مدل‌یابی مفهومی تأثیر مؤلفه‌های معماری بر ارتقا هوش بصری دانش‌آموزان (مورد مطالعه: مدارس ابتدایی دخترانه شهر تهران)
محورهای موضوعی : معمار شهر
نگار زهرا غنی
1
*
,
حمید ماجدی
2
,
فرح حبیب
3
1 - گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار/ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
3 - گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: هوش بصری, طراحی محیط آموزشی, مؤلفه‌های معماری, نظریه هوش‌های چندگانه, کودکان ابتدایی, مدل مفهومی,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر در جستجوی یک مدل مفهومی برای تبیین تأثیر عناصر معماری در افزایش هوش بصری کودکان می باشد. با توجه به اینکه فضاهای فیزیکی دارای معانی غنی چندلایه و تأثیرات حسی و شناختی بر کاربران خود هستند، می‌توان ادعا کرد که تجربه فضایی کودکان در فرآیند رشد ذهنی و ادراکی نقشی بنیادین محسوب می شود. طبق نظریه هوش‌های چندگانه، هوش بصری-فضایی به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای یادگیری در کودکان به شمار می‌رود و تربیت کودکانی خلاق و با اعتماد به نفس ایجاب می‌کند که در طراحی فضاهای آموزشی با هدف تقویت این نوع هوش، مداقه بیشتری گردد.
این پژوهش با رویکرد کاربردی و از حیث روش شناسی توصیفی-پیمایشی انجام شده است. از طریق مطالعات نظری و با نظرسنجی کارشناسان و خبرگان، مؤلفه‌های معماری در ابعاد فیزیولوژی، فضایی، رفتاری و روان‌شناختی شناسایی و سپس پرسشنامه‌ای بر مبنای این مؤلفه‌ها طراحی و بین ۳۸۰ نفر از معماران و معلمان توزیع شده است. اطلاعات بدست آمده با نرم افزارهای LISREL و SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج این پژوهش، وجود رابطه معنادار بین مؤلفه‌های معماری و ابعاد مختلف هوش بصری از جمله تجسم فضایی، حل مسئله، تمرکز، یادگیری و خلاقیت را نشان می‌دهند. مدل مفهومی ارائه شده در این پژوهش، می‌تواند به عنوان یک مدل نظری، عملی و کاربردی برای طراحی فضاهای آموزشی در راستای پرورش هوش بصری دانش‌آموزان مورد بهره برداری قرار گیرد.
The present study seeks to develop a conceptual model that explains the role of architectural components in enhancing visual intelligence among elementary school girls. Considering that physical environments carry multi-layered meanings and exert sensory-cognitive influences on users—consciously or unconsciously—the spatial experiences of children can play a fundamental role in their cognitive and perceptual development. Based on the theory of multiple intelligences, visual-spatial intelligence is one of the primary and most effective modes of learning for children. Thus, designing educational spaces in a way that stimulates and strengthens this type of intelligence is an essential task in contemporary educational architecture.
This applied research follows a descriptive-survey method. Architectural components were identified through theoretical studies and expert validation and categorized into four domains: physiological, spatial, behavioral, and psychological. A structured questionnaire was then developed and distributed among 380 architects and elementary school teachers. Data were analyzed using LISREL software. The findings revealed significant correlations between architectural components and various dimensions of visual intelligence, including spatial visualization, problem-solving, focus, learning facilitation, and creativity. Ultimately, the proposed conceptual model may serve as both a theoretical and practical framework for designing educational environments aimed at nurturing students’ visual intelligence
1. نصر، احمد. (1398). روان‌شناسی رشد کودک و نوجوان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
2. طاهرخانی، علی‌اکبر. (1395). بررسی نقش عوامل محیطی بر یادگیری دانش‌آموزان. فصلنامه پژوهش‌های معماری و شهرسازی اسلامی.
3. زنگانه، فاطمه و همکاران. (1400). تأثیر طراحی معماری مدارس بر رشد شناختی دانش‌آموزان ابتدایی. مجله آموزش ابتدایی، 7(2)، 45-62.
4. رستمی، راحله؛ کیا، الهه و جهان‌تیغ ، فاطمه. (1402). بازتاب معماری محیط آموزشی بر ادراک شناختی کودکان. معماری سبز.
5. Alkouri, Z. (2022). Developing spatial abilities in young children: Implications for early childhood education. Cogent Education, 9(1), 1–16. https://doi.org/10.1080/2331186X.2022.2084085
6. Azemati HR, Parvizi R, Karimi Azari AR, Aghabeigi Kalaki M. (2016). Designing effective principles in improving students' creativity in teaching spaces Example: A case study: Female high schools in Lahijan; Innovation & creativity in the human science. Available at: https://sid.ir/paper/223455/fa. [In Persian].
