پهنه بندی پتانسیل سیل گیری با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و روش منطق فازی در محدوده مجتمع مس سرچشمه

محورهای موضوعی : مدیریت بحران

الهام عباس پور ¹ (گروه اکولوژی، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته، کرمان، ایران.)
رضا حسن زاده ² (استادیار گروه اکولوژی، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته، کرمان، ایران،)
مهدیه حسینجانی زاده ³ (استادیار گروه اکولوژی، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرقته، کرمان، ایران)
مسعود نصیری ⁴ (مدیرعامل شرکت آب ومحیط خاورمیانه)

تاریخ دریافت : 1401/06/24 تاریخ پذیرش : 1401/11/04 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: AHP, فازی, مجتمع مس سرچشمه, سیل گیری, خوزه آبریز سرچشمه,

چکیده مقاله :

سیل یکی از رایج ترین بلایای طبیعی جهان می باشد. عدم توجه به خطر احتمالی سیلاب‌ها در منطقه مجتمع مس سرچشمه با توجه به اهمیت معدنی و اقتصادی این منطقه، می‌تواند خسارات اقتصادی بالایی را به دنبال داشته باشد. این پژوهش با هدف پهنه‌بندی و شناسایی خطر سیل‌گیری با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و منطق فازی(Fuzzy Logic) در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در حوضه آبگیر سرچشمه انجام شده است. این نقشه نشان‌دهنده خطر سیل گیری بالا در محدوده پیت معدن، مسیر رود های منطقه و همچنین در محوطه کارگاه ارفع سازان، محل کارخانه جدید اسید و نیروگاه گازی می‌باشد. نتایج حاصل از نقشه سیل گیری در مقایسه با سیل‌های رخداده در سالیان گذشته در این منطقه نشان دهنده صحت بالای این نقشه می‌باشد. نتایج این پژوهش می‌تواند به مدیران و برنامه-ریزان جهت سیاست گذاری کاهش خطرات سیل در مجتمع یاری رساند و همچنین پیش زمینه ای برای انجام مطالعات بعدی در رابطه با مخاطرات محیطی سیل باشد.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is flood risk zonation using Hierarchical Analysis Process (AHP) and Geographic Information System (GIS) in Sarcheshmeh Copper Complex. In order to prepare a flood zoning map in the study area, seven main criteria including slope, land use, vegetation, lithology, drainage network density, topographic wetness index (TWI) and Stream power index (SPI) were selected and studied. In the next step, based on the AHP method, a matrix of pairwise comparisons of criteria and sub-criteria was prepared and their opinions were recorded in Expert Choice software by interviewing experienced experts and the weights of criteria and sub-criteria were calculated. Finally, the flood risk map in GIS environment was produced using the linear weight combination (WLC) method by converting each criterion into a raster layer based on AHP weights, which shows an area of 7.6 square meters of high and very high risk in the region. This map shows the high risk of flooding around the Pit Mine area due to the high altitude and slope in this section. Also, the risk of flooding is high at the site of the new acid plant and gas power plant within the complex. Elsewhere in the complex, flood risk is low and moderate. The results of this study can help experts and planners to determine the development process of the plant, mine and planning to reduce flood risk in the complex.

منابع و مأخذ:

1- امیدوار، کمال، مخاطرات طبیعی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه یزد، (1390).

2- انتظاری، علیرضا، اسدی، مهدی، توانسنجی نیروگاههای بادی در استان سیستان و بلوچستان با روش فازی-ای. اچ. پی، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، سال 30، شماره 3، پاییز.

3- دوستی، ثریا، شهریار، علی، مظفری، غلامعلی، پهنه بندی مناطق آسیب پذیر از سیل در حوضه میمه (استان ایلام)، پایان نامه کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی-هیدرروژئومورفولوژی در برنامه­ریزی محیطی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه یزد، اردیبهشت 1394.

4- غلامی، محمد، احمدی، مهدی، ریزپهنه‌بندی خطر سیلاب در شهر لامرد با استفاده از AHP، GIS و منطق فازی، مجله مخاطرات محیط طبیعی، دوره هشتم، شماره بیستم، تابستان 1398، صص 101-114.

5- قدسی پور، سیدحسین (1392): فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تهران.

6- قنواتی، عزت ا...، ﭘﻬﻨﻪ‌ﺑﻨﺪی ﺧﻄﺮ ﺳﻴﻼب ﺷﻬﺮ ﻛﺮج ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺎزی، جغرافیا و ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ، ﺷﻤﺎره هشتم، زمستان 1392، صص113-131.

7- کاظمی، سکینه، اعلمی، محمد تقی، پهنه بندی خطر سیلاب رودخانه خیاوچای با تلفیق رویکرد سلسه مراتبی فازی و GIS، شانزدهمین کنفرانس هیدرولیک ایران، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل 15 -16 شهریور 1396.

