مرور تطبیقی الگوهای طراحی مسکن سالمندان جهت دستیابی به آسایش حرارتی و روانی
محورهای موضوعی : معمار شهرآزیتا طهماسبی 1 , ریما فیاض 2 * , احمد دلبری 3 , سیدعلی نوری 4 , مریم قاسمی 5
1 - گروه هنرو معماری، واحد تهران شمال،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،ایران
2 - گروه فناوری معماری،دانشگاه هنر ایران،تهران،ایران
3 - گروه سالمندی،دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی،تهران،ایران
4 - گروه معماری، واحد تهران شمال ،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
5 - گروه معماری،واحد اصفهان(خوراسگان)دانشگاه آزاد اسلامی،اصفهان،ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
هدف اصلی این تحقیق، شناسایی و تحلیل مهم‌ترین الگوهای بین‌المللی در طراحی مسکن سالمندان با تأکید بر مؤلفه‌های مؤثر بر آسایش حرارتی و روانی و بررسی امکان بومی‌سازی این الگوها در بستر اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی ایران است. سؤالات کلیدی پژوهش شامل این موارد بوده‌اند: «کدام الگوهای طراحی مسکن سالمندان در مطالعات بین‌المللی برای دستیابی به آسایش حرارتی و روانی برجسته هستند؟»، «مؤلفه‌های اصلی موفقیت این الگوها از نظر آسایش حرارتی و روانی کدام‌اند؟» و «چگونه می‌توان این الگوها را متناسب با شرایط ایران بومی‌سازی کرد؟». برای پاسخ به این پرسش‌ها، از روش مرور سیستماتیک همراه با تحلیل تطبیقی استفاده شد. در مرحله‌ی اول، جست‌وجوی ساختاریافته در پایگاه‌های معتبر علمی (Scopus، Web of Science، Google Scholar، PubMed و ...) صورت گرفت و در نهایت ۳۰ مقاله بر اساس معیارهای مشخص‌شده انتخاب گردید. سپس داده‌های استخراج‌شده با استفاده از تحلیل محتوای کیفی و مقایسه‌ی تطبیقی ارزیابی شدند. یافته‌ها نشان داد چهار الگوی اصلی شامل خانه‌های اشتراکی، مجتمع‌های سالمندان، خانه‌های هوشمند و سکونت در بافت‌های ترکیبی شهری بیشترین تأکید را در حوزه‌ی آسایش حرارتی و روانی داشته‌اند. مؤلفه‌های کلیدی مؤثر بر موفقیت این الگوها عبارت‌اند از: کنترل و بهینه‌سازی شرایط دمایی و تهویه طبیعی، استفاده از مصالح مناسب اقلیمی، دسترسی کافی به نور روز، ارتباط با فضاهای سبز و طبیعت، امنیت روانی و تقویت احساس تعلق به مکان. بااین‌حال، میزان اثربخشی و پذیرش این الگوها به عوامل فرهنگی، اقتصادی و زیرساخت‌های فنی وابسته است. ترکیب مداخلات کالبدی و فناوری‌های نوین در کنار توجه به ابعاد روانی می‌تواند به افزایش آسایش حرارتی و روانی سالمندان منجر شود.
primary objective of this research is to identify and analyze the most prominent international elderly housing design models, with a particular emphasis on the key components influencing thermal and psychological comfort, and to evaluate their adaptability within the climatic, cultural and social context of Iran. What are the core components contributing to the success of these models? And how can such approaches be localized to align with the Iranian context? To address these questions, a systematic literature review combined with a comparative analysis was conducted. A structured search of major academic databases—including Scopus, Web of Science, Google Scholar, and PubMed—resulted in the selection of 30 studies based on predetermined inclusion criteria. Extracted data were analyzed through qualitative content analysis and comparative synthesis. The findings highlight four dominant design models: co-housing, senior living communities, smart homes, and mixed-use urban living. These models most frequently addressed issues of thermal and psychological comfort. Key contributing components included: optimized thermal regulation and natural ventilation, use of climate-adaptive building materials, adequate access to daylight, connection with green spaces and nature, psychological safety, and the enhancement of place attachment. However, the effectiveness and acceptance of these models are contingent upon cultural norms, economic conditions, and available technological infrastructure. A thoughtful integration of environmental interventions and advanced technologies, combined with attention to psychosocial dimensions, can significantly improve the thermal and psychological comfort of the elderly