بررسی مقایسه‌ای عقلانیت عملی ملاصدرا و عقلانیت ارتباطی هابرماس
محورهای موضوعی :لیلا روزیان 1 , محسن ایزدیار 2 , علی‌سرور یعقوبی 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی(ادب غنایی)، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.نویسنده مسئول: izadyar.mohsen@yahoo.com
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.
کلید واژه: عقلانیت, عقل عملی ملاصدرا, عقلانیت ارتباطی هابرماس, مطالعات تطبیقی.,
چکیده مقاله :
مقاله حاضر به تحلیل مقایسه‌ای عقلانیت عملی صدرالمتألهین با عقلانیت ارتباطی هابرماس، با هدف بررسی میزان توانمندی اندیشه فلسفی اجتماعی ملاصدرا در مقایسه با اندیشه‌های معاصر و امکان توان پاسخگویی به ابهامات و مسایل آن‌ها، پرداخته است. نتایج حاصل بدین شرح است؛ صدرالمتألهین و هابرماس ارزش‌ها را ثابت تلقی کرده ولی باور به آن‌ها و میزان بهره‌وری از آن‌ها را با تحلیل عقلی و فلسفی ممکن دانسته‌اند؛ هر دو بر لزوم عقلانیت عملی و ارتباطی در جوامع انسانی تأکیدداشته و کارکرد این عقلانیت را تلاش برای رسیدن به حقیقت دانسته‌اند، نه درک مفهوم آن. در دیدگاه دین‌محور ملاصدرا عقل عملی به تنهایی، برطرف‌کننده موانع و اصلاح‌کننده انحرافات نیست، بلکه سعادت جوامع انسانی در گرو بهره‌وری عقل عملی از زعامت قرآن و سنت است. چنین عقلانیتی اگرچه ابزاری به نظر می‌رسد، در جهت تثبیت ولایت فقیه مثبت ارزیابی می‌شود؛ در حالی که مطابق آخرین نظریه هابرماس تا امروز درباره دین و در دیدگاه انسان‌محور و عقلانیت ارتباطی وی، دین غیرابزاری می‌تواند بستر کنش ارتباطی باشد و زیست‌جهان مناسبی را فراهم آورد که تفاهم شکل گرفته در آن، جامعه را به سعادت برساند.
The present article deals with the comparative analysis of Sadr al-Mutalahin's practical rationality with Habermas's communicative rationality, with the aim of investigating the strength of Mulla Sadra's social-philosophical thought in comparison with contemporary thoughts and the possibility of being able to respond to their ambiguities and problems. The results are as follows; Sadr al-Mutalahin and Habermas considered the values to be fixed, but believed in them and the level of productivity from them as possible with intellectual and philosophical analysis; Both have emphasized the need for practical and communicative rationality in human societies, and they have considered this rationality to be an attempt to reach the truth, not to understand its meaning. In Mullah Sadra's religion-oriented theory, practical reason alone does not remove obstacles and correct deviations, but the prosperity of human societies depends on the productivity of practical reason based on the guidance of the Quran and Sunna. Although such rationality seems as the instrument, it is evaluated positively in the direction of establishing the authority of the jurist; While according to Habermas's latest theory about religion and in his human-centered theory and communication rationality, non-instrumental religion can be a platform for communication action and provide a suitable lifeworld in which the understanding formed in it will bring happiness to the society.
منابع و مآخذ
1. الامدی‌التمیمی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، تصحیح مهدی رجایی، دارالکتاب الاسلامی، ایران، قم، بی‌تا.
2. الحسینی الواسطی الزبیدی، السید‌محمد (۱۳۰۶) ق. تاج‌العروس، المنشأ بحماله مصر، الطبعه‌الاولی.
3. المضفر، محمدرضا (۱۴۲۱) ق. المنطق، تعلیق غلامرضا فیاضی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
4. بشیریه، حسین (۱۳۸۶). عقل در سیاست، تهران: نگاه.
5. تنهایی، حسین ابوالحسن (1391). بازشناسی نظریههای مدرن جامعهشناسی در مدرنیته در گذار. تهران: نشر علم.
6. جمشیدی، محمدحسین (۱۳۸۲). مبانی عقلی اندیشه سیاسی در اسلام، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی (ره) و نقلاب اسلامی.
7. جوادی آملی، عبدا...، (۱۳۷۵). رحیق مختوم، ج ۱، قم: اسراء، چاپ اول.
8. حائری‌یزدی، عبدالکریم (۱۳۶۱). کاوش‌‌های عقل عملی، تهران: انجمن اسلامی فلسفه و حکمت اسلامی.
9. ریترز، جورج (13۹۵). نظریه جامعهشناسی. ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی، چاپ دوم.
