بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی موبایلی بر صنعت روزنامه‌نگاری

محورهای موضوعی : ارتباطات

حنانه زینلی ¹ , محمد سلطانی فر ² , افسانه مظفری ³

1 - دانشجوی دکتری علوم ارتباطات، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار، گروه علوم ارتباطات اجتماعی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، (نویسنده مسئول)
3 - دانشیار، گروه علوم ارتباطات، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/12/02 تاریخ پذیرش : 1401/03/21 تاریخ انتشار : 1400/11/01

کلید واژه: صنعت روزنامه‌نگاری, رسانه‌های اجتماعی, شبکه‌های اجتماعی مجازی, شبکه‌های اجتماعی موبایلی, روزنامه‌نگاری شبکه‌ای,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش شبکه‌های‌ اجتماعی موبایلی بر صنعت روزنامه‌نگاری انجام شده است. این تغییرات در سه دسته شکل، محتوا و کاربرد بررسی شده‌اند. در این تحقیق، با استفاده از روش کیو دیدگاه‌ روزنامه‌نگاران و متخصصان علوم ارتباطات در ارتباط با نقش شبکه‌های اجتماعی موبایلی بر روزنامه‌نگاری مورد مطالعه قرار گرفت. در این تحقیق به دلیل نبود چارچوب نمونه‌گیری دقیق، از روش نمونه‌گیری غیراحتمالی هدفمند استفاده شده است. حجم نمونه 60 نفر است که30 نفر روزنامه‌نگار و 30 نفر کارشناس علوم ارتباطات هستند. پرسش‌نامه این تحقیق شامل 33 سؤال است که بر اساس طیف لیکرت طراحی شده است. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای آماری مانند SPSS تجزیه و تحلیل شده‌اند. نتایج به دست آمده از تحلیل عاملی اکتشافی نشان می‌دهد عواملی که در این پژوهش به عنوان عامل‌های مرتبط با موضوع در نظر گرفته شده‌اند 74.269 درصد تغییرات متغیر وابسته را تببین می‌کند. این میزان از تعیین‌کنندگی متغیرهای مستقل از سوی روزنامه‌نگاران و متخصصان علوم ارتباطات تبیین شده است، که این عوامل بر اساس کاربرد (افزایش قدرت مخاطب، کاهش هزینه‌ها، توسعه حوزه عمومی، جهان شمولی و بازخورد بالا)، شکل (افزایش سرعت انتشار، چند رسانه‌ای شدن و حذف دروازه‌بانی) و محتوا (تنوع و تکثر معنا) تقسیم‌بندی شده‌اند. تحلیل عاملی گویه‌ها نشان می‌دهد که عامل افزایش قدرت مخاطب با 13.56 درصد مهم‌ترین و گسترش جهان شمولی با 6.64 درصد کم اهمیت‌ترین عاملی است که در نتیجه استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایلی در صنعت روزنامه‌نگاری در تغییرات صنعت روزنامه‌نگاری ایفای نقش کرده‌اند.

چکیده انگلیسی:

This research aims to study the role of mobile based social networks in journalism industry. These changes are studied in three groups included form, content and application. In current research the notions of journalists and communication sciences experts related to role of mobile based social networks in journalism is studied through Q-methodology. Due to lack of precise sampling framework, the purposeful sampling has been used. The sample size is 60 including 30 journalists and 30 communication sciences expert. The questionnaire includes 33 questions that is designed in form of Likert Spectrum. The data is analyzed by SPSS software and Quenelle software. The results of factor analyze shows that related factor to research subject determines 74,269 percent of the dependent variable changes. This rate of determination has been claimed by journalists and communication sciences experts. These factors have been divided based on application (increasing the audience power, decreasing the expenses, developing the public sphere, universality and high feedback), form (increasing in publication speed, multimedia and omitting the gatekeeping), and content (diversity and plurality of meaning). Factor analysis of statements shows that the factor of increasing the audience power with 13,56 percent is the most important and the universality with 6,64 percent is the least important factor that has affected journalism industry changes in result of using the mobile based social networks in journalism industry.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی، عبدالمجید. (1386). "مدیریت بازاریابی جهانی"، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

اینس، مارتین. (1384). "گفت‌وگوهایی با مانوئل کسلز"، حسن چاوشیان و لیلا جوافشانی، تهران: انتشارات نی.

بصیریان جهرمی، حسین. (1392). "رسانه‌های اجتماعی، ابعاد و ظرفیت‌ها"، تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها.

ترابی، عاقله. (1395). "اپلیکیشن‌های پیام‌رسان، مصداق‌های جدید شبکه‌های اجتماعی"، روزنامه دنیای اقتصاد، چهارشنبه 29 اردیبهشت، شماره 71239.

خانیکی، هادی. (1383). "دموکراسی دیجیتال تهران"، فصلنامه رسانه، شماره 59.

خوشگویان‌فرد، علیرضا. (1386). "روش‎شناسی کیو"، تهران: مرکز تحقیقات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.

سالتر، لی. (1383). "دموکراسی، جنبش‌های نوین اجتماعی و اینترنت"، ترجمه پیروز ایزدی، فصلنامه رسانه، شماره 59.

شمشادی، امیرحسین. (1392). "بررسی روزنامه‌نگاری شهروندی در فیس‌بوک از دیدگاه روزنامه‌نگاران حرفه‌ای"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، استاد راهنما: علی اسدی، استاد مشاور: اصغر کیا.

علیخواه، فردین. (1376). "کنش ارتباطی و زبان در اندیشه‌های هابرماس"، فصلنامه راهبرد، شماره 13.

فرقانی، محمدمهدی. (1381). "روزنامه‌نگاری تفاهمی"، فصلنامه رسانه، دوره 13، شماره 1.

فرقانی، محمدمهدی. (1377). "استقلال حرفه روزنامه‌نگاری در طلیعه جامعه مدنی"، مجموعه مقالات دومین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‏ها.

فرقانی، محمدمهدی. (1393). "روزنامه‌نگاری ارتباطات و جامعه"، تهران: انتشارات اطلاعات.

کتابدار، علیرضا. (1393). "روزنامه‌نگاری آنلاین"، تهران: نشر ثانیه.

کسلز، مانوئل. (1380). "عصر اطلاعات"، پایان هزاره، جلد سوم، ترجمه احد علیقلیان، تهران: نشر طرح نو.

کسلز، مانوئل. (1389). "عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ، ظهور جامعه شبکه‌ای"، دو جلد، تهران: طرح نو.

کین، جان. (1383). "رسانه‏ها و دموکراسی"، ترجمه نازنین شاه‌رکنی، تهران: طرح نو.

مهدی‌زاده، سیدمحمد. (1383). "اینترنت و حوزه عمومی"، فصلنامه رسانه، شماره 59.

وبستر، فرانک. (1383). "نظریه‌های جامعه ‌اطلاعاتی"، اسماعیل قدیمی، تهران: قصیده‌سرا.

الوندی، پدرام. (1388). "رسانه‌های شهروندی در ایران الگوها و روندهای شکل‌گیری روزنامه‌نگاری شهروندی در فضای مجازی"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، استاد راهنما: هادی خانیکی، استاد مشاور: حسینعلی افخمی.

الوندی، پدرام. (1388). "روزنامه‌نگاری شهروندی"، تهران: مؤسسه نشر شهر.

الوندی، پدرام. (1394). "روزنامه‌نگاری شبکه‌ای"، تهران: نشر ثانیه.

ویلیامز، ریموند. (1385). "تلویزیون تکنولوژی و شکل فرهنگی"، ترجمه منوچهر بیگدلی، تهران: انتشارات اداره کل پژوهش‌های سیما.

https://arrow.tudublin.ie/cgi/viewcontent.cgi?article=1166&context=icr.

Cision, Europe. & Canterbury, Christ Church University. (2011). “Social Journalism Study: Perceptions and use of social media among journalists in the UK”. Cision.com, from http://www.cision.com/ uk/files/2012/07/2011-Social-Journa;ism-Study1.pdf.

Heinrich, Ansgard. (2012). “What’s network Journalism”, Media International Australia, Vol. 144(1), First Published August 1.

Roselyn Du, Ying. (2015). “What is needed versus what is Taught (Students’ Perception of Online Journalism Courses in Hong Kong)”, Asia Pacific Media Educator, Vol. 24, First Published January 28, 2015.

Schmitz Weiss, Amy. (2014). “The digital and social media journalist: A comparative analysis of journalists in Argentina, Brazil, Colombia, Mexico, and Peru”, International Communication Gazette, Vol. 77(1), PP. 74-101, First Published November 13.

https://www.statista.com/topics/2478/mobile-social-networks/#dossierKeyfigures

 Deuze, Mark. & Christina, Dimoudi. (2002). “Online journalists in the Netherlands (Towards a profile of a new profession)”, Journalism, Vol. 3(1), PP. 85-100, First Published Apr 1.

https://online.sbu.edu/news/journalism-in-the-digital-age.

Palmer, Lindsay. (2012). “IReporting” an Uprising (CNN and Citizen Journalism in Network Culture)”, Television & New Media, Vol. 14(5), PP. 367-385, First Published June 4.

Ramírez de la Piscina, Txema. (2014). “Differences between the quality of the printed version and online editions of the European reference press”, Journalism 2015, Vol. 16(6), PP. 768-790, © The Author(s) Reprints and permissions: sagepub.co.uk/ journalsPermissions.nav DOI: 10.1177/ 1464884914540432 jou.sagepub.com

 

https://arrow.tudublin.ie/cgi/viewcontent.cgi?article=1166&context=icr.

Cision, Europe. & Canterbury, Christ Church University. (2011). “Social Journalism Study: Perceptions and use of social media among journalists in the UK”. Cision.com, from http://www.cision.com/ uk/files/2012/07/2011-Social-Journa;ism-Study1.pdf.

Heinrich, Ansgard. (2012). “What’s network Journalism”, Media International Australia, Vol. 144(1), First Published August 1.

Roselyn Du, Ying. (2015). “What is needed versus what is Taught (Students’ Perception of Online Journalism Courses in Hong Kong)”, Asia Pacific Media Educator, Vol. 24, First Published January 28, 2015.

Schmitz Weiss, Amy. (2014). “The digital and social media journalist: A comparative analysis of journalists in Argentina, Brazil, Colombia, Mexico, and Peru”, International Communication Gazette, Vol. 77(1), PP. 74-101, First Published November 13.

https://www.statista.com/topics/2478/mobile-social-networks/#dossierKeyfigures

 Deuze, Mark. & Christina, Dimoudi. (2002). “Online journalists in the Netherlands (Towards a profile of a new profession)”, Journalism, Vol. 3(1), PP. 85-100, First Published Apr 1.

https://online.sbu.edu/news/journalism-in-the-digital-age.

Palmer, Lindsay. (2012). “IReporting” an Uprising (CNN and Citizen Journalism in Network Culture)”, Television & New Media, Vol. 14(5), PP. 367-385, First Published June 4.

