کیفیّت انسجام متن در نسخۀ خطی قسطاس الاطبای نورالدین محمّد عبدالله شیرازی بر اساس نظریۀ هالیدی

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

محمد افراسیابی‌پور ¹ , زهرا رفیعی(نویسنده مسوول) ^{2 *} , سیدمحمود سیدصادقی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
3 - استاد یار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، بوشهر، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/05/08 تاریخ پذیرش : 1403/05/21 تاریخ انتشار : 1403/11/26

کلید واژه: نسخه‌های خطی, انسجام متنی, نظریۀ هالیدی, قسطاس الاطبا, نورالدین محمّد عبدالله شیرازی, متون پزشکی, تحلیل محتوای کیفی.,

چکیده مقاله :

در این مقاله، کیفیّت انسجام متنی در نسخۀ خطی قسطاس الاطبای نورالدین محمّد عبدالله شیرازی بر اساس نظریۀ انسجام متنی مایکل هالیدی بررسی شده است. نسخه‌های خطی پزشکی نه تنها به دلیل محتوای علمی خود، بلکه از نظر ساختار زبانی و انسجام متنی نیز ارزشمند هستند. این پژوهش با هدف تحلیل ابزارهای انسجام دستوری و واژگانی به کار رفته در متن و ارزیابی کیفیّت این انسجام انجام شده است. روش تحقیق شامل تحلیل محتوای کیفی نسخۀ خطی و استفاده از مدل انسجام متنی هالیدی است. ابتدا متن نسخۀ خطی به‌دقّت مطالعه و ابزارهای انسجام متنی، شناسایی شدند. سپس با استفاده از نظریۀ هالیدی، این ابزارها، تحلیل و کیفیّت انسجام متنی ارزیابی گردید. نتایج نشان می‌دهند که نورالدین محمّد عبدالله شیرازی با بهره‌گیری از ابزارهای مختلف انسجام دستوری و واژگانی، موفّق به ایجاد متنی منسجم و قابل فهم شده است. همچنین، بررسی‌های تطبیقی با دیگر متون پزشکی هم‌دوره و تحلیل تأثیرات تاریخی و فرهنگی بر انسجام متنی، شباهت‌ها و تفاوت‌های قابل توجّهی را نشان می‌دهد. این تحقیق نشان می‌دهد که انسجام متنی در نسخه‌های خطی قدیمی، به‌ویژه در متون پزشکی، نقش مهمی در درک و تفسیر صحیح این متون ایفا می‌کند. نتایج این پژوهش می‌تواند به‌عنوان پایه‌ای برای تحقیقات بیشتر در زمینه‌های زبان‌شناسی، تاریخ و فرهنگ و همچنین در بازسازی و حفظ متون تاریخی مورد استفاده قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

In this article, the quality of textual coherence in the manuscript of Qustas al-Atbai by Noor al-Din Mohammad Abdallah Shirazi has been examined based on Michael Halliday's theory of textual coherence. Medical manuscripts are valuable not only for their scientific content, but also for their linguistic structure and textual coherence. This research has been done with the aim of analyzing grammatical and lexical coherence tools used in the text and evaluating the quality of this coherence. The research method includes the qualitative content analysis of the manuscript and the use of Holliday's textual coherence model. First, the text of the manuscript was carefully studied and the tools of textual coherence were identified. Then, using Halliday's theory, these tools, analysis and quality of text coherence were evaluated. The results show that Nuruddin Mohammad Abdallah Shirazi has succeeded in creating a coherent and understandable text by using various tools of grammatical and lexical coherence. Also, comparative studies with other contemporary medical texts and analysis of historical and cultural influences on textual coherence show significant similarities and differences. This research shows that textual coherence in old manuscripts, especially in medical texts, plays an important role in the correct understanding and interpretation of these texts. The results of this research can be used as a basis for further research in the fields of linguistics, history and culture, as well as in the reconstruction and preservation of historical texts.

