مدل تاثیر نشانگان اختلال بیشفعالی/ نقص توجه بر عملکرد شغلی با میانجیگری کیفیت زندگی در کارمندان ایران خودرو
محورهای موضوعی : سلامتناهید اکبرزاده 1 , مریم قضایی 2
1 - کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، موسسه آموزش عالی شاندیز، مشهد، ایران
2 - استادیار، گروه روانشناسی، دانشگاه سجاد، مشهد، ایران
کلید واژه: اختلال بیش فعالی / نقص توجه, عملکرد شغلی, کیفیت زندگی,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر نشانگان اختلال بیش فعالی/ کاستیتوجه بر عملکرد شغلی با میانجیگری کیفیت زندگی است. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه پژوهش شامل 400 نفر از کارمندان شرکت ایران خودرو مشهد بود که طبق جدول مورگان 196 نفر به صورت تصادفی انتخاب گردید و برای گرد آوردی داده ها از پرسشنامههای اختلال بیش فعالی/کاستی توجه بزرگسالان( Barkley, 2011)، عملکرد شغلی (Paterson, 1970)، کیفیت زندگی ( Sheboune & Ware, 1992) استفاده گردید. ارزیابی الگوی پیشنهادی از طریق مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار AMOS و SPSS انجام گرفت. نتایج نشان داد الگوی نهایی از برازش مطلوبی برخودار است. تاثیرات مستقیم نقص توجه و عملکرد شغلی، نقص توجه و کیفیت زندگی، تکانشگری و کیفیت زندگی و کیفیت زندگی و عملکرد شغلی در الگوی نهایی معنیدار بودند (01/0>p). همچنین نتایج بوت استراپ نشان دادکه تاثیر غیرمستقیم بین متغیرهای نقص توجه و عملکرد شغلی، تکانشگری و عملکرد شغلی از طریق میانجیگری کیفیت زندگی معنیدار است (01/0>p).
Aim of this present study was investigating the effect of Attention Deficit/Hyperactivity Disorder symptoms on job performance with meditation of quality. The research method was descriptive correlational. The research population consisted of 400 employees of Iran Khodro Mashhad Company, which according to Morgan table, 196 people were randomly selected. Questionnaires were used to collect data were Adult ADHD Rating Scale (Barkley, 2011), Job Performance (Paterson, 1970), Quality of Life ( Sheboune & Ware, 1992). The proposed model was evaluated using structural equation modeling using AMOS and SPSS software version 22. The finding showed that the final model has suitable fitness to research data. Direct effect of deficit attention and job performance, attention deficit and life quality, impulsivity and life quality, life quality and performance job were significant (p<0.01). The results of Bootstrap for the intermediate pathways of the final model showed that the indirect effect between the variables of attention deficit and job performance, impulsivity and job performance through mediation life quality was significant (p <0.01).
Adler, L. (2006). Distractions (ADHD in Adults). Translated by Bashardoost Tajali, F. (2008). Tehran: virayesh publication. (In Persian)
Arabgol, F., Hayati, M. & Hadid, M. (2004). Prevalence of attention-deficit/ hyperactivity disorder in a group of university students. Advances in Cognitive Science, 6(1), 73-78. . (In Persian)
Alirezaei, N., Masah, H. & Akrami, N. (2013) The relation between work conscientiousness with job
performance. Ethics in Science and Technology, 8(2): 76-86. (In Persian)
Barkley, R. A., Murphy, K. R., & Fischer, M. (2008). ADHD in adults: What the science says. New York: Guilford.
Barkley, R. A. & Murphy, K. R. (2010). Impairment in occupational functioning and adult ADHD: the predictive utlity of executive function (EF) Ratings versus EF tests. Archives of Clinical Neuropsychology, 25: 157-173.
Barkley, R. A. (2011). Barkley Adult Rating Scale- IV (BAARS_IV). New York, London: The Guilford Press.
Beshlideh, K. (2012). Research methods and statistical analysis of research examples using SPSS and AMOS. Ahvaz: Shahid Chamran University Press. . (In Persian)
Biederman, J., Petty, C., Fried, R., Fontanella, J., Doyle, A. E., Seidman, L. J., et al. (2006). Impact of psychometrically defined deficits of executive functioning in adults with attention deficit hyperactivity disorder. American Journal of Psychiatry, 163: 1730–1738.
Biederman, J. (2005). Attention-deficit/hyperactivity disorder: A selective overview. Biological Psychiatry, 57: 1215–1220.
Biederman, J., Faraone, S. V., Spencer, T., Wilens, T., Norman, D., Lapey, K. A., Mick, E., Lehman, B. K. & Doyle, A. (1993). Patterns of psychiatric comorbidity, cognition, and psychosocial functioning in adults with attention deficit hyperactivity disorder. American Journal of Psychiatry 150: 1792–1798.
Brod, M., Johnston, J., Able, S., & Swindle, R. (2006). Validation of the adult attention-deficit/hyperactivity disorder quality-of-life Scale (AAQoL): A disease-specific quality-of-life measure. Quality of Life Research, 15: 117-129.
Bonomi A, Patric D, Bushnell D. (2000). Validation of the united states’ version of the World Health Organization Quality of Life (WHOQOL) instrument. Journal of Clinical Epidemiology; 53: 1-12
Blasé, S.L., Gilbert, A. N., Anastopoulos, A. D., Costello, E. J., Hoyle, R. H., Swartzwelder, H. S., & Rabiner, D. L. (2009). Self-reported ADHD and adjustment in college: cross-sectional and longitudinal findings. Journal Attention Disorder. 13(3): 297‐309.
De Graaf, R., Kessler, R. C., Fayyad, J., ten Have, M., Alonso, J., Angermeyer, M., et al. (2008). The prevalence and effects of adult attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) on the performance of workers: Results from the WHOWorld Mental Health Survey Initiative. Occupational and Environmental Medicine, 65 (12), 835.
Dupaual, J. & Stoner, G. (2002). Attention deficit/ Hyperactivity disorder in shool. Translated by Mohammad khani, P. & Asmaei Majd, S. (2009). Tehran: Danje Publication. . (In Persian)
Faraji, R., Bashiri, M., Yavari, Y. & Ebrahimi Kanglou, H. (2016). Predicting job performance thorough employee’ s Personality traits and occupational commitment: a study of East Azarbaijan Youth adnd Sport Offices’Staffs, Journal of human Resource Management in Sport, 3(2), 187-204. . (In Persian)
Gau, S.S.-F., Lin, Y.-J., Cheng, A.T.-A., Chiu, Y.-N., Tsai, W.-C., & Soong, W.-T. (2010). Psychopathology and symptom remission at adolescence among children with attention-deficit–hyperactivity disorder. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 44, 323–33.
Ghaderi, SH. Rostami, CH, Ardalan, A. & Pashai, T. (2016). Predict of job performance and resiliency based on personality characteristics. The Journal of Kurdistan Nursing, Midwifery and Paramedical Faculty, 2 (2). (In Persian).
Ghazaei, M., Hamid, N. & Mehrabi Zadeh Honarmand, M. (2012). Effectiveness of cognitive behavioral therapy on attention deficit/ hyperactivity disorder in students. Journal of Psychological Achievements, 4(2): 63-80. . (In Persian).
Gjervan, B, Hjemdal, O, Nordahl, H. M (2016). Functional Impairment Mediates the Relationship Between Adult ADHD Inattentiveness and Occupational Outcome. J Atten Disorder, 20(6): 510‐518.
Gjervan, B., Torgersen, T., Nordahl, H. M., & Rasmussen, K. (2012). Functional impairment and occupational outcome in adults with ADHD. Journal of Attention Disorders, 16, 544-552.
Gjervan, B., Torgersen, T., Rasmussen, K., & Nordahl, H. M. (2012). ADHD symptoms are differentially related to specific aspects of quality of life. Journal of Atten¬tion Disorders. Advance online publication
Halmoy, A., Fasmer, O. B., Gillberg, C., & Haavik, J. (2009). Occupational outcome in adult ADHD: Impact of symptom profile, comorbid psychiatric problems, and treatment. Journal of Attention Disorders, 13, 175–187.