Ramírez de la Piscina, Txema. (2014). “Differences between the quality of the printed version and online editions of the European reference press”, Journalism 2015, Vol. 16(6), PP. 768-790, © The Author(s) Reprints and permissions: sagepub.co.uk/ journalsPermissions.nav DOI: 10.1177/ 1464884914540432 jou.sagepub.com

متن کامل:



بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی موبایلی بر صنعت روزنامه‌نگاری

 

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش شبکه‌های‌ اجتماعی موبایلی بر صنعت روزنامه‌نگاری انجام شده است. این تغییرات در سه دسته شکل، محتوا و کاربرد بررسی شده‌اند. در این تحقیق، با استفاده از روش کیو دیدگاه‌ روزنامه‌نگاران و متخصصان علوم ارتباطات در ارتباط با نقش شبکه‌های اجتماعی موبایلی بر روزنامه‌نگاری مورد مطالعه قرار گرفت. در این تحقیق به دلیل نبود چارچوب نمونه‌گیری دقیق، از روش نمونه‌گیری غیراحتمالی هدفمند استفاده شده است. حجم نمونه 60 نفر است که30 نفر روزنامه‌نگار و 30 نفر کارشناس علوم ارتباطات هستند. پرسشنامه این تحقیق شامل 33 سوال است که بر اساس طیف لیکرت طراحی شده است. داده‌ها با استفاده از نرم افزارهای آماری مانند SPSS تجزیه و تحلیل شده‌اند.

نتایج به دست آمده از تحلیل عاملی اکتشافی نشان می‌دهد عواملی که در این پژوهش به عنوان عامل‌های مرتبط با موضوع در نظر گرفته شده‌اند 74.269 درصد تغییرات متغیر وابسته را تببین می‌کند. این میزان از تعیین‌کنندگی متغیرهای مستقل از سوی روزنامه‌نگاران و متخصصان علوم ارتباطات تبیین شده است، که این عوامل بر اساس کاربرد (افزایش قدرت مخاطب، کاهش هزینه‌ها، توسعه حوزه عمومی، جهان شمولی و بازخورد بالا)، شکل (افزایش سرعت انتشار، چند رسانه‌ای شدن و حذف دروازه‌بانی) و محتوا (تنوع و تکثر معنا) تقسیم بندی شده‌اند.

تحلیل عاملی گویه‌ها نشان می‌دهد که عامل افزایش قدرت مخاطب با 13.56 درصد مهمترین و گسترش جهان شمولی با 6.64 درصد کم اهمیت‌ترین عاملی است که در نتیجه استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایلی در صنعت روزنامه‌نگاری در تغییرات صنعت روزنامه‌نگاری ایفای نقش کرده‌اند.

واژگان کلیدی: رسانه‌های اجتماعی، شبکه‌های اجتماعی مجازی، شبکه‌های اجتماعی موبایلی، صنعت روزنامه‌نگاری، روزنامه‌نگاری شبکه‌ای

مقدمه

کسلز نتایج دگرگونی تکنولوژی که منجر به اختراع شاهراه اطلاعاتی شده است را با اختراع بزرگ حروف الفبا در یونان 700 سال پیش از میلاد مشابه می‌داند و معتقد است برای نخستین بار در تاریخ رسانه، ابرمتن یا فرازبانی شکل گرفته است که شیوه‌های مکتوب، شفاهی، دیداری و شنیداری ارتباطات انسانی را در چارچوب یک سیستم، یکپارچه می‌سازد(کسلز، 1380: 383). از سوی دیگر در این دریای اطلاعات، تلگرام توانسته با سادگی و کاربردی بودن آن تبدیل به یکی از پدیده‌های دنیای ارتباطات شود. جذابیت و فراگیری تلگرام، ایرانی‌ها را نیز به شکل بی‌سابقه‌ای جذب خود کرده است (ابراهیمی، 1386: 14). کانال های خبری تلگرامی در ایران از محبوب ترین کانال ها می باشد که موجب گسترش روزنامه نگاری آنلاین و شبکه ای شده است.

روزنامه‌نگاری آنلاین، همانطور که حامیان آن به درستی مطرح می‌کنند، فرصتی است برای متصل کردن عموم به سازمان‌های خبری به روش‌هایی که بحث و گفتگوی دموکراتیک را گسترش دهد. کسلز خاطر نشان می‌سازد که این روزنامه‌نگاری آنلاین پتانسیل آن را دارد تا رسانه­های سنتی را به روی دیدگاه‌ها و صداهای متفاوت وسیعتری بگشاید. چرا که این نوع روزنامه‌نگاری به طور همزمان با فناوری‌های جدید، شهروندان را قادر ساخته‌اند تا خودشان دست به انتشار بزنند و با انجام این کار به خبرسازی خارج از منابع جریان اصلی کمک کنند. (بصیریان جهرمی، 1392: 85).

امروزه کوچکترین حادثه‌ای در دورترین مکان‌ها با دوربین موبایل‌ها عکس‌برداری و فیلمبرداری می‌شود و در لحظه با امکاناتی که شبکه‌های اجتماعی برای کاربران فراهم کرده‌اند وارد دنیایی بدون زمان و مکان فضای مجازی می‌شوند. همچنین کین از اثر شگرف تکنولوژی­های جدید دیجیتالی می‌گوید؛ تکنولوژی­هایی که هزینه‌ها را کاهش می‌دهند و کاربردشان در سطح جامعه مدنی و دولت هر روز گسترش می­یابد. همین خصوصیت­ها، شهروندان را قادر می­کند تا به وسیله شیوه­هایی که قبلا تصورش را هم نمی­کردند و به کمک «تکنیک­های دموکراتیک» باهم ارتباط برقرار کنند (الوندی، 1388: 69). یعنی در نهایت این رسانه‌ها با توجه به امکاناتی که دارند، می‌توانند در راستای تقویت دموکراسی در جامعه قدم بردارند.

این تحقیق سعی بر آن دارد تا با مطالعه روزنامه‌نگاری، توجه ویژه شبکه‌های اجتماعی موبایلی را در شکل‌گیری خبر بررسی کند. بر این اساس به محتوا، شکل و کاربرد روزنامه‌نگاری در شبکه‌های اجتماعی موبایلی می‌پردازد.

فرضیه‌های تحقیق

-       شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل نقش معناداری بر محتوا در صنعت روزنامه‌نگاری دارند.

-       شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل نقش معناداری بر شکل در صنعت روزنامه‌نگاری دارند.

-       شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل نقش معناداری بر کاربرد در صنعت روزنامه‌نگاری دارند.

-       بین دیدگاه روزنامه‌نگاران و کارشناسان علوم ارتباطات در رابطه با نقش شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل بر صنعت روزنامه‌نگاری از نظر محتوا، شکل و کاربرد تفاوت معناداری وجود دارد؟

پیشینه تحقیق

پدرام الوندی  در سال 1388 در تحقیقی با عنوان «شهروندی در ایران الگوها و روندهای شکل‌گیری روزنامه‌نگاری شهروندی در فضای مجازی»  به این نتیجه رسیده است که این رسانه‌ها به طور عام در پنج حوزه منتشر می‌شوند: محیط‌زیست، حوزه زنان، گروه‌های سیاسی، منطقه‌ای- قومیتی و نشریات هواداری. نگاه تحلیلی پژوهش به این سایت‌ها از نظریات هابرماس درباره حوزه عمومی جایگزین و نظریات جدید کسلز درباره شبکه‌های قدرت و مقاومت بوده است. (الوندی، 1388: 1). امیرحسین شمشادی در سال 1392 در تحقیقی با عنوان «بررسی روزنامه‌نگاری شهروندی در فیس‌بوک از دیدگاه روزنامه‌نگاران حرفه‌ای» به بررسی روزنامه‌نگاری شهروندی پرداخته است. طبق این تحقیق، روزنامه‌نگاری یکی از مهم‌ترین عرصه‌های سازمان اطلاع رسانی عمومی در جهان است. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می‌دهد که روزنامه‌نگاران حرفه‌ای، مطالب مندرج شهروند-خبرنگاران در شبکه اجتماعی فیس‌بوک را دارای اعتبار دانسته و با داشتن نگرش مثبت نسبت به آنها این اخبار را پیگیری و بازنشر می‌کنند و جهت تایید اخبار رسمی مورد استفاده قرار می‌دهند (شمشادی، 1392: 1).

هنریج¹ در سال 1391 در تحقیقی با عنوان «روزنامه‌نگاری شبکه‌ای چیست؟»² می‌گوید، درحال حاضر رسانه‌ها درون فضایی مانور می‌دهند که از مشخصه‌های آن جریان پیوسته اطلاعات است و گذرگاه‌های ارتباطی را با تأمین‌کنندگان جدید اطلاعات در یک فضای آنلاین همیشه در حال کار به اشتراک می‌گذارند. (هنریچ، 2012: 60). در تحقیق دیگری با عنوان «آنچه مورد نیاز است در مقابل آنچه که آموزش داده می‌شود»³ (ادراک دانشجویان از دوره‌های روزنامه‌نگاری آنلاین در هنگ‌کنگ) که در سال 1394 انجام شده، نشان می‌دهند که مهارت‌ها و توانایی‌های ارتباطاتی افراد در این عصر خبری به صورت یک الزام درآمده است و تجارب قبلی مدرسان از روزنامه‌نگاری آنلاین ممکن است یک تفاوت اساسی در طرح درس کلاس ایجاد کند. (رزلاین دو⁴، 2015: 225). تحقیق «روزنامه‌نگار رسانه‌های اجتماعی و دیجیتال: تحلیل تطبیقی روزنامه‌نگاران در آرژانتین، برزیل، کلمبیا، مکزیک و پرو»⁵ که در سال 1393 انجام شده، نشان می‌دهد که چگونه روزنامه‌نگاران در آمریکای لاتین به ویژه آرژانتین، برزیل، کلمبیا، مکزیک و پرو، نقش‌های حرفه‌ای‌شان را در چشم‌انداز رسانه‌ای دیجیتال امروز می‌بینند. (شمیت ویس⁶، 2014: 74).

دیمودی⁷ و دیوز⁸ در مقاله «روزنامه‌نگاری آنلاین در هلند» (به سوی پروفایلی از یک حرفه جدید)⁹ یافته‌های یک پیمایش ملی مبتنی بر وب را که به روزنامه‌نگاران دیجیتال یا بیشتر آنلاین مصطلح است، را که در سال 1381 انجام داده­اند، گزارش می‌کنند. نتایج تحقیق ویژگی‌های شغلی و حرفه‌ای اساسی روزنامه‌نگاران آنلاین که برای رسانه‌های چاپی و پخش کار می‌کنند را همانند رسانه‌های آنلاین مشخص می‌سازد. یکی از مهمترین نتیجه‌گیری‌های این تحقیق این است که یک منطق رسانه‌ای متمایز برای روزنامه‌نگاران آنلاین درحال ظهور است، ویژگی‌های اصلی که به نظر می‌رسد مخاطبان را به عنوان مشارکت‌کنندگان فعال در اخبار روزانه قدرتمند می‌سازد (دیمودی و دیوز،2002: 85). مقاله «گزارشگری شهروندی یک قیام («سی‌ان‌ان» و روزنامه‌نگاری شهروندی در فرهنگ شبکه‌ای)»¹⁰ که در سال 1391 انجام شده نشان می‌دهد که روزنامه‌نگاری شهروندی کمتر داستان انتفاع است و بیشتر داستان چانه‌زنی است، به عنوان نمایندگی روزنامه‌نگاری هژمونیک از رویدادهای جهان درون یک فضای اطلاعاتی به طور فزاینده از هم گسیخته که محصولی از فرهنگ شبکه‌ای است (پالمر¹¹، 2012: 376).

