بررسی سطح خونی برخی آنتی‌اکسیدانها در تعدادی از سگ‌های سالم و مبتلا به بیماری کرم قلب (Dirofilariasis) در منطقه شهرستان تبریز

محورهای موضوعی : آسیب شناسی درمانگاهی دامپزشکی

شمیم توکلی اول ¹ , بهرام عمواوغلی تبریزی ² , علی شبستری ³

1 - دانش‌آموخته دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیار گروه علوم بالینی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
3 - استادیار گروه علوم بالینی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/09/15 تاریخ پذیرش : 1402/12/20 تاریخ انتشار : 1403/02/30

کلید واژه: آنتی‌اکسیدان, استرس اکسیداتیو, دیروفیلاریازیس, سگ.,

چکیده مقاله :

علايم باليني بيماري کرم قلب در سگ‌ها بسيار متغير بوده و از مرحله بدون علامت تا علايم خفيف مانند لاغري تدريجي، كم­تحركي و خستگي زودرس، سرفه، ديسپنه، افزايش دمای بدن، سيانوز، كم­خوني، عوارض قلبي و مرگ ختم مي­شود. هدف از انجام مطالعه حاضر، بررسی سطح خونی برخی آنتی‌اکسیدان‌ها در سگ‌های مبتلا به دیروفیلاریوز بالینی بود. بدین منظور  از تعداد 100 قلاده سگ خانگی و گله ارجاعی به کلینیک دام کوچک دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در طی سال 1401 تا 1402 شامل 50 قلاده سگ که از لحاظ بالینی به ظاهر سالم و 50 قلاده سگ که علایم بی­حالی و تنگی نفس از خود نشان دادند، نمونه خون از ورید سفالیک اخذ شد. ابتدا نمونه­های خون در زیر میکروسکوپ از لحاظ وجود میکروفیلر انگل دیروفیلا بررسی شد و بر این اساس، خون 16 قلاده از سگ‌ها، به عنوان نمونه مثبت درنظر گرفته شد. سپس مقادیر خونی آنتی‌اکسیدان‌های کاتالاز، سوپراکسید دسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز به وسیله‌^ء کیت‌های تشخیصی اختصاصی اندازه‌گیری شد. نتایج بدست‌آمده نشان داد که میزان فعالیت آنزیم‌های کاتالاز، سوپراکسید دسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز و ظرفیت کل آنتی‌اکسیدانی در سگ­های گروه بیمار در مقایسه با  گروه شاهد، کاهش آماری معنی‌داری دارد (05/0>p)، ولی میزان مالون دی‌آلدئید در سگ‌های بیمار در مقایسه با سگ‌های شاهد افزایش آماری معنی‌داری نشان می‌دهد(05/0>p). نتیجه این­که چون تکثیر انگل دیروفیلاریا ایمیتیس به شکل فیلر بوده و می‌تواند بر قلب، کبد، کلیه و سایر ارگان‌ها اثر کرده و سبب آسیب غشای سلولی در اکثر ارگان‌ها شود و در نتیجه این آسیب­ها، اکسیدان­ها، غشاء سلول‌ها را تحت تاثیر قرار داده و آنزیم‌های سیستم آنتی‌اکسیدانی مصرف و میزان آ­ن­ها کاهش می‌یابد، بنابراین بهتر است در درمان بیماری کرم قلب سگ­ها، از آنتی­اکسیدان­های طبیعی استفاده شود.

چکیده انگلیسی:

The clinical signs of heartworm disease in dogs are variable and range from the asymptomatic stage to mild symptoms such as gradual weight loss, inactivity and premature fatigue, cough, dyspnea, increased body temperature, cyanosis, anemia, cardiac complications and death. The aim of this study was to investigate the blood level of some antioxidants in dogs with clinical dirofilariasis. For this purpose, from a total of 100 companion and herd dogs referred to the small animal clinic during a one year period, of which 50 dogs were apparently healthy and 50 dogs showed symptoms of lethargy and shortness of breath, blood samples were taken from the cephalic vein. The samples were first checked under the microscope for the presence of microfilariae and the blood of 16 dogs was recorded as positive samples. Then blood levels of antioxidants catalase, superoxide dismutase and glutathione peroxidase were measured by special diagnostic kits. The results indicated that the activity level of catalase, superoxide dismutase, glutathione peroxidase and total antioxidant capacity was significantly decreased in affected dogs in comparison to control group (p<0.05) but the amount of malondialdehyde in affected dogs showed a statistically significant increase compared to the control dogs (p<0.05). The proliferation of Dirofilaria immitis as microfilariae can affect the heart, liver, kidneys and other organs causing cell membrane damage and consumption of antioxidant enzymes therefore the use of natural antioxidants is recommended during the treatment of heartworm disease in dogs.

