پهنهبندی میزان آسیب‌پذیری شهر ایلام در برابر مخاطره سیل
محورهای موضوعی : مخاطرات محیطی (طبیعی و انسانی) و سکونتگاههای انسانی
سید جهانگیر موسوی نسب
1
,
عباس ملک حسینی
2
*
,
مجید شمس
3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
2 - استاد، گروه جغرافیا، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
3 - استاد، گروه جغرافیا، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
کلید واژه: پهنهبندی, شهر ایلام, آسیب‌پذیری, مخاطره سیل,
چکیده مقاله :
مقدمه: سیلابها از جمله مخاطراتی هستند که همیشه احتمال رخ دادن آن‌ها به عنوان یک مخاطره طبیعی برای انسانها وجود داشته است. همچنین با توجه به بالا رفتن وقوع سیلاب مخصوصاً در سطح شهرها و به وجود آمدن خطرات جانی، مالی و محیط زیستی ناشی از افزایش آن، پهنهبندی مناطق سیل‌خیز از اهمیت بالایی برخوردار است. پهنهبندی سیل یکی از بهترین روشها برای برنامهریزی و شناسایی مناطق تحت تأثیر سیل میباشد.
هدف پژوهش: هدف اصلی پژوهش حاضر، ضمن شناسایی متغیرهای مؤثر در پهنهبندی خطر سیل؛ پهنهبندی میزان آسیب‌پذیری شهر ایلام در برابر مخاطره سیل است.
روششناسی پژوهش: رویکرد پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی بوده است. در این پژوهش در ابتدا متغیرهای اثرگذار بر پهنهبندی آسیب‌پذیری سیل بر اساس مطالعات مختلف شناسایی، سپس با استفاده از روش AHP و نظرات مربوط به 73 کارشناس و متخصص وزن مربوط به هر کدام از متغیرها در محیط Export Choice مشخص شده و در نهایت با استفاده از روش FAHP و در محیط GIS نقشه مربوط به پهنهبندی وضعیت آسیب‌پذیری شهر ایلام در برابر مخاطره سیل ترسیم شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، شهر ایلام مرکز استان ایلام میباشد؛ که از نظر موقعیت جغرافیایی در غرب و جنوب غربی کشور استقرار یافته است.
یافته ها: در پهنهبندی میزان آسیب‌پذیری شهر ایلام در برابر سیل از 11 متغیر مورد بررسی 3 متغیر فاصله از آبراهه با وزن 244/0؛ فاصله از رودخانه با وزن 126/0 و جهت شیب با وزن 102/0 با اهمیت‌ترین متغیرها هستند و نقش کلیدی در پهنهبندی میزان آسیب‌پذیری شهر ایلام در برابر سیل ایفا می‌کنند. همچنین محدوده‌ی وسیعی از شهر ایلام (1687 هکتار) دارای پتانسیل بالای آسیب‌پذیری از مخاطره سیل میباشد که ناشی از شرایط توپوگرافی و زمین‌شناسی خاص این محدوده میباشد.
نتایج: بررسی وضعیت پهنهبندی میزان آسیب‌پذیری مخاطره سیل در شهر ایلام بیانگر آن است که قسمت‌های شمال غربی، غرب و جنوب غربی و جنوب شهر ایلام در وضعیت آسیب‌پذیری کمتری نسبت به سایر مناطق شهر ایلام قرار دارند. همچنین بیشتر قسمت‌های مرکزی، شرق و شمال شرق ایلام در وضعیت آسیب‌پذیری بالا قرار دارند. در ادامه جهت کاهش میزان آسیب‌پذیری شهر ایلام در برابر سیل پیشنهاد‌هایی ارائه شده است.
Introduction: Floods are one of the hazards that have always had the possibility of occurring as a natural hazard for humans. Also, due to the increase in the occurrence of floods, especially in cities, and the occurrence of life, financial and environmental risks due to its increase, the zoning of flood-prone areas is of great importance. Flood zoning is one of the best methods for planning and identifying areas affected by floods.
Research Aim: The main goal of the current research, while identifying effective variables in flood risk zoning; Zoning is the degree of vulnerability of Ilam city against flood risk.
