چشم اندازهای پژوهشی «آفرینش عرصه های عمومی دوستدار کودک و نوجوان»
محورهای موضوعی : طراحی شهری و طراحی محیطی
1 - استادیار، شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز ، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
کلید واژه: چشم اندازهای پژوهشی, عرصه عمومی دوستدار کودک و نوجوان, مشارکت , طراحی محیط ساخته شده,
چکیده مقاله :
آفرینش جوامع دوستدار کودک یکی از عناصر کلیدی در ساخت شهرهای پایدار و سرزنده محسوب می‌شود. پژوهش‌های موجود در این حوزه عمدتاً بر شناسایی چالش‌ها و موانع موجود و همچنین تقویت مشارکت کودکان در فرآیندهای اجتماعی متمرکز بوده‌اند. با وجود پذیرش پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق کودک توسط جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۲، همچنان فاصله قابل توجهی بین شرایط عملی طراحی و برنامه‌ریزی محیط و چارچوب‌های مکان‌های دوستدار کودک مشاهده می‌شود. با توجه به نیاز به گسترش تحقیقات و تخصصی‌تر شدن موضوعات در مقیاس بین‌المللی، مطالعات انجام‌شده در ایران درباره ساخت مکان‌های دوستدار کودک و نوجوان همچنان با خلأهای تحقیقاتی در بسیاری از حوزه ها مواجه است. مرور دقیق منابع، ساختاردهی به مطالعات پیشین، تعیین اولویت‌های پژوهشی، و شناسایی خلأهای موجود در بستر جامعه ایرانی می‌تواند به کاهش سردرگمی پژوهشگران و جلوگیری از تکرار مطالعات گذشته کمک کند. این مقاله با هدف ارائه خطوط کلی برای تحقیقات آتی و بررسی زمینه‌ها و موضوعات مرتبط با ساخت عرصه‌های عمومی دوستدار کودک و نوجوان تدوین شده است. روش تحقیق این پژوهش کیفی بوده و از روش تئوری زمینه‌ای برای کدگذاری، دسته‌بندی و تحلیل حوزه‌های تحقیقاتی کلان و خرد بهره گرفته شده است. همچنین، از روش مثلث‌سازی برای اعتباربخشی به نتایج پژوهش استفاده شده است. در این پژوهش، ۲۲۷ منبع برجسته پیشین در زمینه طراحی عرصه‌های عمومی دوستدار کودک شناسایی و با استفاده از تحلیل مضمون کدگذاری شده‌اند. دستاوردهای اصلی این پژوهش عبارت‌اند از: ارائه دو نمودار که به حوزه‌بندی موضوعات و پژوهش‌های موجود پرداخته و شناسایی خلأهای تحقیقاتی را در مقایسه با ادبیات جهانی ممکن می‌سازد. معرفی هفت موضوع کلیدی که توسعه آن‌ها با توجه به شرایط بومی ایران امکان‌پذیرتر به نظر می‌رسد.
The creation of child-friendly communities is a key element in building sustainable and vibrant cities. Existing research in this field has primarily focused on identifying challenges and barriers as well as enhancing children’s participation in social processes. Despite the adoption of the United Nations Convention on the Rights of the Child by the Islamic Republic of Iran in 1993, a significant gap remains between the practical conditions of environmental design and planning and the frameworks of child-friendly places.Given the necessity of expanding research and specializing topics on an international scale, studies conducted in Iran regarding the development of child- and adolescent-friendly spaces still face research gaps in many areas. A detailed review of sources, structuring prior studies, identifying research priorities, and recognizing existing gaps within the Iranian context can reduce researchers' confusion and prevent repetitive studies.This article aims to outline guidelines for future research and explore areas and topics related to the development of child- and adolescent-friendly public spaces. The research adopts a qualitative approach, utilizing grounded theory for coding, categorizing, and analyzing macro and micro research domains. Moreover, triangulation methods have been employed to validate the research findings. The study initially identifies and codes 227 prominent prior sources in the field of designing child-friendly public spaces through thematic analysis.The main findings of this study include:The presentation of two charts that organize existing topics and studies, facilitating the identification of research gaps compared to the global literature.The introduction of seven key topics whose development seems more feasible given Iran's local conditions.
Extended Abstract
Introduction
The concept of creating child-friendly communities is a cornerstone of designing vibrant and sustainable cities. While global discourse emphasizes addressing the barriers children face and fostering their participation in societal processes, the local context in many regions, including Iran, shows significant gaps. Despite the adoption of the United Nations Convention on the Rights of the Child (UNCRC) by the Islamic Republic of Iran in 1993, there remains a considerable disparity between the existing practical conditions and the established frameworks for child-friendly environments. This paper aims to identify these gaps and provide a structured roadmap of existing studies to foster research and innovation in various domains related to child-friendly communities.