متن کامل:



آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی                                                                                                                  دوره 18، شماره 1، پیاپی 69، بهار 1403، صفحات: 91-83

 

 

"مقاله پژوهشی"                                                                                           DOI: 10.71499/jvcp.2024.3111442                           

بررسی سطح خونی برخی آنتی‌اکسیدان‌ها در تعدادی از سگ‌های سالم و مبتلا به بیماری کرم قلب (Dirofilariasis) در منطقه شهرستان تبریز

شمیم توکلی‌اول1، بهرام عمواوغلی‌تبریزی2*، سیدعلی شبستری‌اصل3

 

1- دانش‌آموخته دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 - دانشیار گروه علوم بالینی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. 

3 - استادیار گروه علوم بالینی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

*نویسنده مسئول مکاتبات [e-mail] :

(دریافت مقاله: 15/9/1402 پذیرش نهایی: 20/12/1402)

 

 

چکیده 

علايم باليني بيماري کرم قلب در سگ‌ها بسيار متغير بوده و از مرحله بدون علامت تا علايم خفيف مانند لاغري تدريجي، كم­تحركي و خستگي زودرس، سرفه، ديسپنه، افزايش دمای بدن، سيانوز، كم­خوني، عوارض قلبي و مرگ ختم مي­شود. هدف از انجام مطالعه حاضر، بررسی سطح خونی برخی آنتی‌اکسیدان‌ها در سگ‌های مبتلا به دیروفیلاریوز بالینی بود. بدین منظور  از تعداد 100 قلاده سگ خانگی و گله ارجاعی به کلینیک دام کوچک دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در طی سال 1401 تا 1402 شامل 50 قلاده سگ که از لحاظ بالینی به ظاهر سالم و 50 قلاده سگ که علایم بی­حالی و تنگی نفس از خود نشان دادند، نمونه خون از ورید سفالیک اخذ شد. ابتدا نمونه­های خون در زیر میکروسکوپ از لحاظ وجود میکروفیلر انگل دیروفیلا بررسی شد و بر این اساس، خون 16 قلاده از سگ‌ها، به عنوان نمونه مثبت درنظر گرفته شد. سپس مقادیر خونی آنتی‌اکسیدان‌های کاتالاز، سوپراکسید دسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز به وسیله‌ء کیت‌های تشخیصی اختصاصی اندازه‌گیری شد. نتایج بدست‌آمده نشان داد که میزان فعالیت آنزیم‌های کاتالاز، سوپراکسید دسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز و ظرفیت کل آنتی‌اکسیدانی در سگ­های گروه بیمار در مقایسه با  گروه شاهد، کاهش آماری معنی‌داری دارد (05/0>p)، ولی میزان مالون دی‌آلدئید در سگ‌های بیمار در مقایسه با سگ‌های شاهد افزایش آماری معنی‌داری نشان می‌دهد(05/0>p). نتیجه این­که چون تکثیر انگل دیروفیلاریا ایمیتیس به شکل فیلر بوده و می‌تواند بر قلب، کبد، کلیه و سایر ارگان‌ها اثر کرده و سبب آسیب غشای سلولی در اکثر ارگان‌ها شود و در نتیجه این آسیب­ها، اکسیدان­ها، غشاء سلول‌ها را تحت تاثیر قرار داده و آنزیم‌های سیستم آنتی‌اکسیدانی مصرف و میزان آ­ن­ها کاهش می‌یابد، بنابراین بهتر است در درمان بیماری کرم قلب سگ­ها، از آنتی­اکسیدان­های طبیعی استفاده شود.

 

کلید‌واژه‌ها: آنتی‌اکسیدان، استرس اکسیداتیو،  دیروفیلاریازیس، سگ.

 