Safren, S. A., Sprich, S. E., Cooper-Vince, C., Knouse, L. E., & Lerner, J. A. (2010). Life impairments in adults with medication-treated ADHD. Journal of Attention Disorders, 13, 524-531.
Newman, D. A., Kinney, T., & Farr, J. L. (2004). Job performance ratings. In J. C. Thomas (Ed.), Comprehensive handbook of psychological assessment, Vol. 4. Industrial and organizational assessment (p. 373–389). John Wiley & Sons Inc.
Noury, J. L., Tatineni, R. K., & Healy, D. (2010). Perceptions of adult ADHD. International Journalof Risk & Safety in Medicine, 22, 55-58.
Ramsay, J. R., & Rostain, A. L. (2011). CBT without medication for adult ADHD: An open pilot study of five patients. Journal of Cognitive Psychotherapy: An Intenational Quaterly. 25(4), 277-288.
Matza, L. S., Johnston, J. A., Faries, D. E., Malley, K. G., & Brod, M. (2007). Responsiveness of the adult attention-deficit/hyperac¬tivity disorder quality of life scale (AAQoL). Quality of Life Research, 16, 1511-1520.
McHorney, C. A., Ware, J. E., Lu, J. F. R., & Sherbourne, C. D (1994). The MOS 36-Item Short-Form Health Survey (SF-36®): III. tests of data quality, scaling assumptions and reliability across diverse patient groups. Med Care1, 32(4):40-66
Montazeri, A., Goshtasebi, A., Vahdaninia, M., & Gandek, B. (2005). The short form Health survey (SF-36). Translation and validation study of the Iranian version. Quality of Life Research; 14: 875-882. . (In Persian).
Ratey, N. A. ((2008). The disorganaized mind. New York: ST. Martin’ s press.
Rabiner, D. L., Anastopoulos, A. D., Costello, J., Hoyle, R. H., & Swartwelder, H. S. (2008). Adjustment to college in students with ADHD. Journal Attention Disorder, 11(6): 689- 699.
Peterson, S., Luthans, F., Avolio, B.J., Walumbwa, F.O., zhang, Z. (2011). Psychological capital and employee performance: A latent Growth modeling approach. Personal psychology, 64(2): 427-450.
Painter, C. A., Prevatt, F., &Welles, T. (2008). Career beliefs and job satisfaction in adults with symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Employment Counseling, 45, 178–188.
Torgersen, T., Gjervan, B., & Rasmussen, K. (2006). ADHD in adults: A study of clinical characteristics, impairment and comorbidity. Nordic Journal of Psychiatry, 60, 38-43.
Ware JE, Sherbourne CD. (1992). The MOS 36-Item Short-Form Health Survey (SF-36®): I. conceptual framework and item selection. Med Care, 30(6):473-83.
Weiss, M. D., Gibbins, C., Goodman, D. W., Hodgkins, P. S., Landgraf, J. M., & Faraone, S. V. (2010). Moderators and mediators of symptoms and quality of life outcomes in an open-label study of adults treated for attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Clinical Psychiatry, 71, 381-390.
Vender, P. H. (1995). ADHD in adult. Translated by Sarami Foroneshani, P. (2008). Tehran: Roshd Pubilication.
Yang, H. N., Tai, Y., Yang, L. K., and Gau, S. SH. (2013). Prediction of childhood ADHD symptoms to quality of life in young adults: adult ADHD and anxiety/ depression as mediators. Research in developmental disabilies, 34: 3168-3181.
Young, S. & Bramham, J. (2007). ADHD in Adults (A psychological guide to practice). England: John Wiley and Sons Ltd.
الگوی تاثیر نشانگان اختلال بیشفعالی/ نقص توجه بر عملکرد شغلی با میانجیگری کیفیت زندگی در میان کارمندان ایران خودرو
ناهید اکبرزاده
کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، موسسه آموزش عالی شاندیز، مشهد، ایران.
مریم قضایی *
استادیار، گروه روانشناسی، دانشگاه سجاد، مشهد، ایران
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر نشانگان اختلال بیش فعالی/ کاستیتوجه بر عملکرد شغلی با میانجیگری کیفیت زندگی است. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه پژوهش شامل 400 نفر از کارمندان شرکت ایران خودرو مشهد بود که طبق جدول مورگان 196 نفر به صورت تصادفی انتخاب گردید و برای گرد آوردی داده ها از پرسشنامههای اختلال بیش فعالی/کاستی توجه بزرگسالان( Barkley, 2011)، عملکرد شغلی (Paterson, 1970)، کیفیت زندگی
( Sheboune & Ware, 1992) استفاده گردید. ارزیابی الگوی پیشنهادی از طریق مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار AMOS و SPSS انجام گرفت. نتایج نشان داد الگوی نهایی از برازش مطلوبی برخودار است. تاثیرات مستقیم نقص توجه و عملکرد شغلی، نقص توجه و کیفیت زندگی، تکانشگری و کیفیت زندگی و کیفیت زندگی و عملکرد شغلی در الگوی نهایی معنیدار بودند (01/0>p). همچنین نتایج بوت استراپ نشان دادکه تاثیر غیرمستقیم بین متغیرهای نقص توجه و عملکرد شغلی، تکانشگری و عملکرد شغلی از طریق میانجیگری کیفیت زندگی معنیدار است (01/0>p).
واژگان کلیدی: اختلال بیش فعالی / نقص توجه، عملکرد شغلی، کیفیت زندگی
Model of effect of attention deficit hyperactivity disorder symptoms on job performance with mediation quality of life among Iran Khodro Employees
Nahid Akbarzadeh, M.A
Master of Educational Psychology, Shandiz Institute of Higher Education, Mashhad, Iran.
Maryam Ghazaei, Ph.D
Assistant Professor, Department of Psychology, Sadjad University, Mashhad, Iran.
Abstract
Aim of this present study was investigating the effect of Attention Deficit/Hyperactivity Disorder symptoms on job performance with meditation of quality. The research method was descriptive correlational. The research population consisted of 400 employees of Iran Khodro Mashhad Company, which according to Morgan table, 196 people were randomly selected. Questionnaires were used to collect data were Adult ADHD Rating Scale (Barkley, 2011), Job Performance (Paterson, 1970), Quality of Life ( Sheboune & Ware, 1992). The proposed model was evaluated using structural equation modeling using AMOS and SPSS software version 22. The finding showed that the final model has suitable fitness to research data. Direct effect of deficit attention and job performance, attention deficit and life quality, impulsivity and life quality, life quality and performance job were significant (p<0.01). The results of Bootstrap for the intermediate pathways of the final model showed that the indirect effect between the variables of attention deficit and job performance, impulsivity and job performance through mediation life quality was significant (p <0.01).
Keywords: : ADHD , job performance, quality of life
مقدمه
هر سازمانی برای رسیدن به اهدافی خاص به وجود آمده است و دستیابی به این اهداف (اثربخشی سازمان) و استفاده بهینه از منابع در گروه عملکرد کارکنان است (Ghaderi, Rostami, Ardalan & Pashai, 2016). به همین دلیل عملکرد شغلی مفهومی است که به دلیل اهمیت بالای بهره‌وری در محل کار، موردتوجه بسیاری از سازمان‌ها بوده (Newman, Kinney & Farr, 2004) و عبارت است از ارزش مورد انتظار سازمان‌ها از رویدادهای رفتاری مجزا که افراد طی یک دوره زمانی مشخص به دست میآورند. عملکرد شغلی باعث ارتقای کیفیت خدمات و تولید سازمان‌ها میشود (Alirezaei, Masah & Akrami, 2013). ٍErson, Luthans, Avolio, Walumbwa and Zhang (2011) بیان میکنند که عملکرد شغلی به درجه‌ای از انجام وظایف محوله به فرد در شغل وی گفته میشود. به عبارت ساده‌تر، عملکرد شغلی کارکنان به اين معناست که آنها تا چه حد از منابع مورد استفاده سود می‌برند (Peterson et al, 2011). عوامل مختلفی بر عملکرد کارکنان سازمان تاثیرگذار است. یکی از این عوامل ویژگیهای روانی و شخصیتی افراد است. عقیده بر این است که سازگاری و هماهنگی بین شخصیت افراد و ویژگیهای روانی با شغل و محیط کار، منجر به عملکرد سازمانی مثبت میشود. شناخت ویژگیهای روانی و شخصیتی فرد در ابتدای انتخاب شغل یا حتی در میانه شغل، سبب تسهیل جهتگیری به سمت شغلی است که با نیازهای روانی و شخصیتی همخوانی دارد. عدم توجه کافی به تناسب شخصیت و ویژگیهای روانی با شغل افراد باعث پیامدهایی از قبیل کاهش کارایی و اثربخشی در سازمان، کاهش رضایت شغلی، کاهش هماهنگی و سازگاری فرد با شغل، کاهش موفقیت شغلی، افزایش جابه جایی و ترک خدمت و افزایش فرسودگی شغلی میشود (Faraji, Bashiri, Yavari & Ebrahimi Kanglou, 2016). نتایج اینگونه پژوهشها لزوم بررسی ویژگیهای شخصیتی و روانی را به خوبی نشان میدهد.
