نیایش و پرستش در یسنه‌ی هفت‌هاتی
محورهای موضوعی : ادیان ایران باستان
ایمان پورنصیر
1
,
فاطمه لاجوردی
2
*
1 - دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، دانشکدة حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشکدۀ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: یسنه هفت‌هاتی, گاهان, اوستا, یزش, نیایش, پرستش, ستایش.,
چکیده مقاله :
یسنه هفت هاتی بخشی از اوستای کهن است که در میانه گاهان جای گرفته و زبان آن بسیار نزدیک به گاهان به عنوان سروده‌های منسوب به زرتشت است. در این بخش از اوستا مفاهیم و مواردی یزش (نیایش، پرستش، ستایش) شده‌اند که در گاهان دستِ‌کم آشکارا یزش نشده‌اند. از آن جایی که برخی از پژوهشگران این یسنه را مانند گاهان سروده خود زرتشت می‌دانند و برخی دیگر نیز آن را به شاگردان وی نسبت می‌دهند، بررسی یزش در یسنه هفت هاتی می‌تواند دیدگاه نخستینِ آیین مزدیسنا درباره این مفهوم را روشن سازد. این مسئله ازاین‌رو دارای اهمیت ویژه است که یَز به عنوان ریشه‌ی واژه یزش/یسنه و مشتقات آن، معانی چندگانه و هماهنگ اما متفاوتی دارد و جایگزینی هر کدام از آن‌ها به عنوان معنی واژه، می‌تواند سویه الهیاتی دیگرگونی داشته باشد. در این پژوهش، با بازخوانی این بخش کهن از اوستا و دیدگاه‌های گوناگون درباره آن، موضوع نیایش و پرستش در یسنه هفت هاتی بررسی خواهد شد.
The Yasna Haft-Hati is a part of the ancient Avesta that is located in the middle of the Gatha, and its language is very close to the Gatha as the poems attributed to Zoroaster. In this part of the Avesta, concepts and instances of yazish (prayer, worship, praise) are mentioned that are not mentioned (at least explicitly) in the Gathas. like the Gatha, Since some scholars consider this Yasna, like the Gathas, to be the hymns of Zoroaster himself, while others attribute it to his disciples, examining Yazish in the Yasna Haft-Hati Yasna can clarify the early Zoroastrian' view of this concept. This issue is of particular importance because Yaz, as the root of the word Yazish/Yasna and its derivatives, has multiple and harmonious but different meanings, and replacing each of them as the meaning of the word can have a different theological aspect. In this research, by Rereading this ancient part of the Avesta and various perspectives on it, the theme of prayer and worship in the Yasna Haft-Hati will be examined.
ابوالقاسمی، محسن (1373). تاریخ زبان فارسی، تهران: سمت.
الیاده، میرچا (1390). مقدس و نامقدس، ترجمه: بهزاد سالکی، تهران: علمی و فرهنگی.
اوستا (1392). گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
اوشیدری، جهانگیر (1394). دانشنامه‌ی مزدیسنا، تهران: مرکز.
بهار، مهرداد (1397). پژوهشی در تاریخ اساطیر ایران، تهران: آگه.
بویس، مری (1377). چکیده‌ی تاریخ کیش زرتشت، ترجمه: همایون صنعتی‌زاده، تهران: صفی‌علیشاه.
بویس، مری (1395). زرتشتیان: باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمه: عسکر بهرامی، تهران: ققنوس.
بویس، مری (1400). گاهشماری جشن‌های زردشتی، ترجمه: محسن میرزایی، تهران: آوای خاور.
پورداود، ابراهیم (1380)، یسنا، تهران: اساطیر.
تفضلی، احمد (1387). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
جعفری، علی‌اکبر (1354). هفت هات، انجمن فرهنگ ایران باستان.
خورشیدیان، اردشیر (1396)، پاسخ به پرسش‌های دینی زرتشیان، تهران: برسم.
دهالا، مانک‌جی نوشیروان‌جی (1377). خداشناسی زرتشتی، ترجمه: رستم شهرزادی، تهران: فروهر.
دوشن‌گیمن، ژاک (1393). زرتشت و جهان غرب، ترجمه: مسعود رجب نیا، تهران: هیرمند.
رایشلت، هانس (1396). رهیافتی به گاهانِ زرتشت و متن‌های نواوستایی، گزارش: جلیل دوستخواه، تهران: ققنوس.
زنر، آر.سی (1377). تعالیم مغان، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
شوارتس، م. (1384). «دین ایران هخامنشی»، تاریخ ایران دوره‌ی هخامنشیان، ترجمه: مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.
عالیخانی، بابک (1400). بررسی لطایف عرفانی در نصوص عتیق اوستایی، تهران: هرمس.
قلی‌زاده، خسرو (1392). دانشنامه‌ی اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته، تهران: پارسه.
کلنز، ژان (1401). مقالاتی درباره‌ی زردشت و دین زردشتی، ترجمه: احمدرضا قائم‌مقامی، تهران: فراروان.