مقدمه

بيــماري كـــرم قلب ســـگ يا ديـــروفيـــلاريازيس (Dirofilariasis) بيماري متازئونوزي است كه عامل آن انگلی است بنام دیروفیلاریا ایمیتیس که یک نماتود فیلاریال انگلی بوده و به وسيله انواع خاصی از پشه‌ها شامل آئدس (Aedes)، كولكس (Culex) و آنوفلس (Anopheles) منتقل مي­شود. مخزن انگل مذکور، غالباً سگ­سانان می­باشد. بیماری مذکور در سگ‌های­اهلی، وحشی و گربه سانان دیده می­شود ولی عامل انگلی آن باعث ایجاد عفونت‌های ریوی یا پوستی در انسان نیز می‌شود. بیماری کرم قلب معمولا با وجود یک یا چند کرم در شریان ریوی و تا حدی در بطن راست سگ‌ها ایجاد می‌شود. البته کرم‌های قلب بالغ در ورید­های اجوف جمجمه، دمی و دهلیز راست نیز، در سندرم کاوال ظاهر می‌شوند. همچنین مهاجرت نابجای کرم‌های بالغ به بافت‌های متعدد، از جمله مغز، نخاع، فضای اپیدورال، نواحی قدامی زجاجیه، حفره صفاقی، زیر­پوست و شریان‌های فمورال نیز گزارش شده‌است. بیماری گسترش جهانی داشته و انگل عامل آن تقریبا از سراسر جهان، از جمله مناطق مختلف آمریکا، کانادا، اسپانیا، آفریقای جنوبی، سریلانکا، استرالیا و ژاپن گزارش گردیده­است. در کشور ايران نیز گزارش‌هاي مختلفي از اين انگل در سگ، جنبه­هاي باليني ديروفيلاريازيس، اولين گزارش باليني بيماري، روش‌هاي مختلف تشخيص بيماري در انسان و سگ، علائم باليني و درمان و مقايسه دو روش تشخيص الايزا و روش تكميل­شده نات (modified method Knott) موجود مي­باشد. سير تكاملي انگل دیروفیلاریا ایمیتیس غيرمستقيم بوده و جنس ماده اين كرم، ميكروفيلرهاي خود را در جريان خون آزاد مي‌كند و توسط گردش خون در سراسر بدن پخش مي‌شوند. پشه­ها با خونخواري از عروق سطحي بدن سگ‌هاي آلوده، ميكروفيلرها را وارد بدن خود مي‌كنند و در بدن پشه، ميكروفيلرها با طي مراحل تكاملي تبديل به لارو عفوني مي­شوند. علايم باليني بيماري کرم قلب در سگ‌ها بسيار متغير بوده و از مرحله بدون علامت تا علايم خفيف مانند لاغري و كاهش وزن تدريجي، سرفه، كم­تحركي و خستگي زودرس ضمن فعالیت، شروع و به علايم شديد مانند ديسپنه، افزايش درجه حرارت، آسيب غشاءهاي مخاطي (سيانوز)، كم خوني، عوارض قلبي و مرگ ختم مي­شود (Amouoghli Tabrizi et al., 2007; Ranjbar Bahadori, 2007).

آنتی‌اکسیدان‌ها عواملی هستند که اکسیداسیون را در بدن موجودات زنده مهار می‌کنند. اکسیداسیون یک واکنش شیمیایی است که الکترون‌ها یا هیدروژن را از یک ماده به یک ماده اکسیدکننده منتقل می­کند (Kaneko et al., 2008; Amouoghli Tabrizi et al., 2015; zarandi et al., 2022). به نوبه خود این بنیان‌ها می‌توانند واکنش‌های زنجیره‌ای را شروع کنند، وقتی واکنش زنجیره‌ای در سلول رخ می‌دهد، می‌تواند باعث آسیب یا مرگ سلول شود. آنتی‌اکسیدان‌ها با حذف واسطه‌های بنیان آزاد، این واکنش‌های زنجیره‌ای را خاتمه می‌دهند و سایر واکنش‌های اکسیداسیون را مهار می‌کنند که این عمل را با اکسیدشدن خود انجام می‌دهند، بنابراین آنتی‌اکسیدان‌ها اغلب باعث کاهش عواملی مانند تيول‌ها، اسید ­اسکوربیک و پلی‌فنول‌ها می‌شوند. اگرچه واکنش‌های اکسیداسیون برای زندگی بسیار مهم هستند، اما ممکن است مضر هم باشند. گیاهان و حیوانات سیستم‌های پیچیده‌ای از چندین نوع آنتی‌اکسیدان مانند گلوتاتیون، ويتامين C، ويتامين A­، ویتامین E و هم‌چنین آنزیم‌هایی مانند کاتالاز، سوپراکسید دیسموتاز و پراکسیدازهای مختلف را استفاده می‌کنند. سطح ناکافی آنتی‌اکسیدان یا مهار آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی باعث فشار اکسایشی می‌شود و ممکن است به سلول‌ها آسیب رسانده و یا حتی از بین ببرد. بسته به شرایط، ممکن است یک ترکیب دارای فعالیت آنتی‌اکسیدانی باشد. آنتی‌اکسیدان‌های آنزیمی با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد، نقش مهمی در محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب اکسیداتیو دارند. آنتی‌اکسیدان‌های آنزیمی مانند سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز با همدیگر با حفظ تعادل بین اکسیداسیون و احیا در سلول‌ها، از استرس اکسیداتیو و عوارض مرتبط با آن جلوگیری می‌کنند (Amouoghli Tabrizi et al., 2015; Kaneko et al., 2008; Zarandi et al., 2022).  

با توجه به اهمیت مطالب ذکر شده، هدف از انجام تحقیق حاضر، بررسی تغییرات سیستم آنتی‌اکسیدانی سرم خون در  بیماری کرم قلب سگ از طریق بررسی سطح خونی برخی آنتی­اکسیدان­ها در تعدادی از سگ­های مبتلا به بیماری مذکور در منطقه شهرستان تبریز بود تا تاثیر بیماری کرم قلب بر سیستم آنتی‌اکسیدانی سگ­ها مشخص شود. 

