تحلیل وضعیت دسترسي زنان روستایی به خدمات بهداشتي درماني در استان خراسان‌ رضوی

محورهای موضوعی : برنامه ریزی فضایی

مریم قاسمی ¹ (دانشگاه فردوسی مشهد)
فهیمه جعفری ² ()

تاریخ دریافت : 1402/09/26 تاریخ پذیرش : 1402/11/25 تاریخ انتشار : 1403/01/15

کلید واژه: زنان روستایی, خدمات بهداشتی درمانی, مدل PSI, تحلیل خوشه ای, استان خراسان رضوی,

چکیده مقاله :

دسترسی مطلوب به خدمات و امکانات درمانی و سلامت انسان، از شاخص‌های مهم توسعه روستایی و از پیش نیازهای اساسی برای تحقق توسعه پایدار انسانی و پیش زمینه ایجاد عدالت در جامعه است. هدف اصلی تحقیق بررسی و تحلیل وضعیت دسترسی زنان به خدمات بهداشتی درمانی در سال-های 1385 و 1390 بوده و اینکه در این دوره دسترسی زنان به خدمات بهداشتی درمانی بهبود یافته است یا خیر. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و از داده¬های مرکز آمار ایران در سال 1385 و 1390استفاده شد. واحد تحلیل دهستان بوده و تحلیل داده¬ها به کمک مدل شاخص ارجحیت PSI و تحلیل خوشه¬ای سلسله مراتبی و ضریب تغییرات انجام شد. طبق نتایج از میان 154 دهستان در سال 1385 دسترسی زنان روستایی به خدمات بهداشتی درمانی %15 از دهستان‌های استان در سطح مطلوب، 35% در سطح متوسط و 50% در سطح ضعیف بوده است. همچنین از میان 164 دهستان در سال 1390، دسترسی زنان به شاخص¬های بهداشتی درمانی %7 از دهستان¬های استان در سطح مطلوب، 28% در سطح متوسط و 68% دهستان¬ها در سطح ضعیف بوده است. نتایج پژوهش نشان می¬دهد نوعی محرومیت کلی در زمینه برخورداری از شاخص¬های بهداشتی و سلامت بر مناطق روستایی استان حاکم است و شاخص‌های خدمات بهداشتی درمانی خاص زنان به طور متوازن میان نواحی جغرافیایی استان خراسان‌رضوی توزیع نشده است این در حالی است که دسترسی به امکانات بهداشتی درمانی بخصوص برای زنان روستایی حتی در دورافتاده¬ترین و محروم¬ترین مناطق ضروری است.

چکیده انگلیسی:

optimal access to services and medical facilities and human health is one of the important indicators of rural development and one of the basic prerequisites for the realization of sustainable human development and the background for creating justice in society. The main objective of the research is to investigate and analyze the status of women's access to health care services in 2015 and 2016 and whether women's access to health care services has improved in this period. The research method is descriptive-analytical and the data of Iran Statistics Center was used in 2015 and 2016. The unit of analysis was Dehistan and the data analysis was done with the help of PSI preference index model and hierarchical cluster analysis and coefficient of variation. According to the results of 154 rural women's access to health care services in 2006, %15 of rural villages in the province were at a favorable level, 35% at an average level, and %50 at a poor level. Also, among the 164 villages in 2013, women's access to health indicators was at the optimal level in %7 of the villages in the province, %28 at the average level and 68% of the villages at the poor level. Conclusion: The results of the research show that a kind of general deprivation in the field of enjoying health and health indicators prevails in the rural areas of the province, and the indicators of women's specific health care services are not evenly distributed among the geographical areas of Razavi Khorasan province. Access to healthcare facilities is essential especially for rural women, even in the most remote and deprived areas.

منابع و مأخذ:

احمدی، بتول، فرزدی، فرانک، و علی محمدیان، معصومه. (1386). سیمای سلامت زنان (1) کلیات، نشر: روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
پویا، علیرضا، و علوی طبری، سید جواد. (1391). طراحی طراحی مدل تصمیم‌گیری فازی برای مسأله انتخاب طرح چیدمان تسهیلات با توسعه فازی روش PSI، مجله چشم انداز مدیریت صنعتی، شماره 5، 71- 49.
تقدیسی، احمد، پیری، سیامک، و بهاری، عیسی. (1391). تحلیل فضایی و سطح‌بندی شاخص¬های توسعه خدمات بهداشتی-درمانی با استفاده از تحلیل عاملی و تکنیک خوشه¬ای (مطالعه موردی: شهرستان¬های استان گیلان)، فصلنامه آمایش محیط، 5 (18)، 146- 176.
زنگی آبادی، علی؛ بهاری، عیسی و رضا قادری (1392). تحلیل فضایی و سطح¬بندی شاخص¬های بهداشتی- درمانی با استفاده از GIS (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی)، تحقیقات جغرافیایی، 28 (1)، 75- 106.
شیخی، داود، پازکی، معصومه و مختار یوردخانی. (1394). بررسی و تحلیل نابرابری فضایی شهرستان¬های استان همدان براساس شاخص¬های بهداشتی- درمانی، فصلنامه نگرش¬های نو در جغرافیای انسانی، 8 (1)، 140- 151.
صالح‌پور، شمسی و حسن افراخته. (1395). تحلیل سطح توسعه خدمات بهداشتی- درمانی از منظر عدالت فضایی (مطالعه موردی: سکونتگاه‌های روستایی استان آذربایجان غربی) ، مجله مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 11 (36): 38-19.
ضرابی، اصغر، محمدی، جمال و رخشانی نسب، حمیدرضا (1387)، تحلیل فضایی شاخص¬های توسعه خدمات بهداشت و درمان، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 17 (234)، 27- 213.
غضنفرپور، حسین؛ کاکادزفولی، امین و انیس کاکادزفولی. (1395). ارزیابی و تحلیل فضایی شاخص¬های توسعه خدمات بهداشتی و درمانی شهرستان¬های استان فارس با استفاده از روش‌های ترکیبی چندشاخصه(SAW ،VIKOR ،TOPSIS)، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه¬ریزی منطقه¬ای)، 7 (2): 110- 91.
غلامحسینی، لیلا؛ نریمانی، فاطمه؛ صادقیان، باقر و محمد نریمانی. (1393). عوامل موثر سلامت زنان روستایی و تاثیر آن بر محیط زیست، همایش ملی زن و توسعه پایدار روستایی، 1393.
محمدی، جمال، باقری، کیوان، و مرادی هوسین، نصرت. (1394). تحلیل فضایی و سطح‌بندی شاخص¬های توسعه خدمات بهداشت و درمان شهرستان¬های استان همدان (با استفاده از تکنیک TOPSIS، AHP و تحلیل خوشه¬ای)، مجله راهبرد توسعه، 45 (5)، 112- 137.
مرکز آمار ایران (1385)، سالنامه آماری استان خراسان رضوی، 1385.
مرکز آمار ایران (1390)، سالنامه آماری استان خراسان رضوی، 139
موسوی، میرنجف، مرادی، هوشنگ، و ملکی، محمد. (1396). تحلیل فضایی و سنجش وضعیت شهرستان¬های استان ایلام از لحاظ برخورداری از شاخص¬های بهداشتی- درمانی، فصلنامه علمی- ترویجی فرهنگ ایلام، 18 (56)، 55- 71.
وارثی، حمیدرضا، باقری، کیوان، زندی، کیهان، و نادی پور، نعمت الله. (1394). تحلیل فضایی برخورداری شهرستان¬های استان فارس از شاخص¬های بهداشتی درمانی با استفاده از تکنیک¬های برنامه¬ریزی منطقه¬ای، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 4 (16)، 105- 117.
References
Abbaszadeh, A., Eskandari, M., & Borhani, F. (2013). Changing the care process: A new concept in Iranian rural health care. Asian nursing research, 7(1), 38-43.
Aghajanian A, Mehryar AH, Ahmadnia S, Kazemipour S. (2007). Impact of rural health development programme in the Islamic Republic of Iran on rural-urban disparities in health indicators. East Mediterr Health J 2007; 13(6): 1466-75. 4.
Ahmadi, B; Farzadi, F., Ali Mohammadian, M. (2007). The image of women's health (1) Koliat, published by: Public Relations of the Women's Cultural and Social Council.(In Persian).
Ajala, O. L. (2005). Accessibility to Health Care Facilities: A Panacea for Sustainable Rural Development in Osun State Southwestern, Nigeria . J. Hum. Ecol., 18(2) , 121-128.
Barton,H., tsourou,C,.(2000). Healthy urban planning.Spon press.
Black M, Mooney G. (2002). Equity in health care from a communitarian standpoint. Health Care Anal 2002; 10(2):193-208.
Bywaters P, McLeod E, Napier L.(2009). Social work and global health inequalities: Practice and policy developments. Bristol, UK: Policy Press.
Connolly, P. (2004). Campaigns & Communications Manager . Department for Transport guidance on accessibility planning Newington ; Sydney Accessibility and Sustainability Local Urban Communities .
Department of Health.(2004). Accessibility Planning : An Introduction for the NHS. UK Health Inequalities Unit.
Distaso, A. (2007), Well-being and/or quality of life in EU countries through a multidimensional index of sustainability, Ecological Economics(64), 163-18
Douthit, N., Kiv, S. T.Dwolatzky, S.Biswas.(2015). Exposing some important barriers to health care access in the rural USA.
Doyal, L.(2000), Gender equity in health: debates and dilemmas, Social Science & Medicine, Vol. 51 No. 6, 931-9
Ghazanfar Pour, H., Kakadezfuli, A., Kakadezfuli, A. (2018). Evaluation and analysis of spatial development indices of health services in Fars province using a combination of several indicators (TOPSIS, VIKOR, SAW), Scientific Research Quarterly of Geography (Regional Planning), 7 (26): 91- 11 (In Persian).
Gholamhosseini, L., Narimani, F., Sadeghian, B and Narimani, M. (2013). The Effective Factors Of Rural Women's Health And Its Impact On The Environment, National Conference on Women and Sustainable Rural Development, 2013. (In Persian).
Gulliford M., Morgan M. (2003). Access to health care: Routledge. London: New Fetler LAN; 2003.
Hamiduzzaman, M., De Bellis, A., Kalaitzidis, E. (2016). Factors Impacting on Elderly Women's Access to Healthcare in Rural Bangladesh, Indian Journal of Gerontology, 2016, Vol. 30, No. 2, 235–26
Hendryx, M., Ahern, M., Lovrich, N., McCurdy A. (2002). Access to health care and community social capital. Health Serv Res 2002; 37(1): 85-101.
Holt, G. L.(2005). Measuring spatial accessibility to primary health care. Presented at SIRC 2005 – The 17th Annual Colloquium of the Spatial Information Research Centre University of Otago, Dunedin, New Zealand November 24th-25t.
https://sdgs.un.org/goals
Iran Statistics Center (2015). Khorasan Razavi Province Statistical Yearbook, 2015
Iran Statistics Center (2019). Khorasan Razavi Province Statistical Yearbook, 2019
Jackman, D., Myrick, F., & Yonge, O. J.(2010). Rural nursing in Canada: a voice
unheard. Online Journal of Rural Nursing and Health Care, 10(1), 1e10
Jamal, M ., Bagheri, K and Moradi Housin, N. (2014), Spatial analysis and stratification of indicators of development of health and treatment services in the cities of Hamedan province (using TOPSIS, AHP and cluster analysis techniques), Development Strategy Journal, 45 (5), 112-137. (In Persian).
Jordan, H., Roderick, P., Martin, D., Barnett, S. (2004), Rurality And The Need For Care: Access To Health Services In South West England. Int J Health Geogr 2004; 3: 21.
McLaughlin, C., Wyszewianski, L. (2002). Access to care: remembering old lessons. Health Serv Res 2002; 37(6), 1441-3.
Moosavi, M., Moradi, H., Maleki, M. (2018). Spatial Analysis and Measurement of the Status of Townships of Ilam Province from the Aspect of Having Health- Indicators Treatment, Ilam Culture Promotional Scientific Quarterly, 18 (56), 55-71. (In Persian).
Oladipo, J. A.(2014). Utilization of health care services in rural and urban areas: a determinant factor in planning and managing health care delivery systems. African Health Sciences, 14,(2), 322-333.
Pong RW, DesMeules, M., Heng, D., Lagacé, C., Guernsey, JR., Kazanjian, A., Manuel, D., Pitblado, JR., Bollman, R., Koren, I., Dressler, MP., Wang, F., Luo, W.(2011). Patterns of health services utilization in rural Canada. Chronic Dis Inj Can, 31(Suppl), 1-36
Salehpour, Sh., Afrakhteh, H. (2012). the Analysis of Health Services Development Level from the Spatial Equity Point of View (Case Study: Rural Settlements of West Azerbaijan Province), Journal of human settlements planning studies, 11 (36): 38 19. (In Persian).
Sheikhi, D., Pazuki, M & Yordkhani, Mokhtar. (2014). The study and analysis of spatial inequality of Hamedan province townships Based on Health indicators, New Attitudes in Human Geography Quarterly, 8 (1), 140-151
Sibley, L.M., & Weiner, JP.(2011). An Evaluation Of Access To Health Care Services Along The Rural-Urban Continuum In Canada. BMC Health Serv Res, 31, 11-2 (In Persian).
Sulemana, A., Romanus D.dinye.(2014). Access To Healthcare In Rural Communities In Ghana: A Study Of Some Selected Communities In The Pru District. European Journal of Research in Social Sciences, Vol. 2 No. 4, 2014, ISSN 2056-5429, www.idpublications.org . pp. 123-132.
Taghdisi, A., Piri, Siamak., Bahari, Issa. (2012), Spatial Analyzing and Ranking Indexes of Medical Care Services Development Using Factor and Cluster Analysis (Case Study: Townships of Gilan Province), Environmental study quarterly, 5 (18), 146- 176. (In Persian).
Tarar, M, A., Tahreem, F., Salik, M, H., Akhtar, S., Nawaz Khan, Y. (2016). Health Problems Faced by Female Farm Workers in Rural Areas of Tehsil Dera Ghazi Khan: A Sociological Investigation, journal of the Dow University of Health Sciences Karachi 2016, 10(1): 35-38
Thomlinson, E., McDonagh, M. K., Crook, K. B., & Lees, M.(2004). Health beliefs of rural Canadians: implications for practice. The Australian Journal of Rural Health, 12(6), 258-263.
United Nations Organization. (2009). Human Development Report 2009 Overcoming Barriers: Human Mobility and Development, the United Nations Development Programme
Varesi, H. R., Bagheri, K., Zandi, K & Nadipour, N. (2014), Spatial analysis of Fars province's health indicators using regional planning techniques, Geography and Environmental Studies, 4 (16), 105 -117. (In Persian).
Yao, J., Murray, AT., Agadjanian V. A . (2013). geographical perspective on access to sexual and reproductive health care for women in rural Africa. Soc Sci Med 2013, 96: 60-8.
Zarabi, A., Mohammadi, J., Rakhshaninasab, H. R. (2007). Spatial Analysis Of Health And Medical Services Development Indices, Journal: Social Welfare, 17 (234), 27- 213. (In Persian).