Methodology: The approach of the current research was descriptive-analytical. In this research, at first, the influencing variables on flood vulnerability zoning have been identified based on various studies, then by using the AHP method and the opinions of 73 experts and weight experts related to each of the variables in the Export Choice software and finally, using the FAHP method and in the GIS software, maps related to the zoning of Ilam city's vulnerability to flood risk has been drawn.
Studied Area: The geographical territory of this research is Ilam city, the capital of Ilam province; which is located in the west and southwest of the country in terms of geographical location.
Results: In the zoning of Ilam city's vulnerability to floods, out of 11 variables examined, 3 variables are distance from waterways with a weight of 0/244; The distance from the river with a weight of 0/126 and the slope direction with a weight of 1/102 are the most important variables and play a key role in zoning the vulnerability of Ilam city against floods. Also, a large area of Ilam city (1687 hectares) has a high potential of being vulnerable to flood risk, which is caused by the special topographical and geological conditions of this area.
Conclusion: Examining the zoning status of flood risk vulnerability in Ilam city shows that the northwest, west, southwest and south parts of Ilam city are in a less vulnerable state than other areas of Ilam city. Also, most of the central, eastern, and northeastern parts of Ilam are in a state of high vulnerability. In the following, suggestions have been made to reduce the vulnerability of Ilam city against floods.
آرخی، صالح؛ یاری بیگی، حدیث و عمادالدین، سمیه. (1400). پهنهبندی خطر سیلاب با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی:
حوضه آبخیز گرگانرود). پژوهش¬های ژئومورفولوژی کمّی، 10(3)، 110-86. doi:10.22034/GMPJ.2021.309363.1307
آزادخانی، پاکزا؛ حسین¬زاده، جعفر و صیدی، روح الله. (1399). شناسایی و تعیین پهنه‌های مناسب مخاطرات محیطی مؤثر در توسعه کالبدی
شهر ایلام. مخاطرات محیط طبیعی، 9(23)، 40-19. doi: 10.22111/JNEH.2019.28273.1484
اسماعیلی علویجه، الهام؛ کریمی، سعید و علوی¬پور، فاطمه سادات (1399). ارزیابی آسیب‌پذیری مناطق شهری در برابر سیل با منطق فازی
(مطالعه موردی: منطقه 22 تهران). علوم و تکنولوژی محیط زیست، 22(3)، 361-349.
بازدار، سجاد؛ زندمقدم، محمد رضا و کامیابی، سعید. (1399). سنجش و ارزیابی کمی آسیب‌پذیری شهری در برابر زلزله نمونه مورد استان
ایلام. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 20(59)، 212-197. 10.29252/JGS.20.59.197 doi:
پوراحمد، احمد؛ قرباني، رامين و مرادي، نادر. (1399). مخاطرات سيلاب رودخانه قره سو و جمعيت تحت تأثير ناشي از آن در محله كرناچي
شهر كرمانشاه، دومين كنفرانس ملي مديريت شهري، شهرسازي و معماري، تبريز
پوراسمعیل، مینا؛ سلاجقه، علی؛ ملکیان، آرش و کشتکار، امیر رضا. (1400). بررسی آسیب‌پذیری نواحی شهری در برابر سیل با استفاده از روش
تاپسیس (مطالعۀ موردی: منطقۀ عظیمیه، شهر کرج). مرتع و آبخیزداری، 74(1)، 36-23.
doi:ORG/10.22059/JRWM.2020.303338.1508
پورمرتضی، غلامرضا. (1393). ارزیابی پهنه¬های سیلاب آجرلو چای به روش L-THIA. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه محقق اردبیلی.