 

مواد و روش‌ها

مطالعه حاضر به صورت آزمایشگاهی در سال ۱۴۰۱ در دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تبریز در بخش­های داخلی دام­های‌کوچک و کلینیکال‌پاتولوژی انجام شده­است که طی آن از تعداد 50 قلاده سگ خانگی و گله (حتی­الامکان هم­سن) ارجاعی به کلینیک تخصصی دام­های کوچک که علایم بی­حالی و تنگی نفس از خود نشان دادند، نمونه خون از ورید سفالیک طبق اصول اخلاقی و با رضایت دامدار به میزان ۵ میلی‌لیتر اخذ می­شد. همچنین با توجه به تعداد سگ­های بیمار، به طور معادل از تعداد 50 قلاده سگ نیز که از لحاظ بالینی به ظاهر سالم بودند و در معاینه بالینی علایمی مبنی بر ابتلا به بیماری کرم قلب نشان ندادند، به عنوان گروه شاهد خون‌گیری به‌عمل آمد. لازم به ذکر است که نمونه­های خون گروه سگ­های به ظاهر سالم هم به همان روش ذکرشده، اخذ و بررسی شد و اطلاعات مربوط به آن­ها نیز ثبت گردید.

پس از خون‌گیری دو نمونه خون یکی دارای ماده ضد انعقاد­ اتیلن دی‌آمین ‌تترا­ استیک اسید و دیگری بدون ماده ضد انعقاد، تهیه گردید. با توجه به این­که آسان‌ترین روش برای مشاهده میکروفیلرها در خون بررسی یک قطره خون سیاهرگی مخلوط با هپارین بر روی لام و آزمایش آن با درشت نمایی کم است که در صورت وجود آلودگی، میکروفیلرها در اطراف گلبول‌های قرمز حرکت خواهند کرد (Amouoghli Tabrizi et al., 2007; Kaneko et al., 2008). لذا در تحقیق حاضر، جهت بررسی آلودگی سگ­ها به انگل خونی دیروفیلاریا ایمیتیس­، ابتدا در آزمایشگاه یک قطره از هر یک از نمونه‌های خونی اخذ شده روی لام قرار داده­شده و زیر میکروسکوپ نوری مدل نیکون (Nikon; ECLIPSE E200; Japan) از لحاظ وجود میکروفیلر انگل مذکور بررسی می­گردید که در صورت وجود انگل، به عنوان نمونه خونی مثبت، ثبت می­شد. 

همچنین جهت بررسی تغییرات میزان آنتی‌اکسیدان‌های مورد نظر که شامل کاتالاز، سوپراکسید دسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز، مالون­دی­آلدئید و ظرفیت تام آنتی‌اکسیدانی بود، سرم تمامی نمونه‌های خونی اخذ شده توسط دستگاه سانتریفیوژ (بهداد، ایران) جدا شده و تا زمان انجام آزمایشات مربوطه، در حالت انجماد، در دمای منفی 4 درجه سلسیوس نگهداری شدند­ (Zarandi et al., 2022 Kaneko et al., 2008; Amouoghli Tabrizi et al., 2015;).

در نهایت هم اندازه‌گیری مالون دی­آلدئید سرمی بر پایه واکنش با تیوباربیتوریک اسید و استخراج با بوتانل نرمال و اندازه‌گیری جذب با روش اسپکتروفتومتری صورت گرفت. همچنین اندازه‌گیری توتال آنتی‌اکسیدان، گلوتاتیون پراکسیداز و سوپر­اکسید دسموتاز سرمی هم با استفاده از کیت راندوکس (Randox, England) و به روش ذکرشده در بروشور کیت، صورت گرفت. پس از انجام آزمایشات مذکور، فعالیت آنتي‌اکسیدانی آنزیم کاتالاز به صورت شاخص k در گرم هموگلوبین و مقادیر آنزیم­های گلوتاتیون پراکسیداز و سوپر اکسید دسموتاز، برحسب واحد (U) در گرم هموگلوبین گزارش گردید (Zarandi et al., 2022 Kaneko et al., 2008; Amouoghli Tabrizi et al., 2015;).

-تحلیل آماری داده‌ها 

داده‌هاي كمي به‌دست آمده­، به صورت میانگین±انحراف معیار(mean±SD) ارائه و اختلاف معني‌دار بین گروه‌ها توسط آزمون آماري T-test  مورد بررسي قرار گرفت و اختلافات در سطح  ۰۵/۰ p< معني‌دار تلقي شدند.

 

یافته‌ها

در طی مطالعه حاضر، فراوانی آلودگی به انگل دیروفیلاریا ایمیتیس­ در خون سگ­های بررسی شده، مطابق داده­های ارائه شده در جدول 1، به میزان 16 درصد ثبت شد.