به عنوان نمونه یکی از ویژگیهای روانی که میتواند در عملکرد شغلی تداخل ایجاد کند، نشانگان اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه (Attention Deficit/Hyperactivity Disorder) است (Bekley, Murphy & Fischer, 2008; Biederman et al, 2006; De Graff et al, 2008; Gjervan, Torgersen, Nordah & Rasmussen, 2012; Safren, Sprich, Cooper-Vinc, Knouse & Lerner, 2010; Torgersen, Gjervan & Rasmussen, 2006) ADHD یک اختلال رشدی است که با بیشفعالی، تکانشگری و نقص توجه شناخته میشود و یکی از شایع ترین اختلال های روان پزشکی در دوران کودکی و نوجوانی است (Vender, 1995). مدتها تصور میشد که کودکان مبتلا به ADHD هنگام رسیدن به سن نوجوانی یا اوایل بزرگسالی مشکلات خود را پشت سر میگذارند. متاسفانه این فرض توسط بررسی های طولی این اختلال تایید نشده است. هنگامی که کودکان مبتلا به ADHD به سن نوجوانی و بزرگسالی میرسند از تعداد و شدت نشانهها ممکن است کاسته شوند، اما آنها هنوز با همسالان خود تفاوتهای عمدهای دارند (Dupaual & Stoner, 2002). در واقع یک سوم کودکان مبتلا به ADHD، نشانههای کامل اختلال را تا دوران بزرگسالی با خود دارند و دو سوم باقی مانده نیز برخی از نشانههای درمان نشده را در ایام بزرگسالی حفظ میکنند (Young & Bramham, 2007). در همین راستا موسسهی عالی بینالمللی بالینی و سلامتی ( National Institute for Health and Clinical Excellence) در سال 2009بیان کرد که ADHD بزرگسالان یک اختلال بالینی معتبر است (Noury, Tatineni & Healy, 2010). براساس گزارش موسسه ملی بهداشت روان آمریکا (2010)، حدود 3 تا 9 درصد از کودکان در سنین مدرسه و در حدود 4/4 درصد از بزرگسالان، مبتلا به ADHD هستند. مطالعات انجام شده در داخل کشور شیوعADHD را در جمعیت دانشجویان 7/3 درصد تخمین زدهاند (Arabgol, Hayati & Hadid, 2004). همانطور که گفته شد بیشفعالی، تکانشگری، و نقص توجه از علامتهای اصلی این اختلال هستند. در دوران بزرگسالی، بیشفعالی اشکار که در کودکی علامت رایجی است، کمتر وجود دارد و فرد بیشتر احساس بیقراری میکند (Dupaual & Stoner, 2002). نشانهی مرکزی دیگری که در این افراد دیده میشود، تکانشگری است. تکانشگری شناختی و رفتاری باعث میشود تا بیماران در کنترل فرایندهای فکری، رفتاری و گفتاری ناتوان باشند. آنها با اولین جرقهای که به ذهنشان میرسد، افکار، احساسات و عقاید خود را بدون در نظر گرفتن پیامدهای احتمالی، بیان میکنند. آنها در این گونه موارد فاقد یک نیروی بازدارنده درونی برای متوقف کردن خود و انتخاب رفتار مناسب هستند. این افراد تمایلی برای در نظر گرفتن دیدگاههای جایگزین و تصمیمگیری نظاممند ندارند (Ramsey & Rostin, 2011). یکی از دیگر مشکلاتی که افراد مبتلا به ADHD با آن مواجه هستند، نقص توجه است. توجه که شامل چندین مهارت ذهنی است، برای عملکرد بهینه شغلی، اجتماعی و شخصی ضروری است. در بیماری ADHD چهار قلمرو توجه تحت تاثیر قرار میگیرد: توجه انتخابی، توجه تقسیم شده، تغییر توجه و نگهداری توجه. نقص توجه در این چهار قلمرو باعث ایجاد مشکلاتی در فعالیتهای روزانهی این افراد میشود، به گونهای که این بیماران نمیتوانند وظایف چندگانهی خود را که مستلزم جوامع امروزی است به انجام برسانند (Young & Bramham, 2007). در واقع با نقص در توجه انتخابی، بیمار نمیتواند از همه توجه خود برای متمرکز شدن بر روی یک تکلیف استفاده نماید، یا به دلیل نقص در نگهداری توجه، اگر وظیفه طولانی و خسته کننده باشد، این احتمال وجود دارد که فرد به طور کلی از انجام آن منصرف شود و به محرکهای جالبتر بپردازد. یا حتی این بیماران ممکن است نتوانند توالی فکر خود را در حین مکالمه حفظ کنند و فراموش کنند که چه میخواستند بگویند. در نهایت این که معمولا در حین انجام وظایف شروع به رویاپردازی کرده و از وظیفه اصلی منحرف میشوند (Ratey, 2008). علاوه بر مشکلات مرکزی، تعداد زیادی از مشکلات ناشی از اختلال مانند مهارتهای ضعیف مدیریت زمان و حل مساله که در کودکی توسط والدین، معلمان و مراقبان کنترل میشد که به دلیل نقص در عملکرد اجرایی این افراد است (Bekley & Murphy, 2010) اکنون باید از طریق خود فرد مدیریت شود و اغلب این کار به صورت نامناسبی صورت میپذیرد (Adler, 2006).
شواهد رو به رشدی وجود دارد که نشان میدهد نشانههای مرکزی تنها بخشی از مشکلات بیماران مبتلا به ADHD است. به دلیل ثبات این بیماری در طول عمر و ارتباط آن با تخریب عملکرد گسترده و مشکلات همپوش، بررسی ارتباط نشانههای این اختلال با کیفیت زندگی مدتی است مورد توجه قرار گرفته است (Gratez, Sawyer, Hazell, Arney & Baghusrst, 2001; Barkley & Murphy, 2010). تحقیقات متفاوت نشان داده است که نشانههای درمان نشده این اختلال، حتی اگر معیارهای تشخیصی لازم را پر نکنند اما کیفیت زندگی بزرگسالان را تحت تاثیر قرار میدهد ( Brod, Jounsten, Able & Swindle, 2006; Matz, Johnston, Faries, Malley & Brod, 2007; Weiss et al, 2010). در واقع مطالعات طولی نیز نشان میدهد که حتی کاهش نشانهها، ضمانتی برای افزایش کیفیت زندگی بیماران نیست ( Biederma, 2000). مفهوم کیفیت زندگی به روشهای متفاوت تعریف شده است. یک تعریف نسبتا پذیرفته شده این است که کیفیت زندگی درک ذهنی شخص از تاثیر وضعیت سلامتیاش (مانند بیماری و درمان) بر روی عملکرد فیزیکی، روانشناختی و اجتماعی است. پس موضوعی کاملا ذهنی بوده و توسط دیگران قابل مشاهده نیست و بر درک افراد از جنبه های مختلف زندگی استوار است (Bonomi, Patric & Bushnell, 2000). تعلل، به تعویق انداختن، بینظمی، فراموشکاری، مشکلات ارتباطی، تصمیمات تکانشی، بی قراری از جمله مشکلات رایج این بیماران در زندگی روزمره است که میتواند کیفیت زندگی این افراد را در ابعاد جسمانی، ذهنی و روانی تحت تاثیر قرار دهد (Rabiner, Anastopoulos, Costello, Hoyle & Swatzwelder, 2008 ). افراد دارای نشانگان ADHD در سطوح شناختی، رفتاری و هیجانی درگیر مشکلات متعددی در زمینههای تحصیلی و شغلی میشوند و احتمال رفتارهای پرخطر جنسی، مصرف مواد، جرائم مختلف و تصادفات در آنها بالاست (Ballas et al, 2009). با افزایش شدت نشانهها قاعدتا مشکلات جسمانی و سلامت روانی افراد بیشتر تحت تاثیر قرار میگیرد (Gjervan, Torgersen, Rasmussen & Nordah, 2012).
