معنوی مرتبط است. کثرت آیات قرآنی در کتیبهها و تزئینات مساجد و بقاع و امامزادهها و گنبدها از جمله گنبد سلطانیه را که جایجای آنها را متیمّن و متبرّک ساخته، می‌توان مرتبط با مسأله «ذکر» و «تسبیح» دانست که یکی از مسائل اصلی تصوّف و عرفان اسلامی است. همچنین نقش یا تصویر «ستاره» به عنوان نماد روشنایی و زیبایی که در مرکز آن کلمه «اللّه» و در اضلاع آن کلمه محمد(ص) یا علی(ع) قرار گرفته، از نظر عرفانی نشانهای از ولایت معنوی خدا و اولیاء الهی در هدایت باطنی و ظاهری اهل طریقت است که به وفور در نقش و نگارهها و تزئینات گنبدها به ویژه گنبد سلطانیه دیده میشود. اتّحاد میان شریعت، طریقت و حقیقت یکی از مسائل مهم عرفانی است که در قسمتهایی از کتیبهها و نگارههای بناهای اسلامی از جمله گنبد سلطانیه در قالب نام «الله، محمد(ص)، علی(ع)» در کنار یکدیگر به چشم میخورد.
In the realm of mysticism, art is a kind of spiritual journey in which the artist, heavenly and spiritually inspired, achieves intuition. In fact, the Islamic art and architecture is the manifestation of the almighty revelation on the earth, the delicacy and subtleness of which will take the mystics to the apocalypse and intuition. Traditional historic buildings in the Islamic architecture are emblems of the heaven and manifestation of the divinely tradition in which the skills and delicacies used come in close relation with the spiritual and metaphysical principles. Meticulous attention to the decorations and drawings, as well as the selection of the statements and concepts used in the inscriptions on the Islamic buildings, can make one witness the direct and indirect impact of Islamic mysticism and Sufism over the designs. The abundance of the Koranic verses in the inscriptions and mosques decorations and shrines and Imam Descendents shrines and domes, including Soltaniyeh Dome where every inch is sainted and virtue stricken, could be related to the topic of "citation" and "beads" that are among the major issues of Islamic Sufism and mysticism. In addition, the image or design of a "star" as a symbol of illumination and beauty, the center of which is the word "Allah" and sided by the words Mohammad and Ali demonstrate the spiritual leadership of God and divine leaders within the internal and external direction of Tariqa disciples, which are abundantly seen in the designs and images of the domes decorations, especially Soltaniyeh. The unity between Shari'ah, Tariqa, and reality is one of the major issues of mysticism that are easily seen in some parts of inscriptions and designs of Islamic buildings, including Soltaniyeh, "Allah, Mohammad, Ali" adjacent. Within the decoration, the word "Allah" signifies reality, the word "Mohammad" signifies Shari'ah, and the word "Ali" signifies Tariqa. In addition, the sole use of the grand name of "Allah" exclusively used in inscriptions and decoration of Islamic buildings represents the principle of "monotheism" and mystical monotheism in Islamic Sufism.