بررسی کارکردهای نمادین و اسطوره‌ای طعام و نوشیدنی‌هایِ قدسی در تشرّف عرفانی: با محوریت کشف‌الاسرار روزبهان بقلی
محورهای موضوعی : عناصر اسطوره‌ایی
هاشم اله یاری
1
,
محمد طاهری
2
*
,
مجید منصوری
3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بوعلی همدان، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
کلید واژه: نماد, اسطوره, تشرّف, ماکولات غیرعادی, روزبهان بقلی.,
چکیده مقاله :
کنش‌های جسمانی چون خوردن و آشامیدن از جمله مأکولات غیرعادی در «کشف‌الأسرار» روزبهان بقلی است که دارای کارکردهای بلاغی خاصی است و در قالبِ مكاشفات کتاب نیز تکرار شده است. «نوشیدنِ اسم اعظم»، «خوردنِ روغنِ بنات‌النعش»، «خرماي نبوي»، «دریاآشامی»های متعدد و مواردی مشابه از این دست، تصاويرِ غریب و بعضاً ناآشنایی هستند که روزبهان در روایتش از تشرّف به عالم تصوّف از آن‌ها می‌خورد و می‌آشامد و یا شاهد تحققِ این مصادر در شخص دیگری است. در روایت روزبهان هر بار پس از مواجه با این مأکولات، گشایش یا دستاوردی در روند تشرّف حاصل می‌شود. تکرار این فضا در مکاشفاتِ روزبهان، شباهت در خور تأملی با الگوهای روایی در اساطیر دارد. برهمین اساس این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و با محوریتِ «کشف‌الاسرارِ» روزبهان به بررسی و تحلیل کارکردهایی که در طعام‌ها و نوشیدنی‌های قدسی در تشرّف عرفانی وجود دارد، پرداخته‌است. نتایج نشان می‌دهد که جلوه‌هاي این کنش با عبور از معانی قاموسی بر کارکردهای نمادین و اسطوره‌ایِ این مأکولات متمركز است. این دسته از مأکولاتِ قدسی در نظام فکری ـ روایی روزبهان، ابزار عبور از موانع سلوک، عاملی برای تحوّلات روحی و اتصال به حقایق برتر است. اين كاربردِ نمادين از مأكولات قدسي در بستر تشرّف‌هاي عرفاني، پیوندي است ميان سنت‌های روایی در عرفان و الگوهای رواییِ كهن در اساطیر.
The act of eating and drinking extraordinary substances in Rūzbehān Baqlī’s Kashf al-Asrār carries specific rhetorical functions that are also reiterated within the framework of his mystical visions. Instances such as “drinking the Greatest Name,” “eating the oil of Ursa Major (the Great Bear),” “consuming the Prophet’s dates,” and “drinking the sea” are among the strange and unfamiliar images that Rūzbehān either experiences himself or witnesses in others during his narratives of mystical initiation. In each account, following the encounter with these foods and drinks, a breakthrough or achievement in the process of initiation takes place. The recurrence of such motifs in Rūzbehān’s visions reveals a striking resemblance to narrative patterns in mythology. Accordingly, this study, using a descriptive–analytical method and focusing on Rūzbehān’s Kashf al-Asrār, explores and analyzes the functions of sacred foods and drinks within the context of mystical initiation. The findings show that, beyond their lexical meanings, these actions emphasize the symbolic and mythological roles of such consumables. Within Rūzbehān’s intellectual–narrative system, these sacred edibles serve as means of overcoming obstacles along the spiritual path, catalysts for inner transformation, and instruments for attaining higher truths. This symbolic use of sacred food within the framework of mystical initiation thus establishes a link between the narrative traditions of Sufism and the archetypal narrative patterns of mythology.