بنابراین یکی از حوزههای اصلی زندگی این بیماران که توسط نشانههای مرکزی ADHD و کاهش کیفیت زندگی تحت تاثیر قرار میگیرد، عملکرد شغلی این افراد است، چرا که محیط کار معمولا نیاز به سازماندهی، ثبات رفتار و حل مساله در طول روز، هقته یا حتی ماه ها دارد. عملکرد موثر در محل کار نیاز به توانایی مدیریت زمان، خود سازماندهی، فعال سازی خود و حفظ انگیزه برای دنبال کردن نتایج بلند مدت بزرگتر در برابر پیامدهای فوریتر دارد (Bekley & Murphy, 2010). درصد زیادی از جمعیت کلینیکی مبتلا به ADHD بیکار بوده یا از محل کار خود اخراج میشوند، آنها ممکن است به صورت تکانشی کار خود را رها کنند یا بیشتر از سایرین از مرخصیهای استعلاجی استفاده کنند. این افراد ممکن است مستحق دریافت از کار افتادگی تشخیص داده شوند یا مکررا در حال تغییر شغل باشند و بیشتر از سایر همکاران خود مشکلات شغلی مزمن را را تجربه کنند (Halmoy, Fasmer, Gillberg & Haavik, 2009). بزرگسالان دارای نشانههای ADHD بیشتر از سایرین عقاید شغلی ناکارآمد، ناتوانی در تصمیمگیری، اضطراب کاری و تعارضهای بین فردی در محیط کار را گزارش میدهند (Painter, Prevatt & Welles, 2008). بزرگسالان دارای علائم ADHD بیشتر روزها بازده پایینی در شغل خود دارند، بیشتر از دوبرابر سایرین ریسک غیبت در محیط کار را به دلیل بیماری دارند و بیشتر از دوبرابر بزرگسالان در حال کار دیگر، ریسک حوادث شغلی را با خود یدک میکشند. در آمریکا هزینههای یک فرد مبتلا به ADHD برای کارفرما بدون در نظر گرفتن هزینه حوادث حدود 4336 دلار در سال بیشتر از سایر کارمندان تخمین زده شده است (Bekley & Murphy, 2010). بنابراین با توجه به این که بقا و تداوم فعالیت سازمان‌ها و موسسه‌ها به چگونگی عملکرد کارکنان بستگی دارد و در سازمان‌های مختلف سرمایه‌گذاری زیادی برای بالا بردن عملکرد کارکنان میشود و همچنین از این جهت که تا کنون پژوهشی در راستای بررسی تاثیر نشانههای ADHD بر عملکرد شغلی در ایران مشاهده نشده است، هدف پژوهش حاضر این است که به این سوال پاسخ دهد که آیا نشانههای ADHD (بیشفعالی، تکانشگری و نقص توجه) بر عملکرد شغلی با میانجیگری کیفیت زندگی در کارمندان ایران خودرو مشهد تاثیر دارد؟
فرضیههای پژوهش حاضر عبارتند از:
1.نشانه نقص توجه بر کیفت زندگی تاثیر مستقیم دارد.
2. نشانه بیشفعالی بر کیفیت زندگی تاثیر مستقیم دارد.
3. نشانه تکانشگری بر کیفیت زندگی تاثیر مستقیم دارد.
4. نشانه نقص توجه بر عملکرد شغلی تاثیر مستقیم دارد.
5. نشانه بیشفعالی بر عملکرد شغلی تاثیر مستقیم دارد.
6. نشانه تکانشگری بر عملکرد شغلی تاثیر مستقیم دارد.
7. نشانه کیفیت زندگی بر عملکرد شغلی تاثیر مستقیم دارد.
8. نشانه بیشفعالی از طریق کیفیت زندگی بر عملکرد شغلی تاثیر غیر مستقیم دارد.
9. نشانه تکانشگری از طریق کیفیت زندگی بر عملکرد شغلی تاثیر غیر مستقیم دارد.
10. نشانه نقص توجه از طریق کیفیت زندگی بر عملکرد شغلی تاثیر غیر مستقیم دارد.
شکل 1. مدل پیشنهادی پژوهش
روش
روش پژوهش، جامعه آماری و نمونه: روش این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. در این پژوهش، نشانگان ADHD متغیرهای پیشبین، کیفیت زندگی متغیر واسطهای و عملکرد شغلی متغیر وابسته بود. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه کارکنان شاغل در ایران خودرو شهر مشهد بود (400= N). با توجه به تعداد افراد جامعه آماری در این پژوهش، حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 198نفر میباشد. بنابراین تعداد 198 پرسشنامه به شیوه نمونه گیری تصادفی ساده بین کارکنان توزیع گردید. یافتههای مربوط به متغیرهای جمعیت شناختی گروه نمونه نشان میدهد 66 نفر (7/33 درصد) از شرکت کنندگان مرد و 130 نفر (3/66 درصد) از آنها زن هستند. همچنین توزیع پاسخدهندگان بر حسب متغیر تحصیلات نشان داد که 11 نفر (6/5 درصد) از آنها زیر دیپلم، 91 نفر (4/46 درصد) دیپلم، 40 نفر (4/20 درصد) فوق دیپلم، 47 نفر (24 درصد) لیسانس، 7 نفر (6/3 درصد) فوق لیسانس هستند. توزیع پاسخ دهندگان بر حسب وضعیت تاهل نشان داد که 127 نفر (8/64 درصد) متاهل و 69 نفر (2/35) مجرد هستند. لازم به ذکر است 63 نفر (1/32 درصد) از شرکت کنندگان در پستهای اداری و 133 نفر (9/67 درصد) کارگر بودهاند. میانگین و انحراف معیار سن کل شرکت کنندگان به ترتیب 42/32 و 8/6 بود.