متن کامل:



 

 Analysis of rural women's access to health care services in Razavi Khorasan Province

Maryam Ghasemi ¹*And Fahimeh Jafari 2

 

1.Associate Professor, Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, University of Ferdowsi, Mashhad, Iran.

2.PhD student in geography and rural planning, , Faculty of Literature and Humanities, University of Ferdowsi, Mashhad, Iran.

 

ARTICLE INFO	ABSTRACT
Article type: Research Article	Introduction: optimal access to services and medical facilities and human health is one of the important indicators of rural development and one of the basic prerequisites for the realization of sustainable human development and the background for creating justice in society. Objectives: The main objective of the research is to investigate and analyze the status of women's access to health care services in 2015 and 2016 and whether women's access to health care services has improved in this period. Methods: The research method is descriptive-analytical and the data of Iran Statistics Center was used in 2015 and 2016. The unit of analysis was Dehistan and the data analysis was done with the help of PSI preference index model and hierarchical cluster analysis and coefficient of variation. Results and Discussion: According to the results of 154 rural women's access to health care services in 2006, %15 of rural villages in the province were at a favorable level, 35% at an average level, and %50 at a poor level. Also, among the 164 villages in 2013, women's access to health indicators was at the optimal level in %7 of the villages in the province, %28 at the average level and 68% of the villages at the poor level. Conclusion: The results of the research show that a kind of general deprivation in the field of enjoying health and health indicators prevails in the rural areas of the province, and the indicators of women's specific health care services are not evenly distributed among the geographical areas of Razavi Khorasan province. Access to healthcare facilities is essential especially for rural women, even in the most remote and deprived areas.
History Article: Received: 14 December 2023 Revised: 14 February 2024 Accepted: 14 February 2024
Keywords:   female villagers,  Health Services, PSI model, cluster analysis, Razavi Khorasan province
	Highlight: ·       Clustering of villages and using a new decision-making model to rank villages in terms of access to health care services.

Cite this article: Ghasemi, M., & Jafari, F. (2024). Analysis of rural women's access to health care services in Razavi Khorasan Province. Organization of Space Economy, 2(1), 1-20.

 

 

 

---

[1] * Corresponding Author:Maryam Ghasemi

 Email: [e-mail]

 

 

 

 

 

تحلیل وضعیت دسترسي زنان روستایی به خدمات بهداشتي درماني در استان خراسان‌رضوی

 

مریم قاسمی1 و فهیمه جعفری 2 

1. استادیار، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2. دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

ارجاع به این مقاله: قاسمی، مریم و جعفری، فهیمه. (1403). تحلیل وضعیت دسترسي زنان روستایی به خدمات بهداشتي درماني در استان خراسان‌رضوی. ساماندهی اقتصاد فضا، 2(1)، 20-1.

 

مشخصات مقاله	چکیده
نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی	بیان مسئله: دسترسی مطلوب به خدمات و امکانات درمانی و سلامت انسان، از شاخص‌های مهم توسعه روستایی و از پیش نیازهای اساسی برای تحقق توسعه پایدار انسانی و پیش زمینه ایجاد عدالت در جامعه است. هدف:  هدف اصلی تحقیق بررسی و تحلیل وضعیت دسترسی زنان به خدمات بهداشتی درمانی در سال­های 1385 و 1390 بوده و اینکه در این دوره دسترسی زنان به خدمات بهداشتی درمانی بهبود یافته است یا خیر. روش: روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و از داده­های مرکز آمار ایران در سال 1385 و 1390استفاده شد. واحد تحلیل دهستان بوده و تحلیل داده­ها به کمک مدل شاخص ارجحیت PSI و تحلیل خوشه­ای سلسله مراتبی و ضریب تغییرات انجام شد. یافته‌ها و بحث: طبق نتایج از میان 154 دهستان در سال 1385 دسترسی زنان روستایی به خدمات بهداشتی درمانی %15 از دهستان‌های استان در سطح مطلوب، 35% در سطح متوسط و 50% در سطح ضعیف بوده است. همچنین از میان 164 دهستان در سال 1390، دسترسی زنان به شاخص­های بهداشتی درمانی %7 از دهستان­های استان در سطح مطلوب، 28% در سطح متوسط و 68% دهستان­ها در سطح ضعیف بوده است. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان می­دهد نوعی محرومیت کلی در زمینه برخورداری از شاخص­های بهداشتی و سلامت بر مناطق روستایی استان حاکم است و شاخص‌های خدمات بهداشتی درمانی خاص زنان به طور متوازن میان نواحی جغرافیایی استان خراسان‌رضوی توزیع نشده است این در حالی است که دسترسی به امکانات بهداشتی درمانی بخصوص برای زنان روستایی حتی در دورافتاده­ترین و محروم­ترین مناطق ضروری است.
تاریخ دریافت: 26/09/1402   تاریخ بازنگری: 25/11/1402   تاریخ پذیرش: 25/11/1402
کلیدواژه‌ها:  زنان روستایی،  خدمات بهداشتی درمانی،  مدل PSI،  تحلیل خوشه­ای،  استان خراسان رضوی
	نکات برجسته ·       خوشه­بندی دهستان­ها و استفاده از مدل تصمیم­گیری جدید جهت رتبه­بندی دهستان­ها از نظر دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی

 

* نویسنده مسئول: مریم قاسمی پست الکترونیک: [e-mail]

 

بیان مسئله 

خدمات بهداشتی درمانی یک استراتژی ضروری و الزام آور برای ارتقاء سلامتی همگانی و به شکل گسترده به عنوان راه­حلی جهانی به منظور بهبود کیفیت بهتر زندگی در جهان به شمار می­آید. همچنین برخورداری از خدمات بهداشتی-درمانی منعکس‌کننده تناسب بین عواملی چون: قابلیت پرداخت (Affordable) از نظر هزینه، فراهم بودن (Availabitiy)، در دسترس بودن (Availabitiy)، مورد قبول بودن و تطابق خدمات با نیازها می­باشد (McLaughlin & Wyszewianski, 2002: 43)؛ براساس منشور سازمان بهداشت جهانی برخورداری از بالاترین استانداردهای سلامتی، یکی از حقوق بنیادین هر انسان است(Barton & Tsourou, 2000: 4). تحقیقات نشان می­دهد مردم در روستاها و اجتماعات دوردست از سطح بهداشت و درمان ضعیف­تری نسبت به شهرها برخوردارند و این عدم تساوی و نابرابری­ها، بیشتر با دسترسی (Availabitiy)، ضعیف به خدمات درمانی و بهداشتی و غیرمنصفانه بودن توزیع منابع درمانی برای افراد تشدید می­شوند (Bywaters et al, 2009: 348). نواحی روستایی به دلایل مختلف ازجمله: عدم دسترسی به تجهیزات پزشکی، سیستم­های حمل ونقل ضعیف، طولانی بودن فواصل مسافرتی جهت اخذ خدمات بهداشتی درمانی و پایین بودن سطح درآمد عموما از محرومیت بیشتری به لحاظ بهداشتی و درمانی نسبت به جامعه شهری برخوردارند که این امر منجر به بالارفتن نرخ مرگ ومیر در این نواحی می­شود. این درحالی­است که کلیه افراد حق دسترسی به خدمات و مراقبت‌های بهداشتی را بدون درنظر گرفتن محل زندگی دارند (Jackman et al., 2010: 67; Thomlinson et al., 2004: 260). بدیهی است ماهیت خدمات بهداشتی- درمانی منحصر به گروه خاصی از مردم نمی­شود و همه انسان­ها در همه فضاهای جغرافیایی بدان نیازمند هستند (ضرابی و همکاران، 1390: 155). دسترسی مطلوب به خدمات و امکانات درمانی و سلامت انسان، یکی از شاخص­های مهم توسعه روستایی (Bywaters et al., 2009: 38) و از پیش نیازهای اساسی برای تحقق توسعه پایدار انسانی (Distaso, 2007: 172) و پیش زمینه ایجاد عدالت در جامعه است (Gulliford and Morgan, 2003: 121). از این رو مدیریت و خدمات رسانی اصولی به روستائیان، ضمن پیاده‌سازی مفهوم عینی عدالت فضایی، موجب بهره­مندی مناسب آنها از خدمات ذکر شده می‌گردد.

دسترسی به خدمات درمانی و بهداشتی از اولین شاخص­های مهم به منظور دستیابی به سلامتی همگانی است (Holt, 2005: 24). محتوای "دسترسی" در دسترس بودن است. محتوایی که توسط هر کسی می­تواند خلق و تعبیر شود (Connolly, 2004: 89). دسترسی پاسخی است به این سوال که: آیا مردم، به ویژه کسانی که در گروه­ها و نواحی محروم زندگی می­کنند، به طور شایسته به خدمات مورد نیاز خود به ویژه دسترسی به مراقبت­های بهداشتی دست می­یابند؟ (Department of Health, 2004). دسترسی مطلوب به خدمات بهداشتی و درمانی یعنی فراهم آوردن خدمات درست، در زمان و مکان درست است (Gulliford and Morgan, 2003: 43).

