پدیدارشناسی زن جادو (با تکیه بر شاهنامه و شهریارنامه)
محورهای موضوعی : اسطورهمهدی شریفیان 1 , بهزاد اتونی 2
1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
کلید واژه: آنیما, جادو, پری, زن جادو, اعتقادات زرتشتی,
چکیده مقاله :
از جمله موجودات اهریمنی که در اساطیر، افسانهها و حماسههای پارسی در تقابل با قهرمان داستان به ایفای نقش میپردازد و سعی در اغوای قهرمان و گاه کامگیری از او دارد، زن جادو است. در شاهنامه و شهریارنامه، دو اثر حماسی پارسی، نیز سه بار با این موجود اهریمنی روبهرو میشویم؛ در شاهنامه در خان چهارم رستم و خان چهارم اسفندیار، و در شهریارنامه در داستان مرجانة جادو با شهریار. در این مقاله پس از بحثی مختصر پیرامون پری، کوشیدهایم اثبات نماییم که زن جادو، همان پری است. آنگاه به بررسی تأثیر اعتقادات و افکار زرتشتی در شکلگیری این موجود اهریمنی با تکیه بر روانشناسی ژرفا پرداختهایم.
In Persian myths, legends and epics, Zaneh-jadoo is a female demon or witch, an antagonist facing the protagonist who tries to tempt. We encounter this character in two Persian epic poem collections: Shāhnāmeh of Ferdousi, in the fourth step of the story of the seven labors of Rostam (Haft-Khane Rostam), and also in Shahriyārnāmeh of Mokhtāri Ghaznavi, in the story of Marjāneh-Jadoo and Shahriyār. In this research, after a brief discussion about Pari, we try to demonstrate that Zaneh-jadoo is the same as Pari, then, based on depth psychology, we have tried to show the influences of Zoroastrianism in the formation of this mythical character.
کتابنامه
ایرانشاهبن ابیالخیر. 1370. بهمننامه. ویراسته رحیم عفیفی. تهران: علمی و فرهنگی.
اتونی، بهروز.1390الف. «جادو؛ زیرساختی بنیادین در جهانبینی اسطورهای». فصلنامة علمی - پژوهشی کاوشنامه. س 12. ش 22.
ــــــــــــ.. 1390ب. «نقد اسطورهشناختی ژرفا بر بنیاد کهننمونه مادینهروان».فصلنامة علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی. س 7 . ش 25.
ارجانی، فرامرزبن خداداد. 1347- 1353. سمک عیّار. به کوشش پرویز ناتل خانلری. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ارداویرافنامه. 1386. به کوشش فیلیپ ژینیو. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار. چ 3. تهران: انتشارات معین- انجمن ایرانشناسی فرانسه.
الیاده، میرچا. 1388. شمنیسم: فنون کهن خلسه. ترجمة محمدکاظم مهاجری. چ 2. تهران: ادیان.
ایونس، ورونیکا. 1385.اساطیر مصر. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر.
بانوگشسبنامه. 1382. تصحیح روحانگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بهار، مهرداد. 1386 الف. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
ـــــــــــ.. 1386 ب. پژوهشی در اساطیر ایران. چ 6. تهران: آگاه.
بیغمی، مولانامحمد. 1381. دارابنامه. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات ذبیحلله صفا. تهران: علمی و فرهنگی.
ثعالبی، ابومنصورعبدالمکبن محمد. 1385. شاهنامه ثعالبی. ترجمة محمود هدایت. تهران: اساطیر.
حسینی، مریم. 1386. «پری در شعر مولانا». فصلنامة علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا. س17و18. ش 68 و 69.
خسرو کیکاووس. 1386. فرامرزنامه. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
خواجوی کرمانی، محمودبن علی. 1386. سامنامه. به کوشش میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
دادگی، فرنبغ. 1385. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چ 3. تهران: توس.
دلاشو، م. لوفلر. 1366. زبان رمزی قصههای پریوار. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.