8- کشتکار، امیررضا، فیضی، زهرا، افضلی، علی، پهنه‌بندی اراضی مستعد پخش سیلاب با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: محدوده جنوبی دشت کاشان)، نشریه علمی پژوهشی مهندسی و مدیریت آبخیز، جلد 10، شماره 4، 1397، صص 580-592.

9- لشکری پور غلامرضا، عقیلی سیده نجمه، حافظی مقدس ناصر، پهنه‌بندی خطر سیلاب با استفاده از GIS و AHP در حوضه آبخیز گلورد نکا، نخستین کنفرانس ملی نقش مهندسی عمران در کاهش مخاطرات، 6 و 7 دی ماه 97.

10- مختاری، لیلا، محمدنژاد، محمد، بهنیافر، ابولفضل، پهنه‌بندی مخاطره سیلاب در حوضه رودخانه کلات (زیرحوضه منتهی به شهر کلات (، پژوهشهای ژئومورفولوژی کمّی، سال هشتم، شماره 3، زمستان 1398 صص 221-203.

 

11- Broshke A, Sokoti R, Montaseri M, Gahremani A, Investigation Of Flood And Its Zoning Using Satellite Images  07th International River Engineering Conference, Chamran University Of Ahvaz, (2007), 8.

12- Douben, N., Characteristics Of River floods And flooding: A Global Overview, 1985–2003.Irrig Drain 55: S9–S21, Published Online In Wiley Interscienc, (2006).

13- Dr. Murphy P. Mohammed, Flood Hazard Zoning Of Tarlac City: “Towards The Development Of Flood Overlay Zones And Provision”, 7th International Conference On Building Resilience; Using Scientific Knowledge To Inform Policy And Practice In Disaster Risk Reduction, (ICBR2017): 27 – 29 November 2017, Bangkok, Thailand.

14- W Gashaw And D, Legesse. Flood Hazard And Risk Assessment Using GIS And Remote Sensing In Fogera Woreda, Northwest Ethiopia, Chapter 9, Flood Hazard And Risk Assessment Using GIS, (2011).

15- Islam MK, Sado K. Flood Hazard Assessment In Bangladesh Using NOAA AVHRR Data With Geographical Information System. Hydro Proc, (2000). 14: 605-20.

16- W Gashaw And D, Legesse. Flood Hazard And Risk Assessment Using GIS And Remote Sensing In Fogera Woreda, Northwest Ethiopia, Chapter 9, Flood Hazard And Risk Assessment Using GIS, (2011).

17- Karki, S., A. Shrestha, M. Bhattarai, S. Thapa. GIS Based Flood Hazard Mapping And Vulnerability Assessment Of People Due To Climate Change: A Case Study From KANKAI Watershed, East Nepal.; (2011). Doi:10.13140/2.1.4444.4962

18- Khalil, R. Flood Risk Code Mapping Using Multi Criteria Assessment, Journal Of Geographic Information System, 10, 686-698, (2018).

19- Kamonchat Seejataa, Aphittha Yodyinga, Tubtim Wongthadama, Nattapon Mahavika, Sarintip Tantaneeb, Assessment Of Flood Hazard Areas Using Analytical Hierarchy Process Over The Lower Yom Basin, Sukhothai Province, Th International Conference On Building Resilience; Using Scientific Knowledge To Inform Policy And Practice In Disaster Risk Reduction, (ICBR2017): 27 – 29 November 2017, Bangkok, Thailand.

20- Meaden Geoffery J, Advance In Geographic Information Systems And Remote Sensing For Fisheries And Aquaculture, FAO Consultant Canterbury United Kingdom Of Great Britain And Northern Ireland, (2013).

21- Nur-Alishah Soleiman, Thuaibatul Aslamiah Mastor, Muhd Safarudin Chek Mat & Abd Manan Samad, “Flood Hazard Zoning And Risk Assessment For Bandar Segamat Sustainability Using Analytical Hierarchy Process” (AHP), IEEE 11th International Colloquium On Signal Processing & Its Applications (CSPA2015): 6 -8 Mac. 2015, Kuala Lumpur, Malaysia.

22- Ozturk, D., Batuk, F., “Implementation Of GIS-Based Multicriteria Decision Analysis With VB In Arcgis”, International Jurnal Of Information Tecnology & Decision Making, (2011): Vol. 10, No. 6, PP. 1023-1042.

23- Patric Dash & Jishnu Sar, “Dentification And Validation Of Potential Flood Hazard Areausing GIS-Based Multi-Criteria Analysis And Satellitedata-Derived Water Index”, Flood Risk Management, (2020):13: E12620. Https://Doi.Org/10.1111/Jfr3.12620.