نتایج مطالعات نشان می­دهد در دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی موانعی وجود دارد بطوریکه پنچانسکی و توماس¹(Holt, 2005: 28) موانع دسترسی را شامل: 1- موجود بودن. در مفهوم خدمات بهداشتی درمانی، اشاره دارد به تعداد مراکز خدمات بهداشتی درمانی که مردم مستمند و نیازمند می­توانند انتخاب کنند؛ 2- قابل دسترس بودن. به عنوان موانع سفر(مسافت و یا زمان) بین نواحی مسکونی یا مراکز تقاضا، می­داند. 

هر چند مسائل بهداشتی درمانی برای هر دو جنس دارای اهمیت می­باشد اما توجه به سلامت و بهداشت زنان و دختران به دلیل فرزندآوری و تجدید نسل و همچنین ارائه مراقبت­های سلامت در خانواده و جامعه از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. عموما زنان به دلیل ایفای نقش­های متعدد در خانواده و جامعه، گذراندن دوره­های فیزیولوژیکی مختلف مانند بلوغ، قاعدگی، بارداری، زایمان و یائسگی و همچنین، احتمال خطر بیشتر در ابتلا به فقر، گرسنگی و سوء تغذیه، گروه پرخطر جوامع روستایی محسوب می­شوند (سازمان جهانی بهداشت، 2009؛ احمدی و همکاران، 1386)؛ همچنین به دلیل عدم دسترسی به تجهیزات پزشکی در جوامع روستایی، سیستم­های حمل­و­نقل ضعیف، طولانی بودن فواصل مسافرتی و پایین بودن سطح درآمد منجر به بالارفتن نرخ مرگ ومیر زنان روستایی می­شود. از این رو بهبود وضعیت سلامت در زنان نیازمند مداخلات خاص و یا متفاوت با مردان است (غلامحسینی و همکاران، 1393: 5). از آنجا که یکی از شاخص­های تاثیرگذار بر سلامتی، دسترسی مطلوب به خدمات بهداشتی درمانی است، شرایط افراد ازجمله جنسیت بر توانایی برخورداری از خدمات بهداشتی درمانی تاثیر می­گذارد لذا باید ترتیبی اتخاذ گردد تا سیاست­های توزیع خدمات برای همه افراد جامعه عادلانه باشد (Black & Mooney, 2002: 201) با توجه به این ضرورت، دسترسی گروه­های مختلف جمعیتی به خدمات بهداشتی درمانی، همواره مورد توجه محققان، در کشورهای مختلف جهان بوده است (Hendryx & et al, 2002: 37).

براساس نتایج سرشماری عمومی 1395 از کل جمعیت ایران 79926270 نفر، 59146847 نفر (معادل 74 درصد) ساکن نقاط شهری و 20730625 نفر (معادل 26 درصد) ساکن نقاط روستایی هستند، اگرچه جمعیت ساکن در نواحی روستایی نسبت به شهری کمتر است، اما تعداد مطلق جمعیت روستایی رقم قابل توجهی است. در استان خراسان‌رضوی از 6434501 نفر جمعیت، تعداد 4700924 نفر (معادل 73 درصد) ساکن در نواحی شهری و تعداد 1733121 نفر (معادل 27 درصد) ساکن در نواحی روستایی هستند. در سال 1395 جمعیت زنان روستایی استان خراسان‌رضوی 850306 نفر (معادل 49.06 درصد جمعیت روستایی) بوده است (مرکز آمار ایران، 1398)، با توجه به اینکه زنان نیمی از جمعیت روستایی را تشکیل داده و نقش بارزی در فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی دارند، ضروری است دسترسی آنها به خدمات بهداشتی درمانی مورد بررسی قرار گیرد؛ بر این اساس سوال اصلی تحقیق بدین صورت مطرح می­گردد که: دسترسی زنان به خدمات بهداشتی درمانی در سال‌های 1385 و 1390 در چه سطحی بوده است و آیا طی این دوره دسترسی زنان به خدمات بهداشتی درمانی بهبود یافته است؟

 

مبانی نظری

بهداشت روستایی موضوعی است که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. تقریباً نیمی از جمعیت جهان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و سلامت این افراد یک نگرانی عمده برای ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و نیز سیستم‌های ارائه خدمات بهداشتی است و افراد حق دسترسی به خدمات مراقبت‌های بهداشتی را بدون در نظر گرفتن محل دارند (Abbaszadeh et al., 2013). سومین هدف دستور کار جهانی توسعه پایدار "تضمین زندگی سالم و ارتقای بهزیستی برای همه در هر سنی" است. اگرچه در سال‌های اخیر گام‌های بلندی در جهت بهبود سلامت مردم برداشته شده است، اما نابرابری در دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی همچنان ادامه دارد. چراکه بخش قابل توجهی از جمعیت جهان هنوز به خدمات بهداشتی حیاتی دسترسی ندارند². به منظور پر کردن این شکاف و تضمین ارائه عادلانه مراقبت‌های بهداشتی، پرداختن به نابرابری­ها ضروری است. دسترسی مطلوب به خدمات بهداشتی و درمانی یعنی فراهم کردن خدمات درست، در زمان درست و مکان درست است (Gulliford, Morgan: 2003). در مطالعات مختلف نظریه‌های مختلفی در مورد دسترسی زنان روستایی به خدمات مراقبت‌های بهداشتی مطرح شده است. این نظریات عبارتنداز:

  اهمیت دسترسی: تحقیقات تاکید می‌کند که دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی یک مسئله حیاتی در مناطق روستایی است و دسترسی ناکافی یک نگرانی مهم است. مصرف کنندگان مراقبت­های بهداشتی روستایی اغلب با موانع مربوط به مقبولیت، مناسب بودن، محدودیت‌های زمانی، محدودیت منابع و اولویت­بندی سود نسبت به رفع موانع دسترسی مواجه هستند.

  قانون حفاظت از بیمار و مراقبت مقرون به صرفه (PPACA³): مطالعات چگونگی هدف PPACA را برای کاهش موانع دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی برای جمعیت روستایی، به ویژه تمرکز بر عناصری مانند آموزش نیروی کار مراقبت‌های بهداشتی، گسترش خدمات بهداشتی، و مقررات مراقبت‌های بهداشتی مبتنی بر کارفرما بررسی کرده است. علی‌رغم این تلاش‌ها، موانع دسترسی دائمی احتمالاً در محیط‌های روستایی باقی خواهند ماند.

  ساخت‌وسازهای جنسیتی و مکانی: ساخت و سازهای جنسیتی و مکانی می‌تواند بر دسترسی زنان روستایی به خدمات مراقبت‌های بهداشتی تأثیر بگذارد. کلیشه‌ها و ارزش­های مرتبط با نقش­های جنسیتی در جوامع روستایی می­تواند بر در دسترس بودن، مقرون به صرفه بودن، دسترسی، مقبولیت و تطبیق خدمات بهداشتی برای زنان روستایی تأثیر بگذارد.

  دیدگاه اخلاق مراقبت: در این نظریه یک دیدگاه رابطه‌ای برای بازبینی مفهوم‌سازی دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی روستایی پیشنهاد می‌شود. نظریه اخلاق مراقبت که توسط فمینیسم­ها ارائه شده است، بر روابط تأکید می­کند و مفاهیم فردگرایانه را رد می­کند. چارچوب‌های آتی باید به جنبه‌های ارتباطی دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی در محیط‌های روستایی برای بهبود دسترسی برای جمعیت روستایی توجه بیشتری داشته باشند.

 اختلاف در انتظارات مراقبت­های بهداشتی: مطالعات شکاف قابل توجهی را بین انتظارات مراقبت­های بهداشتی زنان جوان در مناطق روستایی و خدمات واقعی مراقبت­های بهداشتی که دریافت می­کنند برجسته کرده­اند. این اختلاف بر چالش‌های مستمر ساکنان روستایی در دسترسی به خدمات بهداشتی کافی تأکید می‌کند.

 این نظریه‌ها پویایی پیچیده‌ای را که بر دسترسی زنان روستایی به خدمات مراقبت‌های بهداشتی تأثیر می‌گذارد روشن می‌کنند و بر نیاز به استراتژی‌های جامع برای رسیدگی به موانع مداومی که در جستجوی مراقبت‌های پزشکی با آن‌ها مواجه می‌شوند، تأکید می‌کنند. برای غلبه بر این موانع و رفع کاستی‌های طولانی مدت مراقبت­های بهداشتی، افزایش سرمایه‌گذاری در سیستم­های بهداشتی مورد نیاز است. 