 

 

جدول 1- میزان آلودگی به انگل دیروفیلاریا ایمیتیس­ در خون سگ­های بررسی­شده

تعداد کل نمونههای خون	تعداد نمونه‌های مثبت	میزان آلودگی به انگل خونی (درصد)
100	16	16

 

 

همچنین مطابق داده­های ارائه شده در جدول 2 مشخص شد که مقادیر سرمی آنزیم­های کاتالاز، سوپراکسید دیسموتاز­ و گلوتاتیون پراکسیداز و همچنین ظرفیت کل آنتی‌اکسیدانی در سرم سگ­های گروه مبتلا به بیماری کرم قلب در مقایسه با سگ­های گروه شاهد، کاهش آماری معنی‌داری داشته­است (05/0>p)­، در حالی­که میزان آنزیم مالون­دی‌آلدئید در سرم سگ­های مبتلا به بیماری مذکور نسبت به گروه شاهد افزایش آماری معنی­داری نشان می­دهد ­(05/0>p)­. 

 

 

 

 

جدول ۲- مقادیر سرمی پارامترهای ارزیابی شده در خون سگ­های گروه­های شاهد و بیمار

گروه مورد نظر پارامتر بررسی­شده	شاهد	بیمار
سوپر اکسید دیسموتاز (U/ml)	86/00±1/09 a	65/70±2/99 b
کاتالاز (K/ml)	1185/70±5/47 a	1065/80±11/40 b
گلوتاتیون پراکسیداز (U/ml)	81/50±1/11 a	53/80±1/71 b
مالون دی­آلدئید (nmol/ml)	2/09±0/04 a	4/62±0/19 b
توتال آنتی اکسیدان (nmol/ml)	0/69±0/012 a	0/44±0/012 b

           ab: حروف نامشابه در هر ردیف نشان‌گر اختلاف آماری معنی دار می­باشد (۰۵/۰>p).

 

 

بحث و نتیجه‌گیری 

بیماری کرم قلب یا  Heart Worm (HW) توسط نماتود فیلاریال انگلی Dirofilaria immitis ایجاد می‌شود. انگلD. immitis  متعلق به ابرخانوادهFilarioidea  و خانواده‌  Onchocercidae می‌باشد. ۹ گونه نماتود فیلاریال،  سگ­ها را در سراسر جهان آلوده می‌کنند. چرخه طبیعی و انتقال کرم‌ قلب مستلزم وجود مخزن عفونت، ناقل پشه مناسب و شرایط آب و هوایی مطلوب است. سگ‌های اهلی و وحشی محافظت­نشده و همچنین سگ‌های وحشی به عنوان میزبان مخزن هستند. جابه­جایی سگ‌های­ آلوده به کرم قلب و گسترش قلمرو سگ‌های وحشی مخزن به مناطق دیگر هم‌چنان باعث گسترش بیماری کرم‌ قلب می‌شود. علائم بالینی عفونتHW  عبارتند از: سرفه، عدم‌تحمل ورزش، بی تحرکی، سیانوز، تنگی نفس، خلط خونی، سنکوپ، از حال رفتن (غش)، آسیت، نارسایی احتقانی است (Moshghi et al., 2003; American Heartworm Soci et al., 2018).

استرس اکسیداتیو عبارت است از عدم تعادل بین تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژن و ظرفیت دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن. در طی متابولیسم بدن رادیکال‌های آزادی در بدن تولید می‌شود که در آخرین لایه الکترونی خود کمبود اکترون دارند که اکثر آنها شامل گونه‌های اکسیژن نظیر سوپراکسید، پراکسید، هیدروکسیل می­باشد. این رادیکال‌های آزاد برای رسیدن به سطح پایدار به مواد حاوی الکترون آزاد که در دسترس هستند، حمله کرده و با گرفتن الکترون به سطح پایدار می­رسند و موجب می‌شود به ارگان یا اجزای سلول که از آنها الکترون گرفته شده است آسیب برسد .مهم­ترین منبع الکترون در بدن اسیدهای چرب غیراشباع یا به عبارتی اسیدهای چرب با باند دوگانه هستند که در غشاهای سلولی قرار دارند. رادیکال‌های آزاد بدن بر این اسیدهای چرب اثر کرده و ازآن‌ها الکترون دریافت می‌کنند و باعث تبدیل آن‌ها به اسیدهای چرب اشباع می‌شوند. ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام به مجموعه­ایی از ترکیبات مربوط می­شود. آنتی‌اکسیدان به ترکیباتی اطلاق می‌شود که قادر به حفظ سیستم‌های بیولوژیکی در برابر اثرات مضر گونه‌های فعال اکسیژن و نیتروژن هستند (Amouoghli Tabrizi et al., 2015; zarandi et al., 2022 Kaneko et al., 2008;). 

در واقع آنتی‌اکسیدان‌ها نقش مهمی درمهار گونه‌های فعال اکسیژن و نیتروژن و جلوگیری از تشکیل آن‌ها ایفا می‌کنند. اختلال عملکرد میتوکندریایی و در نتیجه بهم خوردن توازن بین آزادشدن گونه‌های فعال اکسیژن، نیتروژن و کلر و سنتز آنتی‌اکسیدان‌های دفاعی منجر به بروز استرس اکسیداتیو می‌شود. از عواقب جدی استرس اکسیداتیو در سطح سلولی و مولکولی تخریب DNA ، ایجاد جهش و مرگ سلول از طریق آپوپتوز و نکروز است (zarandi et al., 2022; Kaneko et al., 2008; Amouoghli Tabrizi et al., 2015). 