محقق در مقاله «تفاوت‌های میان کیفیت نسخه‌های چاپی و آنلاین مطبوعات شاخص اروپایی»¹² که سال 1391 انجام شده، داده‌هایی خاص در مورد شاخص‌های کیفیت هر کدام از این ورژن‌ها را فراهم و تأیید می‌کند که کیفیت خبر آنلاین زوال یافته است. شاخص میانگین نسخه چاپی 6.06 از 10 در مقابل 5.66 برای نسخه دیجیتال با اختلاف چهل صدم است. سرانجام این پژوهش نتایج سال 2013 را با آنهایی که در دوره 2011 تا 2012 توسط این روزنامه‌ها در نسخه‌های چاپی‌شان مقایسه شد. کیفیت اخبار چاپی پایایی بالاتری داشته است (رامیرز¹³، 2014: 768). همچنین تحقیقی در بریتانیا نشان می‌دهد که حدود 97 درصد از روزنامه­نگاران بریتانیایی به طور منظم از رسانه­های اجتماعی در فعالیت­های­شان استفاده می­کنند و در حال حاضر رسانه­های اجتماعی تبدیل به یک استاندارد برای روزنامه‌نگاران شده­اند. 57 درصد از روزنامه‌نگاران موافقند که رسانه­های اجتماعی «نرم خبر» را تشویق می­کنند، اما نگرانی خود را در مورد صحت و قابلیت اطمینان رسانه­های اجتماعی نیز اعلام می­کنند. (سیژن یوروپ، 2011: 2)¹⁴.

شبکه‌های اجتماعی موبایلی 

یکی از پرکاربردترین اپلیکیشن‌های موبایل‌ها، شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر چت هستند. در این بین کاربران با انتخاب اپلیکیشن مورد علاقه خود برای چت با دوستانشان به این شرکت‌ها می‌گویند که چه می‌خواهند و چه ویژگی‌هایی برایشان اهمیت دارد. اپلیکیشن پیام‌رسان تلگرام که همچنان در حال تاخت‌و‌تاز است، انتخاب شماره یک کاربران به‌ویژه ایرانی برای چت و گفت‌وگو است. این اپلیکیشن رایگان برای اولین بار در سال 2013 برای آیفون راه‌اندازی شد و بعد از مدت کوتاهی در همان سال نسخه آلفا برای اندروید را عرضه کرد (ترابی، 1395؛77).

برخی از شبکه‌ها، مانند فیس‌بوک، به‌صورت مبتنی بر وب شروع به کار کردند و سپس به سمت دسترسی از طریق مرورگرهای تلفن همراه و برنامه‌های گوشی‌های هوشمند گسترش یافتند، در حالی که شبکه‌های دیگر، مانند اینستاگرام، در ابتدا فقط برای موبایل بودند و بعداً به در دسترس بودن چند پلتفرم نیز تبدیل شدند.(استاتیستا، 2022) منظور از شبکه‌های اجتماعی موبایلی تمامی شبکه‌های اجتماعی موبایلی مانند تلگرام، اینستاگرام، واتس‌آپ، ایمو، تانگو، لاین و ... هستند که در طول مدت تحقیق مورد استفاده کاربران قرار گرفته‌اند و به عنوان پیام‌رسان‌های موبایلی محسوب می‌شوند.

روزنامه‌نگاری شبکه‌ای

روزنامه‌نگاری شبکه­ای، ترکیبی است از روزنامه‌نگاری شهروندی¹⁵ و روزنامه‌نگاری حرفه­ای جریان اصلی¹⁶. رسانه­های جریان اصلی با بهره‌گیری از فضایی که شهروندان به فرایند تولید خبر فراهم کرده است، تبدیل به روزنامه‌نگاران شبکه­ای می­شوند. روزنامه‌نگاری شبکه­ای ترکیبی از روش­های سنتی رسانه را در کنار رسانه‌های جدید و کاربردهای آنها استفاده می­کند. در این مدل روزنامه‌نگاری فرایند تولید محصول اهمیت دارد و تولید مطبوعاتی مانند تولید صنعتی خطی نیست و دایره­ای است. منابع خبری تنها با رسانه­ها در تماس نیستند، آنها علاوه بر این با ساختارهای شبکه­ای داخلی زیست بوم نیز ارتباط دارند و از ابزارهای زیست بوم جدید رسانه­ای استفاده می­کنند (الوندی، 1394: 9-8).

ویژگی های روزنامه نگاری آنلاین و شبکه ای

از نظر پابلو بوژکوفسکی¹⁷، رسانه‌های جدید، در اثر تحولات و تغییرات انقلابی در تکنولوژی به وجود نیامده­اند، بلکه در حقیقت رسانه موجود، تکنولوژی­ها و قابلیت­های جدید را به تدریج در خود مستحیل کرده و ساختار خود را در اثر الزامات این نوآوری­ها دچار تغییر تدریجی کرده است. به عبارت بهتر، نوآوری و خلاقیت در روزنامه­های آنلاین روند تدریجی داشته است و آهسته به سمت و سویی گام برمی­دارد که در اثر مشارکت خوانندگان، تعریف خبر هم به تدریج دچار تغییر می­شود. مهمترین تغییر در آن این است که اخبار آنلاین برخلاف اخبار چاپی دیگر خبرنگار محور¹⁸ نیست و با روند روبه­ رشدی کاربرمحور¹⁹ می‌شود. در محیط آنلاین کاربران تاثیر مستقیم­تری روی اخبار و انتشار آن دارند، اما به طور کلی مجموعه‌ای از عوامل در ورود خبر به رسانه‌های آنلاین تعیین کننده و تاثیرگذار هستند (کتابدار، 1393: 27). روزنامه­نگاری دیجیتال(آنلاین) دقیقا همان چیزی است که به نظر می­رسد: محتوای مقاله­ای که از طریق رسانه دیجیتال منتتشر می­شود، در هسته مرکزی این موضوع همان خبر باقی می­ماند، انتقال آن به روشی کوتاهتر است. کلمات به جای روزنامه روی صفحه خوانده می­شوند و به جای رادیو از پادکست به صدا گوش داده می­شود. روزنامه­نگاران به همان اصول گزارش­دهی بی­طرفانه، گزارش دهی موثر و اخلاقیات تزلزل ناپذیر پایبند هستند، در حالی که به مهارت در چندرسانه­ای، دانش بازاریابی و توانایی سازگاری با چشم انداز اجتماعی که مدام تغییر می­کند نیر نیاز دارند.(سنت بوناونچر؛ 2021)

از سوی دیگر، تام سیکی²⁰، سردبیر روزنامه شیکاگو تریبیون²¹، موارد مهمی از ارزش های خبری را بیان می کند.

·       شدت یا آستانه ارزش²². اگر وقایع بزرگ باشند، احتمال دارد که به عنوان خبر از دروازه رسانه عبور کند.

·       غیرمنتظره بودن²³. رویدادهای غیرمنتظره خوراک مناسبی برای رسانه­های دیجیتال و خبری آنلاین فراهم می­آورند.

·       ارزش­های اجتماعی و فرهنگی²⁴. دروازه­بان و خوانندگان همزمان می­توانند بر گزینش اخبار تاثیر بگذارند. تام سیکی می­گوید: «به نظر من قضاوت خبری تحت‌تاثیر دیدگاه فرد دروازه­بان، اهمیت خبر و موضوع است».

·       استمرار و تداوم²⁵. اگر رویداد یا خبری از دروازه رسانه­ای یک بار رد شد، احتمال رد شدن دوباره­اش از آن دروازه وجود دارد. به همین دلیل است که اندیشیدن درباره آنچه بار اول انجام می­دهید، اهمیت دارد.

·       مجاورت فرهنگی یا ارتباط²⁶. رسانه­ها به احتمال خیلی زیاد آن رویدادهای خبری­ای را می‌پذیرند که ارتباط فرهنگی نزدیکی برای مخاطب داشته باشد. هنگام پیش‌گویی درباره بیان خواسته‌های مخاطبان باید دقت کرد. درغیر این صورت رسانه تبدیل به محلی می­شود که متعلق به مردم نیست. باید مطمئن شویم که مخاطب آنچه را که ما به عنوان دروازه­بان روی سایت قرار می‌دهیم، می‌پسندند (کتابدار، 1393: 29-28).

همچنین مسئله محوری در روزنامه‌نگاری شبکه­ای این است که وظیفه سابق رسانه­ها برای دروازه­بانی اخبار تغییر ماهیت داده است. روزنامه‌نگاری شبکه­ای از منظر رسانه­های خبری و فرایند تولید محصول رسانه‌ای به جای دروازه­بان، «تسهیل‌گر» است. روزنامه‌نگاری شبکه­ای با ساختارهای آنلاین شهروندی سروکار دارند و تلاشی برای هدایت شهروندان به چارچوب رسانه­های بزرگ، مشارکت دادن آنها در فرایند خبر و اولویت‌دهی رسانه‌هاست. به گونه­ای که مخاطبان روزنامه به کاربران فعال سایت­های مشارکتی یا شبکه­های اجتماعی تبدیل شوند و دروازه­بانی خبر از قالب کلاسیک خود خارج شود و میدان بیشتری را به شهروندان واگذار کند. نمونه‌اش رویدادهایی است که در سال­های اخیر برخلاف خواست رسانه­های بزرگ خبری شده است و مورد توجه قرار گرفته است. (الوندی، 1394: 28-26).

علاوه بر ارزش های خبری، روزنامه‌نگاری آنلاین دارای ویژگی­ها و مزایای زیر است. 

1.       آزادی از زمان و مکان

2.       سرعت بالای انتشار اخبار

3.       نزدیک بودن و بی­واسطه­گی

4.       تعامل متقابل و دو سویه

5.       فرامتنی بودن

6.       استفاده از قابلیت­های چند رسانه­ای

7.       شخصی شدن 

 (کتابدار،1393: 12-10).

در حالی که سازمان‌های خبری با فراهم کردن دسترسی به جریان اخبار جهانی به عنوان منبع دست دوم عمل می‌کردند، فعالان رسانه‌ای این دسترسی را تنها از طریق رسانه‌های اجتماعی داشتند. سازمان های خبری در واقع قدرت بسیار کمی در پخش پیام ها داشتند. استفاده گسترده از محتوای خبری تولید شده توسط فعالان رسانه‌ای و مشروعیت بخشیدن به این محتوا از طریق گفتمان روزنامه‌نگاری حرفه‌ای به این معنا بود که آنها بیش از یک نقش روایت کننده اولیه ساده را بر عهده گرفتند. در چنین فضای خبری مشارکتی، تولید خبر توسط روزنامه نگاران حرفه ای نمی تواند از فعالیت فعال شهروندی جدا باشد. (هاسر، 2018)

چارچوب نظری

حوزه عمومی یورگن هابرماس²⁷، می‌تواند در عرصه‌های مختلفی شکل بگیرد، می‌تواند فرهنگی، سیاسی و یا اجتماعی باشد و دامنه‌های متفاوتی را نیز فرابگیرد. مثلاً حوزه عمومی خرد، میانی و کلان. هابرماس معتقد است که اصولاً در سده‌های هجده و نوزده در انگلستان گسترش سرمایه‌داری به ظهور گستره همگانی انجامیده است، اما متعاقباً در نیمه دوم و اواخر سده بیستم رو به نابودی گذاشته است. در این گستره همگانی است که فضایی از بحث و گفتگو و مفاهمه ایجاد شده و افکار عمومی شکل می‌گیرد تا منافع همگانی و خصوصی به صورتی عقلایی در چارچوب‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه مدنی با یکدیگر گره بخورند. (الوندی، 1389: 146-148). از نظر هابرماس تفاوت گفتمان ارتباطی با دیگر گفتمان­ها را در توافق شرکت کنندگان برکنار گذاردن هیجان‌ها برای حرکت در جهت اجماع می­داند. او معتقد است که در «جریان گفتگوی ارتباطی(تفاهمی)، تمامی فشارهای وارد بر ارتباط به طور موقت به خاطر رسیدن به همراهی و توافق، کنار گذاشته می­شوند و تمامی افراد دخیل در گفتمان در جستجوی هدفی مشخص یعنی تصمیم مشترک برای رسیدن به بحث بهتری هستند نه اینکه صرفا در فکر نتیجه و حال و هوای تصادفی مشارکت­شان باشند» (علیخواه، 1376: 77).