10. شیرازی، صدرالدین‌محمد (۱۳۷۶). رساله سه اصل، تصحیح و مقدمه محمدجواد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
11. شیرازی، صدرالمتألهین (۱۳۸۰). الحکمه‌المتعالیه فی‌الاسفارالاربعه، ج ۲، تصحیح و مقدمه مقصود محمدی، با اشراف سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
12. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم‌الشیرازی (۱۴۲۲) ق، (۱۳۸۰) ش. المبدأ والمعاد، مقدمه و تصحیح سیدجلال‌الدین‌آشتیانی، ویرایش ۲: قم: مرکز انتشارات تبلیغات اسلامی.
13. شیرازی، صدرالدین‌محمد (۱۳۸۲). شواهدالربوبیه فی مناهج‌السلوکیه، با حواشی ملاهادی سبزواری، ویرایش دوم، مقدمه و تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
14. شیرازی، صدرالدین‌محمد (۱۳۶۲). مفاتیح الغیب، تصحیح و مقدمه محمد خواجوی، قم: بیدار.
15. طباطبایی،محمدحسین (۱۳۹۶). اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی به قلم مرتضی مطهری،ج ۲، مقاله ۶، صدرا، چاپ ۲۶.
16. مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳) ق. بحارالانوار الجامعه لدرر اخبارالائمه‌الاطهار، ج ۱۰، مؤسسه‌الوفاء، بیرت، لبنان.
17. نوذری، حسینعلی، (۱۳۸۶). بازخوانی هابرماس، تهران، نشر چشمه.
18. هابرماس، یورگن (1392). نظریه کنش ارتباطی، ترجمه کمال پولادی. تهران، نشر مرکز.
19. هولاب، رابرت، (۱۴۰۰). یورگن هابرماس، نقد در حوزه عمومی. برگردان حسین بشیرویه، چاپ یازدهم، تهران، نشر نی.
20. اصلانی، یاسر (۱۳۸۹). روش‌های تربیت عقلانی بر اندیشه امام‌خمینی (ره)، دانشور، سال۱، شماره ۴۲: ۱۴۸-۱۲۹.
21. پزشکی، محمد (۱۴۰۱). حکمت متعالیه: بنیادهای اجتماعی، فصلنامه گفتمان سیاسی انقلاب اسلامی، دوره ۱، شماره ۱، ش پیاپی ۱، بهار: ۱۲۱-۱۰۳.
22. جوادی، محسن (۱۳۸۵). نظریه ملاصدرا درباره عقل عملی، خردنامه صدرا، شماره ۳، بهار: ۳۴-۲۹.
23. ذاکری، مهدی، عمادزاده حسین (۱۳۹۶). منابع معرفت از نظر ملاصدرا، خردنامه صدرا، شماره ۳، بهار: ۷۹-۹۲.
24. شیبانی، محمد (۱۳۸۸). کارکردهای عقل نظری و عملی از نگاه ابن‌سینا، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، سال ۱۱، شماره ۲: ۲۷۳-۲۷۵.
25. غفاری، حسین، بهرام، معصومه (۱۳۹۴). تحول آرای فلسفی یورگن‌هابرماس درباره نقش دین در حوزه عمومی، فلسفه، سال ۴۳، شماره ۲، پاییز و رمستان: ۳۸-۲۱.
26. قائمی‌نیا، علیرضا (۱۳۸۵). چیستی عقلانیت، نشریه ذهن، شماره ۱۷، بهار: ۱-۱۰.
27. قره‌خانی، محمدجواد، دارابکلاهی، اسماعیل و سیدهاشمی، سیداسماعیل (۱۴۰۱). استدلال عقلی و پیش‌فرض‌های معصومین (ع) در طریق هدایت، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، سال ۱۲، شماره ۴۵، بهار ۱۰۶-۸۵.
28. کوشا، غلام‌حیدر (۱۳۹۵). «هستی‌شناسی اجتماعی» در حکمت صدرایی، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، ش پیاپی ۵، زمستان: ۸۴-۶۱.
29. نیک‌پور، نسیبه، کشتی‌آرای، نرگس و سیدمحمد واعظی (۱۴۰۱). واکاوی مفهوم عقل نظری و عملی مبتنی بر رویکرد اسلامی، فصلنامه علمی پژوهش‌های اعتقادی-کلامی، سال ۱۲، شماره ۴۵، بهار: ۱۹۶-۱۷۵.
30. احسانی، اسدا... (۱۳۹۸). ریشه‌های عقلانیت ارتباطی هابرماس، برگرفته از dailiafghanistan.com، ۴ حمل.
31. خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۹۹). چیستی، روش‌شناسی، فرایند و کارکردهای حکمی‌سازی علوم انسانی، نخستین دوره حکمی‌سازی علوم انسانی، معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی، واحد الکترونیکی.