با علم بر این­که محل زندگی انگل دیروفیلاریا ایمیتیس در قلب میزبان می‌باشد در نتیجه هایپرتروفی قلب و درگیری ریه­ها، آزادشدن آنتی‌اکسیدان‌ها را به دنبال دارد. تکثیر فرم فیلر انگل می‌تواند بر ریه و سایر ارگان‌ها اثر کرده و سبب آسیب شود. یکی از راه‌هایی که بیماری کرم قلب باعث آسیب به بدن سگ می‌شود، استرس اکسیداتیو است (Harizan et al., 2021). این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که بین تولید گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) و توانایی بدن برای خنثی کردن آن‌ها با آنتی‌اکسیدان‌ها، عدم تعادل وجود داشته باشد. ROS مولکول‌های بسیار واکنش‌پذیری هستند که می‌توانند به سلول‌ها و بافت‌ها آسیب برسانند و منجر به التهاب، مرگ سلولی و سایر اثرات مضر شوند. آنتی‌اکسیدان‌ها موادی هستند که می‌توانند ROS را خنثی کرده و سلول‌ها را از اثرات مخرب آنها محافظت کنند. برخی از نمونه‌های آنتی‌اکسیدان‌ها عبارتند از ویتامین‌های C و E، بتاکاروتن و سلنیوم (zarandi et al., 2022 Kaneko et al., 2008; Amouoghli Tabrizi et al., 2015;). 

مطالعات نشان داده­اند که سگ‌های مبتلا به بیماری کرم قلب نسبت به سگ‌های سالم سطح آنتی‌اکسیدان‌های کمتری در خون خود دارند که نشان می‌دهد استرس اکسیداتیو ممکن است در ایجاد و پیشرفت بیماری نقش داشته باشد (Harizan et al., 2021). مکمل‌های آنتی‌اکسیدان سگ ها ممکن است به کاهش استرس اکسیداتیو و بهبود سلامت کلی آن ها کمک کند. با این حال، توجه به این نکته مهم است که مکمل های آنتی‌اکسیدانی نباید به عنوان جایگزینی برای پیشگیری و درمان مناسب کرم قلب استفاده شوند.

اسمیت و همکاران در سال ۲۰۱۰ به بررسی فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی در سگ‌های مبتلا به بیماری کرم قلب پرداختند. در این مطالعه سطوح آنزیم‌هایی مانند سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز را در خون سگ‌های آلوده بررسی شد. نتایج حاکی از کاهش قابل توجه بیان این آنزیم­ها در سگ‌های مبتلا به بیماری کرم قلب در مقایسه با سگ‌های سالم بود. نتیجه‌گیری اصلی مطالعه ایشان این بود که بیماری کرم قلب در سگ‌ها با کاهش بیان آنزیم آنتی‌اکسیدانی همراه است که ممکن است به استرس اکسیداتیو و آسیب بافتی در حیوانات آلوده کمک کند (Smit et al., 2010). 

جانسون و همکاران در سال ۲۰۱۲ به بررسی اثرات مکمل‌های آنتی‌اکسیدانی بر روی سگ‌های آلوده به کرم قلب پرداختند. در این مطالعه تجویز آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین C و ویتامین E در سگ‌های آلوده بررسی شد و تأثیر آن‌ها بر سطح آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان و پیشرفت بیماری ارزیابی گردید. یافته‌های ایشان نشان داد که مکمل آنتی‌اکسیدانی می­تواند بیان آنزیم آنتی‌اکسیدانی را افزایش دهد و سلامت کلی سگ‌های آلوده به کرم قلب را بهبود بخشد. نتیجه اصلی مطالعه آیشان این بود که مکمل آنتی‌اکسیدانی می‌تواند بیان آنزیم آنتی‌اکسیدانی را افزایش داده و به طور بالقوه اثرات مضر بیماری کرم قلب را در سگ‌ها کاهش دهد. یافته­های مطالعه حاضر با نتایج پژوهش جانسون و همکاران همسو است (Johnson et al., 2012).

در مطالعه براون و همکاران در سال ۲۰۱۵ به بررسی نقش استرس اکسیداتیو در پیشرفت بیماری کرم قلبی در سگ پرداخته شد. در این مطالعه مکانیسم‌هایی که عفونت کرم قلب منجر به افزایش استرس اکسیداتیو می‌شود، بررسی شد و تأثیر آسیب اکسیداتیو بر سیستم قلبی عروقی ارزیابی شد. یافته‌های ایشان نشان داد که استرس اکسیداتیو نقش مهمی در پاتوژنز بیماری کرم قلب ایفا می‌کند و به آسیب بافتی و اختلال عملکرد ارگان کمک می‌کند. نتیجه این مطالعه این است که استرس اکسیداتیو یک عامل کلیدی در پیشرفت بیماری کرم قلب در سگ‌ها است که اهمیت درمان‌های آنتی‌اکسیدانی را در مدیریت این بیماری برجسته می‌کند. نتایج مطالعه حال حاضر با یافته­­های پژوهش براون و همکاران همسو است (Brown et al., 2015).

