تدقیق در بعض اصطلاحات موسیقی در شعر خاقانی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

محمود سیدهندی ¹

1 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

تاریخ دریافت : 1397/03/05 تاریخ پذیرش : 1397/07/18 تاریخ انتشار : 1397/11/15

کلید واژه: موسیقی, خاقانی, ادبیات غنایی, نقد ادبی,

چکیده مقاله :

در شمارۀ یازدهم فصلنامۀ درّ دری مقاله‌ای با نام عدم آشنایی خاقانی با موسیقی سنتی از فیروز فاضلی (استادیار دانشگاه گیلان) و مجید ایران نژاد نجف آبادی (دانشجوی دکتری) منتشر گردید، در اینجا به نقد و بررسیِ آن مقاله پرداخته شده است. به عقیدۀ بنده ، خلافِ نظر مؤلفان مذکور ، اینکه خاقانی در شعرش به چگونگیِ دقیق و تعریفِ مصطلحاتِ موسیقی نپرداخته ، دلیل بر عدم شناخت او نیست ؛ بلکه او مصطلحاتِ موسیقی را مانند برخی اصطلاحاتِ دیگر علوم ، در خدمتِ شعرش گرفته و به طور کلّی رسالت او در سخن سرایی ، تعریف مصطحات علومِ دیگر نیست . لازم به ذکر است آنچه در این مقاله فراهم آمده، مشتی است نمونۀ خروار و بررسیِ کامل مقالۀ عدم آشنایی خاقانی با موسیقی سنتی باعث اطالۀ کلام و نیز بررسی مفصلِ موسیقی شناسیِ خاقانی مجالی فراخ تر می طلبد. به عقیدۀ بنده مؤلفان هیچ شناختی در موسیقی قدیم نداشته و جز کتابِ واژه نامۀ موسیقیِ ستایشگر کتابی در علم قدیم موسیقی حداقل برای این مقاله ندیده اند خواسته اند موسیقیِ امروز ـ که آن طور که پیداست در آن هم تبحری ندارند ـ را در شعر خاقانی بیابند و تعمیم دهند که البته امری ناشدنی است.

منابع و مأخذ:

1. ارموی، صفی‌الدّین، (1383)، شرفیه، نسخۀ عکسی، تهران: فرهنگستان هنر.


2. امیرخان گرجی، نسخۀ خطی 8499 دانشگاه تهران.


3. بنایی، علی بن محمد المعمار، ( 1368)، رساله در موسیقی، چاپ عکسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


4. جوینی، علاالدین عطاملک محمد بن محمد، (1387)، تاریخ جهانگشای جوینی، براساس نسخۀ علامه محمد قزوینی، به اهتمام احمد خاتمی، تهران: علم.


5. حافظ، خواجه شمس الدین، (1362)، دیوان، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.


6. حسن دوست، حسن، (1393)، فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.


7. خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی، (2537). دیوان خاقانی شروانی، تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: کتابفروشی خیام.


8. -------------------------، (1388)، دیوان خاقانی شروانی، تصحیح ضیاء‌الدّین سجادی، تهران: زوار.


9. خواجه کلان خراسانی، نسخۀ خطی 7/2913 مدرسۀ سپهسالار.


10. دماوندی، مجتبی، (1372)، «تصویرسازی‌های خاقانی با آلات موسیقی»، ادبستان، شمارۀ 43، صص62-67.


11. دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.


12. ستایشگر، مهدی، (1381)، واژه نامۀ موسیقی ایران زمین، تهران: اطلاعات.


13. سعدی، مصلح بن عبدالله، (1389)، گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران : خوارزمی.


14. سیف فرغانی، (1364)، دیوان، تصحیح ذبیح الله صفا، تهران: فردوسی.


15. ضیاء الدین یوسف، (1390)، کلیات یوسفی، باز خوانی و ویرایش بابک خضرایی، تهران: فرهنگستان هنر.


16. عبدالقادر مراغی، (1370)، شرح ادوار، تصحیح تقی بینش، تهران: مرکز نشردانشگاهی.


17. ------------، (1388)، جامع الالحان، تصحیح بابک خضرائی، تهران: فرهنگستان هنر.


18. عبدالؤمن بن‌صفی الدّین، (1346). بهجت‌الروح. با مقابله مقدمه و تعلیقات هـ .ل رابینودی برگوماله، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


19. مختاری غزنوی، عثمان بن عمر، (1382)، دیوان، تصحیح جلال همایی، تهران: علمی فرهنگی.


20. عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر، (1390)، قابوسنامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی فرهنگی.


21. فاضلی، فیروز و مجید ایران‌نژاد، (1393)، «عدم آشنایی خاقانی با موسیقی سنتی»، فصلنامۀ تخصّصی درّ دری، سال چهارم، شمارۀ یازدهم، صفحات 48 ـ 59.


22. فخرالدینی، فرهاد، (1378)، سربداران، تهران: سرود.


23. ------------، (1394)، هارمونی موسیقی ایرانی، تهران: معین.


24. فروزانفر، بدیع‌الزمان، (1390)، شرح مثنوی شریف، تهران: زوار.


25. فنتن، شارل، (1385)، رساله در بیان موسیقی شرقی و مقایسۀ آن با موسیقی اروپایی، ترجمه ساسان فاطمی، تهران: فرهنگستان هنر.


26. کردمافی، سعید، (1392)، «بررسی برخی جنبه‌های علمی ایقاع در رسالات قدیم موسیقی حوزۀ اسلامی»، فصلنامۀ ماهور، شمارۀ 60، صص 167- 199.


27. کنزالتحف، (1371)، سه رسالۀ فارسی در موسیقی، تصحیح تقی بینش، تهران: نشردانشگاهی


28. کیانی، مجید و دیگران، (1394)، «وزندرشعروموسیقی»،ادبفارسی، سال پنجم، شمارۀ 1، شمارۀ پیاپی 15، صص21-40.


29. مسعودی، علی بن حسین، (1390)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی فرهنگی.


30. معدن‌کن، معصومه، (1375)، نگاهی به دنیای خاقانی، تهران: نشر دانشگاهی.


31. ------------، (1388). بزم دیرینه عروس، چاپ پنجم، تهران: نشر دانشگاهی.


32. ملاح، حسینعلی، (1363)، منوچهری دامغانی و موسیقی، تهران: هنر و فرهنگ.


33. مولانا، جلال الدین محمد بلخی، (1386). مثنوی معنوی، براساس نسخۀ قونیه، به تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش، تهران: علمی فرهنگی.


34. میثمی، سیدحسین، (1389)، موسیقی عصر صفوی، تهران: فرهنگستان هنر.


35. حسینی اصفهانی، میرزا بیگ بن سید علی، (1379)، زمزمۀ وحدت رساله‌ای در توافق موسیقی فارسی و هندی، به تصحیح عارف نوشاهی، معارف، دورۀ هفدهم، شمارۀ 49، صص 102-124.


36. میرصدرالدّین قزوینی، نسخۀ خطی 2242 مجلس.


37. وزیری، علینقی، (1395)، آرمنی موسیقی ایران، تصحیح محمود سیدهندی، تهران: ماهور