هابرماس، همچنین تولید معنا را نتیجه دیالوگ در جریان عمل ارتباطی می­داند. از دیدگاه وی «عقلانی کردن عرصه زندگی به معنای ایجاد یک نظم ارتباطی است که در آن، ایده­ها امکان نقد و ارزیابی بیابند». عقلانیت مورد نظر هابرماس به واسطه امکان ایجاد یک ارتباط و گفتمان فارغ از فشار بیرونی و ترس و تهدید به وجود می­آید. در این نوع عقلانیت، مبنای رابطه، تلاش دو طرفه برای اقناع یکدیگر و رسیدن به هم­فهمی است. در کنش ارتباطی مورد نظر هابرماس، شرکت کنندگان بر همکاری خود می‌افزایند و محاسبات خشک (وسیله-هدف) چندان اهمیتی ندارد، بلکه فعالیت­ها معطوف به تفاهم و همدلی است (فرقانی،1381: 16). هابرماس، چهارشرط را برای ارزیابی یک وضعیت آرمانی گفتگو برمی­شمارد: قابل فهم بودن، دارای قضایایی حقیقی بودن، صداقت، و درستی (حقیقت). هابرماس معتقد است که گرچه این شرایط‌ها، باید آرمانی جلوه کنند ولی در جهت تحقق آنها باید تلاش کرد (فرقانی،1393: 39). هابرماس همچنین معتقد است: «دموکراسی پیش از آنکه نیازمند مشارکت صوری شهروندان در انتخابات عمومی باشد، محتاج مشارکت برابر و همگانی آنان در مباحثات عمومی است». 

هابرماس بر این باور است که «قسمت اعظم ارتباطات انسانی به طور نظام­مند، تحریف شده است.» هابرماس این تحریف را ناشی از دو عامل می­داند، یکی فشارهایی که از بیرون بر ارتباط وارد می­شود و دیگری، آسیب­هایی که در ارتباط، نهفته است. با وجود این آنچه که به نظر هابرماس، مهم است آن است که «امکان رفع این موانع با توسل به گفتمان ارتباطی میسر است.» (فرقانی،1393: 4)

به این ترتیب فضای عمومی مورد نظر کانت و سپس هابرماس، دو خاصیت و کارکرد عمده داشت:

1.       در این فضای عمومی، مطبوعات آزاد بودند، بحث و تبادل نظر، آزادانه صورت می­گرفت و دموکراسی مبتنی بر مشورت و تامل جای دموکراسی مبتنی بر شعار  و احساسات را می­گرفت.

2.       ضرورت علنی شدن کارها²⁸، انتشار عملکردها، تصمیمات و فعالیت­ها برای آگاه شدن مردم به رسمیت شناخته می­شد (فرقانی،1377: 95).

رسانه ای که در اینجا از آن صحبت می شود اینترنت، کاربرد آن و رابطه‌اش با حوزه عمومی است. سالتر با وجود نقدهای ابتدایی از ادغام مقوله اینترنت در حوزه عمومی بورژوایی، به این مسئله مهم می‌رسد که حوزه عمومی جایگزین که به لحاظ مفهومی شاید در تقابل با مفهوم بورژوایی قرن هجدهمی آن باشد، می‌تواند از اینترنت به عنوان سازوکاری تسهیل‌کننده بهره ببرد. او به شرط هابرماس در این‌باره اشاره می‌کند که معتقد است، حوزه عمومی جایگزین باید دارای امتیاز برخورداری از یک وسیله ارتباطی نامحدود باشد، که به وسیله آن درک موقعیت‌های مشکل‌آفرین، گسترش اجتماعی گفتمانی و امکان بیان هویت‌های جمعی و تفسیر نیازها، و کسب مهارت‌ها میسر شود. وی نتیجه می‌گیرد که حوزه عمومی جایگزین می‌تواند از اینترنت به عنوان سازوکاری تسهیل‌کننده، بهره ببرد (سالتر، 1383: 142).

دیدگاه دیگری که در چارجوب نظری از آن بهره می گیریم، نظریه های مانوئل کسلز²⁹ است بررسی تحلیل‌های کسلز از تغییرات در اطلاعات و محیط‌های شهری، یکی از شیوه‌های سودمند و منحصر به فرد است. کلام آغازین او این است که شبکه‌ها همه چیز را تغییر داده‌اند و شبکه‌بندی الکترونیکی- اینترنت- تغییرات بنیانی به همراه داشته است (دارنلی و فدر، 1384: 30). هسته مبحث کسلز این است که توسعه شبکه‌های تکنولوژی اطلاعاتی در سراسر جهان، اهمیت جریان‌های اطلاعاتی را برای سازماندهی اجتماعی و اقتصادی افزایش و در عین حال، اهمیت نقاط خاص جغرافیایی را کاهش می‌دهد. بحث اصلی این است که شبکه‌های اطلاعاتی و پیامد آن، جریان اطلاعات، نتیجه‌اش این است که سازمان‌ها به گونه‌ای فزاینده قادر می‌شوند بر محدودیت‌های پیشین که از سوی مکان‌های جغرافیایی تحمیل می‌شد، غلبه کنند. جریان اطلاعات همچنین می‌تواند به عنوان ویژگی محوری «جامعه‌اطلاعاتی» پدیدار شود و این وابستگی به شبکه‌ها در حال کاهش‌دادن محدودیت‌های مکانی فعالیت‌های معاصر است (وبستر،1383: 420).

 کسلز شبکه‌ را مجموعه‌ای از نقاط اتصال یا گره‌های به هم پیوسته می‌داند که در آن یک منحنی خود را قطع می‌کند. این نقاط اتصال چه چیزی است، مشخصاً به نوع شبکه‌های مورد نظر بستگی دارد. حضور در شبکه یا حذف از آن، و معماری روابط بین شبکه‌ها که توسط تکنولوژی‌های اطلاعات که با سرعت نور عمل می‌کنند انجام می‌گیرد، پیکربندی فرایندها و کارکردهای مسلط جوامع ما را تعیین می‌کنند (خانیکی، 1383: 20).

یک ساختار اجتماعی مبتنی بر شبکه، سیستم بسیار باز و پویایی است که بدون اینکه توازن آن با تهدیدی رو به‌رو شود توانایی نوآوری دارد. فرایندهای دگرگونی اجتماعی که در جامعه شبکه‌ای آرمانی خلاصه شده‌اند، از حوزه روابط اجتماعی و فنی تولید فراتر می‌روند. این فرایندها بر فرهنگ و قدرت عمیقا تاثیر می‌گذارد. در سطحی عمیق‌تر، بنیان‌های مادی جامعه، یعنی مکان و زمان در حال دگرگونی است و پیرامون فضای جریان‌ها و زمان بی‌زمان سازمان می‌یابد (کسلز، 1389: 550-551).

جامعه ما پیرامون جریان‌ها شکل گرفته‌است: جریان‌های سرمایه، اطلاعات، جریان‌های تکنولوژی، جریان‌های ارتباط متقابل سازمانی، جریان‌های تصاویر، صداها و نمادها... شکل فضایی جدیدی ایجاد شده است که ویژگی عملکردهای اجتماعی است و بر جامعه شبکه‌ای تسلط دارد و آن را شکل می‌دهد، که فضای جریان‌ها نام دارد. فضای جریان‌ها یعنی، شکل‌گیری مجموعه فعالیت‌های فرااقلیمی، مثل فضاهای مالی یا فضاهای تولید رسانه‌ها یا زنجیره‌های جهانی تولید مبتنی بر تکنولوژی پیشرفته، که گرچه از اماکن خاصی تشکیل می‌شوند که به سایر مکان‌های سراسر کره زمین وصل می‌شوند، اما عمدتاً مستقل از محیط‌های بلافصل خود هستند (اینس، 1384: 43)

کسلز معتقد است در جامعه شبکه دسترسی به اطلاعات متفاوت است، افراد واقع در سطوح بالای طبقات اجتماعی، هم می‌دانند چگونه به اطلاعات دسترسی داشته باشند و هم اینکه چگونه آن را از منابع گوناگون به دست آورند. اما در سطوح زیرین همه چیز متفاوت است. فرد فقیر قصد دارد جهان را برای حفظ و پاسداری از فرهنگ خاص خود و تجربیات زندگی محدود، کوچک کند (وبستر، 1383: 430).

نظریه پردازی دیگری که در این مقاله به آن می پردازیم دنیس مک کوئیل است. دنیس مک کوئیل درباره کارکرد وسایل ارتباط جمعی آنجایی که به بحث­های مربوط به نظریه­های هنجاری³⁰ می­رسد، نظریه «مشارکت دموکراتیک رسانه­ها» را مطرح می­کند. محرک اولیه این نظریه از دیدگاه مک کوئیل واکنشی به تجاری و انحصاری شدن رسانه­هایی است که در اختیار بخش خصوصی قرار دارند. نظریه مشارکت دموکراتیک نقطه کانونی خود را بر روی نیازها و علاقه­های دریافت کننده فعال در یک جامعه سیاسی قرار داده و مسائلی نظیر داشتن حق اطلاعات، حق پاسخگویی و حق استفاده از ابزارهای ارتباطی برای کنش متقابل در اجتماع­های کوچک، گروه­های دارای سود مشترک و خرده فرهنگ­ها را مورد توجه قرار می­دهد. این نظریه طرفدار چندگانگی، کوچکی مقیاس، محلی بودن، نهادزدایی، جابجایی نقش­های فرستنده و دریافت کننده، پیوندهای ارتباطی افقی در همه سطوح جامعه، کنش متقابل و تعهد است.

مک کوئیل، در شرایطی که هنوز بسیاری از پیشرفت­های کنونی در فناوری روی نداده بود نظریه مشارکت دموکراتیک رسانه­ها را در کتاب «نظریه­های وسایل ارتباط جمعی» در سال 1988 مطرح کرد. او پیش بینی کرد که نهادهای رسانه­ای مبتنی براین نظریه با زندگی اجتماعی مردم خیلی بیشتر از اکنون درگیر می­شوند و به شکلی مستقیم تحت کنترل مخاطبان قرار می­گیرند و فرصت­هایی برای دسترسی و مشارکت، براساس ضوابطی که کاربران و نه کنترل کنندگان می­گذارند، فراهم خواهد. وی اصول و مبانی نظریه خود را به این ترتیب شرح می­دهد:

·       حق تک تک شهروندان و گروه­های اقلیت است که به رسانه­ها دسترسی داشته باشند (حق برقراری ارتباط) و آنچه را که خود فکر می­کنند بدان نیاز دارند از رسانه­ها دریافت کنند؛

·       موسسه­ها و محتوای رسانه­ها نباید تحت کنترل متمرکز سیاسی یا دولتی باشند؛

·       رسانه­ها در درجه اول متعلق به مخاطبان خود هستد و نه سازمان­های رسانه­ای، حرفه­ای یا مشتریان رسانه­ها؛

·       گروه­ها، سازمان­ها و اجتماع­های محلی باید رسانه­های خود را داشته باشند؛

·       رسانه­های کوچک، تعاملی و مشارکتی بهتر از رسانه­های پهن دامنه، یک سویه و حرفه­ای هستند؛

·       برخی نیازهای اجتماعی مربوط به رسانه­ها به خوبی بازتاب نمی­یابد؛

·       ارتباطات مهمتر از آن است که صرفا به متخصصان حرفه­ای سپرده شود (الوندی، 1388: 68-67).