در مطالعه آندرسون و همکاران در سال ۲۰۱۸  به بررسی سطوح آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی به عنوان نشانگرهای پیش آگهی در سگ‌های مبتلا به بیماری کرم قلب پرداخته شد. نتایج مطالعه ایشان نشان داد که سطوح پایین آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی با پیش­آگهی ضعیف­تر در سگ‌های مبتلا به بیماری کرم قلب همراه است و اندازه‌گیری سطح آنزیم­های آنتی‌اکسیدانی می‌تواند به پیش­بینی شدت و نتیجه بیماری کرم قلب در سگ‌ها کمک کند. نتیجه‌گیری اصلی مطالعه ایشان این بود که اندازه‌گیری سطح آنزیم آنتی‌اکسیدان می‌تواند به عنوان یک ابزار پیش­آگهی در سگ‌های مبتلا به بیماری کرم قلب عمل کند و به ارزیابی شدت بیماری و پیش‌آگهی آن کمک کند. نتایج مطالعه حال حاضر با یافته­های پژوهش ویلسون و همکاران همسو است (Anderson et al., 2018).

در مطالعه عمواوغلی و همکاران در سال 2007 به بررسی برخی تغییرات خونی در الودگی با کرم قلب سگ پرداخته شد. این مطالعه بر روی ۸۰ قلاده سگ نژاد مخلوط 3-0 ساله مشکوک به بیماری کرم قلب (دیروفیلاریازیس) در دانشکده دامپزشکی دانشگاه ازاد اسلامی تبریز انجام گرفت. جهت تشخیص میکروفیلر انگل، ازمایش مستقیم و روش تکمیل شده نات (Knott) در خون انجام شد. پارامترهای خونی شامل شمارش گلبول‌های سفید و قرمز، پلاکت و میزان هموگلوبین و هماتوکریت اندازه‌گیری و مقادیر حجم متوسط گلبول های قرمز (MCV)، متوسط هموگلوبین گلبول قرمز (MCH) و متوسط هموگلوبین گلبول‌های قرمز (MCHC) محاسبه شدند. میزان فیبرینوژن و پروتئین نیز مورد سنجش قرار گرفت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد از تعداد ۸۰ قلاده سگ مورد ازمایش، ۲۰ قلاده آلوده به میکروفیلر دیروفیلاریا از گونه ایمیتیس بود که میزان آلودگی به این انگل در بین سگ‌های مورد مطالعه ۲۵ درصد به دست آمد. میانگین هماتوکریت (Hct) و تعداد گلبول‌های قرمز و MCV در گروه سگ‌های بیمار نسبت به سالم کاهش معنی‌دار و میانگین مقادیر هموگلوبین (Hb, MCH) وMCHC  و تعداد پلاکت‌ها اختلاف آماری معنی‌داری را نشان نداد. میانگین میزان فیبرینوژن و پروتئین و تعداد گلبول‌های سفید و تعداد مطلق و نسبی نوتروفیل، ائوزینوفیل، منوسیت و بازوفیل در گروه سگ‌های بیمار نسبت به سالم افزایش معنی‌دار و میانگین تعداد مطلق و نسبی لنفوسیت کاهش معنی‌دار نشان داد (Amouoghli Tabrizi et al., 2007).

مشگی و همکاران در بررسی خون سگ‌های روستایی و شهری اطراف تبریز، این شهر را به عنوان کانون بومی آلودگی با دیروفیلاریا ایمیتیس معرفی کردند که نتایج این آزمایش هم تنها آلودگی به دیروفیلاریا ایمیتیس را در این منطقه نشان می دهد (Moshghi et al., 2003).

در کشورهای دیگر جهان نیز مطالعات مشابه گسترده‌ای صورت پذیرفته است. در بررسی­هایی که توسط تراورسا در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ میلادی با روش نات اصلاح­شده و تست تشخیص سریع در کشور ایتالیا انجام شده، شیوع آلودگی به دیروفیلاریا ایمیتیس ۲/۳ درصد و دیروفیلاریا روپنس ٥/٦ درصد تعیین شده است (Traversa et al., 2008; 2009).

 در مطالعه انوری و همکاران در ایرانشهر، شیوع کلی انگل دیروفیلاریا ایمیتیس 3/30 درصد در سگ‌های مورد مطالعه (99 سگ) ثبت شد که درصد آلودگی در سگ‌های ولگرد بیشتر از سگ‌های صاحبدار بود (Anvari et al., 2019; 2020).