Methodology
This research utilizes a Grounded Theory approach to gain a comprehensive understanding of creating child-friendly public spaces. The study was conducted in two main stages: first, a systematic review of 227 key sources on child-friendly urban design was carried out, with thematic analysis used to code and categorize the findings. The second stage involved developing a conceptual framework by synthesizing core themes and identifying gaps in Iranian research compared to global trends. To ensure the reliability and validity of the results, the study adopted a methodological triangulation approach, integrating multiple data collection and analysis methods, including systematic literature reviews, discourse analysis, conceptual framing, semi-structured interviews, and academic validation. The systematic review process followed PRISMA guidelines and consisted of two steps: data collection and data extraction. A comprehensive search identified 2,136 articles from major databases such as Google Scholar, Scopus, Sage, and Taylor & Francis, focusing on studies published between 1980 and 2024 to capture the evolution of child-friendly urban discourse. After filtering duplicates and irrelevant studies, 250 high-quality articles were shortlisted, and following in-depth qualitative analysis, 227 studies were selected for coding and thematic grouping.
Results and discussion
The study mapped research themes by creating two visual diagrams that organized national and international studies on child-friendly spaces, highlighting thematic concentrations and revealing research gaps. A comparative analysis identified deficiencies in key areas such as participatory practices, environmental justice, and the cultural adaptation of child-friendly urban design. Based on these findings, seven key research domains with high potential for development in Iran were proposed, considering the country's socio-cultural, legal, and infrastructural contexts. These domains provide pathways for actionable and impactful studies aimed at enhancing child-friendly urban planning.
Conclusion
Despite the formal adoption of the UNCRC, Iranian children and adolescents remain marginalized in urban planning and design processes. This study emphasizes the need for extensive research to adapt existing frameworks to Iran’s unique context. By fostering children’s participation in urban decision-making, researchers and policymakers can move closer to creating truly inclusive environments. Until then, efforts will serve more as educational exercises in civic participation than as genuine transformations of urban spaces.
1. ابراهیمی، حمید رضا؛ سعیدی رضوانی، نوید؛ معانی، آرزو. (۱۳۹۰). تدوین اصول طراحی فضاهای بازی کودکان با تأکید بر گروه سنی ۵ تا ۱۲ سال (مطالعه موردی: رشت). باغ نظر، ۸(۱۹). https://www.bagh-sj.com/article_718.html
2. آذربایجانی، محمدعلی؛ تجاری، فرشاد؛ حبیبی‌نژاد، معصومه. (۱۳۹۰). رابطه میزان چاقی با فعالیت بدنی و وضعیت اقتصادی-اجتماعی در دانش‌آموزان دختر منطقه شمال شهر تهران. فصلنامه فیض، (۵۸)، ۱۳۲-۱۳۸. http://feyz.kaums.ac.ir/article-1-1164-fa.html
3. اسماعیل‌زاده کواکی، علی؛ میرشکاری، محمدعلی؛ امیری‌نژاد، مینا. (۱۳۹۲). ارزیابی شاخص‌های شهر دوستدار کودک از منظر معماری و شهرسازی اسلامی در عصر جدید. همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار، مشهد، موسسه آموزش عالی خاوران.
4. اکبریان، نادیا. (۱۳۹۰). فضاهای شهری متناسب با نیاز کودکان. کنفرانس ملی توسعه پایدار و عمران شهری، اصفهان.
5. امینی، فریبا. (۱۳۹۲). بررسی حفظ اکولوژی شهری در طراحی فضای سبز در راستای ایجاد شهر دوستدار کودک. همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری.
6. ایمنی، زهرا؛ شهاب‌زاده، مرجان. (۱۳۹۴). اصول طراحی باغ مدرسه انعطاف‌پذیر. کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و زیرساخت‌های شهری، تبریز.
7. بهروزفر، فریبرز. (۱۳۸۰). مبانی طراحی فضاهای باز نواحی مسکونی در تناسب با شرایط جسمی و روانی کودکان. مرکز تحقیقات و مسکن، تهران.
8. حبیبی، ماندانا. (۱۳۸۹). تدوین اصول و ضوابط شهر پر‌بازی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین.
9. حکمی، نرجس. (۱۳۹۰). شهر امن برای کودکان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین.
10. حناچی، پیروز، و آزاد ارمکی، مرضیه. (1391). ادراک بصری محله چیذر توسط نوجوانان چیذری. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(7)، 87-97.
11. حیدری، پریسا. (۱۳۸۸). طراحی شهری برای کودکان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
12. رفیعیان، مجتبی؛ کریم‌زاده، فروغ؛ خسروی، سهیلا. (۱۳۹۰). شهر دوستدار کودک از ایده تا واقعیت: با نگاهی به گام‌های لندن در حرکت به سوی تحقق آرزوی لندن دوستدار کودک. فصلنامه آبادی، (۷۱).