دماوندی، مجتبی. 1388. جادو در اقوام، ادیان و بازتاب آن در ادب فارسی. سمنان: دانشگاه سمنان.
دهخدا، علیاکبر. 1377. لغتنامه. چ 2. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
روایت پهلوی. 1367. ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات علمی و فرهنگی.
زادسپرم. 1385. گزیدههای زادسپرم.ترجمة محمدتقی راشد محصّل. چ 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن. 1350. «پری؛ تحقیقی در حاشیه اسطورهشناسی تطبیقی». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش 97 تا 100.
سنایی غزنوی، مجدودبن آدم. 1362. دیوان. تصحیح مدرس رضوی. چ 3. تهران: سنایی.
سنفورد، جان. ا. 1388. یار پنهان. ترجمة فیروزه نیوندی. چ 3. تهران: افکار.
شاله، فیلیسین. 1346. تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمة منوچهر خدایار محبّی. تهران: دانشگاه تهران.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. 1388. فرهنگ نمادها. ج 2. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
فردوسی، ابوالقاسم. 1384. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ 7. تهران: قطره.
فوردهام، فریدا. 1388. مقدمهای بر روانشناسی یونگ. ترجمة مسعود میربها. تهران: نشر جامی.
قصه حمزه. 1347. به کوشش جعفر شعار. تهران: دانشگاه تهران.
کریستی، آنتونی. 1384. اساطیر چین. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
کزّازی، میرجلالالدین. 1388. رؤیا، حماسه، اسطوره. چ 5. تهران: مرکز.
گرین، کیت و لبیهان، جیل. 1383. درسنامة نظریه و نقد ادبی. لیلا بهرانی محمدی و دیگران. تهران: روزنگار.
محجوب، محمدجعفر. 1363. «بویه پرواز». مجلة ایراننامه. ش 8.
مختاری غزنوی، عثمانبن عمر. 1377. شهریارنامه. به تصحیح غلامحسین بیگدلی. تهران: پیک فرهنگ.
مختاری، محمد. 1379. اسطوره زال: تبلور تضاد و وحدت در حماسه ملی. چ 2. تهران: توس.
ملکزاده،مهرداد. 1381.«سرزمین پریان در خاک مادستان». نامة فرهنگستان. ش20.
مینوی خرد. 1385. ترجمة احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. چ 4. تهران: توس.
نظامی گنجوی، الیاسبن یوسف. 1363. خمسه نظامی. به اهتمام حسن وحید دستگردی. تهران: علمی.
نقیبالممالک شیرازی، محمدعلی. 1340. امیر ارسلان. با تصحیح و مقدمۀ محمدجعفر محجوب. تهران: سازمان کتابهای جیبی.
هزار و یک شب. 1357. ترجمة عبداللطیف طسوجی تبریزی. تهران: دانش نو.
هینلز، جان راسل. 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تالیف محمدحسین باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر.
یشتها. 1377. گزارش و ترجمه ابراهیم پورداوود. تهران اساطیر.
English Refernces
Bivar, A. D. H. 1985. “A Persian Fairyland”. Papers in honour of Professor Mary Boyce I''. Acta Iranica XXIV . Leiden: E. J. Brill. pp. 25-42.
Jacobi, Jolande.1959. Complex, Archetype, Symbol In the psychology of C. G. Jung. Translated from the German by Ralph Manheim. New York: Pantheon Books Inc.
Jung, c. g. 1959. Aion. Translated by R.F.C. Hull. New york: Pantheon books.
Sharp, Daryl.1991. Jung lexicon.inner city books.
_||_English Refernces
Bivar, A. D. H. 1985. “A Persian Fairyland”. Papers in honour of Professor Mary Boyce I''. Acta Iranica XXIV . Leiden: E. J. Brill. pp. 25-42.
Jacobi, Jolande.1959. Complex, Archetype, Symbol In the psychology of C. G. Jung. Translated from the German by Ralph Manheim. New York: Pantheon Books Inc.
Jung, c. g. 1959. Aion. Translated by R.F.C. Hull. New york: Pantheon books.
