تحلیل جامعه‌شناختی ناپایداری توسعه شهری در سکونتگاههای غیر رسمی کلانشهرها (نمونه موردی شهر تبریز)
محورهای موضوعی : جامعه شناسی
1 - دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای دانشگاه شهید بهشتی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه شهرسازی؛ تبریز- ایران (نویسنده مسئول).
کلید واژه: توسعه شهری, سکونتگاههای غیر رسمی, پایداری و ناپایداری و خطرات طبیعی و محیطی,
چکیده مقاله :
فرایند رشد شهری در کشورهای در حال توسعه، عمدتاً از طریق مهاجرت جمعیت روستایی صورت گرفته و با رشد بدون برنامه و غیر رسمی شهرها خصوصاً شهرهای بزرگ همراه بوده است. ناپایداری حاصل از این رشد نامتعادل به شکل نابرابر فضایی ـ اجتماعی، فقر شهری، سکونت در اراضی پر خطر، و موارد مشابه دیگر نمایان است. شهر تبریز به عنوان یکی از کلانشهرهای کشور، به عنوان مقصد مهاجرین در منطقه شمال غرب کشور مطرح بوده است و به دلیل عدم تطابق شرایط اجتماعی و اقتصادی جمعیت مهاجر با ساختار قیمت زمین و مسکن در داخل شهر تبریز، به اراضی اطراف شهر و اراضی مشکل‌دار به لحاظ طبیعی و توپوگرافی رانده می‌شوند. تداوم مهاجرت روزافزون جمعیت به شهر تبریز، احداث مسکن با مصالح نامرغوب و سازه ناپایدار، سکونت اقشار فقیر با مشاغل ناپایدار و نامشخص، وجود خطرات طبیعی هم چون زمین لغزش و زمین لرزه، نرخ رشد بالای جمعیت، شبکه ارتباطی نامناسب و غیره را در سکونتگاه های غیر رسمی[1] شهر به دنبال دارد که ضرورت توجه به شاخص‌های پایداری را در برنامه‌ریزی سکونتگاه های غیر رسمی مطرح می کند. بنابراین هدف این مقاله ضرورت توجه به سکونت گاه های غیر رسمی با تاکید بر شاخص‌های پایداری در برنامه‌ریزی توسعه و مدیریت شهری می‌باشد.
In developing countries, urban areas grow mainly by migration of rural population, and it results in unplanned and informal growth spesially in metropolises. The unbalanced growth cause to unsustanability and appear in social and spatial discrimination, poverty, settelment in high risk areas and the other same consequences. Tabriz, one of the Irans metropolises, had been proposed as the destination of emigration in north-west region befor the beginning of the development planning. The migrated population pushed and setteled on suburbs and unsustainable grounds with high steeps, because they had been unable for the charge of land price and not match in terms of social-economical aspects. House construction with poor materials and unstable structures, poverty and livelihood dependent on unstable jobs, existing of the high natural risk like earthquake and landslide, high growth rate of the population, inappropriate network in informal settelments and so on would be inevitable as long as the emigration contries. This issue brings up necessity of paying attention to sustability indexes in planning of informal settelments.
ابراهیمزاده، ع. (1383). حاشیهنشینی، ناهنجاریهای شهری و راهکارهای تعدیل آن، (موردشناسی کریم آباد زاهدان). مجله جغرافیا و توسعه. دانشگاه زاهدان.
ازکیا، م؛ و دیگری. (1382). جامعهشناسی توسعه. تهران: انتشارات کیهان.
افروغ، ع. (1377). فضا و نابرابری اجتماعی، ارائه الگویی برای جدایی گزینی فضایی و پیامدهای آن. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، شماره 1.
باغشهر بنا، مهندسین مشاور. (1387). ارزیابی اجتماعی اثربخشی پروژه‌های بهسازی شهری و اصلاحات بخش مسکن در شهر تبریز. بانک جهانی و شرکت عمران و بهسازی شهری تبریز.