پیشینه تحقیق  

بررسی پیشینه تحقیق نشان می­دهد علی‌رغم اینکه مطالعات متعددی در زمینه دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی در نواحی روستایی انجام شده اما در زمینۀ دسترسی زنان روستایی به خدمات بهداشتی درمانی مطالعات چندانی انجام نشده است. اجالا⁴ (2005)، در مطالعه خود با عنوان «دسترسی به تسهیلات خدمات درمانی: راه­حلی برای مشکلات توسعه روستایی پایدار در ایالت اوسان نیجریه»، از سه شاخص، تعداد پزشک، تعداد پرستار و تعداد تخت بیمارستانی استفاده کرده است. که به نسبت جمعیت و در مقایسه با آن سنجیده شده و نواحی و روستاهای دارای مقادیر پایین‌تر از حداستاندارد مشخص شده­اند. آقاجانیان⁵ و همکاران (2007) در پژوهشی تحت عنوان «تاثیر برنامه توسعه سلامت روستایی در ایران در زمینه نابرابرهای شهری-روستایی در شاخص­های بهداشتی» نشان دادند برنامه سلامت در مناطق روستایی از طریق مراکز بهداشت و خانه­های بهداشتی باعث شده است نابرابری­های شهری-روستایی در شاخص­های بهداشتی کاهش یابد. پونگ⁶ و همکاران (2011)، به بررسی چالش­های ارائه خدمات بهداشتی برای مناطق روستایی کم جمعیت می­پردازد. آنها وضعیت سلامت و تعیین‌کننده­های بهداشت و سلامت را مورد ارزیابی قرار داده و آن را با همتایان شهری مورد مقایسه قرار می­دهند. یا او⁷ و همکاران (2013)، به تحلیل فضایی دسترسی به مراقبت­های بهداشتی جنسی و باروری زنان در مناطق روستایی آفریقا می­پردازند. این مطالعه نشان می­دهد دسترسی به خدمات سلامت جنسی و باروری به طور قابل توجهی بر سلامت زنان، مانند حاملگی، مرگ و میر نوزادان و مادران تاثیرگذار است. این پژوهش بر شرایط حمل و نقل تاکید می­نماید که نقش مهمی در دسترسی زنان به خدمات بهداشتی دارد. لذا توجه به بهبود دسترسی فعلی به مراقبت­های بهداشتی زنان روستایی از طریق برنامه­های مراقبت بهداشتی ضروری است. سالمانا و رومانس⁸ (2014)، در پژوهشی به بررسی قابلیت دسترسی به مراقبت­های بهداشتی در بین ساکنان روستایی پرداختند. نتایج نشان داد ساکنان مناطق روستایی از نظر قابلیت دسترسی فیزیکی به خدمات بهداشتی به شدت محروم هستند. وی پیشنهاد می­کند که مقامات محلی، رهبران اجتماعی برای تامین تسهیلات بهداشتی، بهبود شرایط جاده­ها و افزایش بهداشت عمومی تلاش کنند. اولادیپو⁹ (2014)، در پژوهش خود نشان داد که در استفاده از خدمات بهداشتی در مناطق روستایی و شهری نابرابری وجود دارد و برنامه­ریزی برای امکانات مراقبت­های بهداشتی در مکان­های مختلف باید براساس نرخ­های بهره‌برداری باشد و تسهیلات مدیریت مناسب داشته باشد و هدف آن بهبود وضعیت سلامت افراد باشد. داتیت و همکاران¹⁰ (2015) در پژوهشی به حذف موانع دسترسی به مراقبت­های بهداشتی در مناطق روستایی آمریکا پرداختند. نتایج نشان داد در زمینه دسترسی به مراقبت­های بهداشتی بین مناطق روستایی و شهری تفاوت وجود دارد و اختلافات در زمینه دسترسی به خدمات بهداشتی روستایی و شهری نیازمند برنامه­های اصلاحات به طور مداوم می­باشد. این برنامه­ها باید با هدف بهبود ارائه خدمات، ترویج استخدام، آموزش و توسعه متخصصان بهداشت روستایی، افزایش پوشش بیمه بهداشتی و ارائه دهندگان خدمات بهداشتی باشد. علی تارا¹¹ و همکاران (2016)، به بررسی مشکلات بهداشتی زنان روستایی شاغل در بخش کشاورزی پرداخته­اند. نتایج نشان داد 60 درصد زنان روستایی با آسیب­های فیزیکی/ بیماری، 7/95درصد با بیماری­های روانی، 8/93درصد با مشکلات مربوط به افت­کش‌ها و 8/78 درصد با بیماری آسم مواجه هستند. لذا نیاز است آموزش و پرورش به آموزش تغذیه سالم اقدام نموده و سیستم پزشکی از طریق پرسنل بهداشتی و اصلاح­گران اجتماعی به زنان کمک نمایند تا بتوانند نقش مثبتی در بخش کشاورزی برای ارتقاء وضعیت اقتصادی واجتماعی ایفا نمایند. حمیدالزمان¹² و همکاران (2016)، به بررسی دسترسی زنان به خدمات بهداشتی در مناطق روستایی بنگلادش پرداختند. نتایج نشان داد زنان مسن نسبت به دیگر گروه­های جمعیتی دسترسی کمتری به خدمات درمانی دارند. عوامل موثر بر اختلاف دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی شامل: بارداری نوجوانان، وابستگی اجتماعی اقتصادی به مردان و خانواده، ناکافی و ناکارآمد بودن خدمات بهداشتی نهادی و استفاده نادرست از سرمایه­ها می­باشند. یافته­های این پژوهش در برنامه­ریزی و تامین مالی خدمات بهداشتی برای این گروه از زنان در سطوح فردی و سازمانی در مناطق روستایی بنگلادش دلالت دارند. صالح پور و افراخته (1395)، در پژوهشی به بررسی سطح توسعه خدمات بهداشتی- درمانی از منظر عدالت فضایی پرداخته است. نتایج نشان داد در نابرابری فضایی موجود، علاوه بر تعداد جمعیت، عامل فاصله نیز اثرگذار است به طوریکه با افزایش فاصله از مرکز شهر، از شدت برخورداری از امکانات و خدمات کاسته می­شود. غضنفرپور و همکاران (1395)، در مطالعه خود به تحلیل فضایی شاخص­های توسعه خدمات بهداشتی و درمانی پرداخته است. نتایج نشان داد که اختلاف و شکاف زیادی از نظر بهره­مندی از شاخص­های ساختاری بهداشت و درمان بین شهرستان­های استان وجود دارد.

با مرور پیشینه تحقیق می­توان مطالعات صورت گرفته را در سه دسته قرار داد: دسته­ای از مطالعات به بررسی و تحلیل نابرابری فضایی شاخص­های بهداشتی درمانی در سطح فضاهای مختلف جغرافیایی با استفاده از مدل­های سطح­بندی و GIS پرداخته­اند (تقدیسی و همکاران، 1391؛ وارثی و همکاران، 1394؛ شیخی و همکاران، 1394؛ محمدی و همکاران، 1394، غضنفرپور و همکاران، 1396، زنگی آبادی و همکاران، 1392؛ موسوی و همکاران، 1396). برخی مطالعات به تفاوت­های جنسیتی در دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی اشاره می­کنند (Merzel, 2000; Doyal, 2000) و دسته سوم به تفاوت­های موجود در دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی میان مناطق شهری و روستایی می­پردازند (Jordan et al, 2004; Pong et al, 2011; Sibley, L.M., &). بررسی پیشینه تحقیق نشان داد پژوهش­های اندکی به بررسی وضعیت دسترسی زنان روستایی به خدمات بهداشتی درمانی پرداخته­اند. به نظر می­رسد با توجه به اینکه زنان روستایی نیمی از جامعه روستایی ایران را تشکیل می­دهند، ضروری است میزان دسترسی آنها به خدمات سلامت مورد توجه محققین و برنامه­ریزان قرار گیرد.

روش تحقیق 

روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. جمع­آوری اطلاعات، اسنادی و براساس داده­های مرکز ملی آمار ایران است. به جهت اینکه در سرشماری سال 1395 شاخص­های بهداشتی درمانی کمی نگردیده است، در این مطالعه از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران در سال­های 1385 و 1390 استفاده شد (جدول 1). شاخص­های بهداشتی درمانی مورد بررسی در سال 1385 شامل 9 شاخص و در سال 1390 شامل 11 شاخص مربوط به زنان روستایی می­باشد؛ واحد تحلیل دهستان­ است و جهت تحلیل داده­های پژوهش از مدل شاخص ارجحیت PSI و تحلیل خوشه­ای سلسله مراتبی و ضریب تغییرات CV بهره گرفته شد.

جدول1. شاخص­های بهداشتی درمانی به تفکیک هر دهستان مربوط به سال­های 1385 و 1390

ردیف	سال 1385	سال 1390
1	نسبت زنان برخوردار از بهورز	نسبت زنان برخوردار از بهورز
2	نسبت زنان برخوردار از بهيار يا ماماي روستايي	نسبت زنان برخوردار از بهيار يا ماماي روستايي
3	نسبت زنان برخوردار از دندانپزشك	نسبت زنان برخوردار از دندانپزشك
4	نسبت زنان برخوردار از پزشك	نسبت زنان برخوردار از پزشك
5	نسبت زنان برخوردار از مركز تسهيلات زايماني	نسبت زنان برخوردار از مركز تسهيلات زايماني
6	نسبت زنان برخوردار از خانۀ بهداشت	نسبت زنان برخوردار از خانۀ بهداشت
7	نسبت زنان برخوردار از داروخانه	نسبت زنان برخوردار از داروخانه
8	نسبت زنان برخوردار از مركز بهداشتي درماني	نسبت زنان برخوردار از مركز بهداشتي درماني
9	نسبت زنان برخوردار از بهداشتيار	نسبت زنان برخوردار از پایگاه بهداشت روستایی
10		نسبت زنان برخوردار از پزشک خانواده
11		نسبت زنان برخوردار از آزمایشگاه و رادیولوژی

برگرفته از: مرکز آمار ایران، سالنامه آبادی سال­های 1385 و 1390

در این مطالعه از روش PSI (Preference selection index) یا شاخص انتخاب ارجحیت که از روش‌های تصمیم­گیری چندمعیاره می­باشد، استفاده شده است. این روش اولین بار توسط مانیا و بیهت در سال 2010 ارائه شد. هدف آن محاسبه وزن معیارها و رتبه­بندی گزینه­ها است. این مزیت ویژه باعث شد، این روش از روش­های مشابه نظیر تاپسیس، ویکور یا الکتره متمایز شود. زیرا در روش­هایی نظیر تاپسیس برای رتبه‌بندی گزینه­ها باید وزن معیارها را از روش‌های دیگر محاسبه کرد و سپس وارد الگوریتم تاپسیس نمود. اما در روش PSI خود علاوه بر محاسبه وزن معیارها، گزینه­ها را نیز رتبه­بندی می­کند (پویا و طبری، 1391: 55). ماتریس تصمیم در روش PSI از ماتریس معیار- گزینه تشکیل شده است. گام­های روش  PSI به شرح زیر است:

گام اول: شناسایی هدف، گزینه­ها و معیارها

گام دوم: تشکیل ماتریس تصمیم: که شامل ستون‌های معیار و سطرهای گزینه است.

گام سوم: نرمال‌سازی ماتریس تصمیم: اگر معیار مثبت باشد از فرمول 1 و اگر معیار منفی باشد از فرمول 2 استفاده می کنیم.

 

 

گام چهارم: محاسبه مقدار تفاوت هر معیار

برای محاسبه این گام لازم است ابتدا  مقدار را حساب می کنیم  میانگین ستونی هر معیار است. سپس طبق فرمول عمل می‌کنیم.

 

 

گام پنجم: محاسبه انحراف هر معیار از فرمول زیر:

 

گام ششم: محاسبه مقدار ارجحیت کل (وزن معیارها) از طریق فرمول زیر:

=

 

پس از محاسبه وزن معیارها به محاسبه مقدار PSI با استفاده از فرمول زیر می­پردازیم و سپس بر این اساس گزینه­ها را رتبه‌بندی می­کنیم (پویا و طبری، 1391: 59).  

 

قلمرو تحقیق

محدوده مورد مطالعه استان خراسان‌رضوی است. این استان با مساحت 118854 کیلومتر مربع پنجمین استان پهناور ایران است که در شمال شرقی ایران واقع شده است. استان خراسان‌رضوی در سال 1395 از 29 شهرستان، 71 بخش، 73 شهر و 164 دهستان تشکیل شده است. جدول 2 تقسیمات سیاسی استان را نشان می­دهد. شکل 1 نیز گویای موقعیت محدوده مورد مطالعه است.

 

 

جدول2. تقسیمات سیاسی استان خراسان‌رضوی در سال‌های 1385، 139

تقسیمات سیاسی استان	1385	تقسیمات سیاسی استان	1390
شهرستان	20	شهرستان	27
بخش	64	بخش	69
شهر	69	شهر	72
دهستان	161	دهستان	163

برگرفته از: مرکز آمار ایران، سالنامه آبادی سال­های 1385 و 1390

 

شکل 1. معرفی محدوده مورد مطالعه

برگرفته از: یافته­های پژوهش، 1402

یافته­ها 

 به منظور بررسی و تحلیل میزان و سطح دسترسی زنان روستایی به شاخص­های بهداشتی درمانی مورد نیاز، نخست امتیازات هر یک از دهستان­ها در زمینه شاخص­های بهداشتی- درمانی مورد بررسی، براساس مدل PSI محاسبه گردید، سپس از تحلیل خوشه­ای سلسله مراتبی به منظور سطح­بندی دهستان­ها بهره گرفته شد و دهستان­های استان در سه خوشه همگن (دهستان­های دارای دسترسی مطلوب، دهستان­های دارای دسترسی متوسط و دهستان­های دارای دسترسی ضعیف) دسته­بندی شدند.

 یافته­ها نشان می­دهد در استان خراسان‌رضوی داده­های سال 1385 تفاوت زیادی در میزان برخورداری زنان از خدمات بهداشتی درمانی در دهستان­های استان خراسان‌رضوی وجود داشته است. به طوریکه از مجموع 154 دهستان، 23 دهستان (معادل 15 درصد) در زمینه دسترسی زنان به خدمات بهداشتی درمانی دارای وضعیت مطلوب می­باشند. در 54 دهستان (برابر با 35 درصد) سطح دسترسی متوسط و در 77 دهستان (برابر با 50 درصد) زنان دارای دسترسی ضعیف به خدمات بهداشتی درمانی بوده­اند (جدول 2).

براساس داده­های سال 1390، از نظر دسترسی زنان به شاخص­های بهداشتی درمانی از مجموع 164 دهستان، در 6 دهستان (معادل 4 درصد از کل دهستان­ها) دسترسی مطلوب، در 46 دهستان (برابر با 28 درصد) دسترسی متوسط و در 111 دهستان­ (معادل 68 درصد) زنان روستایی به خدمات بهداشتی درمانی دسترسی ضعیفی داشته­اند.