Sharp, Daryl.1991. Jung lexicon.inner city books.
References
Arajjāni, Farāmarz ibn Khodādād. (1968-1974/1347-1353SH). Samak-e ʹAyār. With the Efforts of Parviz Nātel Khānlari. Tehran: Boniād-e farhang-e Iran.
Ardāvirāf-nāmeh. (2007/1386SH). Tr. From Pahlavi to French By Philipe Gignoux. Tr. In French to Persian by Zhāleh Āmouzegār. 2nd ed. Tehran: French Institute of Research in Iran.
Atouni, Behrouz. (2011/1390SH). “Jādou; zirsākht-I boniādin dar jahānbini-e ostoure-ei”, Kāvosh-nāmeh, quarterly journal.Year 12, No. 22.
Atouni, Behrouz. (2011/1390SH). “Naqd-e ostoure-shnākhti-e zharfā bar bonyād-e kohan-nemoune-ye mādineh-ravān (Animus)”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 25.
Bahār, Mehrdād. (2007/1386SH).a. Az ostoureh tā tārikh (Articles). Tehran: Cheshmeh.
Bahār, Mehrdād. (2007/1386SH).b. Pazhouhesh-i dar asātir-e Iran. 6th ed. Tehran: Āgāh.
Bānougoshasb-Nāmeh. (2003/1382SH). Ed. By Rouʹhangiz Karachi. Tehran: Pazhouheshgāh-e ʹOloum-e ensāni o motāleʹāt-e farhangi.
Beighami, Mowlānā Mohammad. (2002/1381SH). Dārāb-nāmeh. Ed by Zabiʹhollāh Safā. Tehran: ʹElmi o farhangi.
Chevalier Jean & Alain Guerbrant. (2009/1388SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionnaire des symboles). Tr. & research by Soudābe Fazāeli. Vol. 2. Tehran: Jeyhoon.
Cristy, Antony. (2005/1384SH). Asātir-e Chin (Chiniese Myths). Tr. By Mohammad Hosein Bājalān Farrokhi. Tehran: Asātir.Chalet, Filician. (1965/1346SH). Tarikh-e mokhtasar-e adiān-e bozorg (A Short History of Great Religions). Tr. By Manouchehr Khodāyār Moʹhebbi. Tehran: University of Tehran.
Dādagi, Faranbagh. (2001/1380SH). Bondahesh. Tr. By Mehrdād Bahār. 3rd ed. Tehran: Tous.
Damāvandi, Mojtabā. (2009/1388SH). Jādou dar aqvām, adiān o bāztāb-e ān dar adab-e Fārsi. Semnan: University of Semnan.
Dehkhodā, Aliakbar. (1998/1377SH). Loghat-nāmeh. 2nd ed. Tehran: University of Tehran.
Delachaux, M. Loeffer. (1987/1366SH). Zabān-e ramzi-e qesse-hā-ye parivār (Le Symbolisme des Legendes). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Tous.
Eliade, Mircea. (2009/1388SH). Shamanism, Fonoun-e kohan-e khalseh (shamanism:archaic technigues of ecstasy). Tr.By M. Kazem Mohājeri. 2nd ed. Tehran: Adiān.
Ferdowsi, Abo-lqāsem. (2005/1384SH). Shāhnāmeh. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān. 7th ed. Tehran: Qatreh.
Fordham, Frida. (2009/1388SH). Moqadame-i bar ravānsheāsi-e Young (An Introduction to Jung’s Psycology). Tr. By Masʹoud Mirbahā. Tehran: Jāmi.
Green, Kate and Labihan Gail. (2004/1383SH). Darsnāme-ye nazaryeh o naqd-e adabi (A Handbook of Literary Theory and Criticism). Tr. By Leilā Bahrāni Mohammadi and Others. Tehran: Rooznegār.
Hezār o yek shab. (1978/1357SH). Tr. By ʹAbd-ollatif-e Tasouji-e Tabrizi. Tehran: Dānesh-e No.