حاتمی¬نژاد، حسین؛ آتش‌افروز، نسرین و آروین، محمود. (1396). پهنهبندی خطر سیل با استفاده از تحلیل چندمعیاره و GIS مطالعه موردی:
شهرستان ایذه. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 7(2)، 57-44. -131-fa.html http://dpmk.ir/article
حسام، رسول؛ ضرابی، اصغر و تقوایی، مسعود. (1398). پتانسیل‌سنجی خطر سیلاب شهری با رویکرد توسعۀ شهری ایمن (مطالعۀ موردی: شهر
گنبد‌کاووس). مدیریت مخاطرات محیطی، 6(1)، 32-17. 10.22059/JHSCI.2019.280517.465doi:
حسن‌زاده، رضا؛ هنرمند، مهدی؛ حسین¬خانی¬زاده، مهدیه و محمدی، صدیقه. (1400). پهنهبندی سیلاب در نواحی شهری با استفاده از مدل
هیدرولوژیکی و اطلاعات میدانی (مطالعۀ موردی: سیل بردسیر، استان کرمان). اکوهیدرولوژی، 8(2)، 344-331.
doi: 10.22059/IJE.2021.314075.1423
رضائی مقدم، محمدحسین؛ مختاری، داوود و شفیعی مهر، مجید. (1400). پهنهبندی خطر سیلاب در حوضه آبریز شهر چای میانه با استفاده از
مدل ویکور. هیدروژئومورفولوژی، 8(28)، 37-19. doi.org/10.22034/hyd.2021.40169.1536
سازمان آمار ایران. (1395). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایلام.
سازمان مدیریت و برنامهریزی استان ایلام. (1399). سالنامه آماری شهر ایلام. معاونت آمار و اطلاعات.
سعیدی مفرد، ساناز و آسیایی، مهدی. (1402). تحلیل وضعیت تاب‌آوری شهری نیشابور در برابر مخاطرات طبیعی. مطالعات برنامه¬
ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 18(1)، 294-283. dor: 20.1001.1.25385968.1401.17.1.18.8
سعیدی مفرد، ساناز؛ آسیایی، مهدی؛ گهرخواه، فاطمه. (1401). پهنهبندی خطر وقوع سیل در شهرستان تربت‌‌حیدریه با استفاده از عملگرهای
فازی. نشریه جغرافیا و توسعه، 20(66)، 106-81. 10.22111/J10.22111.2022.6714 doi:
سعیدی نیا، آرزو. (1395). پهنهبندی سیلاب در بخشی از کلان‌شهر کرج (محدوده رودخانه آتشگاه- باغستان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد
دانشگاه خوارزمی.
شهابی، هیمن. (1400). کاربرد مدل‌های شبکه عصبی مصنوعی، نسبت فراوانی و تابع شواهد قطعی در تهیه نقشه حساسیت به وقوع سیل در
حوزه آبخیز هراز: الگویی برای مطالعات مخاطرات سیلاب شهری. پژوهش و برنامهریزی شهری، 12 (45)، 202-181.
doi: 10.30495/JUPM.2021.4245
علیپور، فاروق. (1399). پهنهبندی خطر سيلاب در شهر سقز با استفاده از مدل‌های پیش‌بینی كننده مكاني. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه
کردستان.
فراهانی، حسین و عباسی، فریبا. (1402). تحلیل مؤلفه‌های تاب‌آوری سکونتگاههای روستایی در برابر خطر وقوع زلزله (مطالعه موردی:
شهرستان ایجرود، استان زنجان). مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، 18(1)، 224-211.