کین، سیمور و شارپ، اریک (1375)، «دین‌پژوهی»، دین‌پژوهی، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مالاندرا، ویلیام. و. (1391). مقدمه‌ای بر دین ایران باستان، ترجمه: خسرو قلی‌زاده، تهران: پارسه.
مزداپور، کتایون و دیگران (1395). ادیان و مذاهب در ایران باستان. تهران: سمت.
میرفخرایی، مهشید (1382). بررسی هفت‌ها، تهران: فروهر.
میرفخرایی، مهشید (1396). زرتشت و گاهان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نارتن، یوهانا (1383). «مضمون یسن هفت‌ها و تقابل آن با گاهان»، فرهنگ، ترجمه: پریسا درخشان‌مقدم، 49 و 50، 129-146.
نیبرگ، هنریک ساموئل (1383). دین‌های ایران باستان، ترجمه: نجم‌الدین سیف‌آبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
هینتسه، آلموت (1393). «ادبیات اوستایی»، تاریخ ادبیات فارسی: ادبیات ایران پیش از اسلام ج17، ترجمه: احمدرضا قائم‌مقامی، تهران: سخن.
وکیلی، شروین (1394). زندگاهان، تهران: شورآفرین.
Bartholomae, C. (1904). Altiranisches Worterbuch, strassburg.
Boyce, M. (1984). “Ahura Mazdā”, Encyclopedia Iranica, Vol. I/7.
Boyce, M. (1989). “Amǝša Spǝnta”, Encyclopedia Iranica, Vol. I/9.
Boyce, M. (1987). “Ātaš”, Encyclopedia Iranica, Vol. III/1.
Boyce, M. (2000). “Fravaši”, Encyclopedia Ivranica, Vol. X/2.
Choksy, J. K. (2005). “Zoroastrianism”, Enyclopedia of Religion, Lindsay Jones (Ed), USA, Macmillan, Vol. 14.
Darrow, W. (2006). “Zoroastrianism”, Worldmark Encyclopedia of Religious Practices, Gale.
De Graeve, F. (2002). “Myth, Literary”, New Catholic Encyclopedia, Gale, Vol 10.
Gnoli, G. (2005a). “Fravashis”, Encyclopedia of Religion, Lindsay Jones (Ed), USA, Macmillan, Vol 5.
Gnoli, G. (2005b). “Yazatas”, Encyclopedia of Religion, Lindsay Jones (Ed), USA, Macmillan, Vol 14.
Hintze, A. (2004). “On the Ritual Significance of the Yasna Haptaqhäiti, Zoroastrian Rituals in Contex, Brill.
Hintze, A (2015). “Zarathustra’s Time and Homeland: Linguistic Perspectives”, The Wiley Blackwell Companion to Zoroastrianism, John Wiley & Sons.
Humbach, H. (2000). “Gathas i. texts”, Encyclopædia Iranica, Vol. X/3.
Humbach, H & Faiss, K. (2010). Zarathushtra and his Antagonists: A Sociolinguistic Study with English and German Translation of His Gathas, Wiesbaden: L. Reichert Verlag.
kellens, j. (1987). “Avesta i. Survey of history and contents of the book”, Encyclopædia Iranica, Vol. III/1.
kellens, j. (2015). “The Gāthās, Said to Be of Zarathustra”, The Wiley Blackwell Companion to Zoroastrianism, John Wiley & Sons.
Malandra, W. W. (2001a) “Gǝuš Tašan”, Encyclopædia Iranica, Vol. X/6, pp.576.
Malandra, W. W. (2001b). “Gǝuš Uruuan”, Encyclopædia Iranica, Vol. X/6, pp.577.
Malandra, W. W. (2006). “Yasna”, Encyclopædia Iranica online edition, available at https://www.iranicaonline.org/articles/yasna
Mills, L. H. (1965). Tha Sacred Books Of The East: The Zend-avesta, ed. F. Max Müller, Delhi: Motilal Banarsidass.
Modi, J. J. (1937). The Religious Ceremonies and Customs of The Parsees, Bombay.
Moulton, J. (1913). Early Zoroastrianism, London, Williams & Norgate.
Narten, J. (1986). Der Yasna Haptanhaiti, Wiesbaden.
Rose, J. (2009). "Zoroaster vii...", Encyclopedia Iranica online edition, available at https://www.iranicaonline.org/articles/zoroaster-vi-as-perceived-by-later-
zoroastrians Schlerath, B. & Skjaervo, P.O. (1987). “Aši”, Encyclopædia Iranica, Vol. II/7.
Shaki, M. (1994). “Dēn”, Encyclopædia Iranica, Vol. VII/3.
Skjaervo, P.O. (2015). “The Gāthās as Myth and Ritual”, The Wiley Blackwell Companion to Zoroastrianism, John Wiley & Sons.
Sullivan, L. E. (2005). “Supreme Beings”, Encyclopedia of Religion, Lindsay Jones (Ed), USA, Macmillan, Vol 13.
Taraporewala, I.J.S. (1948). “The Circle of Perfection”, Dinshah Irani memorial volume papers on Zoroastrian and Iranian subjects, Bombay.
Wolff, F. (1910), Avesta: die heiligen Bücher der Parsen, Strassburg, available at https://www.avesta.org/yasna/yasna_de.htm