بررسی کارکردهای نمادین و اسطوره‌ای طعام و نوشیدنی‌هایِ قدسی در تشرّف عرفانی: با محوریت کشف‌الاسرار روزبهان بقلی
محورهای موضوعی : عناصر اسطوره‌ایی
هاشم اله یاری
1
,
محمد طاهری
2
*
,
مجید منصوری
3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بوعلی همدان، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
کلید واژه: نماد, اسطوره, تشرّف, ماکولات غیرعادی, روزبهان بقلی.,
چکیده مقاله :
کنش‌های جسمانی چون خوردن و آشامیدن از جمله مأکولات غیرعادی در «کشف‌الأسرار» روزبهان بقلی است که دارای کارکردهای بلاغی خاصی است و در قالبِ مكاشفات کتاب نیز تکرار شده است. «نوشیدنِ اسم اعظم»، «خوردنِ روغنِ بنات‌النعش»، «خرماي نبوي»، «دریاآشامی»های متعدد و مواردی مشابه از این دست، تصاويرِ غریب و بعضاً ناآشنایی هستند که روزبهان در روایتش از تشرّف به عالم تصوّف از آن‌ها می‌خورد و می‌آشامد و یا شاهد تحققِ این مصادر در شخص دیگری است. در روایت روزبهان هر بار پس از مواجه با این مأکولات، گشایش یا دستاوردی در روند تشرّف حاصل می‌شود. تکرار این فضا در مکاشفاتِ روزبهان، شباهت در خور تأملی با الگوهای روایی در اساطیر دارد. برهمین اساس این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و با محوریتِ «کشف‌الاسرارِ» روزبهان به بررسی و تحلیل کارکردهایی که در طعام‌ها و نوشیدنی‌های قدسی در تشرّف عرفانی وجود دارد، پرداخته‌است. نتایج نشان می‌دهد که جلوه‌هاي این کنش با عبور از معانی قاموسی بر کارکردهای نمادین و اسطوره‌ایِ این مأکولات متمركز است. این دسته از مأکولاتِ قدسی در نظام فکری ـ روایی روزبهان، ابزار عبور از موانع سلوک، عاملی برای تحوّلات روحی و اتصال به حقایق برتر است. اين كاربردِ نمادين از مأكولات قدسي در بستر تشرّف‌هاي عرفاني، پیوندي است ميان سنت‌های روایی در عرفان و الگوهای رواییِ كهن در اساطیر.
The act of eating and drinking extraordinary substances in Rūzbehān Baqlī’s Kashf al-Asrār carries specific rhetorical functions that are also reiterated within the framework of his mystical visions. Instances such as “drinking the Greatest Name,” “eating the oil of Ursa Major (the Great Bear),” “consuming the Prophet’s dates,” and “drinking the sea” are among the strange and unfamiliar images that Rūzbehān either experiences himself or witnesses in others during his narratives of mystical initiation. In each account, following the encounter with these foods and drinks, a breakthrough or achievement in the process of initiation takes place. The recurrence of such motifs in Rūzbehān’s visions reveals a striking resemblance to narrative patterns in mythology. Accordingly, this study, using a descriptive–analytical method and focusing on Rūzbehān’s Kashf al-Asrār, explores and analyzes the functions of sacred foods and drinks within the context of mystical initiation. The findings show that, beyond their lexical meanings, these actions emphasize the symbolic and mythological roles of such consumables. Within Rūzbehān’s intellectual–narrative system, these sacred edibles serve as means of overcoming obstacles along the spiritual path, catalysts for inner transformation, and instruments for attaining higher truths. This symbolic use of sacred food within the framework of mystical initiation thus establishes a link between the narrative traditions of Sufism and the archetypal narrative patterns of mythology.