dor: 20.1001.1.25385968.1402.18.1.17.4
قادری، رضا و فرهمند، قاسم. (1401). پهنهبندی آسیب‌پذیری مناطق شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهر ارومیه). آمایش سرزمین، 14
(2)،569-543. 10.22059/JTCP.2022.337834.670300doi:
کرمی، محمد رضا و امیریان، سهراب. (1397). پهنه¬بندی آسیب¬پذیری شهری ناشی از زلزله با استفاده از مدل Fuzzy-AHP مطالعه موردی
شهر تبریز. برنامهریزی توسعه کالبدی، 3(6)، 124-110. 20.1001.1.26455471.1397.5.2.7.2dor:
مختاری، داود، رضائی مقدم، محمدحسین، رحیم‌پور، توحید و معزز، سمیه. (1399). تهیۀ نقشۀ خطر وقوع سیلاب در حوضۀ آبریز گمناب‌چای با
استفاده از مدل ANP و تکنیک GIS. اکوهیدرولوژی، 7(2)، 509-497. 10.22059/IJE.2020.298759.1298doi:
مددی، عقیل، اصغری، صیاد، بادامکی، مهدی و قلعه، احسان. (1399). پهنهبندی خطر سیلاب در حوضه آبریز قوری چای کورائیم در استان
اردبیل. پژوهشهای ژئومورفولوژی کمّی، 9(2)، 97-81. doi:10.22034/GMPJ.2020.118226
مشهدی، حسن و امینی ورکی، سعید. (1394). تدوین و ارائه الگوی ارزیابی تهدیدات، آسیب‌پذیری و تحلیل خطرپذیری زیرساخت‌های حیاتی
تأکید بر پدافند غیرعامل، مدیریت بحران، 4، 85-69. https://www.joem.ir/article_14796.html
Agba, A. M., Ogaboh, J., Akpanudoedehe, J., & E. M Ushie. (2010). Socio-Economic and Cultural Impacts of Resettlement on Bakassi People of Cross River State, Nigeria. Studies in Sociology of Science,
1(2), 50-62. doi.org/10.3968/j.sss.1923018420100102.006
Below, R., Wirtz., A., & Guha-Sapir, D. (2021). Disaster Category Classification and Peril Terminology for Operational Purposes. Report No. 264; Université Catholique de Louvain.
Chaudhary, M.T., & Piracha, A. (2021). Natural Disasters-Origins, Impacts, Management. Encyclopedia,
1, 1101–1131. doi.org/ 10.3390/encyclopedia1040084
Ekmekcioğlu, Ö, Koc, K., & Özger, M. (2021). Stakeholder perceptions in flood risk assessment: A hybri fuzzy AHP-TOPSIS approach for Istanbul Turkey. International Journal of Disaster Risk Reduction,
60, 1-12. doi:10.1016/j.ijdrr.2021.102327
Elkhrachy, I. (2015). Flash Flood Hazard Mapping Using Satellite Images and GIS Tools: A case study of
Najran City, Kingdom of Saudi Arabia (KSA). The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space
Science, 18(2), 261-278. doi.org/10.1016/j.ejrs.2015.06.007
Federico, R., Silvia, C., Walter, S., Tiago, M., & Paulo, B. (2021(. An improved seismic vulnerability
assessment approach for historical urban centres: the case study of Campi Alto di Norcia, Italy.
Applied Sciences, 11(2), 849. doi:10.5194/isprs-archives-XLIV-M-1-2020-885-2020
Integrated Research on Disaster Risk (IRDR). (2014). Peril Classification and Hazard Glossary. IRDR
DATA Publication No. 1. Beijing:Integrated Research on Disaster Risk. 2014. Available online.
Podlaha, M,, Lorinc, G., Srivastava, S., & Bowen, B. (2020). Global Catastrophe Recap: First Half of July 2020. pp 110.
Sarmah, T., Das, S., Aishwarya, N., & Bharath H, A. (2020). Assessing human vulnerability to urban flood hazard using the analytic hierarchy process and geographic information system. International Journal of Disaster Risk Reduction, 50, 116-125. doi:10.1016/j.ijdrr.2020.101659
Song, J., Chang, Z, Li, W., & Feng, Z. (2019). Resilience-vulnerability balance to urban flooding: A case
study in a densely populated coastal city in China. Cities, 95, 211-226. doi:10.1016/j.cities.2019.06.012
Souissi, D., Zouhri, L., Hammami, S., & Msaddek, M. H. (2020). GIS-based MCDM – AHP modeling for flood susceptibility mapping of arid areas, southeastern Tunisia. Geocarto International, 35 (9), 18-
29. doi:10.1080/10106049.2019.1566405
Sowmya, K., John, C.M., & Shrivasthava, N.K. (2015). Urban flood vulnerability zoning of Cochin City,
southwest coast of India, using remote sensing and GIS. Nat Hazards, 75, 1271–1286.
doi:10.1007/s11069-014-1372-4
Xiaodong. Z., Jia, Y., Yun, C., Jiahong, W., Jiayan, C., & Zhan’e, Y. (2020). Supply–demand analysis of
urban emergency shelters based on spatiotemporal population estimation. International Journal of
Disaster Risk Science, 11(3), 519-537. https://link.springer.com/article/10.1007/s13753-020-00284-9