 

جدول3. رتبه­بندی سکونتگاه­های روستایی استان خراسان‌رضوی براساس مدل PSI و تحلیل خوشه­ای

دهستان 85	جمعیت زنان	PSI	سطح دسترسی	دهستان90	جمعیت زنان	PSI	سطح دسترسی
كوه همائي	1139	6529/0	مطلوب	ميان كوه	2026	5646/0	مطلوب
زيبد	2547	5609/0	مطلوب	درونگر	1520	5435/0	مطلوب
خواشد	2603	5262/0	مطلوب	رقيچه	1622	5120/0	مطلوب
ميانكوه	2294	5262/0	مطلوب	زيبد	2219	5034/0	مطلوب
تبادكان	5570	5250/0	مطلوب	دولتخانه	4012	4556/0	مطلوب
دولتخانه	4804	4988/0	مطلوب	كراب	1373	4348/0	مطلوب
دوغائي	6712	4974/0	مطلوب	قره باشلو	2367	3924/0	متوسط
درونگر	1677	4954	مطلوب	فروغن	2000	3888/0	متوسط
زنگلانلو	2673	4915/0	مطلوب	دوعائي	6145	3878/0	متوسط
مزينان	3232	4503/0	مطلوب	قصبه شرقي	3747	3856/0	متوسط
قصبه شرقي	3276	4497/0	مطلوب	خواشد	2070	3761/0	متوسط
رباط	3139	4490/0	مطلوب	پساكوه	1636	3755/0	متوسط
طاغنكوه شمالي	8061	4129/0	مطلوب	شعبه	1453	3697/0	متوسط
كنارشهر	2546	4088/0	مطلوب	كارده	3162	3688/0	متوسط
رباطجز	1663	3977/0	مطلوب	سرولايت	5278	3645/0	متوسط
دربقاضي	5295	3965/0	مطلوب	رباط	2915	3640/0	متوسط
آبروان	6845	3948/0	مطلوب	بينالود	2989	3593/0	متوسط
بق مج	1984	3883/0	مطلوب	جاغرق	2357	3576/0	متوسط
پساكوه	1784	3846/0	مطلوب	حريرود	2539	3569/0	متوسط
طبس	6481	3845/0	مطلوب	پل خاتون	2479	3497/0	متوسط
كاه	4441	3834/0	مطلوب	كوهپايه	2657	3453/0	متوسط
قره باشلو	2562	3807/0	مطلوب	كوه همائي	843	3441/0	متوسط
بيهق	3926	3784/0	مطلوب	يام	2846	3426/0	متوسط
هريرود	2242	3643/0	متوسط	طرقبه	2954	3415/0	متوسط
كوهپايه	3191	3544/0	متوسط	بق مج	1560	3258/0	متوسط
تكاب كوه ميش	2638	3527/0	متوسط	آبروان	7022	3207/0	متوسط
ربع شامات	2436	3483/0	متوسط	طبس	5774	3198/0	متوسط
باشتين	2802	3454/0	متوسط	ربع شامات	2495	3167/0	متوسط
پيراكوه	2890	3415/0	متوسط	پيراكوه	3444	3092/0	متوسط
دره يام	5688	3413/0	متوسط	بيهق	4104	3058/0	متوسط
بررود	2494	3368/0	متوسط	مزينان	2874	3004/0	متوسط
كراب	1804	3356/0	متوسط	دربقاضي	5028	3004/0	متوسط
پایین خواف	1916	3283/0	متوسط	حومه گناباد	5147	2834/0	متوسط
بينالود	3685	3205/0	متوسط	گلمكان	3849	2795/0	متوسط
سودلانه	10097	3166/0	متوسط	بالا ولایت باخرز	5962	2761/0	متوسط
عشق آباد	7806	3110/0	متوسط	پيوه ژن	8965	2710/0	متوسط
هزارمسجد	3221	3070/0	متوسط	رستاق	4158	2687/0	متوسط
پيوه ژن	8846	3046/0	متوسط	طاغنكوه شمالي	6868	2669/0	متوسط
كيبر	4536	3043/0	متوسط	زنگلانلو	2486	2653/0	متوسط
بلهرات	5891	2946/0	متوسط	زبرخان	7526	2551/0	متوسط
پائين ولايت کاشمر	5682	2907/0	متوسط	شامكان	3325	2535/0	متوسط
زام	4292	2886/0	متوسط	قوچان عتيق	11660	2524/0	متوسط
غزالي	4677	2870/0	متوسط	جلگه موسي آباد	4478	2498/0	متوسط
پس كلوت	4458	2853/0	متوسط	بايک	1928	2477/0	متوسط
تكاب	3066	2849/0	متوسط	بالارخ	3786	2470/0	متوسط
قوچان عتيق	12566	2846/0	متوسط	غزالي	4618	2452/0	متوسط
برزنون	3042	2742/0	متوسط	عشق آباد	7941	2432/0	متوسط
جلگه موسي آباد	3988	2702/0	متوسط	فضل	8117	2376/0	متوسط
بستان	3692	2702/0	متوسط	پایین خواف	2277	2369/0	متوسط
بالاولايت تربت	10510	2697/0	متوسط	تکاب کاشمر	2604	2338/0	متوسط
جزين	2692	2683/0	متوسط	پایين جوين	6178	2331/0	متوسط
سرولايت	5690	2628/0	متوسط	شيرين دره	7117	2310/0	متوسط
پل خاتون	2833	2618/0	متوسط	باشتين	2463	2221/0	ضعیف
جلگه	3544	2596/0	متوسط	ديباج	1697	2187/0	ضعیف
اردوغش	4940	2585/0	متوسط	بلهرات	5985	2183/0	ضعیف
ديباج	1697	2575/0	متوسط	پایین ولایت حیدریه	5357	2182/0	ضعیف
مازول	15509	2563/0	متوسط	قصبه غربي	4653	2181/0	ضعیف
درزآب	6239	2558/0	متوسط	سردق	1935	2166/0	ضعیف
خانگيران	3253	2530/0	متوسط	كنارشهر	2667	2162/0	ضعیف
گل بي بي	3120	2525/0	متوسط	طاغنكوه جنوبي	3356	2156/0	ضعیف
زبرخان	7575	2502/0	متوسط	زاوه	8487	2151/0	ضعیف
شيرين دره	8223	2491/0	متوسط	سودلانه	9298	2131/0	ضعیف
رادكان	5831	2467/0	متوسط	پس كلوت	4691	2092/0	ضعیف
زاوه	8007	2434/0	متوسط	بالاولایت حیدریه	11223	2088/0	ضعیف
پائين ولايت تربت	5163	2433/0	متوسط	كبیر	4400	2082/0	ضعیف
قلعه حمام	3872	2419/0	متوسط	دشته جام	205	2069/0	ضعیف
تخت جلگه	6539	2387/0	متوسط	خانگيران	3389	2056/0	ضعیف
بايك	2298	2337/0	متوسط	ازغند	3704	2054/0	ضعیف
بجستان	1687	2317/0	متوسط	فيروزه	1591	2050/0	ضعیف
يونسي	3194	2297/0	متوسط	بجستان	1582	2033/0	ضعیف
كاخك	1562	2291/0	متوسط	تکاب درگز	2727	2006/0	ضعیف
گلمكان	7988	2278/0	متوسط	برزنون	2884	2002/0	ضعیف
كوير	3146	2256/0	متوسط	اشتين	3797	1987/0	ضعیف
ميان جام	11810	2255/0	متوسط	هزارمسجد	3008	1985/0	ضعیف
حكم آباد	7733	2237/0	متوسط	سلطان آباد	3762	1978/0	ضعیف
فضل	7619	2225/0	متوسط	كبودگنبد	4655	1971/0	ضعیف
بالاجام	5900	2212/0	متوسط	سرجام	4470	1946/0	ضعیف
سنگ بست	3344	2195/0	ضعیف	اردوغش	4228	1935/0	ضعیف
صحرا	4018	2169/0	ضعیف	سنگ بست	3454	1896/0	ضعیف
مه ولات شمالي	2165	2142/0	ضعیف	گل بي بي	2892	1880/0	ضعیف
رستاق	4066	2139/0	ضعیف	مه ولات شمالي	2197	1869/0	ضعیف
فروغن	2074	2121/0	ضعیف	شهرستانه	2419	1852/0	ضعیف
سلطان آباد	3694	2119/0	ضعیف	زرين	2204	1843/0	ضعیف
بالاولايت کاشمر	13720	2100/0	ضعیف	مرزداران	1452	1815/0	ضعیف
بالاجوين	8559	2087/0	ضعیف	سليمان	7458	1810/0	ضعیف
گل بانو	4083	2071/0	ضعیف	شانديز	6165	1805/0	ضعیف
پائين رخ	5067	2052/0	ضعیف	سفيدسنگ	1475	1794/0	ضعیف
مه ولات جنوبي	3775	2045/0	ضعیف	رادكان	6029	1785/0	ضعیف
فيروزه	4681	2038/0	ضعیف	گل بانو	4662	1769/0	ضعیف
ششطراز	3127	2033/0	ضعیف	كوير	3135	1764/0	ضعیف
كارده	3585	2021/0	ضعیف	جزين	3005	1751/0	ضعیف
جامرود	4848	2001/0	ضعیف	جلگه	3668	1747/0	ضعیف
كبودگنبد	5414	2000/0	ضعیف	دستوران	2721	1718/0	ضعیف
طاغنكوه جنوبي	3492	1988	ضعیف	بستان	4216	1716/0	ضعیف
باغ كشمير	5151	1928/0	ضعیف	صحرا	4018	1713/0	ضعیف
زوزن	2995	1926/0	ضعیف	ميان رخ	3166	1706/0	ضعیف
شهرستانه	2607	1923/0	ضعیف	قلعه حمام	4249	1706/0	ضعیف
سفيدسنگ	1417	1921/0	ضعیف	تکاب کوه میش	2520	1689/0	ضعیف
كاريزان	9742	1917/0	ضعیف	حكم آباد	5658	1687/0	ضعیف
زاوين	4565	1912/0	ضعیف	رشتخوار	8570	1684/0	ضعیف
شانديز	7566	1909/0	ضعیف	مالين	8796	1667/0	ضعیف
بالارخ	3821	1892/0	ضعیف	ميان جام	12454	1662/0	ضعیف
شعبه	1732	1868/0	ضعیف	جغتای	5175	1661/0	ضعیف
كرات	7136	1846/0	ضعیف	كاريزان	10520	1630/0	ضعیف
ازغند	5864	1826/0	ضعیف	درزاب	5891	1628/0	ضعیف
شامكان	3034	1816/0	ضعیف	ميان جوين	5789	1618/0	ضعیف
آستانه	10247	1816/0	ضعیف	بالاجوين	8963	1605/0	ضعیف
جغتائ	5238	1806/0	ضعیف	باغ كشمير	5264	1593/0	ضعیف
بالابند	4342	1766/0	ضعیف	پایین ولایت کاشمر	6184	1583/0	ضعیف
ميان جوين	5872	1762/0	ضعیف	اسحق آباد	5390	1575/0	ضعیف
رشتخوار	8326	1756/0	ضعیف	زاوين	4179	1559/0	ضعیف
قلندرآباد	5178	1731/0	ضعیف	ميان خواف	4347	1553/0	ضعیف
باخرز	8087	1723/0	ضعیف	كوهسنگي	2657	1492/0	ضعیف
رقيچه	1867	1695/0	ضعیف	كاخك	1208	1484/0	ضعیف
حومه	8273	1694/0	ضعیف	زام	4895	1462/0	ضعیف
شهرآباد	5542	1676/0	ضعیف	بالابند	4489	1429/0	ضعیف
جنگل	2550	1658/0	ضعیف	حومه مه ولات	4730	1419/0	ضعیف
سليمان	13483	1657/0	ضعیف	مه ولات جنوبي	3763	1391/0	ضعیف
حومه خلیل آباد	5090	1579/0	ضعیف	دشت تايباد	4238	1383/0	ضعیف
دشت تايباد	5889	1578/0	ضعیف	ششطراز	3314	1376/0	ضعیف
چناران	8497	1574/0	ضعیف	مازول	17143	1364/0	ضعیف
بالاخواف	8303	1550/0	ضعیف	جنگل	2606	1361/0	ضعیف
طرقبه	7480	1517/0	ضعیف	تخته جلگه	6335	1360/0	ضعیف
ريوند	6329	1513/0	ضعیف	دشته ارزنه	4355	1358/0	ضعیف
بركوه	6249	1492/0	ضعیف	بالاخواف	9521	1354/0	ضعیف
ميان خواف	5591	1480/0	ضعیف	بيزكي	5377	1351/0	ضعیف
اسحق آباد	5136	1473/0	ضعیف	رباط جز	1605	1321/0	ضعیف
قصبه غربي	4409	1457/0	ضعیف	تبادكان	41058	1308/0	ضعیف
دشت جام	3665	1417/0	ضعیف	ريوند	4362	1308/0	ضعیف
حومه مه ولات	4292	1399/0	ضعیف	مشكان	2514	1301/0	ضعیف
جنت آباد	5087	1368/0	ضعیف	كنويست	11253	1287/0	ضعیف
تكاب	2934	1357/0	ضعیف	چناران	8959	1262/0	ضعیف
كنويست	14509	1271/0	ضعیف	پایین ولایت مشهد	3144	1261/0	ضعیف
بيزكي	5701	1227/0	ضعیف	كرات	8394	1251/0	ضعیف
سرخس	8114	1222/0	ضعیف	ميامي	12457	1215/0	ضعیف
تجن	6595	1203/0	ضعیف	بالاجام	6027	1215/0	ضعیف
كوهسنگي	3784	1093/0	ضعیف	يونسي	1474	1212/0	ضعیف
ميان ولايت	10129	1081/0	ضعیف	نشتيفان	974	1201/0	ضعیف
صالح آباد	3643	1044/0	ضعیف	ميان ولايت	11626	1195/0	ضعیف
پائين ولايت باخرز	2866	1040/0	ضعیف	آستانه	11042	1187/0	ضعیف
ميامي	22101	1015/0	ضعیف	سرخس	8699	1172/0	ضعیف
ميان رخ	3035	0967/0	ضعیف	بالاولایت کاشمر	14365	1135/0	ضعیف
صفائيه	6417	0950/0	ضعیف	جامرود	5452	1120/0	ضعیف
دستوران	2846	0933/0	ضعیف	ساق	8183	1092/0	ضعیف
طوس	62,471	0845/0	ضعیف	ابرده	3864	1085/0	ضعیف
سلامي	3661	0833/0	ضعیف	تجن	6743	1051/0	ضعیف
پائين ولايت	3240	0829/0	ضعیف	جنت آباد	4831	1036/0	ضعیف
كدكن	2518	0764/0	ضعیف	كاه	4200	1025/0	ضعیف
مرزداران	1500	0763/0	ضعیف	پایین ولایت تایباد	2912	1020/0	ضعیف
پائين جوين	6179	0760/0	ضعیف	صفائيه	7069	0985/0	ضعیف
درونه	1813	0680/0	ضعیف	كدكن	2616	0976/0	ضعیف
نشتيفان	935	0664/0	ضعیف	سلامي	4291	0972/0	ضعیف
سرجام	16186	0420/0	ضعیف	قلندرآباد	5213	0959/0	ضعیف
فريمان	4800	0373/0	ضعیف	بررود	1996	0958/0	ضعیف
				زوزن	3346	0945/0	ضعیف
				فريمان	5211	0930/0	ضعیف
				طوس	38327	0905/0	ضعیف
				شهر آباد	4441	0862/0	ضعیف
				صالح آباد	3879	0795/0	ضعیف
				بركوه	6068	0770/0	ضعیف
				پایين رخ	4614	0515/0	ضعیف
				حومه خلیل اباد	9409	0501/0	ضعیف
				درونه	1830	0465/0	ضعیف