ابزار سنجش
پرسشنامه ی اختلال بیش فعالی/نقص توجه بزرگسالان بارکلی (فرم بلند و خودگزارشی) (Adult ADHD Rating Scale- Self report form & Subscale): این مقیاس یک آزمون 27 سوالی است که به وسیله‌ی بارکلی برای تشخیص اختلال بیش فعالی/ نقص توجه در افراد بالاتر از 18 سال، ساخته شده است. آزمون شامل 4 خرده مقیاس کاستی توجه (9آیتم)، بیش فعالی (5 آیتم)، تکانشگری (4 آیتم) و کندی شناختی زمان (9 آیتم) میباشد. نمرهگذاری آزمون بر اساس مقیاس لیکرت از نمره‌ی 1 تا 4 میباشد. نمراتی که از خرده مقیاس‌های کاستی توجه، بیش فعالی و تکانشگری به دست می‌آیند، جمع شده و به عنوان نمره‌ی کل اختلال بیش فعالی/کاستی توجه منظور میگردد. این آزمون، در ایران توسط (2012) Ghazei, Hamid & mehrabizadeh honarmandبه زبان فارسی ترجمه شد و ویژگیهای روانسنجی آن مورد بررسی قرار گرفت. Barkley (2011) برای ارزیابی پایایی این پرسشنامه از روش آزمون مجدد استفاده کرد و آن را به فاصله‌ی زمانی 3 هفته بر روی 62 بزرگسال اجرا نمود. همبستگی به دست آمده برای این دو اجرا در خرده مقیاس کاستی توجه، بیش فعالی، تکانشگری، کندی شناختی زمان و نمره‌ی کل اختلال بیش فعالی/کاستی توجه به ترتیب 66/0، 72/0، 76/0، 88/0، 75/0میباشد. در پژوهش Ghazaei et al (2011) به منظور ارزیابی پایایی از روش همسانی درونی استفاده شد. آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس‌های کاستی توجه، بیش فعالی، تکانشگری، کندی شناختی زمان و نمره‌ی کل اختلال بیش فعالی/ کاستی توجه به ترتیب 71/0، 68/0، 64/0، 77/0، 76/0 به دست آمد. ضریب همبستگی بین این پرسشنامه و پرسشنامهی تشخیص اختلال بیش فعالی/ کاستی توجه بزرگسالان بارکلی ( فرم بلند و دیگر گزارشی) در خرده مقیاس کاستی توجه به ترتیب برابر با 67/0، 67/0، 6/0، و 7/0(259=N، p<0/001 )به دست آمد (Barkley, 2011). Ghazaei et al (2011) برای بررسی روایی همزمان از مقیاس تکانشگری بارات استفاده کردند. همبستگی به دست آمده بین پرسشنامهی تکانشگری بارات و خرده مقیاس‌های کاستی توجه، بیش فعالی، تکانشگری، کندی شناختی زمان و نمره‌ی کل اختلال بیش فعالی/کاستی توجه به ترتیب 44/0، 60/0، 4/0، 48/0 و 68/0 گزارش شد (N=50، 01/0 > p).
مقیاس عملکرد شغلی پاترسون (Paterson Job Performance Scale): پرسشنامه عملکرد شغلی توسط (1970) Patereson تهیه و تدوین گردیده و در سال 1369 توسط ارشدی و شکرکن ترجمه شد. این پرسشنامه از 15 گویه تشکیل شده است که به منظور سنجش عملکرد شغلی کارکنان به کار میرود. نمرهگذاری پرسشنامه به صورت طیف لیکرت 4 نقطهای (1 تا 4) است. دامنه نمرات و امتیازات هر آزمودنی بین 15 تا 60 میباشد. به منظور سنجش پایایی این پرسشنامه در ایران از دو روش آلفای کرونباخ و دو نیمه کردن آزمون استفاده شد که مشخص گردید که ضریب اعتبار محاسبه شده با روش آلفای کرونباخ برابر با ۸۶/۰ و با روش دو نیمه کردن آزمون، برابر ۸۷/۰ می باشد (Shokrkon, Naami, Neysi & Mehrabi Zadeh Honarmand, 2001). در پژوهش Faraji et al (2016) روایی صوری و محتوایی این پرسشنامه مورد تایید قرار گرفت. در این پژوهش شاخصهای حاصل از تحلیل عامل تاییدی با استفاده از نرم افزار AMOS-22 محسابه شدند (05/0= RMSEA، 89/0= CFI، 87/0= IFI) که بیانگر اعتبار مطلوب این پرسشنامه است.
پرسشنامه فرم کوتاه کیفیت زندگی (Short Form Health survey Questionnaire ): این پرسشنامه خودگزارشی که عمدتاً جهت بررسی کیفیت زندگی و سلامت استفاده میشود توسط Sheboune & Ware (1992) ساخته شد و دارای ۳۶ عبارت است و ۸ قلمرو عملکرد جسمی ، عملکرد اجتماعی ، ایفای نقش جسمی، ایفای نقش هیجانی ، سلامت روانی، سرزندگی، درد بدنی و سلامت عمومی را مورد ارزیابی قرار میدهد . گذشته از این، ۳۶-SF دو سنجش کلی را نیز از کارکرد فراهم می آورد؛ نمره کلی مولفه فیزیکی که آن نیز بعد فیزیکی سلامت را مورد سنجش قرار می دهد و نمره کلی مولفه روانی که این مورد هم بعد روانی اجتماعی سلامت را ارزشیابی می نماید. نمره آزمودنی در هر سوال بین ۰ تا ۱۰۰ متغیر است. نمره کل پرسشنامه از جمع نمرات هر سوال تقسیم بر 36 به دست میآید و نمره بالاتر به‌منزله کیفیت زندگی بهتر است. پایایی این پرسشنامه به روش همسانی درونی بیشتر از 8/0و اعتبار سازه آن توسط سازندگان مناسب گزارش شده است، به نحوی که دو بعد روانی و جسمانی حدود 68 درصد واریانس کل را پیشبینی میکنند (McHorney, Sheboune & Ware, 1994). در داخل کشور نیز این پرسشنامه توسط Montazeri, Gashtasbi, Vahdani Nia & Gandak (2005) به فارسی ترجمه گردید و پایایی آن به روش همسانی درونی بین 77/0 تا 9/0 در نوسان بود. روایی سازه این پرسشنامه در پژوهش Montazeri et al (2005) نشان داد که دو بعد اصلی جسمانی و روانی 9/ 65 درصد واریانس مقیاس های پرسشنامه را توجیه میکند.
شیوه اجرای پژوهش
پس از اخذ مجوز از شرکت ایران خودرو مشهد، محقق لیستی از از کارکنان تهیه کرده و 198 نفر از آنها را به صورت تصادفی ساده انتخاب کرد. سپس پرسشنامه های خود را بین این افراد منتخب توزیع کرده و پس از تکمیل پرسشنامه ها، داده های مربوطه را از طریق نرم افزار SPSS16 و AMOS مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
یافتهها
پیش از آزمون الگو، برای اطمنیان از اینکه اده های این پژوهش مفروضه های زیربنایی تحلیل مسیر را برآورد میکنند، به بررسی آنها پرداخته شد. بدین منظور چهار مفروضه داده های از دست رفته (missing)، بررسی دادههای پرت (outliers)، نرمال بودن (normality) و همخطی چندگانه (multi-collinearity) مورد بررسی قرار گرفتند. در این پژوهش، از روش جاگیزین کردن میانگین به جای دادههای از دست رفته استفاده شد. همچنین لازم به ذکر است قبل از محاسبه اطلاعات توصیفی، دادههای پرت بررسی شد. در این مرحله یک نفر از آزمودنیها به دلیل نمره 3 انحراف بالاتر در متغیر عملکرد شغلی حذف گردید (Beshlideh, 1391). نمرات کشیدگی (kurtosis) و کجی (skewness) متغیرها در بازه (1- تا 1+) قرار دارد، بنابراین توزیع متغیرها نرمال است (Beshlideh, 2012). در این پژوهش همخطی چندگانه با استفاده از آماره تحمل و عامل تورم واریانس (VIF) مورد بررسی قرار گرفت. جدول 2 نتایج بررسی همخطی چندگانه را گزارش میکند.
جدول 1. نتایج بررسی همخطی چندگانه متغیرهای پژوهش
شاخصهای همخطی چندگانه | ||||
| کیفیت زندگی | عملکرد شغلی | ||
آماره تحمل | VIF | آماره تحمل | VIF | |
تکانشگری | 41/1 | 71/0 | 66/0 | 51/1 |
بیش فعالی | 73/0 | 37/1 | 73/0 | 36/1 |
نقص توجه | 82/0 | 2/1 | 76/0 | 34/1 |
کیفیت زندگی | - | - | 79/0 | 29/1 |
همانطور که نتایج مندرج در جدول 1 نشان میدهند، ارزشهای تحمل به دست آمده برای متغیرها بلای 1/0 هستند و نشاندهنده عدم وجود همخطی چندگانه بین متغیرها هستند. همچنین، مقدار عامل تورم واریانس (VIF) به دست آمده برای متغیرها کوچکتر از 10 هستند و این نشان میدهد که بین متغیرها همخطی چندگانه وجود ندارد.