Hosseini, Maryam. (2007/1386SH). “Pari dar sheʹr-e Mowlānā”, Al-zahrā university quarterly journal of Humanities, Year 17&18. No. 68&69.
Ions, Veronica. (2006/1385SH). Asātir-e Mesr (Egyptian Mythology). Tr. by Bajelān Farokhi. 2nd ed. Tehran: Asātir.
Iranshāh ibn Abi-l-kheir. (1991/1370SH). Bahmannāmeh. Ed by Rahim ʹAfifi. Tehran: 'Elmi o farhangi.
Jouhn Russel Hinnells. (2006/1385H). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. By bājelān Farrokhi. 2nd ed. Tehran: Asātir.
Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2009/1388SH). Royā, 'Hamāseh, Ostoureh. 5th ed. Tehran: Markaz.
Khājou-ye Kermāni. (2007/1386SHS). Sām-nāmeh. With the Efforts of Mitrā Mehrābādi. Trhran: Doniā-ye Ketāb.
Khosrow Keikāvous. (2007/1386SHS). Farāmarz-nāmeh. Ed. By Mitrā Mehrābādi. Trhran: Doniā-ye Ketāb.
Mahjoub, Mohammad Jaʹfar. (1984/1363SH). “Bouye-ye parvāz”, Irān-nāmeh. No. 8.
Malekzādeh, Mehrdād. (2002/1381SH). “Sarzamin-e pariān dar khāk-e Mādestān”, Nāme-ye farhangestān. No. 20.
Minooy-e kherad (2006/1385SH). Tr. By Ahmad Tafazzoli. 4rd ed. Tehran: Tous.
Mokhtāri, Mohammad. (2000/1379H). Ostore-ye zāl Tabalvor-e tazād va vahdat dar hamāse-ye melli. 2nd ed. Tehran: Tous.
Mokhtāri-e Ghaznavi, 'Osmān. (1998/1377SH). Shahriārnāmeh. With the Efforts of Gholām-hosein Bigdeli. Tehran: Peik-e farhang.
Naqib-ol-mamālek-e Shirazi, Mohammadali. (1961/1340SH). Amir-Arsalān. Ed. By Mohammad jaʹfar Mahjoub. Tehran: Sāzmān-e ketāb-hā-ye Jibi.
Nezāmi-e Ganjavi, Eliās ibn Yousof. (1984/1363SH). Khamse-ye Nezāmi. Ed. By Hasan Vahid Dastgerdi. Tehran: Elmi.
Qesse-ye ʹHamzeh. (1968/1347SH). With the Efforts of Jaʹfar-e Shoʹār. Tehran: University of Tehran.
Revāyat-e Pahlavi.(1988/1367SH). Ed. By Mahshid Mirfakhrāei. Tehran: Moassese-ye motāle'āt va tahqiqāt-e farhangi.
Saʹālebi, Abou-Mansour ʹAbd-ol-malek ibn Mohammad. (2006/1385SH). Shāhnāme-ye Saʹālebi. Tr. By Mahmoud Hedāyat. Tehran: Asātir.
Sanāei-e Ghaznavi, Abu-lmajd Majdoud ibn Ādam. (1983/1362SH). Divān. Ed. By Taqi Modarres Razavi. 3rd ed. Tehran: Ketābkhāne-ye Sanāei.
Sanford, John. A. (2009/1388SH). Yār-e Penhān. Tr. By Firouzeh Neivandi. 3rd ed. Tehran: Afkār.
Sarkārāti, Bahman. (1971/1350SH). “pari; dar ʹhāshiye-ye ostoureshenasi-e tatbiqi”, Journal of Literature and Humanities of University of Tabriz. No. 97-100.
Yasht-hā.(1998/1377SH). Ed. By Ebrāhim Pourdavood. Tehran: Asātir. Zādesparam. (2006/1385SH). Gozide-hā-ye Zādesparam. Tr. By M. Taqi Rāshed Mo'hassel. 2nd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e ʹoloum-e ensāni o motāle'āt-e farhangi.