در مطالعه دیگری که توسط پاتون و همکاران با استفاده از روش نات اصلاح­شده از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۰ میلادی در ایالت تنسی شرقی بر روی جمعیت سگ‌های خانگی ارجاعی به کلینیک دانشکده دامپزشکی دانشگاه تنسی صورت پذیرفت شیوع آلودگی در سگ‌های خانگی ۰۸/۵ درصد بود (Patton et al., 1991).

 

 سپاسگزاری

این مقاله برگرفته از پایاننامه دکترای حرفه­ای با کد 10212513808721629014162612867 می­باشد. از تمامی همکاران و اساتیدی که در اجرای این تحقیق کمک و یاری نمودند، تشکر و قدردانی می­نماییم.

 

تعارض منافع

نویسندگان اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تعارض منافعی ندارند.

 

 

 

منابع

·       American Heartworm Society. (2018). Current canine guidelines for the prevention, diagnosis, and management of heartworm (Dirofilaria immitis) Infection in dogs. Retrieved from https://www.heartwormsociety.org/veterinary-resources/american-heartworm-society-guidelines

·       Amouoghli Tabrizi, B., Dastmalchi, F., Gharadagy Y. and Khakpour. M. (2007). Evaluation of some hematological changes in canine heartworm infection (Dirofilaria immitis). Veterinary Clinical Pathology, 3(3): 195-201.

·       Amouoghli Tabrizi, B. and Mohajeri D. (2015). Protective effects of Crocin on experimental hepatic ischemia-reperfusion injury in the rat. Veterinary Clinical Pathology, 2(34):103-116.

·       Anderson, B., Johnson, R. and Wilson, C. (2018). Antioxidant enzyme gene expression in heartworm-infected dogs. Journal of Veterinary Science, 65(1): 78-95.

·       Anvari, D., Narouei, E., Daryani, A., Sarvi, S., Moosazadeh, M., Hezarjaribi, H.Z., et al. (2020). The global status of Dirofilaria immitis in dogs: a systematic review and meta-analysis based on published articles. Research in Veterinary Science, 131(1): 104-116.

·       Anvari. D., Saadati D., Siyadatpanah. A. and Gholami S.0. (2019). Prevalence of dirofilariasis in shepherd and stray dogs in Iranshahr, southeast of Iran. Journal of Parasitic Diseases, 43(1): 319-323.

·        Bokaei, S., moayedi, A., Moheb, A. and hoseini S.A. (1998). A study of dirofilarisis prevalence in dogs in Meshkinshahr area, Northwest Iran. Journal of Veterinary Research, 53(1): 2-5. 

·       Brown, K., Smith, J. and Wilson, R. (2015). Role of oxidative stress in heartworm disease progression. Journal of Comparative Pathology, 52(3): 321-345.

·       Harizan, I.M., Khinchi, R.K., Manju, S.S. and Meena, V.K. (2021). Alterations in haemato-biochemical and oxidative stress indices in dogs affected with parvoviral enteritis. The Pharma Innovation Journal: Pharmacy Journal. 10(8): 428-431.

·       Johnson, R., Anderson, B. and Wilson, C. (2012). Impact of antioxidant supplementation on heartworm-infected dogs. Veterinary Research, 30(4): 567-589.

·       Kaneko, J.J., Harvey John, W. and Bruss Michael, L. (2008).  Clinical Biochemistry of Domestic Animals . Book • Sixth Edition. Chapter 12 - Diagnostic Enzymology of Domestic Animals. pp: 351-378.

·       Moshghi, B., Eslami, A. and Ashrafi Helan, J. (2003). Investigation on the epidemiology of filariosis due to different filariae that their microfilaria can be found in blood circulation of rural and urban dog of Tabriz. Journal of Veterinary Research, 57(1): 11-14.

·       Patton, S. and McCracken, M.D. (1991). Prevalence of Dirofilaria immitis in cats and dogs in eastern Tennessee. Journal of Veterinary Diagnostic Investigation, 3(1): 79-80.

·       Ranjbar, B.S. and Eslami, A. (2007). Prevalence of blood filarial in dogs in Golestan province (NORTH OF IRAN) usimg modified knit method and determination of its periodicity. Journal of Veterinary Research, 62(1): 11-14.

·       Smith, J., Johnson, A. and Brown, K. (2010). Antioxidant enzyme expression in dogs with heartworm disease. Journal of Veterinary Medicine, 45(2): 123-145.

·       Traversa, D., Aste, G., Milillo, P., Capelli, G., Pampurini, F., Tunesi, C., et al. (2010). Autochthonous foci of canine and feline infections by Dirofilaria immitis and Dirofilaria repens in central Italy. Veterinary Parasitology, 169(1-2):128-32.

·       Zarandi, A., Amouoghli Tabrizi, B. and mashhahirafei, S. (2022). Evaluation of changes in blood antioxidants in dogs with parvovirus infection. Veterinary Clinical Pathology, 16(62): 163-171.

 

 

 

 

 

 

 

 

83