برازش الگوی پیشنهادی و نهایی با دادهها بر اساس شاخصهای برازندگی از جمله مجذور کای (x2)، نسبت x2/df، جذر میانگین مجذورات خطای تقریب (RMSEA)، شاخص برازندگی افزایش (IFI)، شاخص برازندگی تطبیقی (CFI)، شاخص نیکویی برازش (GFI) و شاخص توکر- لویز (TLI) در جدول 2 گزارش شده است. هرچقدر مقدار مجدور خی از صفر بزرگتر باشد، برازندگی مدل کمتر میشود. مجذور خی معنیدار، تفاوت معنیدار بین کوواریانسهای مفروض و مشاهده شده را نشان میدهد. با وجود این، چون فرمول مجذور خی، حجم نمونه را در بر دارد، مقدار آن در مورد نمونههای بزرگ متورم میشود و معمولا به لحاظ آماری معنیدار میگردد. همچنین در شاخصهایی مانند AGFI، GFI، TLI، CFI و IFI برازش 9/0 به بالا قابل قول است. شاخص مناسیب دیگر، شاخص جذر میانگین مجذورات خطای تقریب (RMSEA) است که بر اساس آن مقدار کمتر از 08/0 قابل قبول است و برای مدلهای بسیار خود 05/0 و کمتر در نظر گرفته میشود.
جدول 2. شاخصهای برازش مدل پیشنهادی و مدل نهایی در این پژوهش
شاخصهای برازش | X2 | DF | X2/df | IFI | CFI | GFI | AGFI | NFI | TLI | RMSEA |
مدل پیشنهادی | 9/196 | 10 | 69/19 | 1 | 1 | 65/0 | 48/0 | 1 | محاسبه نشده | 3/0 |
مدل نهایی | 77/6 | 3 | 27/2 | 98/0 | 98/0 | 98/0 | 93/0 | 96/0 | 93/0 | 07/0 |
نتایج حاصل از بررسی الگوی پیشنهادی نشان میدهد که اکثریت شاخص ها از برازش مطلوب برخوردار نیستند بنابراین مسیرهایی که در الگوی پیشنهادی معنیدار نشدند از مدل حذف شدند. بیشفعالی با کیفیت زندگی( 09/0=B، 21/0=P)، بیش فعالی با عملکرد شغلی( 12/0-=B، 08/0=P)، تکانشگری با عملکرد شغلی ( 04/0-=B، 53/0=P)). همچنین به دلیل عدم ارتباط متغیر بیشفعالی با کیفیت زندگی و عملکرد شغلی، این متغیر نیز از مدل حذف گردید. همانطور که در یافتههای مدل نهایی مشاهده میشود همه شاخصهای برازندگی از مطلوبیت کافی و بیشتری برخودار شدند. این یافتهها حکایت از برازندگی الگوی نهایی است. ضرایب مسیر الگوی نهایی پژوهش حاضر در شکل 2 قابل مشاهده است.
شکل 2. ضرایب مسیر در الگوی نهایی
در جدول 3 تاثیر مستقیم بین متغیرها در الگوی نهایی بر اساس میزان بتا (ضرایب استاندارد)، مقادیر بحرانی و معناداری هر مسیر آورده شده است.
جدول3. میزان بتا، مقادیر بحرانی و معنیداری مسیرهای مستقیم الگوی نهایی پژوهش
مسیر | بتا | CR | Sig |
نقص توجه------کیفیت زندگی | 31/0- | 42/4- | 0001/0 |
تکانشگری -------کیفیت زندگی | 23/0- | 27/3- | 0001/0 |
نقص توجه ------ عملکرد شغلی | 33/0- | 9/4- | 0001/0 |
کیفیت زندگی----- عملکرد شغلی | 27/0 | 07/4 | 0001/0 |
بیش فعالی ------- کیفیت زندگی | 09/0 | 95/0 | 21/0 |
بیشفعالی ------- عملکرد شغلی | 12/0- | 2/1 | 08/0 |
تکانشگری-----عملکرد شغلی | 04/0- | 67/0 | 53/0 |
با توجه به نتایج جدول 3، مشاهده میشود فرضیههای مستقیم یک، سه، چهار و هفت تایید شدند. به عبارت دیگر نقص توجه بر عملکرد شغلی و کیفیت زندگی تاثیر مستقیم دارد. همچنین تکانشگری بر کیفیت زندگی تاثیر مستقیم دارد. به علاوه کیفیت زندگی نیز بر عملکرد شغلی تاثیر مستقیم دارد. برای تعیین معنیداری روابط واسطهای، از روش بوت استراپ استفاده گردید. جدول 4نتایج حاصل از بوت استراپ را نشان میدهد.
جدول4. نتایج بوت استراپ برای مسیرهای واسطهای
مسیرها | ضریب بتا | حد بالا | حد پایین | P |
تکانشگری- کیفیت زندگی- عملکرد شغلی | 06/0- | 02/0- | 1/0- | 003/0 |
نقص توجه- کیفیت زندگی- عملکرد شغلی | 08/0- | 04/0- | 1/0- | 002/0 |
بیشفعالی-کیفیت زندگی- عملکرد شغلی | 001/0- | 01/0- | 02/0 | 1/0 |
نتایج بوت استراپ برای مسیرهای واسطهای الگوی نهایی در جدول 4 نشان داد که فرضیات غیر مستقیم نه و ده تایید شدند. بنابراین میتوان گفت که کیفیت زندگی رابطه میان تکانشگری و نقص توجه را با عملکرد شغلی میانجیگری میکند.
بحث و نتیجهگیری
هدف این پژوهش بررسی تاثیر نشانگان اختلال بیش فعالی / کاستی توجه بر عملکرد شغلی با میانجی گری کیفیت زندگی در میان کارمندان ایران خودرو مشهد بوده است. یافتهها حکایت از برازندگی الگوی نهایی است. در واقع نقص توجه به صورت مستقیم و همچنین از طریق کیفیت زندگی بر عملکرد شغلی کارمندان تاثیرگذار بوده است. این یافته با پژوهش Gjervan, Hjemdal & Nordahi (2016)، Gjervan et al (2012)، Gau et al (2010) همسوست. در این مطالعات نقص توجه از طریق تاثیرگذاری بر ابعاد عملکرد هیجانی و اجتماعی کیفیت زندگی با عملکرد شغلی رابطه دارد. در واقع مشکلات توجه به صورت مستقیم از طریق ایجاد مشکلات در حوزه های مدیریت زمان، حفظ انگیزه و نظم شخصی میتواند مشکلات شغلی را در بزگسالی ایجاد کند. این مشکلات شغلی نه تنها باعث کاهش عملکرد فرد شده، بلکه حتی میتواند منجر به اخراج او از کار نیز شود ( Bekley & Murphy, 2010). سطوح پایینتر تحصیلات آکادمیک، افزایش مشکلات شغلی شامل میزان پایینتر مشاغل حرفهای، تغییرات مکرر شغل و وضعیت اجتماعی اقتصادی پایین از جمله مشکلات بزرگسالان دارای اختلال ADHD است که ممکن است در دوران بزرگسالی فقط علامت نقص توجه در آنها باقی مانده باشد (Biderman et al, 1993). در جوامع شلوغ امروزی با سطح نیاز بالا برای انجام وظایف چندگانه، نقص توجه میتواند برای بزرگسالان دردسر ساز باشد. نقص توجه در قلمرو توجه انتخابی میتواند منجر به ناتوانی برای دیدن جزییات، عجول بودن، اشتباه در خواندن یا پر کردن فرمها، جا انداختن خطها در دستورالعمل و گزارشها شود. مشکلات در تقسیم توجه میتواند در تمرکز بر مکالمه یا تکلیف هنگام وجود صداهای زمینهای و انجام دو کار در یک زمان مطابق با استانداردهای قابل قبول اختلال ایجاد کند. نقص عملکرد در حوزه تغییر توجه میتواند باعث شود فرد به یک موضوع بچسبد و برای تغییر توجه ناتوان باشد. به علاوه شروع کردن وظابف متعدد بدون تمام کردن آنها به دلیل سخت بودن ادامه دادن وظیفه اولیه از جمله تبعات دیگر حوزه تغییر توجه است. همچنین ناتوانی در نگهداری توجه منجر به از دست دادن توالی یک مکالمه و حواس پرت شدن به وسیله افکار خود (درونی) یا هر چیز دیگری در اطراف (بیرونی) میشود (Young & Bramham, 2007).
