تحلیل ساختاری پیشران های موثر بر تحولات فضایی پسکرانه جنوب غرب کلان شهر تهران مطالعه موردی: شهرستان اسلامشهر

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

سیامک خزلی ویژنانی ¹ , اسماعیل علی اکبری ^{2 *} , فاطمه ادیبی سعدی نژاد ³ , حمیدرضا جودکی ⁴ , جمیله توکلی نیا ⁵

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر، تهران، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، تهران، ایران
4 - استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
5 - دانشیار گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/06/22 تاریخ پذیرش : 1400/01/27 تاریخ انتشار : 1400/05/01

کلید واژه: کلانشهر تهران, تحلیل ساختاری, تحولات فضایی, پسکرانه, شهرستان اسلامشهر,

چکیده مقاله :

ساختار و تحولات فضایی پسکرانه جنوب­غرب کلانشهر تهران در گذر زمان و تحت شرایط مکانی و زمانی و سایر عوامل اقتصادی، اجتماعی، ارتباطی، کالبدی، زیست محیطی و ... به تدریج توسعه و شکل یافته است. اما در این میان برای این که بتوان درک درستی از نیروهای موثر بر تحولات فضایی در این پسکرانه داشته باشیم، ضرورت شناخت پیشران­های کلیدی موثر در این رایطه را بیش از پیش ضروی ساخته است؛ تا از این طریق بتوان نیروهای کلیدی موثر بر بروز تحولات فضایی در آینده را مورد بررسی قرار داد. در این راستا، این مقاله کوشیده است با روش تحلیل ساختاری، پیشران­های موثر بر تحولات فضایی پسکرانه جنوب غربی تهران- شهرستان اسلامشهر در افق 1410 را بازشناسی و خوشه­بندی کند. داده­های نظری با روش اسنادی و داده­های تجربی با روش پیمایشی بر پایه تکنیک دلفی تهیه شده است. جامعه آماری20 نفر از خبرگان شهری بر اساس نمونه‌گیری هدفمند و پیشران­های توسعه، 55 نیروی پیشران در در 6 بعد توسعه (اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، مدیریتی-نهادی، کالبدی، ارتباطی و زیست محیطی) که با روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار MICMAC پردازش شده است. یافته­ها از نظر تحلیل اثرات متقابل، بیانگر پراکندگی نیروهای پیشران در وضعیتی پیچیده و بینابین از اثرگذاری و اثرپذیری است؛ نظام خوشه­بندی پیشران­ها حاکی از تمرکز پیشران­های تاثیرگذار و تنطیمی است. از میان 55 نیروی پیش­برنده، عوامل تغییرات ساختاری اقتصاد ملی و جهانی، وجود تفرق فضایی پراکنده رویی و مشترکاً فعالیت صنایع غیر مجاز و آلاینده(ریخته­گری و آبکاری­ها) و بحران آب شرب و مخاطرات طبیعی، به ترتیب با میزان تاثیرگذاری مستقیم 220، 206 و 206 در جایگاه اول تا سوم قرار گرفتند.10 نیروی پیش برنده شناسایی شده از نظر عملکرد سیستمی، پیشران ورودی و با ثبات هستند که نقش اثرگذاری بالا و اثرپذیری اندک دارد و در نتیجه، وضعیت کلان سیستم و تغییرات آن را کنترل می­کند و تحولات فضایی این پسکرانه به عملکرد آن­ها وابسته است.

چکیده انگلیسی:

The structure and spatial developments of the southwestern part of Tehran metropolis have been gradually developed and formed over time and under spatial and temporal conditions and other economic, social, communication, physical, environmental, etc. factors. But in the meantime, in order to have a proper understanding of the forces influencing the spatial developments in this region, the necessity of recognizing the key impulses influencing this relationship has become more and more necessary; In this way, the key forces affecting future spatial developments can be examined. In this regard, this article has tried to identify and cluster the driving force the spatial developments of southwestern Tehran-Islamshahr city on the horizon of 1410 by structural analysis method. Theoretical data were prepared by documentary method and experimental data by survey method based on Delphi technique. Statistical population of 20 urban experts based on purposeful sampling and development drivers, 55 driving force in 6 dimensions of development (economic, socio-cultural, managerial-institutional, physical, communication and environmental) which by structural interaction analysis in MICMAC software is processed. Findings in terms of interaction analysis indicate the dispersion of propulsive forces in a complex and intermediate state of impact and effectiveness; The propulsion clustering system indicates the focus of effective and regulated propulsion. Of the 55 development drivers, 10 are the key driving force of development; These include the structural changes of the national and global economy, the existence of spatial and spatial dispersion, the activities of unauthorized and polluting industries (castings and plating), the crisis of drinking water and natural hazards, the integration and transformation of densely populated villages into cities. Extensive land use change, immigration, poverty and low levels of human and social development, widespread spatial development and rapid physical growth, and excessive pressure on water and soil resources. These forces are stable in terms of system performance of input propulsion, which has a high impact role and low effectiveness. As a result, it controls the macro-state of the system and its changes, and the spatial evolution of these backgrounds depends on their performance.

منابع و مأخذ:

1. Banzhaf, H.S., Lavery, N. (2010). Can the Land Tax Help Curb Urban Sprawl? Evidence from Growth Patterns in Pennsylvania, Journal of Urban Economics, Vol 67, pp. 169-179.


2. Barredo, J. I., and Demicheli, L. (2003) urban sustainability in developing Countries megacities: modeling and predicting future urban growth in Lagos, Cities, Vol. 20(5), pp. 297–310.


3. Barredo, J. I., Demicheli, L. (2003). urban sustainability in developing Countries megacities: modeling and predicting future urban growth in Lagos, Cities, Vol. 20(5), pp. 297–310.