پوراحمد، ا؛ و دیگری. (1380). توسعه فیزیکی شهر یزد و تاثیر آن بر ساختار جمعیت بافت قدیم شهر. نامه علوم اجتماعی. شماره 18.
جواهری‌پور، م. (1381). سکونتگاههای ناپایدار اقشار کم درآمد شهری هفت شهر. فصلنامه عمران و بهسازی شهری. سال سوم، شماره 8.
دانشپور، ز. (1385). تحلیل نابرابری فضایی در محیطهای پیراـ شهری کوششی در استفاده از رهیافت برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی. هنرهای زیبا. دانشگاه تهران.
زیاری، ک. (1379). برنامه‌ریزی شهرهای جدید. تهران: انتشارات سمت.
زیستا، مهندسین مشاور. (1384). مطالعات طرح حاشیهنشینی تبریز. سازمان مسکن و شهرسازی استان آذربایجانشرقی. جلد اول و دوم.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان آذربایجان شرقی. (1385). آمارنامه استان آذربایجانشرقی.
سدریک، پ. (1383). شهرهای پایدار در کشورهای در حال توسعه. مترجم: ن، محرمنژاد. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی.
صرافی، م. (1381). به سوی نظریه‌ای برای ساماندهی اسکان غیر رسمی، از حاشیهنشینی تا متن شهرنشینی. فصلنامه عمران و بهسازی شهری. سال سوم، شماره 8.
قرخلو، م. (1388). تحلیل سطح پایداری شهری در سکونتگاههای غیر رسمی، (مورد مطالعه سنندج). مجله پژوهش‌های جغرافیایی انسانی. شماره 69.
ماجدی، ل. (1386). سکونتگاههای غیر رسمی شهری در کلان شهر اهواز. هویت شهر. سال اول، شماره 1.
مهندسین مشاور تهران پادیر. (1387). طرحریز پهنه‌بندی خطر لرزه‌ای شهر تبریز. سازمان مسکن و شهرسازی استان آذربایجانشرقی.
نعمتاللهی، س. (1387). ساختار فضایی جمعیت استان آذربایجانشرقی و رشد ناموزون کلان شهر تبریز. مجموعه مقالات هفتمین همایش چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.
نعمتاللهی، س. (1388). سکونتگاههای غیر رسمی در کلانشهرهای کشور و خطر زلزله، (نمونه موردی شهر تبریز). همایش ملی سکونتگاههای غیر رسمی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد ری.
نقدی، ا. (1382). درآمدی بر جامعهشناسی شهری. انسان و شهر. همدان: انتشارات فنآوران.
نقدی، ا. و دیگری. حاشیهنشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری، (با تاکید بر شهر همدان). فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. سال پنجم، شماره 20.
نقش محیط، مهندسین مشاور. (1387). طرح تفصیلی منطقه یک و پنج تبریز. سازمان مسکن و شهرسازی استان آذربایجانشرقی. جلد اول.
ویلیر، اس. ام؛ و دیگری. (1384). توسعه شهری پایدار. ترجمه: ک، ذاکر حقیقی. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی.
Brugmann, j. (1994). Who Can Deliver Sustainbity. TWPR. 16 (2), P.p: 129-146.
Drakakis, s. & David. (1995). Third World cities: Sustainable Urban Development. 1 Urban Studies. V.32, P.p: 659-677.
Leman, E. (1991). Sustainable Urban Develop– ment: Strategic Consideration for Urbanising Nation. Ekistic. V.32, P.p: 348-349.
Nematollahi, s. (2010). Analyzing the rural to urban immigrations and formation of informal residences in peri– urban of metropolitan areas. International Conference on Urban, Regional Planning and Transportation, World Academy of Science, Engineering and Technology PARIS, FRANCE.
Nematollahi, s. (2010). Study and analysis of urban poverty and environmental risks.Case study: Tabriz. The 4th International Conference on Crisis and Emergency Management, Institute of Policy and Management, the Chinese Academy of Sciences Beijing, P. R. Chine.