13. سعیدی، سیدحسین؛ شهاب‌زاده، مرجان. (۱۳۹۶). تدوین راهکارهای طراحی مراکز تفریحی-ورزشی نوجوانان با رویکرد ارتقاء تعاملات اجتماعی. دومین کنفرانس بین‌المللی مهندسی عمران، معماری و مدیریت بحران، تهران.
14. شهاب‌زاده، مرجان. (۱۳۹۴). استفاده از مشارکت نوجوانان در فرایند طراحی محیط (معرفی و آزمون روشی برای شناخت و به‌کارگیری معیارهای نوجوانان در ارزیابی ویژگی‌های محیط). مسکن و محیط روستا، ۳۴(۱۵۱)، ۱۹-۳۴. http://jhre.ir/article-1-834-fa.html
15. شهاب‌زاده، مرجان. (۱۳۹۴). به‌کارگیری هنرهای ترسیمی کودکان و نوجوانان به عنوان روش مشارکتی در طراحی محیط‌های بهتر. صفه، ۲۵(۱)، ۴۷-۶۰.
16. شهاب‌زاده، مرجان. (۱۳۹۴). تدوین چارچوب نظری برای عرصه‌های عمومی دوستدار نوجوانان (نمونه موردی: شهر شیراز). رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، رشته طراحی شهری.
17. شیعه، اسماعیل. (۱۳۸۶). آماده‌سازی شهر برای کودکان؛ نمونه مورد بررسی: تهران. تهران: نشر شهر.
18. صفوی‌مقدم، سیده مریم. (۱۳۹۲). شهر دوستدار کودک و احساس شادی کودکان در شهر مشهد. پنجمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری.
19. غفوری، عطیه. (۱۳۸۷). منظر کودکانه: اصول و مبانی طراحی منظر برای کودکان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد منظر، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
20. غیاثوند، احمد. (۱۳۹۴). آموزش شهروندی در مدارس شهر تهران؛ آثار و پیامدها. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، (23).
21. قائمی، پریسا. (۱۳۸۹). فضاهای محرک خلاقیت کودکان. فصلنامه جستارهای شهرسازی، (34).
22. کامل‌نیا، حامد؛ حقیر، سعید. (۱۳۸۸). بررسی الگوهای طراحی فضاهای سبز در شهر دوستدار کودک. فصلنامه باغ نظر، 6 (12)
23. کیانی، اکبر؛ اسماعیل‌زاده کواکی، علی. (۱۳۹۱). تحلیل و برنامه‌ریزی شهر دوستدار کودک (مطالعه موردی: قوچان). فصلنامه باغ نظر، ۹(۲۰)، ۵۱-۶۲.
24. گلکار، کورش. (۱۳۸۷). طراحی شهری سیاست‌گذار و طراحی شهری طرح‌ریز: الگوهایی عملیاتی برای تدوین ابزارهای هدایت و کنترل در ایران. فصلنامه باغ نظر، ۱۷(۴۶)، ۵۱-۶۶.
25. مظفر، فرهنگ؛ حسینی، باقر؛ باقری، محمد؛ عظمتی، حمیدرضا. (۱۳۸۶). نقش فضاهای باز محله در رشد و خلاقیت کودکان. فصلنامه باغ نظر، 4(8).
26. منصوری، امیر، و قره بیگلو، مینو. (1390). کیفیت فضای باز شهری در تعامل با کودکان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(6)، 63-72.
27. Asplund, E., & Skantze, A. (2005). Hållbar utveckling i praktiken: möten, gränser, perspektiv/Sustainable Development in Practice—Meetings, Limitations and Perspectives.: Stockholm.Institutionen för infrastruktur, KTH.
28. Bekhet, A.K.; Zauszniewski, J.A. Methodological Triangulation: An Approach to Understanding Data. Nurse Res. 2012, 20, 1–11.
29. Bridgman, R. (2004). Child-friendly cities: Canadian perspectives. Children, Youth and Environments, 14(2), 178-200.
30. Broberg, A., Salminen, S., & Kyttä, M. (2013). Physical environmental characteristics promoting independent and active transport to children's meaningful places. Applied Geography, 38, 43-52.
31. Chawla, L. (1992). Childhood place attachments Place attachment (pp. 63-86): Springer.
32. Chawla, L. M., K. (2003). ‘Neighbourhood quality in children’s eyes’
33. In P. O. B. Christensen, M (Ed.), Children in the City: Home, Neighbourhood and Community. London: Routledge.
34. Dennis, S. F. (2006). Prospects for qualitative GIS at the intersection of youth development and participatory urban planning. Environment and Planning A, 38(11), 2039.
35. Driskell, D. (2002). Creating Better Cities with Children and Youth: A Manual for Participation: Earthscan/James & James.
