بررسی تناسبات رنگ در منظومه‌های هفت ‌پیکر و هشت‌ بهشت از منظر روانشناسی تحلیلی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

ثریا آذربرا ¹ , ثوراله نوروزی داودخانی ^{2 *} , محمدرضا شادمنامن ³ , رضا مصطفوی سبزواری ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.
4 - استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/03/21 تاریخ پذیرش : 1403/04/31 تاریخ انتشار : 1403/05/15

کلید واژه: عنصر رنگ, هفت ‌پیکر, هشت ‌بهشت, روانشناسی تحلیلی, تشرّف قهرمان,

چکیده مقاله :

در این پژوهش دو منظومۀ هفت ‌پیکر و هشت بهشت به‌عنوان یک پدیدۀ زبانی، امری ظاهری فرض شده که باطن (محتوای) خود را آیینه‌وار منعکس‌ می‌کنند. سفر بهرام‌ رمزی از مواج است که حرکت وی می‌تواند نمادی از طی مراحل سلوک و مراحل تکوین آفرینش، حرکت از زمان (سیاه) به بی‌زمانی (سفید) و به آشتی رساندن و تعادل ابعاد وجود (سیاه و سفید به‌عنوان نماد دوگانگی وجود انسان) باشد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی_تطبیقی و با هدف بررسی تناسبات رنگ با محتوای قصه‌های هفت‌پیکر نظامی و هشت بهشت امیرخسرو دهلوی و با استفاده از روان‌شناسی تحلیلی در پی کشف آن است که آیا رنگ هم همانند سبک می‌تواند هنجارهای ذهنی و زبانی خالق متن را آشکار کند. نتایج حاکی از آن است که بین هفت پیکر نظامی و هشت بهشت امیرخسرو دهلوی تشابهات سبکی فراوانی وجود دارد و هر دو شاعر از همة ظرفیت‌های زبانی و دلالت‌های عنصر رنگ برای آب و رنگ‌بخشیدن به محتوای داستان‌های خود استفاده کرده‌اند. عنصر رنگ در دو داستان هفت ‌پیکر و هشت بهشت ارتباط معنایی شگرفی با داستان و محتوای آن دارد. ساختار کلی داستان‌ها قصه‌هایی است برای آزمونی معنوی و توالی آموزه‌ای برای تشرف قهرمان از یک مرحله به مرحله‌ای متعالی‌تر.

چکیده انگلیسی:

This research aims at investigating the proportions of color in the poems of Nizami’s Haft peykar and Dehlavi’s Hasht Behesht. Using a documentary and library method, with an emphasis on analytical psychology, the study considers both poems to be external linguistic phenomena, which reflect their inner reality like a mirror. Bahram's journey can be a symbol of the waves, which is his movement from the shore to the center and from the center to the top, which can be a symbol of the stages of development and the stages of creation, movement from time to timelessness, movement from black (time) to white (timelessness) and to reconcile and balance the dimensions of existence (black and white as a symbol of the duality of human existence). The result of the study shows that there are many stylistic similarities between the Seven Military Figures and the Eight Heavens of Amir Khosrow Dehlavi. Crystallization of the characteristics of epic warriors in the form and body of seekers through knowledge is a useful point that validates the literary, cultural and religious heritage, and analytical psychology based on Jung's views and archetype criticism method is a suitable platform that the secret and mysterious messages in the above stories that are ordered to It brings chastity and avoidance of blasphemy to the world as the final blessing and original achievement of this research.

منابع و مأخذ:

پناهی، مهین (1385). روان‌شناسی رنگ در مجموعه اشعار نیما. فصل‌نامة پژوهش‌های ادبی. 3 (12)، 82 ـ 49.
پورآقا، محبوبه؛ صادقی‌نژاد، رامین؛ محمدزاده، مریم (1398). پسر بازرگان روم و شهر خاموشان از کتاب هشت بهشت امیر خسرو دهلوی بر اساس الگوی تک اسطوره سفر قهرمان جوزف کمپبل. فصل‌نامۀ علمی جستارنامه ادبیات تطبیقی. 3 (9)، 54-76.
ترکاشوند، نازبانو (1388،‌ اسفند). بررسی تطبیقی کاربرد بومی رنگ‌ها در ایران با علم روان شناسی رنگ، (مطالعه موردی منظومه هفت پیکر). همایش منطقه‌ای حکیم نظامی گنجوی. دانشگاه آزاد اسلامي واحد اسلامشهر. اسلامشهر. ايران.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1363). دیوان حافظ. تصحیح پرویز ناتل خانلری. تهران: خوارزمی.
حسن‌زاده، رمضان و ديگران (1393). نظریه و کاربرد آزمون‌های روان‌شناختی و شخصیت. تهران: ارسباران.
خاقانی، افضل‌الدین بدیل (1384). دیوان خاقانی. تصحیح ضیاء‌الدین سجادی. تهران: زوّار.
دلاشو، م. لوفلر (1386). زبان رمزی افسانه‌ها. ترجمه جلال ستاری. تهران: توس.
دهلوی، امیرخسرو (1391). هشت ‌بهشت. تصحیح حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو. تهران: چشمه.
ریپکا، ریان و دیگران (1370). تاریخ ادبیات ایران. ترجمة کیخسرو کشاورزی. تهران: گوتنبرگ.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1362). دفتر ایام. تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1392). نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
سان، داروتی؛ سان، هوارد (1387). زندگی با رنگ: روان‌شناسی و درمان با رنگ‌ها. ترجمة نغمه صفاریان پور. تهران: حکایت.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1384). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگه.
شکیبی، نسرین (1401). رمز گشایی کهن الگویی داستان‌های هفت پیکر نظامی با توجه به سیر بهرام برای رسیدن به «مادر مثالی». متن پژوهی ادبی. 26 (91)، 315-341.
شهامت، محمود؛ يانشي، ابراهيم (1380). تأثير رواني رنگ‌ها در انسان. موفقيت. 3 (3)، 3-23.
صفری، جهانگیر؛ زارعی، فخری (1389). بررسی عنصر رنگ در دیوان خاقانی. مطالعات زبانی بلاغی. 1 (2)، 81-106.
علی‌اکبری، نسرین؛ حجازی، امیرمهرداد (1390). رنگ و تحلیل زمینه‌های تأویل رمزی آن در هفت‌پیکر. متن‌شناسی ادب فارسی. 3 (10)، 9-30.
عمادی، ریحانه؛ اکبری، ناهید (1396، اسفند). روانشناسی رنگ‌ها در خسرو و شیرین نظامی با نگاهی بر نظریه ماکس لوشر. دومین کنفرانس بین‌المللی ادبیات و زبان‌شناسی. دانشگاه پيام نور. تهران. ايران.
غُنیمی هلال، محمد (1373). ادبیات تطبیقی «تاریخ و تحول، اثرپذیری و اثرگذاری فرهنگ و ادب اسلامی. ترجمة سیدمرتضی آیت‌الله زادة شیرازی. تهران: امیرکبیر.
فرزان، ناصر (1375). رنگ و طبيعت. تهران: تهران.
قاضی‌زاده، خشایار؛ خزائی، محمد (1384). مقامات رنگ در هفت پیکر نظامی و تجلی آن در نمونه‌ای از آثار نگارگری. مجلۀ مطالعات هنر اسلامی. 1 (3)، 7-24.
قائمي، مرتضي؛ صمدي، مجيد (1389). بررسي کاربرد رنگ‌ها در تصویرپردازي محمود درویش از مقاومت فلسطين. ادبیات پایداری. 1 (2)، 261-287.
کربن، هانری (1388). انسان نورانی در تصوف ایرانی. ترجمة فرامرز جواهری. تهران: سوفیا.
کروتکف، جورج (1384). رنگ و عدد در هفت پیکر. ترجمة هاشم بناءپور، خیال. 4 (16)، 38-71.
لوشر، ماكس (1375). روان‌شناسي رنگ‌ها. ترجمة ویدا ابی‌زاده. تهران: درسا.
ماهیار، عباس (1382). شرح مشکلات خاقانی «ثری تا ثریا. تهران: جام گل.
محجوب، محمدجعفر (1393). از هفت ‌پیکر تا هشت ‌بهشت. تهران: مروارید.
مسجدی، حسین؛ بهرامیان، افسانه (1394). رنگ و جلوه‌های روان‌شناختی و فراروان‌شناختی آن در هفت‌پیکر نظامی. مطالعات زبان و ادبیات غنایی. 5 (15)، 79-96.
مهریار، فرزانه؛ نیازی شهرزاد؛ رشیدی، مرتضي (1400). تحلیل چگونگی بازتاب مفاهیم رمزگونه داستان گنبد سیاه هفت پیکر در نگارۀ نسخۀ مصور خمسۀ نظامی مدرسه عالی شهید مطهری. فنون ادبی. 13 (36)، 49-64.
میرهاشمی، سیدمرتضی (1390). تحلیل عرفانی افسانة پنجم از هشت‌بهشت امیرخسرو دهلوی. پژوهش‌های ادبی. 8 (31ـ32)، 187-205.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1378). هفت‌پیکر. به تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: قطره.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1389). گزیدة مخزن‌الاسرار نظامی گنجوی. مقدمه، تصحیح و تعلیقات تقی پورنامداریان و مصطفی موسوی. تهران: نارمک.
نودهی، کبری؛ اميني مفرد، تقي؛ رستگار، حميرا (1388). تصویرآفرینی و صور خیال با رنگ در خمسة نظامی. زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد اسلامی اراک). 5 (18)، 59ـ84.
نیکوبخت، ناصر؛ قاسم‌زاده، سیدعلی (1384). زمینه‌های نمادین رنگ در شعر معاصر. نشریة دانشکدة ادبیات علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. 18، 34-55.
واردی، زرین تاج؛ مختارنامه، آزاده (1386). بررسی رنگ در حکایت‌های هفت‌پیکر نظامی. ادب‌پژوهی. 1 (2)، 167ـ189.