قرآن مجید. ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی. تهران: دوستان#
ابوریحان بیرونی، محمدبن‌احمد (1395) آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر#
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1391) اسطوره، بیان نمادین، چاپ سوم، تهران: سروش#
الیاده، میرچا (1395) آیین‌ها و نمادهای تشرف، ترجمه محمدکاظم مهاجری، چاپ اول. تهران: پارسه#
_______ (1389) رساله در تاريخ اديان، ترجمه جلال ستاري، چاپ چهارم: سروش#
تسلیم جهرمی فاطمه (1402) تحلیل اساطیر آفرینش و باروری در باورها و رسوم عامیانه جنوب ایران درباره نخل، پژوهش‌های ادبی، جلد ۲۰ شماره ۸۱ صفحات ۷۱-۴۵#
تفضلی، احمد (1400) تاریخ ادبیات ایرانِ پیش از اسلام، چاپ نهم. تهران: سخن#
توللی، یلدا و همکاران (1400) تحلیل رمزشناختی داستان روغن بنات‌النعش در کتاب کشف‌الأسرار، فصلنامه علمی عرفان اسلامی، س: 18.ش: 70. صص: 215-191#
جلالی نائینی، محمدرضا (1372) گزیده سروده‌های ریگ‌ودا. چاپ سوم. تهران: نقره. #
حسینی، مریم و بهمنی، کبری (1393) تکرارهای اساطیری در کشف‌الاسرار روزبهان بقلی. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 10، شماره 37: صص: 109-69#
خادمی، سمیه و همکاران (1399) خدای متشخص در کشف‌الاسرار روزبهان بقلی، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س: 16 ش: 60 صص: 43-75#
دانش‌پژوه، محمدتقي (1347) روزبهان‌نامه. چاپ اول. تهران: انجمن آثار ملي#
روزبهان بقلی شیرازی (1393) کشف الاسرار و مکاشفات الانوار، ترجمۀ محمد خواجوی، چاپ اول. تهران: مولی#
____________ (1394) شرح شطحیات، به تصحیح و مقدمۀ هانری کربن، چاپ هفتم. تهران: طهوری#
ژینو، فیلیپ (1372) ارداویراف‌نامه. ترجمه و تحقیق: ژاله آموزگار. چاپ اول. تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه#
ستاری، جلال (1384) مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، چاپ دوم. تهران: چشمه#
سجادی، سیدجعفر (1362) فرهنگ لغات و اصطلاحات عرفانی، چاپ سوم. تهران: طهوری#
سهروردی، شهاب‌الدین. (1390) عقل سرخ. مقدمه و تصحیح: رضا کوهکن، چاپ اول، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران#
طباطبایی، سید محمدحسین (1363) تفسیر المیزان، ترجمه، سید محمدباقر موسوى. قم: بنیاد علمى فکرى علامه طباطبایى#
عاملي، محمد جعفر (1385) الصحيح من سيره النبي الاعظم(ص)، قم: دارالحديث#
فهامی، زهره و همکاران (1401) بررسی و تحلیل دنیای مطلوب از منظر عین‌القضات همدانی و روزبهان با توجه به نظریۀ انتخاب ویلیام گلاسر. ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س: 18 ش: 66 صص: 242-213#
کمپبل، جوزف (1385) قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسروپناه. چاپ اول. مشهد: گل‌آفتاب#
گوهرین، سیدصادق (1388) فرهنگ اصطلاحات عرفانی، چاپ اول، تهران: زوّار#
محمدقاسمی، حمید (1389) اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیاء در تفاسیر قرآن. چاپ پنجم. تهران: سروش#
منشی‌زاده، داود (1383 ) گیلگمش،کهن‌ترین حماسۀ بشری. چاپ اول. تهران: اختران#
میری، محمدتقی (1374) فرهنگ و مصطلحات طب سنتى ايران، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: دانشگاه علوم پزشکی#
میشل، توماس، (1377) کلام مسیحی، ترجمۀ حسین توفیقی، چاپ اول. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب#
نبی‌لو، علیرضا، هاشمی، محدثه (1397) فراواقع‌گرایی وهم‌انگیز در کشف‌الاسرار روزبهان، دوفصلنامۀ زبان و ادبيات فارسی، س: ۲۶ . ش:۸۵ صص: 210-177#
ورونیکا، ایونس (1385) شناخت اساطیر هند، ترجمۀ باجلان فرخی، چاپ سوم. تهران: اساطير #
میلادی، فرشته و وفایی، عباسعلی(1397) بررسی نقشگرایانه تجربه های عرفانی در رویانوشت های شهودی کشف الاسرار و مکاشفات الانوار، دو فصلنامه پژوهش‌های ادب عرفانی. دوره: 12، ش: 2، صص: 116-87#
هيلنز، جان (1380) شناخت اساطير ايران، ترجمه: ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه#
یاحقی، محمدجعفر (1398) فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، چاپ ششم. تهران: فرهنگ معاصر#
يونگ، كارل گوستاو (1389) انسان و سمبول‌هايش، ترجمه: محمود سلطانيه. چاپ هفتم. تهران: جامي#
Burkert, W. (1985). Greek Religion. First edition. Harvard University Press#
Dodds, E. R. (1951). The Greeks and the Irrational. First edition. University of California Press#