منابع و مأخذ:

کتاب
1) افراسیابی پور، محمّد (1393)، «قسطاس الاطبا، نورالدین محمّد شیرازی، پزشک ایرانی‌تبار دربار هند در عصر صفوی»، ندا: شیراز
2) _______________ (1393)، «قسطاس الاطبا اثر نورالدین محمّد شیرازی، پزشک ایرانی‌تبار دربار هند در عصر صفوی»، مطالعات تاریخ پزشکی ایران، دانشگاه علوم پزشکی شیراز.
3) آقاگل¬زاده، فردوس(1390)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی- فرهنگی.
4) ایشانی، طاهره(1395)، نظریۀ انسجام و پیوستگی و کاربست آن در تحلیل متون(غزل حافظ و سعدی)، تهران: انتشارات دانشگاه خوارزمی.
5) داد، سیما(1381)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
6) شفایی، احمد(1363)، مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران: اساطیر.
7) صفوی، کوروش(1383)، از زبان¬شناسی به ادبیات، ج 1، نظم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر.
8) مهاجر، مهران و نبوی، محمّد (1376)، به‌سوی زبان¬شناسی شعر، تهران: مرکز.
9) نورالدّین محمّد شیرازی، نسخۀ خطی قسطاس الطبّا، تهران: كتابخانۀ دانشگاه تهران، شمارۀ54.
10) هالیدی، مایکل و رقیه حسن(1395)، زبان، بافت و متن(جنبه¬هایی از زبان در چشم¬اندازی اجتماعی نشانه شناختی)، ترجمۀ منشی¬زاده و ایشانی، تهران: علمی.
مقالات و پایان‌نامه‌ها
11) افراسیابی پور، محمّد(1402)، «بررسی ویژگی‌های سبکی كتاب قسطاس الاطبّای نورالدین محمّد بن عبدالله شیرازی»، بهار ادب، ش38، صص 91-103.
12) برومندی،ندا (1391)،«تصحیح بخش دوم نسخۀ خطی قسطاس¬الاطبا اثر نورالدین محمّدعبدالله شیرازی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما سید مهدی خیراندیش، دانشگاه پیام نور.
13) خیراندیش، سید مهدی و برومندی، ندا (1395)، «بررسی جایگاه نورالدین شیرازی طبیب مؤلف در هند»، همایش بین‌المللی شرق‌شناسی و مطالعات ایرانی علیگر هند.
14) زارع کهن، معصومه، دانشگر، آذر، «بررسی هنجارگريزي زمانی در مجموعه داستان¬هاي غزاله عليزاده(1396)، (از کتاب با غزاله تا ناکجا)، فصلنامۀ ‌تخصصی ‌تفسیر‌ و ‌تحلیل ‌متون ‌زبان‌ و ادبیات ‌فارسی(دهخدا)، ش 34، صص 179-202.
15) عباسی، محمود و همکاران(1392)، «انسجام واژگانی در متن سورئالیستی بوف کور بر پایۀ نظریۀ هالیدی و حسن»، نشریۀ جستارهای زبانی، ش 4، صص283-308.
16) عجمی، رقیه، و همکاران(1402)، «بررسی ویژگی¬های سبک ادبی کتاب بیتال عجم از منظر علم بیان»،جستارنامۀ ادبیات تطبیقی، ش25، صص 1-38، 10.30495/rpcl.2023.707148
17) غلامحسین¬زاده، غلام‌حسین و حامد نوروزی(1370)، «نقش ارجاع شخصی و اشاره¬ای در انسجام شعر عروضی فارسی»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، ش19، صص 117-138.
18) قنبری، داوود و همکاران(1401)، «تحلیل ساختاری و گفتمانی آغازگرها در فتوت¬نامۀ نجم-الدین زرکوب بر اساس نظریۀ هالیدی»، جستارنامۀ ادبیات تطبیقی، ش21، صص1-24. 10.30495/rpcl.2022.697243
19) وفایی، عباسعلی، اسپرهم، داوود(1396)، «بررسی انسجام و روابط واژگانی در داستان گیومرت». متن پژوهی ادبی، ش 73، صص 29-52.
https://doi.org/10.22054/ltr.2017.8122