در ارتباط با تاثیر غیر مستقیم نقص توجه از طریق کیفیت زندگی بر عملکرد شغلی میتوان اینطور تبیین کرد که مشغول به کار بودن علاوه بر این که به طور مستقیم نیاز به حوزههای مختلف توجه دارد، نیاز به مهارت و راهبردهای مرتبط با حوزههای متفاوت کیفیت زندگی مانند مهارت های اجتماعی و هیجانی نیز دارد (Barkley & Murphy, 2010). مشکلات توجه از طریق کاهش عزت نفس، ایجاد مشکلات هیجانی و اجتماعی میتوانند کیفیت زندگی بزرگسالان را تحت تاثیر قرار دهند (Gratez et al, 2001). در واقع مشکلات توجه در طول عمر میتواند باعث تجربه سالها عدم موفقیت در حوزههای متفاوت زندگی شود. بنابراین افراد دارای مشکلات توجه اغلب احساس بیانگیزگی میکنند چرا که دائما عدم موفقیت را تجربه میکنند. زمانی که انگیزه کاهش مییابد تلاش و توجه نیز متعاقب آن کاهش مییابد و فرد تمایلی ندارد تا اهداف تحصیلی، شغلی و خانوادگی خود را پیگیری کند (Young & Bramham, 2007). بنابراین توانایی توجه و تمرکز که شامل چندین مهارت ذهنی میباشد، برای عملکرد بهینهی شغلی، اجتماعی و شخصی ضروری است ( De Graaf et al, 2008).
به علاوه در این پژوهش نشان داده شد که تکانشگری نیز از طریق کیفیت زندگی با عملکرد شغلی رابطه دارد که این نتیجه با پژوهش گجروان و همکاران (2012) همسوست. تکانشگری از طریق تخریب ابعاد متفاوت کیفیت زندگی علی الخصوص بعد اجتماعی میتواند عملکرد شغلی را تحت تاثیر قرار دهد (Gjervan et al, 2012; Weiss, Worling & Wasdell). افرد دارای مشکلات تکانشگری شناختی و رفتاری در تعاملات اجتماعی خود اولین چیزی را که به ذهنشان میرسد مانند احساسات، افکار و عقاید بدون سنجش عواقب آنها بیان میکنند. آنها همچنین ممکن است بدون در نظر گرفتن پیامدهای رفتارشان دست به عمل بزنند. در واقع کنترل تکانه ضعیف میتواند مشکلات جدی را در تعاملات اجتماعی ایجاد کند. افراد تکانشگر ممکن است نظرات نامناسب بروز دهند و سهوا مردم را برنجانند. نیاز برای ارضای فوری ممکن است باعث شود این افراد مصر، بی تدبیر و خسته کننده به نظر برسند و ضد اجتماعی و تحریک پذیر ادراک شوند. آنها همچنین ممکن است بیملاحضه و دمدمی مزاج به نظر برسند چرا که برای انجام دادن کاری به صورت تکانشی داوطلب میشوند اما به سرعت علاقهی خود را به آن موضوع جدید از دست میدهند. آنها در محیطهای شغلی و دوستانه خود ممکن است افراد خودخواهی تصور شوند که نمیتوانند احساسات و نیازهای دیگران را در نظر بگیرند. بنابراین تعاملات اجتماعی نامناسب در محیط کار میتواند بهره وری و عملکرد شغلی افراد را کاهش دهد (Young & Bramham, 2007).
یکی دیگر از نشانههای مرکزی ADHD، بیشفعالی است که در این پژوهش اثر مستقیم نشانهی بیشفعالی با کیفیت زندگی و عملکرد شغلی در مدل پژوهش تایید نشد. همچنین بر اساس یافتههای این پژوهش تکانشگری بر عملکرد شغلی تاثیر مستقیم ندارد. پژوهشهای متعددی نشان داده است که کاهش نشانههای تکانشگری و بیشفعالی با افزایش سن در افراد مبتلا دیده میشود (Gjervan et al, 2012). زمانی که این افراد بزرگتر می شوند، فزون کنشی آنها کاهش می یابد. اما مشکلات مربوط به بی توجهی که اغلب منجر به شکست های تحصیلی و شغلی می شود، در اکثر موارد باقی می ماند (Ghazaei et al, 2011). مطالعه (2013) Yang, Tai, Yang & Gau نیز نشان داد که ترکیب بیش فعالی/ تکانشگری فقط در دوران کودکی میتواند کیفیت زندگی ضعیف را پیشبینی کند و رابطهی معنیدار تکانشگری/ بیشفعالی با کیفیت زندگی در دوران بزرگسالی ناپدید میشود. در واقع با کاهش مشکلات تکانشگری و علیالخصوص بیش فعالی در دوران بزرگسالی، ارتباط مستقیم این نشانهها با عملکرد شغلی از بین میرود. اگرچه تکانشگری به دلیل ایجاد عادتهای اجتماعی نادرست و کاهش کیفیت روابط اجتماعی در زندگی فرد میتواند از طریق کاهش کیفیت زندگی، عملکرد شغلی را تحت تاثیر قرار دهد.
از محدودیتهای این پژوهش میتوان اشاره کرد که عملکرد شغلی با استفاده از پرسشنامهی خودگزارشی اندازه گیری شده است و ممکن است آزمودنیها دقت کافی برای ارزیابی عملکرد شغلی و مشکلات شغلی خود نداشته باشند یا به دلیل ترس از ارزیابی و بازخورد از سوی مدیران مجموعه عملکرد شغلی خود را بیشتر از آنچه که بوده، گزارش کردهاند. این مساله راجع به گزارش علائم ADHD و کیفیت زندگی نیز صادق است. چرا که به طور کلی ارزیابی عملکردهای متفاوت افراد در محیط کار میتواند باعث شود آنها مطلوب نمایی داشته باشند و از گزارش واقعیتهای موجود به دلیل ترس از پیامدهای آن اجتناب کنند. به علاوه در این پژوهش روابط بین نشانههای اختلال ADHD، عملکرد شغلی و کیفیت زندگی بدون مصاحبه تشخیصی و تشخیص قطعی اختلال بر اساس پرسشنامههای خودگزارشی و صرفا بر اساس وجود نشانهها مورد بررسی قرار گرفته است. به دلیل آن که انجام مصاحبه تشخیصی نیاز به صرف وقت و هزینه فراوان دارد و در داخل کشور و مراکز دانشگاهی بودجهی کافی برای انجام پژوهش و حمایت از تحقیقات وجود ندارد، لذا در این پژوهش از پرسشنامههای خودگزارشی استفاده شد. اگرچه لازم به ذکر است نتایج پژوهش با پژوهشها انجام شده در خارج از کشور همسوست. در نهایت نیز به دلیل این که یافتههای حاصل از این اطلاعات از مجموعه کارمندان ایران خودرو به دست آمده است باید در تعمیم نتایج به سایر جامعه احتیاط کرد.
یافتههای مطالعه حاضر پیشنهاد میدهد که درمانگران و مشاوران باید بر اهمیت نقص توجه و تکانشگری در هنگام مواجه با مراجعان دارای مشکلات شغلی واقف باشند. همچنین پیشنهاد میشود روابط متغیرهای پژوهش در افراد مبتلا به ADHD و با تشخیص قطعی مورد بررسی قرار بگیرد.
منابع
Adler, L. (2006). Distractions (ADHD in Adults). Translated by Bashardoost Tajali, F. (2008). Tehran: virayesh publication. (In Persian)
Arabgol, F., Hayati, M. & Hadid, M. (2004). Prevalence of attention-deficit/ hyperactivity disorder in a group of university students. Advances in Cognitive Science, 6(1), 73-78. . (In Persian)
Alirezaei, N., Masah, H. & Akrami, N. (2013) The relation between work conscientiousness with job
performance. Ethics in Science and Technology, 8(2): 76-86. (In Persian)
Barkley, R. A., Murphy, K. R., & Fischer, M. (2008). ADHD in adults: What the science says. New York: Guilford.