برگرفته از: یافته­های پژوهش، 1402

 با توجه به نتایج بدست آمده از مدل PSI، دهستان­های استان خراسان‌رضوی به لحاظ دسترسی به خدمات بهداشتی- درمانی مورد نیاز زنان شرایط متفاوتی دارند. به طوری که در 48 دهستان، دسترسی زنان به خدمات بهداشتی درمانی طی سال­های 85 تا 90 بهبود یافته اما در سایر دهستان­ها میزان تغییر منفی بوده است. بیشترین تغییرات مثبت در شاخص­های بهداشتی درمانی مربوط به به دهستان­های رقیچه با 342/0، طرقبه با 19، شعبه با 183/0 و دهستان فروغن با 177/0 اختصاص دارد. دهستان­های تبادکان با 394/0-، کوه همائی با  309/0- ، کاه با 281/0- و بررود با 241/0، میزان دسترسی زنان به خدمات بهداشتی و درمانی طی سال‌های 1385 تا 1390 در نامناسب­ترین وضعیت ممکن قرار داشته و نه تنها بهبود نیافته، بلکه محدودتر گردیده است.

 

جدول4. مقایسه تغییرات دهستان‌های استان خراسان‌رضوی در برخورداری از خدمات بهداشتی زنان 1385 و 1390

دهستان	PSI 90	PSI 85	مقدارتغییر	دهستان	PSI 90	PSI 85	مقدار تغییر
ابرده	108/0	*	*	زاوين	156/0	191/0	035/0-
اردوغش	193/0	258/0	065/0-	زبرخان	255/0	250/0	005/0
ازغند	205/0	183/0	023/0	زرين	184/0	*	*
اسحق آباد	157/0	147/0	010/0	زنگلانلو	265/0	492/0	226/0-
اشتين	199/0	*	*	زوزن	095/0	193/0	098/0-
آبروان	321/0	395/0	074/0-	زيبد	503/0	561/0	058/0-
آستانه	119/0	182/0	063/0-	ساق	109/0	*	*
باشتين	222/0	345/0	123/0-	سرجام	195/0	042/0	153/0
باغ كشمير	159/0	193/0	033/0-	سرخس	117/0	122/0	005/0-
بالا ولایت باخرز	276/0	172/0	104	سردق	217/0	*	*
بالابند	143/0	177/0	034/0-	سرولايت	364/0	263/0	102/0
بالاجام	121/0	221/0	100/0-	سفيدسنگ	179/0	192/0	013/0-
بالاجوين	161/0	209/0	048/0-	سلامي	097/0	083/0	014/0
بالاخواف	135/0	155/0	020/0-	سلطان آباد	198/0	212/0	014/0-
بالارخ	247/0	189/0	058/0	سليمان	181/0	166/0	015/0
بالاولایت حیدریه	209/0	270/0	061/0-	سنگ بست	190/0	219/0	030/0-
بالاولایت کاشمر	113/0	210/0	097/0-	سودلانه	213/0	317/0	103/0-
بايک	248/0	234/0	014/0	شامكان	253/0	182/0	072/0
بجستان	203/0	232/0	028/0-	شانديز	180/0	191/0	010/0-
بررود	096/0	337/0	241/0-	ششطراز	138/0	203/0	066/0-
برزنون	200/0	274/0	074/0-	شعبه	370/0	187/0	183/0
بركوه	077/0	149/0	072/0-	شهر آباد	086/0	168/0	081/0-
بستان	172/0	270/0	099/0-	شهرستانه	185/0	192/0	007/0-
بق مج	326/0	388/0	063/0-	شيرين دره	231/0	249/0	018/0-
بلهرات	218/0	295/0	076/0-	صالح آباد	079/0	104/0	025/0-
بيزكي	135/0	123/0	012/0	صحرا	171/0	217/0	046/0-
بينالود	359/0	321/0	039/0	صفائيه	098/0	095/0	003/0
بيهق	306/0	378/0	-073/0-	طاغنكوه جنوبي	216/0	199/0	017/0
پایين جوين	233/0	328/0	095/0-	طاغنكوه شمالي	267/0	413/0	146/0-
پایين رخ	052/0	205/0	154/0-	طبس	320/0	385/0	065/0
پایین خواف	237/0	076/0	161/0	طرقبه	342/0	152/0	190/0
پایین ولایت تایباد	102/0	104/0	002/0-	طوس	091/0	084/0	006/0
پایین ولایت حیدریه	218/0	243/0	025/0-	عشق آباد	243/0	311/0	068/0-
پایین ولایت کاشمر	158/0	291/0	132/0-	غزالي	245/0	287/0	042/0-
پایین ولایت مشهد	126/0	083/0	043/0	فروغن	389/0	212/0	177/0
پس كلوت	209/0	285/0	076/-0	فريمان	093/0	037/0	056/0
پساكوه	375/0	385/0	009/0-	فضل	238/0	223/0	015/0
پل خاتون	350/0	262/0	088/0	فيروزه	205/0	204/0	001/0
پيراكوه	309/0	342/0	032/0-	قره باشلو	392/0	381/0	012/0
پيوه ژن	271/0	305/0	034/0-	قصبه شرقي	386/0	450/0	064/0-
تبادكان	131/0	525/0	394/0-	قصبه غربي	218/0	146/0	072/0
تجن	105/0	120/0	015/0-	قلعه حمام	171/0	242/0	071/0-
تخته جلگه	136/0	239/0	103/0-	قلندرآباد	096/0	173/0	077/0-
تکاب درگز	201/0	136/0	065/0	قوچان عتيق	252/0	285/0	032/0-
تکاب کاشمر	234/0	285/0	051/0-	كاخك	148/0	229/0	081/0-
تکاب کوه میش	169/0	353/0	184/0-	كارده	369/0	202/0	167/0
جاغرق	358/0	*	*	كاريزان	163/0	192/0	029/0-
جامرود	112/0	200/0	088/0-	كاه	103/0	383/0	281/0-
جزين	175/0	268/0	093/0-	كبودگنبد	197/0	200/0	003/0-
جغتای	166/0	181/0	015/0-	كبیر	208/0	304/0	096/0-
جلگه	175/0	260/0	085/0-	كدكن	098/0	076/0	021/0
جلگه موسي آباد	250/0	270/0	020/0-	كراب	435/0	336/0	099/0
جنت آباد	104/0	137/0	033/0-	كرات	125/0	185/0	060/0-
جنگل	136/0	166/0	030/0-	كنارشهر	216/0	409/0	193/0-
چناران	126/0	157/0	031/0-	كنويست	129/0	127/0	002/0
حكم آباد	169/0	224/0	055/0-	كوه همائي	344/0	653/0	309/0-
حومه خلیل اباد	050/0	140/0	090/0-	كوهپايه	345/0	354/0	009/0-
حومه گناباد	283/0	169/0	114/0	كوهسنگي	149/0	109/0	040/0
حومه مه ولات	142/0	158/0	016/0-	كوير	176/0	226/0	049/0-
خانگيران	206/0	253/0	047/0-	گل بانو	177	207/0	030/0-
خواشد	376/0	527/0	151/0-	گل بي بي	188	252/0	064/0-
دربقاضي	300/0	396/0	096/0-	گلمكان	280	228/0	052/0
درزاب	163/0	256/0	093/0-	مازول	136	256/0	120/0-
درونگر	544/0	495/0	048/0	مالين	167	*	*
درونه	046/0	068/0	022/0-	مرزداران	181	076/0	105/0
دستوران	172/0	093/0	079/0	مزينان	300	450/0	150/0-
دشت تايباد	138/0	158/0	019/0-	مشكان	130	*	*
دشته ارزنه	136/0	*	*	مه ولات جنوبي	139	204/0	065/0
دشت جام	207/0	142/0	065/0	مه ولات شمالي	187	214/0	027/0-
دوعائي	388/0	497/0	110/0-	ميامي	121	102/0	020/0
دولتخانه	456/0	499/0	043/0-	ميان جام	166	226/0	059/0-
ديباج	219/0	257/0	039/0-	ميان جوين	162	176/0	014/0-
رادكان	178/0	247/0	068/0-	ميان خواف	155	148/0	007/0
رباط	364/0	449/0	085/0-	ميان رخ	171	097/0	074/0
رباط جز	132/0	398/0	266/0-	ميان كوه	565	526/0	038/0
ربع شامات	317/0	348/0	032/0-	ميان ولايت	120	108/0	011
رستاق	269/0	214/0	055/0	نشتيفان	120	066/0	054/0
رشتخوار	168/0	176/0	007/0-	هريرود	357	364/0	007/0-
رقيچه	512/0	170/0	342/0	هزارمسجد	199	307/0	108/0-
ريوند	131/0	151/0	020/0-	يام	343	341/0	001/0
زام	146/0	289/0	142/0-	يونسي	121	230/0	108/0-
زاوه	215/0	243/0	028/0-

برگرفته از: یافته­های پژوهش، 1402

 نتایج حاصل از ضریب تغییرات در شاخص­های بهداشتی درمانی (جدول 5) مورد بررسی نشان داد بیشترین نابرابری در دسترسی زنان به خدمات دندانپزشک، آزمایشگاه و رادیولوژی و مرکز تسهیلات زایمانی بوده است. همچنین دسترسی زنان به خانه بهداشت، بهورز و بهیار یا مامای روستایی از شرایط مطلوب­تری برخوردار بوده و تقریبا در اغلب دهستان­ها زنان روستایی به این خدمات دسترسی دارند (شکل 2).