4. G., Yang, T., Freed. H. (2011). Energy Combine in Go Teborg, Honor’s Thesis in Environment Science, Department of Physical Resource Theory, Chalmers University of Technology press, Sweden.


5. Geng, Y., Fujita, T., Bleischwitz, R., Chiu, A., & Sarkis, J. (2019). Accelerating the Transition to Equitable, Sustainable, and Livable Cities: Toward Post-Fossil Carbon Societies. Journal of Cleaner Production,Vol 239, pp. 1-9.


6. Heidari, A. (2017). Analysis of Spatial Developments of Urban Environment in Mashhad Metropolis Using Natural Step Future Research Approach, PhD Thesis in Geography and Urban Planning, Supervisor: Dr. Mohammad Rahim Rahnama, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University Mashhad.


7. Heidari, A., Rahnama, M. R., Shokoohi Ajaz, M., Kharazmi, O. A. (2016). Analysis of Spatial Developments of Urban Environment in Mashhad Metropolis Using Natural Step Futurism Model, Quarterly Journal of Geography and Environmental Sustainability, Vol6(1), pp. 1 -19.


8. Hosseini, A., Poorahmad, A., Ziari, K. (2017). Analysis of urban spatial structure with emphasis on the demographic dimension of the morphological approach of multicore city. Case study: Tehran, Journal of Spatial Planning, Vol 8(30), pp. 19-38.


9. Khairuddin, R., Razpour, M., (2015). Monitoring the Spatial Developments of Rural Settlements in Border Regions: Challenges and Potentials in the Function of Rural Society in Baneh Border County, Journal of Village and Development Vol 17 (4), pp. 25-48.


10. Khairuddin, R., Taghvaei, A. A., Imani Shamloo, J. (2013). Analysis of metropolitan spatial developments in relation to oil price changes in Iran, Journal of the Iranian Scientific Association of Architecture and Urban Planning, No. 6, pp. 17-36.


11. Liu, J., Nijkamp, P., Huang, X., & Lin, D. (2017). Urban livability and tourism development in China: Analysis of sustainable development by means of spatial panel data. Habitat International, 68, 99–107.


12. Meshkini, A., Molaei Ghelichi, M., Khavarian Garmsir, A. (2016). Scattered trends of urban surface and sustainable spatial development planning (Case study: Tehran Region 2), Journal of Sustainable Architecture and Urban Planning, Vol 4(2), pp. 43 -54.


13. Modiri, M., Hayati, S., Moghadam, A. R. (2017). Analysis and study of the spatial development model of Mashhad metropolis, Quarterly Journal of Urban Management, No. 46, pp. 7-22.


14. Mohammadi, Z., Najafi Kani, A. A., Ghanqarmeh, A. (2016). A Study of Physical-Spatial Development of Coastal Cities with Emphasis on Sustainable Development .


15. Montazeri, M., Jahanshahloo, L., Majedi, H. (2017). Developments in the physical-spatial structure of Yazd and the factors affecting it, Haft Hesar Environmental Studies, Vol 6(21), pp. 27-42.


16. Nejad Ebrahimi, A., Farshchian, A. H., Khoshrokh, P. (2017). A Study of the Theoretical Framework of Urban Space and the Influences of Existing Forces on the Formation of the City (Aesthetic Perspective), Quarterly Journal of Green Architecture, Vol 3(9), pp. 71- 61.


17. Paul, A., Sen, J. (2018). Livability assessment within a metropolis based on the impact of integrated urban geographic factors (IUGFs) on clustering urban centers of Kolkata. Cities, 74, 142–150.


18. Sadeghi, Mojtaba, Javan, Jafar, Rahnama, Mohammad Rahim (2015). What is geographical space?, Procrastination on the nature of geographical space from the perspective of hermeneutic phenomenology, Quarterly Journal of Geographical Studies of Arid Areas, Vol 5(19), pp. 12-28.


19. Shafizadeh, M. H., Helbich, M. (2015). Spatiotemporal variability of urban growth factors: A global and local perspective onnthe megacity of Mumbai, International Journal of Applied Earth Observation and Geo information, No. 35 , pp. 187–198.


20. Shi, Y. Xiang, S., Xuedong, Z. (2012). Characterizing growth types and analyzing growth density distribution in response to urban growth patterns in periurban areas of Lianyungang City”. Journal of Landscape and Urban Planning.


21. Statistical Center of Iran (2016). 2016 Population and Housing Census.


22. Sustainable Development Solutions Network (SDSN) (2013). an Action Agenda for Sustainable Developme http://unsdsn.org/files/2013/11/An-Action- Agenda-for-Sustainable-Development.pdf


23. UN-Habitat. (2019). Urbanization and development: emerging futures.


24. Wang, j .(2002). searching for the urban development pattern, master of science in public management, and university of north Carolina ,at pembroke,N,C.28213,Nowember.


25. Wiedmann, F., Salama, M. A., Tierstein, A., (2012). Urban Evolution of the City of Doha: An Investigation into the Impact of Economic Transformations on Urban Structures, URBAN EV, Vol 29(2), pp. 61-35.


26. World Future Association (2014). Developing Sustainable Urban Development Models, Cities, Vol 14 (3), pp. 147-155.


27. Zakavat, K. (2011). The position of space organization in urban design, Sefeh Quarterly, No. 54, pp. 118-105.


28. Zeini, S. M., Mojtaba Zadeh Khaneghahi, H., Meshkini, A. (2019). An Analysis of Spatial-Physical Development Based on the Principles of a Living City (Case Study of the 6 Areas of Islamshahr), Geography Quarterly, Vol 10(1-2), pp. 465-476.