اندیشمند دیگری که ظهور رسانه­های شهروندی را پیش بینی کرد، جان کین³¹ بود. او پیش از همگانی شدن رسانه­های دیجیتال و فضای مجازی در کتاب رسانه و دموکراسی، از ظهور «مدل اصلاح شده­ای از رسانه­های عمومی» خبر داد که تحت تاثیر فناوری­های جدید شکل می­گیرند. کین به چالش­های مالکیت بر رسانه­ها میان دولت و بازار آزاد می­پردازد. چالشی که به دلیل خوش‌بینی اوایل قرن نوزدهم به سازو کار رقابت در بازار آزاد، به نفع لیبرال­های بازارگرا خاتمه یافت. کین با ذکر این پیشینه به چالش­های جدی­تری که پس از آن از سوی بازار به رسانه­ها تحمیل شد، می­پردازد. به عقیده کین حرکت بازار به سوی محو رقابت و شکل گیری کارتل­های بزرگ اقتصادی آسیبی جدی به مالکیت رسانه­ها وارد کرد و مجموعه­های غول پیکر چند رسانه­ای فراملیتی را در دو سوی اقیانوس ایجاد و در عمل ایده متعالی آزادی اطلاعات مبتنی بر رسانه­های آزاد را به سرابی دست نیافتنی تبدیل کرد.

وی در نهایت از اثر شگرف تکنولوژی­های جدید دیجیتالی بر این الگو سخن می­گوید؛ تکنولوژی‌هایی که هزینه­ها را کاهش می­دهند و کاربردشان در سطح جامعه مدنی و دولت هر روز گسترش می‌یابد. همین خصوصیت­ها، شهروندان را قادر می­کند تا به وسیله شیوه­هایی که قبلا تصورش را هم نمی‌کردند و به کمک «تکنیک­های دموکراتیک» باهم ارتباط برقرار کنند (کین، 1383: 75). 

روش شناسی

این تحقیق با استفاده از روش‌های کیو و تحلیل عاملی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش عبارت است از روزنامه‌نگاران، مدیران مسوول روزنامه‌ها، استادان روزنامه‌نگاری و علوم‌ارتباطات و متخصصان این حوزه هستند. حجم نمونه برابر با 60 نفر(30 نفر روزنامه‌نگار و 30 نفر کارشناس علوم ارتباطات) است. برای دسترسی به حجم نمونه از روش نمونه‌گیری غیراحتمالی هدفمند استفاده می‌شود. در تحقیقات کیو و تحلیل عاملی اکتشافی حداقل نمونه برابر با 30 نفر است (خوشگویان فرد،1384؛ 77).

قلمرو این تحقیق بر اساس دو محور زمانی و مکانی مشخص شده است. به گونه‌ای که قلمرو زمانی آن در بازه زمانی یکساله 1395 تا 1396 در نظر گرفته شده است و قلمرو مکانی آن در دفاتر روزنامه‌های سراسری که در تهران دایر هستند و دانشگاه‌های علامه طباطبایی، دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد اسلامی واحدهای تهران است. این تحقیق در انتها با «تحلیل عاملی اکتشافی»³² دسته‌بندی می‌شود.

تحلیل یافته های توصیفی و استنباطی

با توجه به نتایج به دست آمده از نمره استاندارد Z می‌توان گفت، تنها گویه مورد اختلاف کارشناسان علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاران گویه شماره 30 می‌باشد. طبق دیدگاه روزنامه‌نگاران، اولویت عبارت (در روزنامه‌نگاری شبکه‌ای مبتنی بر موبایل با توجه به بازخورد سریع پیام، امکان اصلاح پیام به گونه­ای که معنای آن در ذهن مخاطب به معنایی که مورد نظر ماست نزدیکتر شود، وجود دارد.) بسیار بالاتر از کارشناسان علوم ارتباطات است.

جدول شماره 4-2-2 گویه‌های مورد اختلاف اساتید علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاران

گویه	میانگین Z  روزنامه‌نگاران	میانگین Z  کارشناسان علوم ارتباطات	اختلاف میانگین  Z
30	0.46	0.65-	1.11

با توجه به نتایج به دست آمده از نمره استاندارد Z می‌توان گفت، تنها گویه مورد اختلاف کارشناسان علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاران گویه شماره 30 می‌باشد. طبق دیدگاه روزنامه‌نگاران، اولویت عبارت (در روزنامه‌نگاری شبکه‌ای مبتنی بر موبایل با توجه به بازخورد سریع پیام، امکان اصلاح پیام به گونه­ای که معنای آن در ذهن مخاطب به معنایی که مورد نظر ماست نزدیکتر شود، وجود دارد.) بسیار بالاتر از کارشناسان علوم ارتباطات است.

تحلیل عاملی اکتشافی 

در این بخش به منظور یافتن ارتباط پنهان میان گویه‌های تحقیق از معادلات تحلیل عاملی اکتشافی بهره گرفته‌ایم. برای بررسی مناسب و کفایت حجم نمونه جهت انجام تحلیل عاملی، آزمون کروی بودن بارتلت³³ و آزمون KMO³⁴ روی داده‌ها انجام شد.

جدول شماره 4-3-1 اندازه شاخص KMO و آزمون کروی بودن بارتلت ماتریس همبستگی سوال‌ها

شاخص کیفیت نمونه‌برداری KMO		0.618
آزمون کرویت بارتلت	1204.548	1635.77
	528	703
	0.000	.0000

براساس داده‌های جدول شماره بالا، مقدار KMO در نمونه مورد بررسی (0.61) است. طبق نظر کیسر و سرنی وقتی مقدار KMO بزرگتر از 0.6 باشد، آنگاه تعداد نمونه برای استفاده از روش تحلیل عاملی کافی است. بر اساس جدول ذیل میزان کفایت نمونه تعیین شده برای این تحقیق در سطح متوسط قرار دارد.

آزمون بارتلت این فرضیه را که ماتریس همبستگی‌های مشاهده شده متعلق به جامعه‌ای با متغیرهای ناهمبسته است می‌آزماید. برای آنکه یک مدل عاملی، مفید و دارای معنا باشد، لازم است متغیرها همبسته باشند. در غیر این صورت دلیلی برای تبیین مدل عاملی وجود ندارد. اگر فرضیه «متغیرها با هم رابطه ندارند» رد نشود، کاربرد تحلیل عاملی زیر سوال خواهد رفت. خی2 معنی‌دار، بیانگر حداقل شرایط لازم برای اجرای تحلیل عاملی است. آزمون بارتلت برای این تحقیق نشان داد که متغیرها دارای همبستگی لازم بوده و شرایط لازم برای اجرای تحلیل عاملی وجود دارد. تحلیل عاملی با روش مولفه‌های اصلی³⁵ روی داده‌های حاصل از پاسخ‌های نمونه مورد بررسی (60نفر) به 33 سوال پرسشنامه انجام شد.

جدول شماره 4-3-3 استخراج مجموعه اولیه عامل‌ها

ردیف	ارزش ویژه اولیه			چرخش نیافته			چرخش یافته
	مجموع	درصد واریانس	درصد تجمعی واریانس	مجموع	درصد واریانس	درصد تجمعی واریانس	مجموع	درصد واریانس	درصد تجمعی واریانس
1	9.591	29.063	29.063	9.591	29.063	29.063	3.322	10.068	10.068
2	2.966	8.987	38.050	2.966	8.987	38.050	3.258	9.871	19.939
3	2.370	7.180	45.231	2.370	7.180	45.231	3.121	9.458	29.398
4	1.992	6.035	51.266	1.992	6.035	51.266	3.014	9.133	38.531
5	1.899	5.754	57.019	1.899	5.754	57.019	2.867	8.689	47.220
6	1.735	5.258	62.277	1.735	5.258	62.277	2.696	8.171	55.391
7	1.554	4.708	66.985	1.554	4.708	66.985	2.591	7.851	63.242
8	1.284	3.891	70.876	1.284	3.891	70.876	2.011	6.094	69.336
9	1.119	3.392	74.269	1.119	3.392	74.269	1.628	4.933	74.269
10	.968	2.934	77.203
11	.896	2.716	79.919
12	.758	2.296	82.215
13	.701	2.125	84.340
14	.615	1.864	86.204
15	.577	1.749	87.952
16	.538	1.630	89.582
17	.434	1.315	90.897
18	.391	1.184	92.081
19	.350	1.060	93.141
20	.338	1.024	94.165
21	.290	.880	95.045
22	.283	.857	95.902
23	.240	.728	96.630
24	.224	.678	97.308
25	.191	.579	97.886
26	.164	.498	98.384
27	.143	.432	98.816
28	.109	.330	99.146
29	.089	.269	99.415
30	.068	.207	99.622
31	.052	.156	99.778
32	.047	.143	99.922
33	.026	.078	100.000

نتایج نشان می‌دهد، از بین عامل‌هایی که با استفاده از تحلیل مولفه‌های اصلی به دست آمد، 9 عامل که دارای بیشترین ارزش ویژه بودند، انتخاب و چرخش داده شدند. به بیان دیگر، با توجه به نمودار اسکری و جدول بالا، 9 عامل معنادار از پرسشنامه استخراج شده است. ترکیب این 9 عامل روی هم 74.26 درصد کل واریانس متغیر پنهان (تغییرات صنعت روزنامه‌نگاری) را تبیین می‌کند.

 

نمودار شماره 4-3-1 نمودار اسکری کتل عامل‌ها در پرسشنامه

تحلیل عامل‌های داده‌ها پس از 11 چرخش (از نوع واریماکس) به بهترین ساختار عاملی رسیده‌اند. طبق نتایج بدست آمده، با توجه به اندازه ضرایب ساختار سازه‌ای، 9 عامل دارای کواریانس بالای 1 بدست آمده است.

جدول شماره 4-3-5 ماتریس عاملی دوران یافته

سوالات	مولفه ها
	1	2	3	4	5	6	7	8	9
q23	.721	.437
q25	.673
q6	.660							.451
q5	.586								.371
q2	.579				.322				.336
q33	.527		.375	.351			.328
q24	.499						.456
q17	.843	.412
q18		.804
q19		.786
q10			.793
q14	.361		.618		.350
q16			.617					.300
q15		.301	.532			.388
q12			.529				.300	.427
q13		.378	.429	-.324			.378		.315
q30				.811	.336
q31		.355		.688
q29				.688
q21				.591			.364		.470
q26					.821
q27					.793
q28					.717	.327		.403
q4						.880
q3						.727
q11			.379			.701		.304
q22							.806
q20							.672
q32		.428		.355			.451		-.368
q1			.413			.390	.417
q7								.814
q8			.346					.516
q9					.364				.688

باتوجه به ارزش‌های ویژه عامل‌ها (مجموع مجذورات ضرایب عاملی ماده‌ای موجود در هر عامل) 9 عامل با 76.24 درصد از واریانس کل نمره‌ها بالای ارزش ویژه 1 قرار گرفته و واریانس عامل‌ها در تغییر صنعت روزنامه‌نگاری را تبیین می‌کند که نشان دهنده مناسب بودن آزمون است. اما از آنجا که این قدرت تبیین به 9 عامل موجود در آزمون نسبت داده شده، لازم است که ماتریس همبستگی بین سوالات و عوامل بررسی شوند.

