ابعاد جغرافیای سیاسی مکانیابی و انتقال پایتخت در ایران
محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ایافشین متقی دستنایی 1 , حیدر لطفی 2 , موسی صادقی 3
1 - استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 - استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واد گرمسار، گرمسار، ایران
3 - کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
کلید واژه: مکانیابی پایتخت, انتقال پایتخت, کلان شهرها, پایتخت‌های ایران,
چکیده مقاله :
پایتخت رکن اساسی در امور اقتصادی، سیاسی، ژئوپلیتیکی، فرهنگی و اجتماعی هر کشوری است و عوامل گوناگون، ساختار و نظام اداری پایتخت را شکل میدهد. علاوه بر ویژگیهای مذکور، شهرها نیز بنا به دلایل گوناگونی برای دوره مختلف، مقام پایتختی خود را به تجربه میگذاشتند، اما حکومتها تحت تأثیر عواملی چند در انتخاب، توسعه و ساخت و ساز پایتختها و البته در مقیاسها و ویژگیهای گوناگون نقش مهمی داشتند. ایران، سرزمین کهنی است که از زمان هخامنشیان تاکنون بارها و بارها نسبت به تعویض و انتقال مرکز حکومت خود اقدام کرده است. از پایتختی شوش تا تهران 39 بار انتقال مرکز صورت گرفته است که طی آن 30 شهر به پایتختی برگزیده شدهاند. این پژوهش با روش توصیفی– تحلیلی انجام گرفت و به دنبال پاسخ به این سؤال است که چه عواملی در تعیین پایتختها نقش اساسی دارند و چه عواملی موجب بوجود آمدن تقاضا برای انتقال پایتخت در ایران مطرح باشد؟ یافتههای پژوهش حاکی از این است که از دیدگاه جغرافیای سیاسی، در انتخاب و مکانیابی پایتخت عواملی نظیر: قابلیت هستهای مکان پایتخت، ارزش معنوی و نقش فرهنگی مکان پایتخت و ایجاد وحدت و تجانس فرهنگی یا کنترل تفاو تهای فرهنگی، گروه ملی مسلط و یا خاستگاه قومی حکومت، ارتباط خارجی، موقعیت استراتژیک و دفاعی، مصالحه سیاسی، موقعیت مرکز ثقل جغرافیایی، دسترسی به راه‌های ارتباطی و مواصلاتی داخلی، تغییر در رویکردها و سیاست های حکومت، شرایط زیست محیطی منطقه، مشکلات مدیریت بهینه پایتخت، مسائل امنیتی مؤثر است. در پاسخ به سؤال دوم، مهمترین عوامل طرح پایتخت در ایران، تمرکز شدید جمعیتی، اقتصادی و قرار داشتن بر روی گسل زلزله شناخته شدهاند.