7. Barrett, P., Zhang, Y., Moffat, J., & Kobbacy, K. (2015). A holistic, multi-level analysis identifying the impact of classroom design on pupils’ learning. Building and Environment, 89, 118–133. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2015.02.013Gardner, H. (2011). Frames of mind: The theory of multiple intelligences (10th ed., p. 3). Basic Books.
8. Bandara, R., & Rupasinghe, T. (2023). Integration of Multiple Intelligence Skills in Architectural Design Education. Journal of Architectural Science, 45(3), 420–433
9. Barrett, P., Zhang, Y., Moffat, J., & Kobbacy, K. (2013). A holistic, multi-level analysis identifying the impact of classroom design on pupils' learning. Building and Environment, 59, 678–689.
10. Barsalou, L. W. (1991). Perceptual symbol systems. Behavioral and Brain Sciences, 14(4), 577–660.
11. Chorna, O., Corsi, G., Del Secco, S., Bancale, A., & Guzzetta, A. (2025). Effects of Visual Perception of Building Materials on Human Emotional States and Cognitive Functioning in a Physical Learning Environment. Buildings, 15(7), 1163. https://doi.org/10.3390/buildings15071163
12. Chorna, O., Corsi, G., Del Secco, S., Bancale, A., & Guzzetta, A. (2024). Correlation between Early Visual Functions and Cognitive Outcome in Infants at Risk for Cerebral Palsy or Other Neurodevelopmental Disorders: A Systematic Review. Children, 11(6), 747. https://doi.org/10.3390/children11060747
13. Dadvand, P., et al. (2015). Green spaces and cognitive development in primary schoolchildren. PNAS, 112(26), 7937–7942
14. Earthman, G. I. (2004). Prioritization of 31 criteria for school building adequacy. American Civil Liberties Union Foundation of Maryland. Available at: https://www.researchgate.net/publication/239605533_Prioritization_of_31_criteria_for_school_building_adequacy
15. Hart, R. (1979). Children's Experience of Place. Irvington Publishers.
16. . Hawes, Z., et al. (2022). Early childhood spatial reasoning interventions: A systematic review. Early Childhood Research Quarterly, XX, XXX–XXX.
17. Heft, H. (1988). Affordances of children's environments: A functional approach to environmental description. Children's Environments Quarterly, 5(3), 29–37.
18. Mather, N., & Wendling, B. (2005). Visual-spatial ability is a broad term that emphasizes processes such as image generation, storage, retrieval, and transformation and includes a collection of skills in the areas of spatial relations, visualization, visual memory, closure speed, and spatial scanning. In Visual-Spatial Ability. Springer
19. Moore, G. T. (1986). Effects of the spatial definition of behavior settings on children's behavior: A quasi-experimental field study. Journal of Environmental Psychology, 6(3), 205–231
20. Nair P, Feilding R. (2007). The language of school design, design patterns for 21st century schools. Minneapolis.
21. Özdemir Beceren, B. (2010). Determining multiple intelligences pre-school children (4–6 age) in learning process. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 2(2), 2473–2480. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.03.356
22. Prado, J. (2019). The role of spatial skills in early math learning and how to foster space number interactions. UNESCO Science of Learning Portal.
23. Piaget, J., & Inhelder, B. (1956). The Child's Conception of Space. Routledge & Kegan Paul.
24. Turgay, Z. T., & Sarıberberoğlu, M. T. (2022). The Role of the Senses in Children’s Perception of Space. ICONARP International Journal of Architecture and Planning, DOI:10.15320/ICONARP.2022.194.
25. Uttal, D. H., et al. (2013). The malleability of spatial skills: A meta-analysis of training studies. Psychological Bulletin, 139(4), 641–672
26. Woolner, P. (2010). The Design of Learning Spaces. London: Continuum International Publishing.
27. Young, C. J., Levine, S. C., & Mix, K. S. (2018). The connection between spatial and mathematical ability across development. Frontiers in Psychology, 9, 755.
28. Zhou, Y., Zhao, X., Feng, Y., Xuan, C., Yang, C., & Jia, X. (2025). Effects of Visual Perception of Building Materials on Human Emotional States and Cognitive Functioning in a Physical Learning Environment. Buildings, 15(7), 1163. https://doi.org/10.3390/buildings15071163
29. Zihl, J., & Dutton, G. N. (2015). Development and Neurobiological Foundations of Visual Perception. In The early development of visual attention and its implications for social and cognitive development (pp. ...).