قبل از چرخش بین برخی از سوال‌ها و عوامل همبستگی منفی وجود داشت، اما پس از چرخش، علاوه بر از بین رفتن ضرایب همبستگی منفی، هماهنگی قابل ملاحظه‌ای نیز در همبستگی‌ها ایجاد شد. پس از دستیابی به ساختار عاملی مناسب استخراح عامل‌ها انجام شد. نامگذاری عامل‌های موجود در پرسشنامه از دو طریق امکان‌پذیر است. یکی براساس همبستگی هر سوال با هر عامل و دیگری براساس هدف هر سوال. نتایح پژوهش تا این مرحله نشان می‌دهد که این پرسشنامه 33 ماده‌ای با ضریب اعتبار  0.78  قدرت تبیین 74.26 درصد واریانس تغییرات صنعت روزنامه‌نگاری را داراست. در این مرحله محقق با تبیین ارتباطی و رسانه‌ای خود و تحلیل محتوایی که در هریک از عامل‌ها قرار گرفته‌اند. برای هر نه دسته سوالاتی که روایی مشترک بین آن بررسی شده است، نامگذاری صورت گرفته است.

 جدول شماره4-3-7 نامگذاری عوامل اکتشافی

خلاصه گویه‌ها	عامل‌ها
	1	2	3	4	5	6	7	8	9
شبکه­وند به جای شهروند	.721	افزایش قدرت مخاطب
حضور خبری مردم تغییر  فضای حاکم خبری به نفع مخاطب	.673
داشتن رسانه خاص با مبلغی ناچیز برای هر شهروند	.660
مخاطبان بخشی جدانشدنی از فرایند تولید و نشر	.586
جایگزینی شمول‌گرایی مشارکتی با خاص‌گرایی حرفه­ای‌	.579
فقدان پاسخگویی و مسوولیت‌پذیری و گمنام بودن پاسخگویان	.527
فعالیت مخاطب با مهارت‌های کامپیوتری پایین	.499
کوچک و شخصی شدن رسانه	.843
کمترین زمان بین وقوع یک رویداد تا انتشار		.804	افزایش سرعت انتشار
دسترسی سریع به تمام اسناد مربوط به موضوعی با توجه به واژه‌های فرامتنی		.786
امکان استفاده از تصاویر گرافیکی متعدد و متحرک، صدا و فیلم			.793	چندرسانه‌ای
تغییر در فرایند تولید محصول رسانه­ای از خطی به چندبعدی			.618
داشتن توانایی و تخصص و مهارت­های فنی مختلف و سواد رسانه­ای مناسب			.617
انعطاف فناوری خبرنگاری شبکه‌ای			.532
سامان‌دهی جمع‌آوری اخبار به کمک ساختار متصل شبکه‌های اجتماعی			.529
افزایش مسوولیت رسانه و روزنامه‌نگار با توجه به اینکه خبر تمام نمی‌شود			.429
امکان اصلاح پیام در راستای نزدیک‌تر شدن معنای درک شده توسط مخاطب به معنای فرستاده شده با توجه به بازخورد آنلاین				.811	بازخورد بالا
امکان پس‌فرست (بازخورد) به صورت لحظه به لحظه برای دو طرف				.688
شناخت صفحات و موضوعات پر مخاطب و ارتقا جایگاه رسانه				.688
متنوع و متکثر عمل کردن					.821	تنوع و تکثر معناها
اصلاح موقعیت غیرخلاق، غیرمنعطف و چارچوب‌دار شده روزنامه‌نگاری سنتی					.793
تنوع در تحریریه و رویکرد مثبت به منابع جدید، چشم‌اندازهای و روایت­های جدید					.717
هزینه پایین راه‌اندازی و اداره رسانه در دنیای رسانه­های جریان اصلی						.880	کاهش هزینه‌ها
افزایش عمق، دامنه و زمینه روزنامه‌نگاری، با کاهش بودجه و افزایش سرعت کار						.727
کاهش هزینه روزنامه‌نگاری و نشر اطلاعات						.701
گسترش فضاهای عمومی با اصل خود‌انتشاری							.806	توسعه حوزه عمومی
افزایش امکان گفتگوی عمومی در فضای مجازی							.672
افزایش امکانات در ارتباط با خودانتشاری در راستای دموکراسی							.451
گسترش و نفوذ گستره همگانی با شکل‌گیری روایت مدنی غیررسمی							.417
نبود واسطه بین تولیدکننده و مصرف‌کننده (رسانه و مخاطب)								.814	حذف دروازه‌بان
تسهیل‌گری به جای دروازه‌بانی								.516
حضور جهانی سیاستمداران و انتشار پیام‌های خود در شبکه­های اجتماعی									.688	جهان شمولی
جغرافیای جهانی در مقابل جغرافیای محلی									.470

جدول شماره 4-3-8 برآورد پایایی پرسشنامه

وضعیت	اول	دوم	سوم	چهارم	پنجم	ششم	هفتم	هشتم	نهم
تعداد سوال‌ها	8	2	6	3	3	3	4	2	2
ضرایب همبستگی آلفای کرونباخ	0.88	0.76	0.77	0.83	0.83	0.84	0.75	0.88	0.91

با توجه به اینکه ضریب همبستگی تمامی عامل‌ها بالاتر از 0.7 می‌باشد پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار است.

جدول شماره 4-4-10 آزمون T یک نمونه‌ای

شاخص ها	فراوانی	میانگین	انحراف معیار	T	درجه آزادی	سطح معناداری	اختلاف میانگین
افزایش قدرت مخاطب	59	4.2394	0.39684	23.990	58	0.000	1.23941
افزایش سرعت انتشار	60	4.2500	0.68581	14.118	59	0.000	1.25000
چندرسانه ای	59	4.2542	0.44566	21.617	58	0.000	1.25424
بازخورد بالا	60	4.4778	0.49238	23.248	59	0.000	1.47778
جهان شمولی	59	4.3729	0.52188	20.206	58	0.000	1.37288
تنوع و تکثر معناها	60	4.6611	0.43175	29.802	59	0.000	1.66111
کاهش هزینه ها	58	4.3908	0.50779	20.859	57	0.000	1.39080
توسعه حوزه عمومی	60	4.2833	0.48378	20.548	59	0.000	1.28333

به منظور بررسی تفاوت میانگین شاخص‌ها با میانگین موثر از آزمون T  یک نمونه‌ای بهره می‌گیریم. با توجه به آزمون T انجام شده، در تمامی آزمون‌ها با 99 درصد اطمینان و یک درصد خطا فرضیه‌های تحقیق تایید می‌شود. به عبارت دیگر تفاوت میانگین شاخص‌های به دست آمده از میانگین موثر (3) به طور معناداری بالاتر است. تمامی این 9 شاخص، نشان دهنده نقش معنادار شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر  موبایل بر صنعت روزنامه‌نگاری می‌باشند.

جدول آماره‌ها مربوط به شاخص‌های مرکزی و پراکندگی شاخص‌های به دست آمده است. که بیشترین میانگین مربوط به تنوع و تکثر معنا و کمترین میانگین مربوط به افزایش قدرت مخاطب می‌باشد.

جدول شماره 4-5-1  نمایی از عامل‌های تحقیق و سهم هر یک از آنها

عامل‌ها	مقدار ویژه	درصد واریانس	درصد کل
افزایش قدرت مخاطب	9.591	10.068	13.56
افزایش سرعت انتشار	2.966	9.871	13.29
امکانات چندرسانه‌ای	2.370	9.458	12.74
بازخورد بالا	1.992	9.133	12.30
تنوع و تکثر معناها	1.899	8.689	11.70
کاهش هزینه‌ها	1.735	8.171	11.00
توسعه حوزه عمومی	1.554	7.851	10.57
حذف دروازه‌بان	1.284	6.094	8.21
گسترش جهان شمولی	1.119	4.933	6.64
جمع	24.51	74.26	100

مدل تحقیق

 

نتیجه‌گیری

نتایج به دست آمده از تحلیل عاملی نشان می‌دهد که عواملی که در این پژوهش به عنوان عامل‌های مرتبط با موضوع در نظر گرفته شده‌اند 74.269 درصد تغییرات متغیر وابسته را تببین می‌کند. این میزان از تعیین کنندگی متغیرهای مستقل از سوی روزنامه‌نگاران و متخصصان علوم ارتباطات تبیین شده است که شامل افزایش قدرت مخاطب، افزایش سرعت انتشار، چندرسانه‌ای شدن، بازخورد بالا، تنوع و تکثر معنا، کاهش هزینه‌ها، توسعه حوزه عمومی، حذف دروازه‌بانی و جهان شمولی می‌شود. طبق اهداف تحقیق نقش شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل بر محتوا، شکل و کاربرد صنعت روزنامه‌نگاری بررسی می‌شود، که این 9 عامل بر اساس کاربرد (افزایش قدرت مخاطب، کاهش هزینه‌ها، توسعه حوزه عمومی، جهان شمولی و بازخورد بالا)، شکل (افزایش سرعت انتشار، چندرسانه‌ای شدن و حذف دروازه بانی) و محتوا (تنوع و تکثر معنا)  تقسیم بندی شده‌اند.

تحلیل عاملی گویه‌ها نشان می‌دهد که عامل افزایش قدرت مخاطب با 13.56 درصد مهمترین و گسترش جهان شمولی با 6.64 درصد کم اهمیت­ترین عاملی است که در نتیجه استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایلی در تغییرات صنعت روزنامه‌نگاری ایفای نقش کرده است.

همان‌گونه که مک کوئیل نیز پیش­بینی می‌کند رسانه‌های جدید در نهایت به دلایل مختلف از جمله دسترسی شهروندان به آنها و جابه­جایی مداوم گیرنده و فرستنده در آنها، مخاطب امروزی را نسبت به گذشته قدرتمندتر می­سازد. شبکه‌های اجتماعی موبایلی به افزایش قدرت مخاطب نیز می انجامد. مخاطب امروز می‌تواند به آسانی نظرات خود را در ارتباط با خبرها در زمان دلخواه خود و بدون کمترین مزاحمتی درج کند. همان‌گونه که نتایج این تحقیق نیز نشان می‌دهد این عامل از جمله تعیین کننده‌ترین عوامل در تبیین تغییرات متغیر وابسته است. «شبکه­وند به جای شهروند، حضور خبری مردم و تغییر فضای حاکم خبری به نفع مخاطب، داشتن رسانه خاص با مبلغی ناچیز برای هر شهروند، مخاطبان به عنوان بخش جدانشدنی از فرایند تولید و نشر، جایگزینی شمول­گرایی مشارکتی با خاص­گرایی حرفه­ای، فقدان پاسخگویی و مسوولیت­پذیری و گمنام بودن پاسخگویان، فعالیت مخاطب با مهارت­های کامپیوتری پایین و کوچک و شخصی شدن رسانه‌ها» گویه‌های تشکیل دهنده این عامل هستند که به ترتیب بار عاملی آنها 0.721، 0.673، 0.660، 0.586، 0.579، 0.527، 0.499 و 0.843 است.