Barkley, R. A. & Murphy, K. R. (2010). Impairment in occupational functioning and adult ADHD: the predictive utlity of executive function (EF) Ratings versus EF tests. Archives of Clinical Neuropsychology, 25: 157-173.
Barkley, R. A. (2011). Barkley Adult Rating Scale- IV (BAARS_IV). New York, London: The Guilford Press.
Beshlideh, K. (2012). Research methods and statistical analysis of research examples using SPSS and AMOS. Ahvaz: Shahid Chamran University Press. . (In Persian)
Biederman, J., Petty, C., Fried, R., Fontanella, J., Doyle, A. E., Seidman, L. J., et al. (2006). Impact of psychometrically defined deficits of executive functioning in adults with attention deficit hyperactivity disorder. American Journal of Psychiatry, 163: 1730–1738.
Biederman, J. (2005). Attention-deficit/hyperactivity disorder: A selective overview. Biological Psychiatry, 57: 1215–1220.
Biederman, J., Faraone, S. V., Spencer, T., Wilens, T., Norman, D., Lapey, K. A., Mick, E., Lehman, B. K. & Doyle, A. (1993). Patterns of psychiatric comorbidity, cognition, and psychosocial functioning in adults with attention deficit hyperactivity disorder. American Journal of Psychiatry 150: 1792–1798.
Brod, M., Johnston, J., Able, S., & Swindle, R. (2006). Validation of the adult attention-deficit/hyperactivity disorder quality-of-life Scale (AAQoL): A disease-specific quality-of-life measure. Quality of Life Research, 15: 117-129.
Bonomi A, Patric D, Bushnell D. (2000). Validation of the united states’ version of the World Health Organization Quality of Life (WHOQOL) instrument. Journal of Clinical Epidemiology; 53: 1-12
Blasé, S.L., Gilbert, A. N., Anastopoulos, A. D., Costello, E. J., Hoyle, R. H., Swartzwelder, H. S., & Rabiner, D. L. (2009). Self-reported ADHD and adjustment in college: cross-sectional and longitudinal findings. Journal Attention Disorder. 13(3): 297‐309.
De Graaf, R., Kessler, R. C., Fayyad, J., ten Have, M., Alonso, J., Angermeyer, M., et al. (2008). The prevalence and effects of adult attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) on the performance of workers: Results from the WHOWorld Mental Health Survey Initiative. Occupational and Environmental Medicine, 65 (12), 835.
Dupaual, J. & Stoner, G. (2002). Attention deficit/ Hyperactivity disorder in shool. Translated by Mohammad khani, P. & Asmaei Majd, S. (2009). Tehran: Danje Publication. . (In Persian)
Faraji, R., Bashiri, M., Yavari, Y. & Ebrahimi Kanglou, H. (2016). Predicting job performance thorough employee’ s Personality traits and occupational commitment: a study of East Azarbaijan Youth adnd Sport Offices’Staffs, Journal of human Resource Management in Sport, 3(2), 187-204. . (In Persian)
Gau, S.S.-F., Lin, Y.-J., Cheng, A.T.-A., Chiu, Y.-N., Tsai, W.-C., & Soong, W.-T. (2010). Psychopathology and symptom remission at adolescence among children with attention-deficit–hyperactivity disorder. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 44, 323–33.
Ghaderi, SH. Rostami, CH, Ardalan, A. & Pashai, T. (2016). Predict of job performance and resiliency based on personality characteristics. The Journal of Kurdistan Nursing, Midwifery and Paramedical Faculty, 2 (2). (In Persian).
Ghazaei, M., Hamid, N. & Mehrabi Zadeh Honarmand, M. (2012). Effectiveness of cognitive behavioral therapy on attention deficit/ hyperactivity disorder in students. Journal of Psychological Achievements, 4(2): 63-80. . (In Persian).
Gjervan, B, Hjemdal, O, Nordahl, H. M (2016). Functional Impairment Mediates the Relationship Between Adult ADHD Inattentiveness and Occupational Outcome. J Atten Disorder, 20(6): 510‐518.
Gjervan, B., Torgersen, T., Nordahl, H. M., & Rasmussen, K. (2012). Functional impairment and occupational outcome in adults with ADHD. Journal of Attention Disorders, 16, 544-552.
Gjervan, B., Torgersen, T., Rasmussen, K., & Nordahl, H. M. (2012). ADHD symptoms are differentially related to specific aspects of quality of life. Journal of Attention Disorders. Advance online publication
Halmoy, A., Fasmer, O. B., Gillberg, C., & Haavik, J. (2009). Occupational outcome in adult ADHD: Impact of symptom profile, comorbid psychiatric problems, and treatment. Journal of Attention Disorders, 13, 175–187.
Safren, S. A., Sprich, S. E., Cooper-Vince, C., Knouse, L. E., & Lerner, J. A. (2010). Life impairments in adults with medication-treated ADHD. Journal of Attention Disorders, 13, 524-531.
Newman, D. A., Kinney, T., & Farr, J. L. (2004). Job performance ratings. In J. C. Thomas (Ed.), Comprehensive handbook of psychological assessment, Vol. 4. Industrial and organizational assessment (p. 373–389). John Wiley & Sons Inc.
Noury, J. L., Tatineni, R. K., & Healy, D. (2010). Perceptions of adult ADHD. International Journalof Risk & Safety in Medicine, 22, 55-58.
Ramsay, J. R., & Rostain, A. L. (2011). CBT without medication for adult ADHD: An open pilot study of five patients. Journal of Cognitive Psychotherapy: An Intenational Quaterly. 25(4), 277-288.
Matza, L. S., Johnston, J. A., Faries, D. E., Malley, K. G., & Brod, M. (2007). Responsiveness of the adult attention-deficit/hyperactivity disorder quality of life scale (AAQoL). Quality of Life Research, 16, 1511-1520.
McHorney, C. A., Ware, J. E., Lu, J. F. R., & Sherbourne, C. D (1994). The MOS 36-Item Short-Form Health Survey (SF-36®): III. tests of data quality, scaling assumptions and reliability across diverse patient groups. Med Care1, 32(4):40-66
Montazeri, A., Goshtasebi, A., Vahdaninia, M., & Gandek, B. (2005). The short form Health survey (SF-36). Translation and validation study of the Iranian version. Quality of Life Research; 14: 875-882. . (In Persian).
Ratey, N. A. ((2008). The disorganaized mind. New York: ST. Martin’ s press.
Rabiner, D. L., Anastopoulos, A. D., Costello, J., Hoyle, R. H., & Swartwelder, H. S. (2008). Adjustment to college in students with ADHD. Journal Attention Disorder, 11(6): 689- 699.
Peterson, S., Luthans, F., Avolio, B.J., Walumbwa, F.O., zhang, Z. (2011). Psychological capital and employee performance: A latent Growth modeling approach. Personal psychology, 64(2): 427-450.
Painter, C. A., Prevatt, F., &Welles, T. (2008). Career beliefs and job satisfaction in adults with symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Employment Counseling, 45, 178–188.
Torgersen, T., Gjervan, B., & Rasmussen, K. (2006). ADHD in adults: A study of clinical characteristics, impairment and comorbidity. Nordic Journal of Psychiatry, 60, 38-43.
Ware JE, Sherbourne CD. (1992). The MOS 36-Item Short-Form Health Survey (SF-36®): I. conceptual framework and item selection. Med Care, 30(6):473-83.
Weiss, M. D., Gibbins, C., Goodman, D. W., Hodgkins, P. S., Landgraf, J. M., & Faraone, S. V. (2010). Moderators and mediators of symptoms and quality of life outcomes in an open-label study of adults treated for attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Clinical Psychiatry, 71, 381-390.
Vender, P. H. (1995). ADHD in adult. Translated by Sarami Foroneshani, P. (2008). Tehran: Roshd Pubilication.
Yang, H. N., Tai, Y., Yang, L. K., and Gau, S. SH. (2013). Prediction of childhood ADHD symptoms to quality of life in young adults: adult ADHD and anxiety/ depression as mediators. Research in developmental disabilies, 34: 3168-3181.
Young, S. & Bramham, J. (2007). ADHD in Adults (A psychological guide to practice). England: John Wiley and Sons Ltd.