جدول5. مقایسه ضریب تغییرات دهستان­های استان خراسان‌رضوی در برخورداری از خدمات بهداشتی زنان در دو مقطع زمانی 1385 و 1390

شاخص­های بهداشتی درمانی	ضریب تغییرات
	90	85
مرکز بهداشتی درمانی	762	818
داروخانه	613/1	174/1
خانه بهداشت	484	424
پایگاه بهداشت روستایی	206/1	*
مرکز تسهیلات زایمان	181/2	602/2
پزشک خانواده	060/1	*
پزشک	928	858
دندانپزشک یا بهداشت کاردهان و دندان	161/2	124/2
بهیار یامامای روستایی	696	856
بهورز	553	547
آزمایشگاه و رادیولوژی	370/3	*
بهداشتیار	*	002/1

برگرفته از: یافته­های پژوهش، 1402

.

شکل 2. مقایسه مقادیر ضریب تغییرات شاخص­های بهداشتی درمانی به تفکیک دو مقطع 1385 و 1390

برگرفته از: یافته­های پژوهش، 1402

 

 شکل­های (3) و (4) سطح‌بندی دهستان­های استان خراسان‌رضوی براساس نتایج حاصل از تحلیل خوشه­ای نشان می­دهد. براساس شکل (3) در سال 1385 براساس رتبه­بندی حاصل از مدل PSI در پهنه­های محدودی از استان، زنان روستایی به شاخص­های بهداشتی درمانی دسترسی مطلوبی داشته اند طبق شکل (4) در سال 1390 این پهنه­ها افزایش یافته و میزان دسترسی زنان به امکانات و خدمات بهداشتی درمانی در پهنه­های وسیعتری از استان مطلوب بوده است. به طور کلی یافته­های تحقیق نشانگر آن است که امکانات و خدمات بهداشتی- درمانی مورد نیاز زنان در سکونتگاه­های روستایی به طور متوازن و متعادل در فضاهای روستایی استان توزیع نشده، و از این نظر به وضوح عدم تعادل فضایی مشاهده می­شود. به نظر می­رسد با توجه به وضعیت متفاوت دهستان­های استان در دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی لازم است اقدامات توسعه­ای نسبت به بهبود وضعیت دهستان­هایی که دسترسی ضعیف دارند، اقدام شود.

 

شکل 3. نقشه سطح‌بندی دهستان­های استان خراسان‌رضوی براساس شاخص­های بهداشتی-درمانی زنان روستایی (داده­های سرشماری 1385)

برگرفته از: یافته­های پژوهش، 1402

 

شکل 4. نقشه سطح‌بندی دهستان­های استان خراسان‌رضوی براساس شاخص­های بهداشتی-درمانی زنان روستایی (داده­های سرشماری 1390)

برگرفته از: یافته­های پژوهش، 1402

 

 برای بررسی رابطه بین جمعیت زنان روستایی و دسترسی به خدمات بهداشتی­درمان  (PSI)از ضریب همبستگی پیرسون به تفکیک دو مقطع استفاده شد. نتایج نشان داد که بین جمعیت زنان و دسترسی به خدمات بهداشتی- درمانی در سطح دهستان­های استان رابطه­ای منفی و معنادار وجود دارد. در واقع با افزایش جمعیت زنان روستایی، میزان دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی با ضریب 35/0- در سال 1385 و 28/0- در سال 1390 کاهش می­یابد (Sig. ≤01) و تناسبی بین تعداد جمعیت زنان روستایی و خدمات بهداشتی درمانی وجود ندارد.

 

جدول6.  نتایج حاصل از آزمون همبستگی میان جمعیت زنان(۸۵ و ۹۰) و دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی

	دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی
	Pearson Correlation	Sig.(2-tailed)
جمعیت زنان ۸۵	356/-**	000
جمعیت زنان ۹۰	-/288**	000

** Correlation is significant at the 01 level(2-tailed)

 

 با توجه به عدم وجود تناسب بین خدمات بهداشتی درمانی و جمعیت زنان ساکن در دهستان­ها به نظر می­رسد عدالت در توزیع مکانی امکانات و خدمات بهداشتی درمانی ویژه زنان روستایی وجود ندارد، بدیهی است عدم توجه به این مهم اصل عدالت اجتماعی را زیر سوال برده و آسیب­های جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت. لذا برای تحقق عدالت جغرافیایی و رفع نابرابری­های فضایی، لازم است دسترسی همه افراد جامعه به خدمات عمومی از جمله خدمات بهداشتی درمانی، بخصوص برای زنان روستایی که نیمی از جمعیت روستایی را تشکیل می­دهند و نقش اساسی در اقتصاد روستاها و سلامت خانواده دارند، صورت پذیرد. زیرا همه انسان­ها به دور از ملاحظات جنسیتی و تفاوت­های فضایی حق برخورداری از خدمات بهداشتی درمانی را دارند.

 

بحث و نتیجه­گیری 

بهداشت و درمان یکی از نیازهای حیاتی جوامع است و برخورداری از آن حق مسلم و اولیه افراد جامعه است. بررسی امکانات موجود بهداشتی و درمانی در کشور نشان می­دهد زنان عموماً در نواحی روستایی از امکانات مطلوبی برخوردار نیستند و به نوعی تبعیض جنسیتی میان دو جنس در برخورداری از امکانات و خدمات وجود دارد. این در حالی است که سلامتی حق اساسی هر انسانی است و تمام دولت­ها و حکومت­ها موظف به تامین سلامت افراد می باشند. نتایج مطالعه حاضر نشان داد در سال 1385 از میان 154 دهستان در استان خراسان‌رضوی دسترسی زنان روستایی به خدمات بهداشتی درمانی در 23 دهستان (برابر با 15 درصد دهستان‌های استان) مطلوب، در 54 دهستان (35 درصد) متوسط و در 77 دهستان (50 درصد) ضعیف بوده است. در سال 1390، دسترسی زنان به شاخص­های بهداشتی درمانی از میان 164 دهستان، در 6 دهستان (7 درصد از دهستان‌های استان) مطلوب، در 46 دهستان (28 درصد) متوسط و در 111 دهستان (68 درصد) ضعیف بوده است. همچنین طی 90-1385 تنها در 48 دهستان دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی برای زنان طی سال­های 85 تا 90 بهبود یافته و در مابقی شاهد تغییر منفی بوده­ایم. نتایج حاصل از ضریب تغییرات در شاخص­های بهداشتی درمانی نشان داد بیشترین نابرابری مربوط به برخورداری از خدمات دندانپزشکی، آزمایشگاه و رادیولوژی و مرکز تسهیلات زایمانی است و کمترین نابرابری به شاخص­های خانه بهداشت، بهورز و بهیار یا مامای روستایی مربوط می­شود. نتایج پژوهش نشان می­دهد نوعی محرومیت کلی در زمینه برخورداری از شاخص­های بهداشتی و سلامت بر مناطق روستایی استان حاکم است و شاخص‌های خدمات بهداشتی درمانی خاص زنان به طور متوازن میان نواحی جغرافیایی استان خراسان‌رضوی توزیع نشده است این در حالی است که دسترسی به امکانات بهداشتی درمانی بخصوص برای زنان روستایی حتی در دورافتاده­ترین و محروم­ترین مناطق ضروری است. بر این اساس نتایج حاصل با مطالعه اجالا (2005)، سالمانا و رومانس (2014) در یک راستا می­باشد همچنین با نتایج یااو و همکاران (2013) همسو می­باشد چرا که آنان نیز نتیجه گرفتند که توجه به بهبود دسترسی به مراقبت­های بهداشتی زنان روستایی ضروری است.

در نهایت جهت افزایش سلامت زنان و دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی در ادامه پیشنهاداتی ارائه می­گردد:

o       راهبردهای رسیدن به توسعه متناسب و محرومیت­زدایی طوری هدایت شوند که زمینه لازم جهت ارتقاء دسترسی زنان به امکانات بهداشتی درمانی در دهستان‌های محروم و ضعیف به سطح دسترسی متوسط و در دهستان‌های دارای دسترسی متوسط به سطح دسترسی مطلوب فراهم گردد.

o       راهبردهایی جهت بهبود کلی شاخص­هایی که دهستان‌ها در آن با نابرابری زیاد مواجه هستند، (مانند تسهیلات زایمانی، رادیولوژی و ...) اتخاذ گردد.

o       با توجه به اینکه در دهستان‌های محروم وضعیت دسترسی در مقایسه با سایر دهستان‌ها در حداقل است به منظور کاهش شکاف بهداشتی موجود پیشنهاد می­شود دهستان­های بسیار محروم در اولویت توسعه امکانات و خدمات بهداشتی درمانی قرار گیرند.

o       اگر چه توسعه فضایی امکانات و خدمات بهداشتی و درمانی در تمام استان خراسان‌رضوی در درازمدت حائز اهمیت است، اما در مرزهای شرقی و جنوب‌شرق استان با توجه به سطح دسترسی ضعیف، نیاز به اجرای طرح­های ضربتی است.

o       در کنار توسعه امکانات بهداشتی درمانی خاص زنان در سطح دهستان­ها، توجه به کاهش اختلاف­های خدمات بهداشتی درمانی در بین شهرستان­­های استان ضروری است. بدین منظور بازنگری در کمیت و کیفیت و روند برنامه­ریزی و سرمایه­گذاری در بخش بهداشت درمان استان لازم است.

o       انجام اقداماتی چون توجه به آستانه­های جمعیتی دهستان­ها و ارائه خدمات با توجه به توان و نیاز جمعیتی این نواحی، سطح‌بندی خدمات و ارائه آن­ها در رفع کاستی­ها و جبران نابرابری­ها موثر خواهد بود.

o       مشکلات در دستیابی به اطلاعات معتبر در مورد سلامت زنان روستایی- داده­هایی به روز درخصوص مرگ و میر و ابتلا به بیماری در زنان و اوضاع و بیماری­هایی که بر زنان تاثیر می­گذارند- مساله­ای است که باید به آن توجه کرد. این اطلاعات در برنامه­ریزی به منظور تامین و بهبود خدمات سلامتی و بهداشتی ویژه زنان لازم است.

o       بهره­گیری از تجارب سیستم­های موفق جهان در ارائه خدمات بهداشت و درمان برای زنان به ویژه در مناطق روستایی

 

حامی مالی

بنا به اظهار نویسندة مسئول، این مقاله حامی مالی نداشته است. 

 

سهم نویسندگان

این مقاله مستخرج از کار گروهی است، و تمامی مراحل انجام مقاله توسط نویسنده اول و دوم انجام شده است.

 

 

تضاد منافع 

نویسندگان اعلام می­دارند که هیچ تضاد منافعی در رابطه با نویسندگی و یا انتشار این مقاله ندارند. 