نتایج حاصل از تحلیل گویه‌های تشکیل دهنده عامل بازخورد مخاطب یعنی 12.30 درصد نیز نشان می‌دهد که نقش به‌سزایی در تغییرات صنعت روزنامه‌نگاری داشته است که از جمله مهمترین ویژگی‌هایی است که شبکه‌های اجتماعی موبایلی در عرصه خبر آن را امکانپذیر می‌سازند. این عامل شامل گویه‌های «امکان اصلاح پیام در راستای نزدیک‌تر شدن معنای درک شده توسط مخاطب به معنای فرستاده شده با توجه به بازخورد آنلاین، امکان پس‌فرست (بازخورد) به صورت لحظه به لحظه برای دو طرف و شناخت صفحات و موضوعات پر مخاطب و ارتقا جایگاه رسانه» است.

عامل افزایش سرعت انتشار شامل دو گویه «کمترین زمان بین وقوع یک رویداد تا انتشار آن و دسترسی سریع به تمام اسناد مربوط به موضوع با توجه به واژه‌های فرامتنی» با بار عاملی به ترتیب 0.804 و 0.786 می شود. همان‌طور که گفته شد، روزنامه‌نگاران منابع خود را نه فقط از لینک­های خاص در دفاتر دولتی و منابع موثق و اختصاصی­شان، که علاوه بر آن از رسانه­های اجتماعی³⁶ می­گیرند. شبکه­های اجتماعی³⁷ از دوست‌یابی به ساختارهایی برای گردش اخبار و اطلاعات ارتقا یافته­اند. یک خبر نوشته می­شود و وقتی منتشر شد، دنبال کردن جریان­های ناشی از آن حتی برای نویسنده نیز ناممکن است.

امکانات چندرسانه‌ای نیز دارای بار عاملی بالایی برابر با 12.74 درصد هستند. گویه‌های این عامل یعنی «امکان استفاده از تصاویر گرافیکی متعدد و متحرک، صدا و فیلم، تغییر در فرایند تولید محصول رسانه‌ای از خطی به چندبعدی، داشتن توانایی و تخصص و مهارت­های فنی مختلف و سواد رسانه­ای مناسب، انعطاف فناوری خبرنگاری شبکه­ای، سامان‌دهی جمع­آوری اخبار به کمک ساختار متصل به شبکه‌های اجتماعی و افزایش مسوولیت رسانه و روزنامه‌نگار با توجه به اینکه خبر تمام نمی‌شود» به ترتیب دارای بارهای عاملی 0.763، 0.618، 0.617، 0.532، 0.529 و 0.429 هستند. یکی از نشانه­های مهم تغییر، تنوع بسترهای رسانه­ای است. محتوای روزنامه چاپی علاوه بر کاغذ بر روی صفحات وب نیز ارائه می­شوند و سایت­های خبری علاوه بر متن، صدا و تصویر و فیلم نیز با خود دارند.

«متنوع و متکثر عمل کردن با بار عاملی 0.821، اصلاح موقعیت غیرخلاق، غیرمنعطف و چارچوب‌دار شده روزنامه­نگاری سنتی با بار عاملی 0.793 و تنوع در تحریریه و رویکرد مثبت به منابع جدید، چشم­اندازها و روایت جدید با بار عاملی 0.717» گویه­های تشکیل دهنده عامل تنوع و تکثر معنا هستند که در مجموع 11.7 درصد تغییرات متغیر وابسته در این پژوهش را تبیین می‌کنند که می‌توان آن را از جمله عوامل تعیین کننده در تغییرات مشاهده شده در صنعت روزنامه‌نگاری بر اساس شبکه‌های اجتماعی موبایلی به حساب آورد. روزنامه‌نگاران باید بدانند که در این زیست بوم با رقبای متنوع و جذابی رو­به­رو هستند. تنوع محدود به نژاد یا نگرش­های سیاسی و فرهنگی نیست. تنوعی که اهمیت یافته است به روند روبه­رشد چند هویتی شدن کاربران باز می­گردد. این چند هویتی را کاربران مدیون تنوع ابزارهای فناورانه هستند. می­توانند به عنوان یک شهروند عادی یا یک عکاس حرفه­ای در سایت­های اشتراک عکس مشارکت کنند، به عنوان یک راه کسب درآمد یا تفریح لوکس از تلفن موبایل خود بهره ببرند، همراه با سرگرمی دنبال یادگیری باشند و همزمان با تعامل در شبکه­های اجتماعی اطلاعات مورد نیاز روزنامه‌نگاران را هم فراهم کنند.

نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر نیز نشان می دهد که 11 درصد تغییرات متغیر وابسته را عامل کاهش هزینه‌ها تبیین می‌کند. این عامل خود شامل گویه‌های «هزینه پایین راه­اندازی و اداره رسانه در دنیای رسانه­های جریان اصلی، افزایش عمق، دامنه و زمینه روزنامه­نگاری، با کاهش بودجه و افزایش سرعت کار و کاهش هزینه روزنامه­نگاری و نشر اطلاعات» به ترتیب با بارهای عاملی 0.880، 0.727 و 0.701 می‌شود. همان‌طور که دیده می شود مهمترین آن هزینه پایین راه‌اندازی و اداره رسانه‌هاست که پیش از این در دنیای رسانه­های جریان اصلی امکان­پذیر نبود.

«گسترش فضاهای عمومی با اصل خودانتشاری (0.806)، افزایش امکان گفتگوی عمومی در فضای مجازی (0.672)، افزایش امکانات در ارتباط با خودانتشاری در راستای دموکراسی (0.451) و گسترش و نفوذ گستره همگانی با شکل­گیری روایت مدنی غیررسمی (0.417)» گویه‌های سازنده عامل توسعه حوزه عمومی هستند که در مجموع 10.57 درصد از تغییرات را تبیین می‌کنند.

حذف دروازه­بانی خبر از دیگر عوامل تعیین کننده است که طبق نتایج به دست آمده از تحلیل عامل 8.21 درصد تغییرات را تبیین می‌کند. همان‌گونه که گویه­ها نشان می‌دهند حذف دروازه‌بانی خبر شامل دو گویه «نبود واسطه بین تولیدکننده و مصرف کننده (رسانه و مخاطب) و تسهیل­گری به جای دروازه­بانی» به ترتیب با بارهای عاملی 0.814 و 0.516 است. وظیفه روزنامه‌نگار در روزنامه‌نگاری شبکه­ای این است که به عنوان یک تسهیل‌گر عمل کند و مخاطبان را به مشارکت در شبکه ترغیب کند و نه این که به عنوان یک دروازه‌بان خبر، تنها محافظ روایت رسانه­اش از واقعیت باشد.

از دیگر عوامل مطالعه شده در این پژوهش عامل جهان­­شمولی است. این عامل به «حضور جهانی سیاستمداران و انتشار پیام­های خود در شبکه­های اجتماعی (0.688) و جغرافیای جهانی در مقابل جغرافیای محلی (0.470)» اشاره دارد. گسترش و مقبولیت شبکه­های اجتماعی در قالب پدیده­ای به نام روزنامه‌نگاری شبکه­ای هر روز وسعت و تنوع بیشتری می­یابد به گونه­ای که امروز شاهد آن هستیم که بسیاری از چهره­های معروف از این پدیده به عنوان کانال ارتباطی با مخاطبان استفاده می­کنند. بازخورد حضور در این شبکه­ها موجب شده است که آنها برای تعامل و خبررسانی بی­واسطه و سریع با مردم، حضور فعالی در این شبکه­ها داشته باشند. امروزه به ویژه سیاستمداران فراوانی را در سطح جهانی می‌توان یافت که به منظور تعامل با کاربران و اثرگذاری بر مخاطبان داخلی و بین‌المللی و بیان خط‌مشی و اعلام مواضع وحتی زمینه‌سازی برای افکارسازی به آن روی آورده­اند. امروزه سیاستمداران با حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی در کسری از ثانیه کلام خود را جهانی می­کنند.

تحقق دموکراسی و رویه‌های دموکراتیک را می‌توان از دیگر پیامدهای ظهور و ترویج استفاده از شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل دانست. جان کین معتقد است، یکی از مولفه­های ضروری مدل اصلاح شده رسانه­های عمومی، تاسیس موسسه­های رسانه­ای در جامعه مدنی است؛ موسسه­هایی که هم عمومی و هم غیر انتفاعی هستند و هم پشتشان به ضمانت­های قانونی گرم است. این موسسه­ها از طریق رویه­های دموکراتیک به طور مستقیم پاسخگوی مخاطبان خود هستند و اداره آنها در برخی موارد داوطلبانه است. (امکانات چندرسانه‌ای) وی در نهایت می­گوید؛ تکنولوژی‌هایی که هزینه­ها را کاهش می­دهند و کاربردشان در سطح جامعه مدنی و دولت هر روز گسترش می‌یابد، شهروندان را قادر می­کند تا به وسیله شیوه­هایی که قبلا تصورش را هم نمی‌کردند و به کمک «تکنیک­های دموکراتیک» باهم ارتباط برقرار کنند. (کاهش هزینه‌ها و افزایش قدرت مخاطب)

عدم وابستگی به فضا، امکان دریافت بازخورد مخاطب، کاهش هزینه‌ها، توسعه حوزه عمومی و همچنین تکثر و تنوع معانی که از جمله تحولات ناشی از گسترش شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل است و در این پژوهش نیز نتایج به دست آمده از داده‌ها نشان دهنده تعیین کنندگی آنهاست، بر این امر صحه می‌گذارد که فناوری‌‌های جدید ارتباطی می‌توانند روند تحقق دموکراسی را تا میزان زیادی تغییر دهند.

پژوهش حاضر با مطالعه جنبه‌های متفاوتی از روزنامه‌نگاری به زنجیره مطالعات پیشین در حوزه روزنامه‌نگاری آنلاین و شبکه‌ای پیوسته است تا به تشریح و تدقیق زوایای جدیدی از آن بپردازد. مطالعاتی از جمله آنچه در پیشینه این تحقیق به آن اشاره شده است. نتایج به دست آمده از این مقاله نیز به نوعی نتایج تحقیق امیرحسین شمشادی را تقویت می‌کند. امروزه بیش از پیش شهروندان به صورت خبرنگارانی در آمده‌اند که می‌توانند با کمترین هزینه از یک صدای هر چند کوچک برخوردار باشند و خود به صورت منبع خبر درآیند.

نتایج این مقاله در راستای تایید نتایج تحقیق دیمودی و دیموز، افزایش قدرت مخاطب را از اثرات گسترش شبکه های اجتماعی موبایلی می داند.قدرتمند ساختن مخاطبان به عنوان مشارکت کنندگان فعال همان چیزی است که در این پژوهش نیز به عنوان عامل افزایش قدرت مخاطبان مورد سنجش قرار گرفته است و نتایج نشان دهنده تأثیرگذاری این عامل روزنامه‌نگاری شبکه‌ای در تغییر صنعت روزنامه‌نگاری است.

محدودیت های تحقیق

محققان علاقمند بودند که بتواند نتایج این تحقیق را در دانشگاهیان و متخصصان علوم ارتباطات در شهرهایی غیر از تهران هم بررسی کنند، اما به علت محدودیت های زمان تحقیق این امر میسر نشد.