36. Freeman, C., & Tranter, P. (2011). Children and their Urban Environment: Changing Worlds.
37. Freeman, C., & Vass, E. (2010). Planning, maps, and children's lives: A cautionary tale. Planning Theory & Practice, 11(1), 65-88.
38. Hart, R., & Hart, R. A. (1997). Children's participation: The theory and practice of involving young citizens in community development and environmental care: Earthscan/James & James.
39. Hart, R. A. (1992). Children's Participation: From Tokenism to Citizenship. Innocenti Essay.
40. Heft, H., & Chawla, L. (2006). 12 Children as agents in sustainable development: the ecology of competence Children and their environments: Learning, using and designing spaces (pp. 199).
41. Horelli, L. (2007). Constructing a theoretical framework for environmental child-friendliness. Children, Youth and Environments, 17(4), 267-292.
42. Jabareen, Y. Building a Conceptual Framework: Philosophy, Definitions, and Procedure. Int. J. Qual. Methods 2009, 8, 49–62.
43. Kim, M.-H. (2010). Childhood Obesity: Structural Relationships Among Social Environments, Children's Psychological Traits and Behavioral Factors. University of Wisconsin--Madison.
44. Knowles-Yánez, K. L. (2005). Children’s Participation in Planning Processes. Journal of Planning Literature, 20(1), 3-14.
45. Kyttä, M. (2004). The extent of children's independent mobility and the number of actualized affordances as criteria for child-friendly environments. Journal of Environmental Psychology, 24(2), 179-198.
46. Low, S. M., & Altman, I. (1992). Place attachment: Springer.
47. Machemer, P. L., Bruch, S. P., & Kuipers, R. (2008). Comparing Rural and Urban Children's Perceptions of an Ideal Community. Journal of Planning Education and Research, 28(2), 143-160.
48. Manzo, L. C., & Perkins, D. D. (2006). Finding common ground: The importance of place attachment to community participation and planning. Journal of Planning Literature, 20(4), 335-350.
49. Milligan, M. J. (1998). Interactional past and potential: The social construction of place attachment. Symbolic interaction, 21(1), 1-33.
50. Piran, P. (2005). School Mayors of Iran: Learning Social Participation in an Unfavorable Environment. Children Youth and Environments, 15(2), 299-318.
51. Riggio, E. (2002). Child friendly cities: good governance in the best interests of the child. Environment and Urbanization, 14(2), 45-58.
52. Rismanchian, O., & Rismanchian, A. (2007). Children participation in planning processes: the case of Child Friendly City project in post-earthquake Bam, Iran. Urban Design International, 12(2), 143-154.
53. Sancar, F. H., & Severcan, Y. C. (2010). Children's Places: Rural–Urban Comparisons Using Participatory Photography in the Bodrum Peninsula, Turkey. Journal of Urban Design, 15(3), 293-324.
54. Schmidt, J. A., Shumow, L., & Kackar, H. (2007). Adolescents' participation in service activities and its impact on academic, behavioral, and civic outcomes. Journal of Youth and Adolescence, 36, 127-140.
55. Severcan, Y. C. (2012). Children's attachment to public space in the context of urban regeneration: Effects of children's involvement in planning and design activities. Unpublished 3521629, University of Colorado at Denver, United States -- Colorado.
56. Shokoohi, R., Hanif, N. R., & Dali, M. M. (2012). Children walking to and from school in Tehran: Associations with neighbourhood safety, parental concerns and children's perceptions. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 38, 315-323.
57. Simpson, B. (1997). Towards the Participation of Children and Young People in Urban Planning and Design. Urban Studies, 34(5-6), 907-925.
58. Stewart, O. (2011). Findings from Research on Active Transportation to School and Implications for Safe Routes to School Programs. Journal of Planning Literature, 26(2), 127-150.
59. Sutton, S. E., & Kemp, S. P. (2002). Children as partners in neighborhood placemaking: lessons from intergenerational design charrettes. Journal of Environmental Psychology, 22(1), 171-189.
60. Talen, E., & Coffindaffer, M. (1999). The utopianism of children: an empirical study of children's neighborhood design preferences. Journal of Planning Education and Research, 18(4), 321.
61. Uhm, J. A. (2008). Walkability as' freedom': the Ecology of School Journey in Inner City Los Angeles Neighborhoods. University of Southern California.
62. w Creswell, J. (2009). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches: SAGE Publications, Incorporated.
63. Wridt, P. (2010). A qualitative GIS approach to mapping urban neighborhoods with children to promote physical activity and child-friendly community planning. Environment and planning. B, Planning & design, 37(1), 129.
64. Yin, R.K. Case Study Research: Design and Methods; Sage: Thousand Oaks, CA, USA, 2009; Volume 5, ISBN 9781412960991.