 

تقدیر و تشکر

نویسندگان، از تمامی افراد، به دلیل راهنمایی­های علمی شان تشکر و قدردانی می­نمایند.

 

منابع

 احمدی، بتول، فرزدی، فرانک، و علی محمدیان، معصومه. (1386). سیمای سلامت زنان (1) کلیات، نشر: روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان.

پویا، علیرضا، و علوی طبری، سید جواد. (1391). طراحی طراحی مدل تصمیم‌گیری فازی برای مسأله انتخاب طرح چیدمان تسهیلات با توسعه فازی روش PSI، مجله چشم انداز مدیریت صنعتی، شماره 5، 71- 49.

تقدیسی، احمد، پیری، سیامک، و بهاری، عیسی. (1391). تحلیل فضایی و سطح‌بندی شاخص­های توسعه خدمات بهداشتی-درمانی با استفاده از تحلیل عاملی و تکنیک خوشه­ای (مطالعه موردی: شهرستان­های استان گیلان)، فصلنامه آمایش محیط، 5 (18)، 146- 176.

زنگی آبادی، علی؛ بهاری، عیسی و رضا قادری (1392). تحلیل فضایی و سطح­بندی شاخص­های بهداشتی- درمانی با استفاده از GIS (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی)، تحقیقات جغرافیایی، 28 (1)، 75- 106.

شیخی، داود، پازکی، معصومه و مختار یوردخانی. (1394). بررسی و تحلیل نابرابری فضایی شهرستان­های استان همدان براساس شاخص­های بهداشتی- درمانی، فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 8 (1)، 140- 151.

صالح‌پور، شمسی و حسن افراخته. (1395). تحلیل سطح توسعه خدمات بهداشتی- درمانی از منظر عدالت فضایی (مطالعه موردی: سکونتگاه‌های روستایی استان آذربایجان غربی) ، مجله مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 11 (36): 38-19.

ضرابی، اصغر، محمدی، جمال و رخشانی نسب، حمیدرضا (1387)، تحلیل فضایی شاخص­های توسعه خدمات بهداشت و درمان، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 17 (234)، 27- 213.

غضنفرپور، حسین؛ کاکادزفولی، امین و انیس کاکادزفولی. (1395). ارزیابی و تحلیل فضایی شاخص­های توسعه خدمات بهداشتی و درمانی شهرستان­های استان فارس با استفاده از روش‌های ترکیبی چندشاخصه(SAW ،VIKOR ،TOPSIS)، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 7 (2): 110- 91.

غلامحسینی، لیلا؛ نریمانی، فاطمه؛ صادقیان، باقر و محمد نریمانی. (1393). عوامل موثر سلامت زنان روستایی و تاثیر آن بر محیط زیست، همایش ملی زن و توسعه پایدار روستایی، 1393.

محمدی، جمال، باقری، کیوان، و مرادی هوسین، نصرت. (1394). تحلیل فضایی و سطح‌بندی شاخص­های توسعه خدمات بهداشت و درمان شهرستان­های استان همدان (با استفاده از تکنیک TOPSIS، AHP و تحلیل خوشه­ای)، مجله راهبرد توسعه، 45 (5)، 112- 137.

مرکز آمار ایران (1385)، سالنامه آماری استان خراسان رضوی، 1385.

مرکز آمار ایران (1390)، سالنامه آماری استان خراسان رضوی، 139

موسوی، میرنجف، مرادی، هوشنگ، و ملکی، محمد. (1396). تحلیل فضایی و سنجش وضعیت شهرستان­های استان ایلام از لحاظ برخورداری از شاخص­های بهداشتی- درمانی، فصلنامه علمی- ترویجی فرهنگ ایلام، 18 (56)، 55- 71.

وارثی، حمیدرضا، باقری، کیوان، زندی، کیهان، و نادی پور، نعمت الله. (1394). تحلیل فضایی برخورداری شهرستان­های استان فارس از شاخص­های بهداشتی درمانی با استفاده از تکنیک­های برنامه­ریزی منطقه­ای، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 4 (16)،  105- 117.

References

Abbaszadeh, A., Eskandari, M., & Borhani, F. (2013). Changing the care process: A new concept in Iranian rural health care. Asian nursing research, 7(1), 38-43.

Aghajanian A, Mehryar AH, Ahmadnia S, Kazemipour S. (2007). Impact of rural health development programme in the Islamic Republic of Iran on rural-urban disparities in health indicators. East Mediterr Health J 2007; 13(6): 1466-75. 4.

Ahmadi, B; Farzadi, F., Ali Mohammadian, M. (2007). The image of women's health (1) Koliat, published by: Public Relations of the Women's Cultural and Social Council.(In Persian).

Ajala, O. L. (2005). Accessibility to Health Care Facilities: A Panacea for Sustainable Rural Development in Osun State Southwestern, Nigeria . J. Hum. Ecol., 18(2) , 121-128.

Barton,H., tsourou,C,.(2000). Healthy urban planning.Spon press.

Black M, Mooney G. (2002). Equity in health care from a communitarian standpoint. Health Care Anal 2002; 10(2):193-208.

Bywaters P, McLeod E, Napier L.(2009). Social work and global health inequalities: Practice and policy developments. Bristol, UK: Policy Press.

Connolly, P. (2004). Campaigns & Communications Manager . Department for Transport guidance on accessibility planning Newington ; Sydney Accessibility and Sustainability Local Urban Communities .

Department of Health.(2004). Accessibility Planning : An Introduction for the NHS. UK Health Inequalities Unit.

Distaso, A. (2007), Well-being and/or quality of life in EU countries through a multidimensional index of sustainability, Ecological Economics(64), 163-18

Douthit, N., Kiv, S. T.Dwolatzky, S.Biswas.(2015). Exposing some important barriers to health care access in the rural USA.

Doyal, L.(2000), Gender equity in health: debates and dilemmas, Social Science & Medicine, Vol. 51 No. 6, 931-9

Ghazanfar Pour, H., Kakadezfuli, A., Kakadezfuli, A. (2018). Evaluation and analysis of spatial development indices of health services in Fars province using a combination of several indicators (TOPSIS, VIKOR, SAW), Scientific Research Quarterly of Geography (Regional Planning), 7 (26): 91- 11 (In Persian).

Gholamhosseini, L., Narimani, F., Sadeghian, B and Narimani, M. (2013). The Effective Factors Of Rural Women's Health And Its Impact On The Environment, National Conference on Women and Sustainable Rural Development, 2013. (In Persian).

Gulliford M., Morgan M. (2003). Access to health care: Routledge. London: New Fetler LAN; 2003.

Hamiduzzaman, M., De Bellis, A., Kalaitzidis, E. (2016). Factors Impacting on Elderly Women's Access to Healthcare in Rural Bangladesh, Indian Journal of Gerontology, 2016, Vol. 30, No. 2, 235–26

Hendryx, M., Ahern, M., Lovrich, N., McCurdy A. (2002). Access to health care and community social capital. Health Serv Res 2002; 37(1): 85-101.

Holt, G. L.(2005). Measuring spatial accessibility to primary health care. Presented at SIRC 2005 – The 17th Annual Colloquium of the Spatial Information Research Centre University of Otago, Dunedin, New Zealand November 24th-25t.

https://sdgs.un.org/goals

Iran Statistics Center (2015). Khorasan Razavi Province Statistical Yearbook, 2015

Iran Statistics Center (2019).  Khorasan Razavi Province Statistical Yearbook, 2019

Jackman, D., Myrick, F., & Yonge, O. J.(2010). Rural nursing in Canada: a voice

unheard. Online Journal of Rural Nursing and Health Care, 10(1), 1e10

Jamal, M ., Bagheri, K and Moradi Housin, N. (2014), Spatial analysis and stratification of indicators of development of health and treatment services in the cities of Hamedan province (using TOPSIS, AHP and cluster analysis techniques), Development Strategy Journal, 45 (5), 112-137. (In Persian).

Jordan, H., Roderick, P., Martin, D., Barnett, S. (2004), Rurality And The Need For Care: Access To Health Services In South West England. Int J Health Geogr 2004; 3: 21. 

McLaughlin, C., Wyszewianski, L. (2002). Access to care: remembering old lessons. Health Serv Res 2002; 37(6), 1441-3.

Moosavi, M., Moradi, H., Maleki, M. (2018). Spatial Analysis and Measurement of the Status of Townships of Ilam Province from the Aspect of Having Health- Indicators Treatment, Ilam Culture Promotional Scientific Quarterly, 18 (56), 55-71. (In Persian).

Oladipo, J. A.(2014). Utilization of health care services in rural and urban areas: a determinant factor in planning and managing health care delivery systems. African Health Sciences, 14,(2), 322-333.

Pong RW, DesMeules, M., Heng, D., Lagacé, C., Guernsey, JR., Kazanjian, A., Manuel, D., Pitblado, JR., Bollman, R., Koren, I., Dressler, MP., Wang, F., Luo, W.(2011). Patterns of health services utilization in rural Canada. Chronic Dis Inj Can, 31(Suppl), 1-36

Salehpour, Sh., Afrakhteh, H. (2012). the Analysis of Health Services Development Level from the Spatial Equity Point of View (Case Study: Rural Settlements of West Azerbaijan Province), Journal of human settlements planning studies, 11 (36): 38 19. (In Persian).

Sheikhi, D., Pazuki, M & Yordkhani, Mokhtar. (2014). The study and analysis of spatial inequality of Hamedan province townships Based on Health indicators, New Attitudes in Human Geography Quarterly, 8 (1), 140-151

Sibley, L.M., & Weiner, JP.(2011). An Evaluation Of Access To Health Care Services Along The Rural-Urban Continuum In Canada. BMC Health Serv Res, 31, 11-2 (In Persian).

Sulemana, A., Romanus D.dinye.(2014). Access To Healthcare In Rural Communities In Ghana: A Study Of Some Selected Communities In The Pru District. European Journal of Research in Social Sciences, Vol. 2 No. 4, 2014, ISSN 2056-5429, www.idpublications.org . pp. 123-132.

Taghdisi, A., Piri, Siamak., Bahari, Issa. (2012), Spatial Analyzing and Ranking Indexes of Medical Care Services Development Using Factor and Cluster Analysis (Case Study: Townships of Gilan Province), Environmental study quarterly, 5 (18), 146- 176. (In Persian).

Tarar, M, A., Tahreem, F., Salik, M, H., Akhtar, S., Nawaz Khan, Y. (2016). Health Problems Faced by Female Farm Workers in Rural Areas of Tehsil Dera Ghazi Khan: A Sociological Investigation, journal of the Dow University of Health Sciences Karachi 2016, 10(1): 35-38

Thomlinson, E., McDonagh, M. K., Crook, K. B., & Lees, M.(2004). Health beliefs of rural Canadians: implications for practice. The Australian Journal of Rural Health, 12(6), 258-263.

United Nations Organization. (2009). Human Development Report 2009 Overcoming Barriers: Human Mobility and Development, the United Nations Development Programme

Varesi, H. R., Bagheri, K., Zandi, K & Nadipour, N. (2014), Spatial analysis of Fars province's health indicators using regional planning techniques, Geography and Environmental Studies, 4 (16), 105 -117. (In Persian).

Yao, J., Murray, AT., Agadjanian V. A . (2013). geographical perspective on access to sexual and reproductive health care for women in rural Africa. Soc Sci Med 2013, 96: 60-8.

Zarabi, A., Mohammadi, J., Rakhshaninasab, H. R. (2007). Spatial Analysis Of Health And Medical Services Development Indices, Journal: Social Welfare, 17 (234), 27- 213. (In Persian).

---

[1] . Penchansky and Thomas

[2] . https://sdgs.un.org/goals

[3] . Patient Protection and Affordable Care Act (PPACA) 

[4] . Ajala

[5] . Aghajanian

[6] . Pong

[7] . Yao

[8] . Sulemana & Romanus

[9] . Oladipo

[10] . Douthit  

[11] . Ali Tarar

[12] . Hamiduzzaman

 

 

---