 

پیشنهادهای برگرفته از تحقیق

        فضای جدیدی که امروز، روزنامه نگاری به فعالیت خود در آن ادامه می دهد دیگر یک فضای ایستا و قابل پیش بینی نیست که بتوان اصولی را برای درازمدت برای آن تعیین کرد. به عبارت دیگر با توجه به پویایی فناوریهای جدید ارتباطی و تغییر ذائقه مداوم مخاطب در نحوه دریافت خبر، تنها روزنامه هایی می توانند در این فضا به بقای خود امیدوار باشند که بتوانند با سرعتی مناسب و سازگار با آهنگ تحولات هر روزه در این حوزه، به روز شوند و یادگیری دانش مورد نیاز با این تغییرات را جزء اولویتهای ویژه خود قرار دهند. همچنین یادگیری مهارت های جدید مورد نیاز در اتاق خبر و به طور خاص بالا بردن سطح سواد کامپیوتری از جمله مقدمات حضور در فضای جدید است.

        مخاطب امروز مخاطبی فعال است که علاوه بر گزینش اخبار از میان رسانه های خبری گوناگون و تلاش برای آگاهی از صحت آن، خود نیز می تواند به منبع خبر یا توزیع کننده فعال آن از کانال های مختلف تبدیل شود. کار تهیه خبر برای چنین مخاطبی مانند گذشته نیست که با درج خبر، وظیفه روزنامه نگار به پایان رسد. بلکه با درج یک خبر کار روزنامه نگار شروع می شود و در این مرحله نحوه ارتباط با مخاطب از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود. در نتیجه رسانه ای که نتواند این خواسته مخاطب را برآورده سازد و در برقراری ارتباط با مخاطب و تبادل نظرات و دریافت بازخورد و پاسخگویی به آن ضعیف عمل کند، به زودی در این رقابت جایگاه خود را از دست می دهد. البته باید به این نکته توجه داشت که روزنامه های دولتی در ایران که از مزایای مالی زیادی برخوردار هستند را نمی توان در رقابتی برابر با دیگر روزنامه ها سهیم دانست. اما روزنامه هایی که از منابع خصوصی و فروش اقتصاد آنها پابرجاست، بیشتر از روزنامه های دولتی باید به بحث تعاملی شدن و دوسویگی در خبر اهمیت دهند.

        وقتی روزنامه ها در پایگاههای اینترنتی مربوط به آنها منتشر می شوند و اخبار و اطلاعات به راحتی از طریق شبکه های اجتماعی موبایلی به ویژه کانالهای تلگرامی در دسترس قرار می گیرد، دیگر تفاوتی میان مخاطبان پایتخت و شهرهای بزرگ با دیگر شهرها در زمان دریافت اخبار وجود ندارد. علاوه بر این روزنامه موفق روزنامه ای است که بیش از پیش به تنوع و تکثر اخبار اهمیت می دهد و سعی می کند تمامی نیازهای مخاطبان با ویژگی های زمینه ای مختلف و وابسته به اقشار مختلف جامعه را پوشش دهد که این خود مستلزم سرعت بالاتر، اطلاعات جامعتر، همدلی بیشتر و آشنایی با شیوه های جدید تهیه خبر است.

منابع و ماخذ

منابع فارسی

-       ابراهیمی، عبدالمجید (1386). مدیریت بازاریابی جهانی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

-       اینس، مارتین(1384). گفتگوهایی با مانوئل کسلز، حسن چاوشیان و لیلا جوافشانی، تهران: انتشارات نی.

-       بصیریان جهرمی، حسین (1392). رسانه‌های اجتماعی، ابعاد و ظرفیت‌ها، تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها.

-       ترابی، عاقله (1395). اپلیکیشن‌های پیام‌رسان، مصداق‌های جدید شبکه‌های اجتماعی. روزنامه دنیای اقتصاد، چهارشنبه 29 ارديبهشت، شماره 71239.

-       خانیکی، هادي(1383). دموکراسی دیجیتال تهران، فصلنامه رسانه، شماره 59، پاییز.

-       خوشگویان‌فرد، علی‎رضا (1386). روش‎شناسی کیو، تهران: مرکز تحقیقات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.

-       سالتر، لی (1383). دموکراسی، جنبش‌های نوین اجتماعی و اینترنت، ترجمه پیروز ایزدی، فصلنامه رسانه، شماره 59، پاییز.

-       شمشادی، امیرحسین (1392). بررسی روزنامه‌نگاری شهروندی در فیس‌بوک از دیدگاه روزنامه‌نگاران حرفه‌ای، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، استاد راهنما: علی اسدی، استاد مشاور: اصغر کیا.

-       علیخواه، فردین(1376). کنش ارتباطی و زبان در اندیشه­های هابرماس، فصلنامه راهبرد، شماره 13، بهار.

-       فرقانی، محمد مهدی(1381)، روزنامه‌نگاری تفاهمی، فصلنامه رسانه، سال سیزدهم شماره اول، بهار.

-       فرقانی، محمدمهدی(1377). استقلال حرفه روزنامه‌نگاری در طلیعه جامعه مدنی، مجموعه مقالات دومین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‏ها.

-       فرقانی، محمدمهدی(1393)، روزنامه‌نگاری ارتباطات و جامعه، تهران: انتشارات اطلاعات.

-       کتابدار، علیرضا(1393). روزنامه‌نگاری آنلاین، تهران: نشر ثانیه.

-       کسلز، مانوئل (1380). عصر اطلاعات، پایان هزاره، جلد سوم، ترجمه احد علیقلیان، تهران: نشر طرح‌نو.

-       کسلز، مانوئل(1389)، عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ، ظهور جامعه شبکه‌ای، دو جلد، تهران: طرح نو.

-       کین، جان (1383). رسانه‏ها و دموکراسی، ترجمه نازنین شاه‌رکنی، تهران: طرح نو.

-       مهدی‌زاده، سید محمد (1383). اینترنت و حوزه عمومی، فصلنامه رسانه، شماره 59.

-       وبستر، فرانک (1383). نظریه‌های جامعه ‌اطلاعاتی، اسماعیل قدیمی، تهران: قصیده‌سرا.

-       الوندی، پدرام (1388). رسانه‌های شهروندی در ایران الگوها و روندهای شکل‌گیری روزنامه‌نگاری شهروندی در فضای مجازی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، استاد راهنما: هادی خانیکی، استاد مشاور: حسینعلی افخمی.

-       الوندی، پدرام (1388). روزنامه‌نگاری شهروندی، تهران: موسسه نشر شهر.

-       الوندی، پدرام (1394).روزنامه‌نگاری شبکه‌ای، تهران: نشر ثانیه.

-       ويليامز، ريموند (1385). تلويزيون تكنولوژي و شكل فرهنگي، ترجمه منوچهر بيگدلي، تهران: انتشارات اداره كل پژوهش‌هاي سيما.

منابع لاتین

     - https://arrow.tudublin.ie/cgi/viewcontent.cgi?article=1166&context=icr

-       Cision Europe & Canterbury Christ Church University (2011). “2011 Social Journalism Study: Perceptions and use of social media among journalists in the UK”. Cision.com, from http://www.cision.com/uk/files/2012/07/2011-Social-Journa;ism-Study1.pdf 

-       Heinrich, Ansgard (2012). What’s network Journalism. Media International Australia, vol. 144, 1: First Published August 1.

-       Roselyn Du, Ying (2015). What is needed versus What is Taught (Students’ Perception of Online Journalism Courses in Hong Kong). Asia Pacific Media Educator, vol. 24, First Published January 28, 2015. 

-       Schmitz Weiss, Amy (2014). The digital and social media journalist: A comparative analysis of journalists in Argentina, Brazil, Colombia, Mexico, and Peru. International

-       Communication Gazette, vol. 77, 1: pp. 74-101., First Published November 13.

-       https://www.statista.com/topics/2478/mobile-social-networks/#dossierKeyfigures

-        Deuze , Mark & Christina Dimoudi(2002).  Online journalists in the Netherlands (Towards a profile of a new profession). Journalism, vol. 3, 1: pp. 85-100., First Published Apr 1.

-       https://online.sbu.edu/news/journalism-in-the-digital-age

-       Palmer, Lindsay (2012). “iReporting” an Uprising (CNN and Citizen Journalism in Network Culture) Television & New Media, vol. 14, 5: pp. 367-385., First Published June 4.

-       Ramírez de la Piscina, Txema (2014). Differences between the quality of the printed version and online editions of the European reference press. Journalism 2015, Vol. 16(6) 768–790 © The Author(s) Reprints and permissions: sagepub.co.uk/journalsPermissions.nav DOI: 10.1177/1464884914540432 jou.sagepub.com

Abstraction

This research aims to study the role of mobile based social networks in journalism industry. These changes are studied in three groups included form, content and application. In current research the notions of journalists and communication sciences experts related to role of mobile based social networks in journalism is studied through Q-methodology. Due to lack of precise sampling framework, the purposeful sampling has been used. The sample size is 60 including 30 journalists and 30 communication sciences expert. The questionnaire includes 33 questions that is designed in form of Likert Spectrum. The data is analyzed by SPSS software and Quenelle software.

The results of factor analyze shows that related factor to research subject determines 74,269 percent of the dependent variable changes. This rate of determination has been claimed by journalists and communication sciences experts. These factors have been divided based on application (increasing the audience power, decreasing the expenses, developing the public sphere, universality and high feedback), form (increasing in publication speed, multimedia and omitting the gatekeeping), and content (diversity and plurality of meaning).

Factor analysis of statements shows that the factor of increasing the audience power with 13,56 percent is the most important and the universality with 6,64 percent is the least important factor that has affected journalism industry changes in result of using the mobile based social networks in journalism industry.

Keywords: social networks, mobile based social networks, journalism industry, network journalism, audience.

 

1

 

---

[1]  -Ansgard Heinrich.

[2]  -What’s network Journalism.

[3]  -What is Needed versus What is Taught , Students’ Perception of Online Journalism Courses in Hong Kong.

[4]  -Ying Roselyn Du.

[5]  -The digital and social media journalist: A comparative analysis of journalists in Argentina, Brazil, Colombia, Mexico, and Peru.

[6]  -Amy Schmitz Weiss.

[7]  -Christina Dimoudi.

[8]  -Mark Deuze. 

[9]  -Online journalists in the Netherlands, Towards a profile of a new profession.

[10]  -“iReporting” an Uprising , CNN and Citizen Journalism in Network Culture.

[11]  -Lindsay Palmer.

[12]  -Differences between the quality of the printed version and online editions of the European reference press.

[13]  -Txema Ramírez de la Piscina.

[14]  -Cision Europe.2011: 2.

[15]  -Citizen Journalism.

[16]  -Mainstream Professional Journalism..

[17]  -Pablo S. Boczkowski.

[18]  -Sournalist Centered.

[19]  -User Centered.

[20]  -Tom Cekay.

[21]  -Chicago Tribune: www.chicagotribune.com.

[22]  -Intensity of threshold value.

[23]  -Unexpectedness.

[24]  -Sociocultural values.

[25]  -Continuity.

[26]  -Cultural proximity or relevance.

[27]  -Jurgen Habermas.

[28]  -Publicity.

[29]  -Manuel Castells.

[30]  -Normative theory.

[31]  -John Keane.

[32]  -Explaratory Factor Analysis.

[33]  -Barttlett's test of sphericity.

[34]  -Kaiser – Meyer –Olkin.

[35]  -Principal Components Method.

[36]  -Social Media.

[37]  -Social Networks.

---